Enero

An Enero (tikang ha Linatin: ianuarius ngan sinurat ha Kinatsila komo enero) amo an syahan nga bulan han tuig ha Kalendaryo Gregoriano ngan usa han mga pito nga bulan Gregoriano nga mayda katloan kag usa (31) nga mga adlaw. Tinatawag liwat ini nga bulan ha Winaray nga Paniniyahan.

Nagtitikang it Enero (ha astrolohiya) kon an adlaw dida hit senyas han Capricorn ngan natatapos dida hiton senyas han Aquarius. Ha astronomiya, it adlaw natikang dida hit constellation hiton Sagittarius ngan natatapos dida hit constellation hiton Capricornus.

An ngaran nga Enero (tikang ha Linatin: ianuarius) gingaranan tikang kan Jano (o Janus), an diyos Roman hin mga purtahan ug ganghaan.

An orihinal nga kalendaryo Romano mayda napulo (10) ka months (304 nga adlaw). An mga Romano ginlalantaw nira an winter nga waray bulan. Dida han mga harani 700 BC an nagsunod kan Romulo (Romulus), hi Hadi Numa Pompilius, nagdugang han mga bulan han Enero ug Pebrero nga nagresulta han kalendaryo nga mahasugad hin tuig nga nakabase ha bulan o standard lunar year (354 nga adlaw). Tungod hin pagtuo han mga Romano nga nadiri hin mga even number, gindugngan an kalendaryo hin sua pa nga adlaw nga nagresulta hin 355 days. Bisan pa kon Marso amo an orihinal nga syahan nga bulan, ginsalyo-an ini han Enero kay amo ini an bulan han pagpili han mga consul.

It syahan nga adlaw han bulan kinikilala nga Adlaw han Bag-o nga Tuig o New Year's Day ha Iningles.

Upod hiton mga ngaran ha kasaysayan para hiton Enero an orihinal nga ngaran Romano, Ianuarius, an Saxon nga pulong Wulf-monath (buot sidngon wolf month o bulan han wolf o loba) ngan an kan Carlomagno (Charlemagne) pagtawag nga Wintarmanoth (winter / mahagkot nga bulan). Ha daan nga Hinapon nga kalendaryo, an bulan tinatawag nga Mutsuki (睦月). Iton ika-duha nga adlaw han bulan tinatawag nga Hatsuyume (初夢) ngan iton ika-7 nga adlaw Nanakusa (七草). Ha yinaknan nga Finnish, an bulan tinatawag nga tammikuu, nga nanangahulogan "month of the oak" o bulan han roble.

An syahan nga Lunes ha Enero tinatawag nga Handsel Monday ha Scotland ngan amihanan nga Inglaterra (northern England). Ha Inglaterra, an tuig ha pag-uma nagtikang dida han Plough Sunday dida hit Dominggo katapos hit Epiphany.

Iton Coming of age nga adlaw ha Hapon amo an ika-duha nga Lunes han Enero, para han mga nagiging 20 an edad dida hiton bag-o nga tuig kalendaryo. Usa ini nga national holiday. Dida ini nga adlaw tikang han 1948, pero ha pagtikang ginsasaurog ini ha Enero 15 hangtod 1999, nga kon diin ginbalhin ini han gobyerno Hapon tungod hin mga rason ha ekonomiya pinaagi ha paghimo hin durudamo nga holiday nga magsunod.

Dida hiton pagano nga kaliding han tuig, an Enero natatapos dida hiton o harani hiton Imbolc ha amihanan nga hemisferya ug Lughnasadh ha salatan nga hemisferya.

Kitaa Gihapon

• Mga anibersaryo ha kasaysayan