aiwe
Apparence
Etimolodjeye}}
[candjî]Tayon-bodje latén « aqua » (minme sinse), adon, racuzinåve did près avou l’ vî francès « egua » eyet « ewe » (XIme sieke) ey avou l’ occitan « aiga » eyet l’ catalan « aigua »; mot cité dins l’ FEW 25 66a.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ɛːw/ /ew/ /øːw/ /œw/ /øːj/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɛːw/
- Ricepeures : nén rcepåve
-
Molecule tchimike
-
Aiwe ki court
-
Cropante aiwe d' ene basse
-
Aiwe djalêye (nive)
-
Aiwe djalêye (glaece)
-
Spitante aiwe
-
Wapeur d' aiwe (nûlêye)
Sustantif
[candjî]aiwe femrin
- (tchimeye) clair likide li pus corant so tere, ki totes les vicantès sacwès ont dandjî, et ki si essegne tchimike est H2O.
- On vout k' i gn åye di l' aiwe sol planete Måss.
- (abwesson) abwesson fwaite di ç' likide la, poujhî e-n on peur sourdant.
- Deus bires, ene limonåde et ene aiwe, si vs plait.
- (djeyografeye) plaece ki ci likide la î court a valêye, vinant d' on sourdant.
- Pou-må a toumé e l' aiwe et s' a neyî.
- On voet rglati so les clairs flots del Mouze
L' ôr des campagnes ki l' bele aiwe bagne e s' coûsse
Et l' glwere des veyes come des forfants djowions— Louis Lagauche, "L' inmant", Dizo s’ bleû cîr, (1947), p. 123 (fråze rifondowe).
- basse ki ci likide la î dmeure.
- plouve.
- (fizike) (mot d’ rilidjon) onk des elements ki fijhèt l' matire.
- Aristote aveut idêye k' i gn aveut cwate elemints: l' aiwe, li feu, li tere et l' air.
Ratourneures
[candjî](likide po boere)
- esse tot e-n ene aiwe : esse tot e souweur.
- èn nén awè ses aiwes tchôdes
- on n’ va nén a l’ aiwe avou ene banse
- pont d’ feu, pont d’ bolante aiwe
- fé vni l’ aiwe al boke
- leyî cori l’ aiwe el boke
(likide ki court)
- leyî cori l' aiwe a valêye : : èn nén espaitchî les djins di fé a leu môde.
- ça a tcheyou a l' aiwe : c' est rovyî, abandné.
- On dit eto: so flote.
- ossu seur ki k’ l’ aiwe court a valêye
- aiwe vént, aiwe riva — Motî Villers (fråze rifondowe).
- fé bate l’ aiwe : tromper.
- naivyî inte deus aiwes : sayî di dmorer bén avou deus djins ki n' s' etindèt nén.
- clair come di l’ aiwe di rotche : foirt clair, evidint.
(basse)
- c' est todi l' aiwe ki doime ki neye
- les coetès aiwes sont todi les pus dandjreuses — Motî Villers (fråze rifondowe).
- n' a nole si claire aiwe ki n' si brouye
- i n’ a rén d’ pé ki l’ coete aiwe
(plouve)
- li tins toûne a aiwe u: nosse tins tire a aiwe u: li vint est a l' aiwe : : i va ploure.
- rishonner come deus gotes d’ aiwe : ravizer parey.
Parintaedje
[candjî]- aiwer, aiwaedje, aiweu, aiwî, aiwêye, Aiwêye, aiwisse, aiwiasse, aiwixheus, aiwieus
- raiwer, raiweu, raiwaedje, raiwire
- saiwer, saiwe, saiweu, saiwaedje, saiwire, saiwoe
- dizaiwer, dizaiwaedje, dizaiwant
- enaiwer, enaiwaedje
- renaiwer, renaiwaedje, renaiwant
Mots d’ aplacaedje
[candjî]- sonkenaiwe
- aiwdirotchmint
- (no d' corantès aiwes) : Aiwe di Lesse, Aiwe d' Oûte, Aiwe d' Eure, Aiwe di Vesse, Noere Aiwe, Blanke Aiwe
- grande aiwe, mere d' aiwe, corante aiwe, cropante aiwe
- doûce aiwe, salêye aiwe
- plate aiwe, spitante aiwe / aiwe ki spite
- aiwe di Spå
- voye d’ aiwe
- benoete aiwe
- lune d’ aiwe
- ploketes d’ aiwe
- (biesses) : araegne d’ aiwe, beguinete d’ aiwe, måvi d’ aiwe, madame-d’-aiwe, mårtea d’ aiwe
- passeu d’ aiwe, rwè d’aiwe
- Loukîz a : aiwes (grossès aiwes)
Sinonimeye
[candjî]- (plaece ki H2O î court a valêye) : rivire
Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
[candjî]clair likide li pus corant so tere
- Arabe : مأ (ar) = ma'
- Arabe marokin : ما (ary) = ma
- Catalan : aigua (ca)
- Almand : Wasser (de)
- Inglès : water (en)
- Espagnol : agua (es)
- Francès : eau (fr)
- Gayelike escôswès : uisge
- Itålyin : acqua (it)
- Gåmès : âwe
- Maltès : ilma (mt)
- Neyerlandès : water (nl)
- Occitan : aiga (oc)
- Picård : iau
- Polonès : woda (pl) femrin
- Sicilyin : acqua (scn)
- Kimon amazir marokin : ⴰⵎⴰⵏ (zgh) = aman
plaece ki ci likide la î court a valêye
Sourdants
[candjî]Etimolodjeye : sorlon Grandgagnage (19inme sieke) li mot pôreut eto vni do bodje gotike « aƕa » (ahva). Ciste idêye la ni shonne nén awè stî ritnowe e 20inme sieke (Francard revoye viè l' FEW a « aqua ».
Waitîz eto
[candjî]Lijhoz l’ årtike aiwe (discramiaedje) so Wikipedia
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant do latén
- Mots do walon do minme sourdant k' on mot do vî francès
- Mots do walon do minme sourdant k' on mot d' l' occitan
- Mots do walon do minme sourdant k' on mot do catalan
- Mots do walon d' on seu pî
- Sustantifs do walon
- Motlî do walon pol tchimeye
- Motlî do walon po ls abwessons
- Motlî do walon pol djeyografeye
- Motlî do walon pol fizike
- Motlî do walon pol rilidjon
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots ki sont dins l' motî Grandgagnage
- Mots ki l' rifondowe est dins l' motî Grandgagnage
- Mots do walon vinant do gotike