International Journal of New Economics and Social Sciences № 1(5)2017 D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz, Richard Book Reviev By A. Werner PT: “Strenghts In Economy. The Three Banking Theories And The Uni-form Evidence” Dated In The Polish Version August 2016 (in:) "International Journal of New Economics and Social Sciences" (IJONESS), Reports and Reviews, International Institute of Innovations "Science-Education-Business" in Warsaw, No. 1 (5) 2017, pp. 333-344. ISSN 2450-2146. www.ijoness.com JEL E 41, 42, 51, 52, 58, F 62, G 21, 24, 32, 35 dr Dariusz Prokopowicz1) dr Sylwia Gwoździewicz2) 1) Institute of Sociology, Faculty of History and Social Sciences, Cardinal Stefan Wyszynski University in Warsaw (Warsaw, Poland) darprokop@poczta.onet.pl 2) Department of Administration and National Security The Jacob of Paradies University in Gorzow Wielkopolski (Gorzow Wielkopolski, Poland) sylwiacmiel@gmail.com RICHARD BOOK REVIEW BY A. WERNER PT .: "STRENGTHS IN ECONOMY. THE THREE BANKING THEORY AND THE UNIFORM EVIDENCE "DATED IN THE POLISH VERSION AUGUST 2016 RECENZJA KSIĄŻKI RICHARDA A. WERNERA PT.: „STRACONE STULECIE W EKONOMII. TRZY TEORIE BANKOWOŚCI I NIEZBITY DOWÓD” WYDANEJ W WERSJI POLSKIEJ W SIERPNIU 2016 ROKU РЕЦЕНЗИЯ КНИГИ РИЧАРДА ВЕРНЕРА: «ПОТЕРЯННОЕ СТОЛЕТИЕ В ЭКОНОМИКЕ. ТРИ ТЕОРИИ БАНКОВСКОГО ДЕЛА И НЕОПРОВЕРЖИМОЕ ДОКАЗАТЕЛЬСТВО» ВЫДАННОЙ НА ПОЛЬСКОМ ЯЗЫКЕ В АВГУСТЕ 2016 ГОДА Abstracts This paper reviews the book by Professor Richard A. Werner entitled "A Lost Century in Economics. Three Theories of Banking and Accurate Evidence ", which was translated and published in Polish in August 2016. This book has become an inspiration for the role, significance and need for reforming modern central banking systems and monetary systems in developed countries. Numerous discussions and reflections on the issues described in this book were made, inter alia, during several conferences held during the last few months. For example, the concepts and needs of the reform of modern central banking systems and D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 333 International Journal of New Economics and Social Sciences № 1(5)2017 D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz, Richard Book Reviev By A. Werner PT: “Strenghts In Economy. The Three Banking Theories And The Uni-form Evidence” Dated In The Polish Version August 2016 (in:) "International Journal of New Economics and Social Sciences" (IJONESS), Reports and Reviews, International Institute of Innovations "Science-Education-Business" in Warsaw, No. 1 (5) 2017, pp. 333-344. ISSN 2450-2146. www.ijoness.com monetary systems, as described by Professor Richard A. Werner, have inspired the discussions that took place during the Conference on "Implementation of parallel local currency in the Otwock District", held on 31 August 2016. In the seat of the Warsaw Higher School in Otwock near Otwock. Keywords: review, monetary system, reserve system, monetary policy, central banking, banking system, financial system, money, parallel currency, self-governing currency, financial crisis. Streszczenie W niniejszym opracowaniu zrecenzowano książkę Profesora Richarda A. Wernera pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód”, która została przetłumaczona i wydana w wersji polskiej w sierpniu 2016 roku. Książki ta stała się inspiracją do dotyczących roli, znaczenia i potrzeby zreformowania współczesnych systemów bankowości centralnej i systemów monetarnych funkcjonujących w krajach rozwiniętych. Liczne dyskusje i rozważania dotyczące kwestii opisywanych w tej książce podejmowane były między innymi w trakcie zorganizowanych już kilku konferencji jakie odbyły się w okresie ostatnich kilku miesięcy. Na przykład opisane przez Profesora Richarda A. Wernera koncepcje i potrzeby zreformowania współczesnych systemów bankowości centralnej i systemów monetarnych stały się inspiracją dla dyskusji podejmowanych podczas Konferencji pt.: „Projekt implementacji waluty równoległej lokalnej na terenie Powiatu Otwockiego”, która odbyła się 31 sierpnia 2016 r. w siedzibie Warszawskiej Szkoły Wyższej w podwarszawskim Słowa kluczowe: Otwocku. recenzja, system monetarny, system rezerwy cząstkowej, polityka pieniężna, bankowość centralna, system bankowy, system finansowy, pieniądz, waluta równoległa, waluta samorządowa, kryzys finansowy. Аннотация В этом исследовании, книга Отзыв профессор Ричард А. Wernera Пт:. «Потеряли века в экономике. Три теории банковского дела и неопровержимого доказательства «, которая была переведена и опубликована на польском в августе 2016 года. Книги стали вдохновением для о роли, важности и необходимости реформирования системы современного центрального банка и денежных систем, действующих в развитых странах. Многочисленные дискуссии и обсуждение по этому вопросу, описанный в этой книге, были приняты, в частности, в ходе уже организованные нескольких конференций, которые имели место в течение последних нескольких месяцев. Например, как описано понятий профессор Ричарда А. Wernera и необходимость реформирования системы современных центральных банков и кредитно-денежной системы были вдохновением для дискуссий, проведенных в ходе конференции под названием: «Проект реализовать параллельную валюту в местном районном D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 334 International Journal of New Economics and Social Sciences № 1(5)2017 D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz, Richard Book Reviev By A. Werner PT: “Strenghts In Economy. The Three Banking Theories And The Uni-form Evidence” Dated In The Polish Version August 2016 (in:) "International Journal of New Economics and Social Sciences" (IJONESS), Reports and Reviews, International Institute of Innovations "Science-Education-Business" in Warsaw, No. 1 (5) 2017, pp. 333-344. ISSN 2450-2146. www.ijoness.com Отвоцке», состоявшемся 31 августа 2016 . в штаб-квартире Варшавской школы в Отвоцке близ Варшавы. Ключевые слова: oбзор, денежная система, дробная резервная система, денежнокредитная политика, центральный банк, банковская система, финансовая система, деньги, валюта параллельно, валюта-Samor задняя часть, финансовый кризис. Wprowadzenie Podjeliśmy się zrecenzowania książki Profesora Richarda A. Wernera pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” przetłumaczonej i wydanej w wersji polskiej w sierpniu 2016 roku w Warszawie przez Fundację „Jesteśmy Zmianą, ponieważ treść tej książki już stała się inspiracją do wielu interesujących dyskusji realizowanych między innymi w trakcie zorganizowanych już kilku konferencji jakie odbyły się w okresie ostatnich kilku miesięcy [R. A. Werner, A lost century ..., 2016]. Na przykład w trakcie dyskusji podejmowanych podczas Konferencji pt.: „Projekt implementacji waluty równoległej lokalnej na terenie Powiatu Otwockiego”, która odbyła się 31 sierpnia 2016 r. w siedzibie Warszawskiej Szkoły Wyższej w Otwocku odnoszono się do tez zasugerowanych przez Profesora Richarda A. Wernera zawartych w książce pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód”. W trakcie dyskusji omawiano determinanty i możliwości wprowadzenia waluty równoległej suwerennej w ujęciu krajowym w Polsce. Tego typu rozwiązania walutowe funkcjonowały już w niektórych krajach Zachodniej Europy i były szczególnie efektywne w zakresie wspomagania i utrzymania płynności systemów monetarnych w sytuacji pojawiania się głębokich kryzysów gospodarczych i finansowych jak np. w okresie Wielkiego Kryzysu lat 30. oraz kryzysów surowcowych z lat 70. ubiegłego wieku [R. A. Werner, Stracone stulecie ..., 2016, s. 38]. Poza tym podczas tej Konferencji zwrócono uwagę, że Profesor Richard A. Werner w swej książce pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” sugeruje potrzebę przeprowadzenia reformy systemów monetarnych krajów wysoko rozwiniętych. Przykład tego typu reformy monetarnej jaką zastosowano w Islandii, reformując jednocześnie system bankowy tego kraju w sytuacji pogłębiającego się globalnego kryzysu finansowego z 2008 roku Sigurjonsson opisał w książce pt.: „Reforma monetarna. Lepszy system monetarny dla Islandii” [F. Sigurjonsson, 2015, s. 12]. Celem przeprowadzenia obiektywnej recenzji książki napisanej przez Profesora Richarda A. Wernera pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” istotnym jest przedstawienie kluczowych determinantów koncepcji planu zreformowania systemu finansowego i odbudowy suwerenności systemu finansowego w Polsce oraz krajowych i globalnych czynników potencjalnie wpływających na plan tego typu reform. 1. Globalne determinanty rozwoju systemu finansowego w Polsce Zawarte w treści książki Profesora Richarda A. Wernera pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” propozycje dotyczące zreformowania systemów bankowych doskonale korelują się z realizowanym obecnie procesem repolonizacji systemu bankowego w Polsce. Trwający od ponad ćwierć wieku proces odbudowy i rozwoju rynkowego systemu finansowego w Polsce został w zasadniczych kwestiach dokonany jednak w kluczowych aspektach ze D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 335 International Journal of New Economics and Social Sciences względu ma silne powiązania z analogicznymi systemami krajów Europy Zachodniej wzbudza wiele kontrowersji. Do kontrowersyjnych czynników urynkawiania i komercjalizacji systemu finansowego w Polsce zalicza się m.in. zastosowane rozwiązania i zakres procesów prywatyzacyjnych zrealizowanych w poprzednich latach w systemie bankowym w Polsce. Powszechnie przyjmuje się, że procesy transformacji polskiej gospodarki były skorelowane z kluczowymi aspektami globalizacji ekonomicznej przejawiającej się między innymi rosnącymi na znaczeniu przepływami towarów i kapitału jak również stosowanych instytucjonalnych i normatywnych standardów dotyczących funkcjonowania systemu finansowego w Polsce [D. Prokopowicz, A. Dmowski, 2010, s. 278]. W konsekwencji również proces odbudowy krajowego rynkowego systemu finansowego i zastosowany model systemowej organizacji tego sektora uzyskuje ponadnarodowy charakter. W efekcie sukcesywnie postępujących wymienionych procesów system bankowy w Polsce staje się coraz bardziej zhomogenizowany z systemami bankowymi innych krajów, przede wszystkim krajów rozwiniętych Unii Europejskiej [R. Płókarz, 2013, s. 58]. Ponieważ Polska stała się częścią Unii Europejskiej niektóre aspekty umiędzynarodowienia polskiego systemu bankowego i rynku kapitałowego, w tym giełdy papierów wartościowych były nieuniknione np. w kwestii ujednolicenia standardów technologii teleinformatycznej i dostosowania technicznych instrumentów bezpieczeństwa transferu danych w systemach bankowości elektronicznej, jak również dostosowania normatywów prawa i struktury systemu bankowego w Polsce do wytycznych Komitetu Bazylejskiego ds. Nadzoru Bankowego tj. centralnego organu nadzoru w Unii Europejskiej [D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz, Administrative, supervisory ..., 2015, s. 210]. Jednak nie we wszystkich aspektach wspomniane procesy dostosowawcze uwzględniały przede wszystkim polską rację stanu m.in. od strony bezpieczeństwa kapitałowego systemu finansowego funkcjonującego w Polsce [J. Koleśnik, 2012, s. 126]. Najbardziej kontrowersyjną kwestią jest dopuszczenie do przejęcia kapitałowego większości podmiotów bankowych i innych instytucji finansowych w Polsce przez zagraniczne banki i inne podmioty. Główną przyczyną dopuszczenia do tej sytuacji już pod koniec lat 90. było zaniechanie wpisania do krajowych regulacji normu- № 1(5)2017 jących funkcjonowanie systemu bankowego w Polsce zapisu o ograniczeniu możliwej skali przejęć podmiotów bankowych. Tego typu stosowny zapis uniemożliwiłby wydawanie przez Narodowy Bank Polski bez żadnych ograniczeń zezwoleń na transakcje kapitałowe podczas których zagraniczna instytucja finansowa zakupywała większościowy pakiet akcji polskiego banku. Tego typu sytuacje tj. przejęcia większościowe polskich podmiotów bankowych przez kapitał zagraniczny już od połowy lat 90. ubiegłego wieku stały się procederem dominującym co doprowadziło w stosunkowo krótkim czasie do utraty przez Polskę suwerenności w zakresie krajowego systemu finansowego. W ten sposób Polska stała się krajem w większym stopniu uzależnionym od rekomendacji agencji ratingowych powiązanych kapitałowo z zagranicznymi bankami inwestycyjnymi. Poza tym zglobalizowany rynek kapitałowy i przejęty większościowo system bankowy w Polsce był w większym stopniu podatny na negatywne wpływy globalnego kryzysu finansowego, który pojawił się na jesieni 2008 roku. Od niedawna dokonuje się pozytywny proces repolonizacji kapitału w kontekście struktury własnościowej w systemie bankowym w Polsce. Rozpoczął się więc proces odwrotny względem powyżej wspomnianego wcześniejszego zdominowanego przez przejęcia polskich banków negatywnego procesu, który doprowadził do przejęcia kontroli nad prawie wszystkimi krajowymi bankami przez zagraniczne instytucje finansowe. Już w końcu lat 90. stopień przejęcia krajowego systemu bankowego w Polsce przez podmioty zagraniczne przekraczał 80 proc. W wyniku trwającej od kilku lat procesu repolonizacji stopień tego przejęcia do połowy 2016 roku spadł do ok. 65 proc., a następnie po odkupieniu od UniCredito pakietu większościowego akcji banku Pekao obecnie udział bankowości zagranicznej w krajowym systemie bankowym w Polsce spadł do poziomu 47 proc. Jeżeli pozytywny trend repolonizacji będzie kontynuowany to w perspektywie kilku kolejnych lat polski system bankowy od strony kapitałowej powinien się w pełni uniezależnić od kontroli ze strony zagranicznych banków i innych podmiotów. Wówczas krajowy system bankowy w Polsce odzyskał by wcześniej utraconą suwerenność Przykładem i stałby przyśpieszenia się w pełni procesów polskim. repolonizacji sektora bankowego w Polsce jest wspomniana powyżej transakcja odkupienia ponad 30 D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 336 International Journal of New Economics and Social Sciences proc. tj. większościowego pakietu akcji banku Pekao od włoskiej grupy finansowej UniCredit. Między innymi dzięki tej transakcji okres lat 2016-2017 przejdzie do historii jako ten, w którym przeprowadzone zostanie znaczące przyśpieszenie procesu repolonizacji sektora bankowego w Polsce. Otóż na początku grudnia 2016 roku Powszechny Zakład Ubezpieczeń (PZU) i Polski Fundusz Rozwoju (PFR) podpisali z UniCredit umowę, która przewiduje odkupienie docelowo odpowiednio 20 proc. i 12,8 proc. akcji Banku Pekao za łączną kwotę 10,59 mld zł [PZU kupuje Pekao. Repolonizacja, ...]. W ten sposób póki wyceny aktywów spółek notowanych na GPW w Warszawie nie są jeszcze przewartościowane to instytucje finansowe w Polsce, szczególnie te z większościowym udziałem kapitału krajowego, z przewagą kapitałowego udziału inwestorów polskich i/lub Skarbu Państwa w Polsce mają jeszcze możliwości taniego odkupowania aktywów banków i korporacji, które wcześniej były przejmowane przez kapitał zagraniczny. Opisane powyżej kontrowersyjne skutki globalizacji systemu finansowego w Polsce wskazują, że proces na początku lat 90. oceniany zasadniczo w kategoriach pozytywnych, w kolejnych latach uległ znacznemu i w niektórych aspektach zbyt daleko idącemu pogłębieniu [D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz, System and normative ..., 2016, s. 83]. Ostatnio podejmowane są dyskusje, których celem jest zdiagnozowanie negatywnych aspektów zbyt daleko idących procesów globalizacji i internacjonalizacji krajowych systemów finansowych oraz wskazanie możliwości zmniejszenia skali tych niekorzystnie działających procesów na przykładzie polskiego systemu finansowego. Najwięcej negatywnych aspektów zglobalizowania tego systemu w Polsce nasiliło swe negatywne działanie po pojawieniu się globalnego kryzysu finansowego na jesieni 2008 roku. Kryzys ten do- № 1(5)2017 bitnie pokazał jak duża jest skala koniunkturalnego, kapitałowego, systemowego i politycznego uzależnienie polskiego systemu finansowego od tzw. międzynarodowych rynków finansowych. W kontekście rozważań dotyczących perspektyw efektywnego rozwoju tego systemu w kolejnych latach szczególnie istotną kwestią jest precyzyjne określenie mechanizmów i procesów, dzięki którym można by wyeliminować bądź zmniejszyć działanie zbytniego zglobalizowania systemu finansowego w Polsce [S. Bukowski, red., 2010, s. 47]. Zgodnie z zaleceniami wystosowanymi przez Profesora Richarda A. Wernera w książce pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód”, przyjąć mozna że do systemowych determinantów, które zneutralizowałyby niekorzystny wpływ procesów globalizacyjnych i poprawiły by funkcjonowanie oraz kwestię bezpieczeństwa systemu finansowego w Polsce należą przede wszystkim: a) repolonizacja banków i innych instytucji systemu finansowego w Polsce, b) przywrócenie pełnej suwerenności banku centralnego w Polsce tj. Narodowego Banku Polskiego w kwestii m.in. emisji polskiej waluty krajowej, polskiego złotego, c) implementacja lokalnych walut równoległych, samorządowych z utworzeniem banków komunalnych i specjalnych stref ekonomicznych. W związku z powyższym zgodnie z zawartymi w treści książki Profesora Richarda A. Wernera pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” sugestiami zreformowania systemu finansowego odnoszonymi do realiów tego systemu działającego w Polsce, kluczową kwestią jest określenie roli i znaczenia bankowości centralnej w kontekście funkcjonowania krajowych systemów finansowych. 2. Suwerenna waluta lokalna jako etap przejściowy od systemu rezerwy cząstkowej do systemu suwerennej bankowości centralnej Efektywnie ekonomicznie prowadzona polityka monetarna powinna skutkować dostarczaniem do gospodarki stosownej ilości pieniądza, tak aby w stale zmieniających się warunkach gospodarczych pieniądz pełnił swe funkcje i przyczyniał się do sprawnego funkcjonowania gospodarki. Nie jest jednak bez znaczenia to, kto jest emitentem pieniądza i jak została unormowana kwestia niezależności i suwerenności bankowości central- nej w kontekście całego systemu finansowego państwa. Nowelizacja polskiej Konstytucji z 1997 roku pozbawiła Narodowy Bank Polski pełnej suwerenności, ponieważ nieformalnie znaczną część procederu emisji nowych jednostek pieniężnych wprowadzanych w formie elektronicznej poprzez kredyty do cyrkulacji w gospodarce przejęły banki komercyjne. W związku z tym że krajowa bankowość w Polsce jeszcze do niedawna była w więk- D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 337 International Journal of New Economics and Social Sciences szości przejęta przez zagraniczne instytucje finansowe i większa część podaży pieniądza kreowana jest przez wspomniane banki komercyjne będące w większości pod kontrolą zagranicy więc można przyjąć że również proces kreacji pieniądza w Polsce pośrednio jest już pod kontrolą zagranicznych podmiotów finansowych [L. Czarnecki, 2011, s. 49]. Taka sytuacja rodzić może wysokie systemowe ryzyko płynności i walutowe biorąc pod uwagę fakt dokonywanych na dużą skalę transakcji spekulacyjnych na polskiej krajowej walucie PLN przez departamenty operacji walutowych inwestycyjnych banków z siedzibami głównie w londyńskim City. Wysoką skalę tego spekulacyjnego procederu można było zauważyć szczególnie w pierwszych kilku kwartałach po pojawieniu się w 2008 roku globalnego kryzysu finansowego. Poza tym o skali tej informują także statystki, zgodnie z którymi Polska jako relatywnie mały rozwijający się kraj w ujęciu globalnym posiadający własną walutę stawał niejednokrotnie na celowniku spekulacji walutowych dokonywanych krótkoterminowo ale z zastosowaniem dużych środków finansowych zagranicznych banków inwestycyjnych co przekładało się na dość gwałtowne zmiany wycen polskiej złotówki wobec innych kluczowych gospodarczo walut tj. euro, amerykańskiego dolara USD, funta brytyjskiego GBP, franka szwajcarskiego CHF itd. Gwałtowane zmiany wycen polskiej waluty PLN pojawiały się w dodatku zwykle wówczas gdy coś niedobrego z punktu widzenia makroekonomii wydarzało się nie w Polsce tylko poza polską gospodarką [B. Domańska-Szaruga, 2014, s. 27]. Na przykład zbliżał się okres płatności kolejnej raty kredytu bądź rolowania obligacji skarbowych w silnie zadłużonej wobec banków niemieckich i francuskich Grecji i cena franka szwajcarskiego rosła w związku z czym ponad pół miliona kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyty mieszkaniowe w CHF zmuszeni byli płacić wyższe raty kredytowe mimo tego że polska gospodarka w niewielkim stopniu ekonomicznie powiązana jest z gospodarką Szwajcarii czy Grecji. Ze statystyk wynika, że pod względem zakresu amplitudy wahań kursu to polski złoty w ujęciu globalnym w okresie od 2008 roku należy do grupy kilku walut, których ta amplituda wahań zdeterminowanych transakcjami spekulacyjnymi dokonywanych przez inwestycyjne banki zagraniczne na rynkach walutowych jest relatywnie największa [E. Czarny, K. Śledziewska, 2013, s. 131]. Ryzyko walutowe w № 1(5)2017 ujęciu makroekonomicznym może być dodatkowo spotęgowane w sytuacji dużego stopnia zadłużenia finansów publicznych danego kraju względem zagranicznych instytucji finansowych. Zadłużenie to najczęściej wygenerowane jest poprzez kredyty zagraniczne i obligacje skarbowe nabywane przez zagraniczne banki i inne podmioty. Jeżeli w długu publicznym danego kraju znaczną część stanowi zadłużenie zagraniczne wówczas taki kraj staje się obiektem obserwacji, analiz i rekomendacji wystawianych przez agencje ratingowe działające zwykle w powiązaniu kapitałowym z bankami inwestycyjnymi [J. Fila, B. Filipiak, 2012, s. 79]. Agencje te swoją działalnością realnie wspierają banki inwestycyjne do których grup kapitałowych należą w ich politykach inwestycyjnych. Niestety taka sytuacja od 2002 roku, kiedy to status krajowej polskiej waluty PLN został zmieniony z waluty koszykowej na rynkową, tj. której cena kształtuje się na bieżąco na rynkach Forexowych. Wobec powyższego w tak odbudowanym w procesie transformacji systemie finansowym państwa polskiego znaczna część wzrostu gospodarczego kraju nadal zaliczanego do rozwijających się a nie rozwiniętych została wygenerowana zagranicznym zadłużeniem. W ostatnich latach dług publiczny stale rósł, w okresie dekady lat 20052015 został podwojony, podczas gdy około ¾ wydatków budżetowych w Polsce to są koszty utrzymania sektora publicznego oraz transfery. Jedynie ¼ strony wydatkowej budżetu centralne posiada charakter realnych wydatków o charakterze pro-inwestycyjnym w ujęciu potencjalnej możliwość generowania rozwoju gospodarczego kraju w kolejnych latach. Jak więc taki kraj jak Polska może spłacić swój narastający dług publiczny. Przede wszystkim poziom wzrostu gospodarczego oscylujący w ostatnich kwartałach w zakresie wartości między 3 a 4 proc. PKB jest zasadniczo niewystarczający przy takiej strukturze budżetu państwa i długu publicznym który w ujęciu rachunkowości bieżącej oscyluje przez 60 proc. PKB natomiast po wliczeniu wszystkich obecnych i przyszłych kosztów obsługi zadłużenia, czyli tzw. dług publiczny ukryty sięga już około 180 proc. PKB. Za ten stan zadłużenia państwa polskiego odpowiada w dużym stopniu ustanowiony i realizowany w okresie transformacji systemowej polskiej gospodarki model finansowania przeprowadzanych reform prorynkowych w Polsce z udziałem kredytów zagranicznych, zaciąganych m.in. w Europejskim Banku Odbu- D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 338 International Journal of New Economics and Social Sciences dowy i Rozwoju. W ujęciu globalnym i w warunkach europejskich to większość krajów rozwijających uzależniło się ekonomicznie i politycznie podobnie jak Polska od zachodnich krajów rozwiniętych, których politykę realizują takie ponadnarodowo działające instytucje finansowe jak wspomniany EBOiR ale także Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy [W. Siwiński, D. Wójtowicz, 2010, s. 93]. Stosowany na większą skale od kilkudziesięciu lat proceder odbudowy i reformowania gospodarek krajów rozwijających się i przechodzących określone fazy transformacji systemowogospodarczej z zastosowaniem kredytów zaciąganych w Banku Światowym i MFW wygenerował wysokie zadłużenia tych krajów. Spłacanie tych kredytów wiąże się z odsetkami, które w sytuacji spadku koniunktury gospodarczej, w tym cen eksportowanych towarów lub surowców stają się problemem w finansach tego typu krajów. Niejednokrotnie narastające w takiej sytuacji zadłużenie zagraniczne doprowadzało silnie zadłużona relatywnie mała rozwijającą się gospodarkę do ogłoszenia upadłości co wiązało się z odcięciem kraju od możliwości rolowania zadłużenia i głębokim kryzysem gospodarczym. Tego typu № 1(5)2017 mechanizm prowadzi do przekazywania znacznej części wypracowanej w procesie wzrostu gospodarczego wartości dodanej rozwijającego się kraju zadłużonego do bogatych krajów rozwiniętych. A więc niepisana zasada że od co najmniej kilkudziesięciu lat bogaci się bogacą a biedni biednieją funkcjonuje także w ujęciu makroekonomicznym. Pod tym względem świat odszedł już daleko od fundamentalnych założeń koncepcji wolnorynkowej zasady przewagi komparatywnej określonej już w XVIII wieku przez twórców nurtu ekonomii klasycznej [M. Wiśniewska, 2013, s. 61]. Jednak kraje rozwijające się powinny mieć realną alternatywę względem budowania swego wzrostu gospodarczego w oparciu o kredyty zagraniczne. Taką alternatywą jest zmiana modelu krajowego systemu bankowego z systemu opartego na koncepcji rezerwy cząstkowej na system funkcjonujący w formule pieniądza suwerennego. Zasadnicza różnica między tymi modelami systemu bankowego polega na tym, że z operacjami dokonywanymi z użyciem pieniądza suwerennego nie wiązały by się tak znaczące koszty odsetkowe jak w obecnie dominujących globalnie systemach finansowych działających w formule rezerwy cząstkowej. 3. Zalecenia Profesora Richarda A. Wernera dotyczące zreformowania bankowości centralnej i krajowych systemów finansowych Prof. Richard A. Werner z Katedry Bankowości i Finansów Uniwersytetu w Southampton w Wielkiej Brytanii stwierdził, że zadłużające się w ten sposób kraje rozwijające akceptują wysokie ryzyko zmian kursu walut zagranicznych, co często prowadziło do niekorzystnych tendencji zmian kursów dewiz i wzrostu zadłużenia. Mechanizm ten działał jako niekorzystnie realizujące się sprzężenie zwrotne w okresach dekoniunktury gospodarczej, gdy spadało zapotrzebowanie na eksportowane z tych krajów zwykle nisko przetworzone towary bądź surowce. Ponieważ znaczna część dochodu większości krajów rozwijających się pochodzi z eksportu produktów charakteryzujących się niskim poziomem wartości dodanej oraz surowców więc w sytuacji globalnej dekoniunktury kraje te uzyskują znacznie niższe dochody z eksportu i wpadają w spiralę zadłużenia. Niejednokrotnie zdarzało się, że pogrążone w kryzysie zadłużenia kraje rozwijające chcąc uniknąć ogłoszenia niewypłacalności zmuszone były do częściowej zamiany narastającego szybko zadłużenia na akcje przedsiębiorstw z czym zwią- zane mogło być znaczna utrata majątku narodowego i posiadanych czynników wytwórczych na rzecz zagranicznych kredytodawców [R. A. Werner, A lost century ..., 2016, s. 364]. Prof. Richard A. Werner stwierdził, że główne założenia metodologiczne i merytoryczne, które mają za zadanie obiektywnie uzasadniać realizację polityki MFW i Banku Światowego opierają się na wyjaśnianiu funkcjonowania systemów finansowych z zastosowaniem teorii modelu bankowości działającego w formule rezerwy cząstkowej oraz w formule klasycznego pośrednictwa finansowego. Na podstawie przeprowadzonych w 2015 roku badań udowodniono, że wyjaśnianie roli i znaczenia międzynarodowych instytucji finansowych w oparciu o klasyczne teorie bankowości prowadzą do formułowania błędnych metodologicznie wniosków. Według Prof. Wernera kraje rozwijające się w przeważającej większości przykładów i sytuacji rynkowych nie potrzebowały tak dużego zaangażowania w zewnętrzne finansowanie procesów gospodarczych na podstawie zaciąganych kredytów zagranicznych. Kraj, D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 339 International Journal of New Economics and Social Sciences który miał przed sobą do zrealizowania określone reformy dzięki którym gospodarka wkroczyć miała w kolejnych etapach rozwoju w fazy przyśpieszenia wzrostu gospodarczego nie powinien potrzebować zaciągania kredytów zagranicą jeżeli w krajach kredytodawców także funkcjonują systemy finansowe oparte na formule rezerwy cząstkowej [R. A. Werner, Enhanced debt management: ..., 2014, s. 458]. W tak działających systemach finansowych sektor bankowy tworzy nowe jednostki pieniężne na potrzeby ich wypożyczenia uzależniającym się w ten sposób gospodarczo i politycznie zwykle biedniejszym dochodowo i technologicznie krajom rozwijającym się. Kraje rozwijające się zamiast pożyczać od międzynarodowych instytucji finansowych kreowany w tym właśnie celu pieniądz powinny same ten pieniądz u siebie wytworzyć jako dodatkowy pieniądz krajowy wprowadzony do określonych procesów gospodarczych celem ich aktywizacji i pobudzania tym samym wzrostu gospodarczego. Głównym pozytywnym aspektem takiego rozwiązania był by fakt kreowania dodatkowego wzrostu produkcji i rozwoju gospodarki bez dodatkowych kosztów, które by występowały w sytuacji gdyby te procesy gospodarcze były finansowane z kredytów zagranicznych obciążonych koniecznością płacenia kosztownych odsetek [R. A. Werner, A lost century ..., 2016, s. 365]. Opisane w książce Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” wyniki badań Prof. Wernera sugerują, że każdy kraj rozwijający się, który buduje swój wzrost gospodarczy w znaczącym stopniu w oparciu o kredyty zagraniczne powinien zmienić swój system № 1(5)2017 finansowy tak aby odejść od formuły rezerwy cząstkowej i zastąpić ją systemem opartym na walucie suwerennej, tj. w pełni niezależnym od zagranicy pieniądzu krajowym. Aby zastosować tego typu reformę dla systemu finansowego funkcjonującego w Polsce niezbędne jest przywrócenie na okres przejściowy realizacji tych reform pełnej współpracy rządu z bankiem centralnym tj. Narodowym Bankiem Polskim celem wypracowania kalendarza niezbędnych zmian systemowych, które były by konieczne do realizacji w sytuacji wprowadzania w Polsce systemu narodowej waluty suwerennej. Po wprowadzeniu do gospodarki tego modelu systemu finansowego banki komercyjne zostałyby pozbawione możliwości wprowadzania do gospodarki dodatkowych nowo tworzonych jednostek pieniądza kredytowego w oparciu o kreatywną rachunkowość w operacjach realizowanych elektronicznie. W ten sposób wzrost gospodarczy kreowany poprzez pieniądz suwerenny wprowadzany do gospodarki pod pełną kontrolą Narodowego Banku Polskiego obarczony byłby znacznie niższym poziomem ryzyka kredytowego niż w sytuacji jaka występuje obecnie dla systemu finansowego działającego w modelu rezerwy cząstkowej. Z niższym ryzykiem kredytowym większości procesów gospodarczych wiązało by się także wielokrotnie mniejsze prawdopodobieństwo powstawania na rynkach kapitałowych danego kraju nieracjonalnych sytuacji przewartościowania aktywów znajdujących się w obrocie giełdowym, znacznie rzadziej pojawiałyby się bański spekulacyjne, krachy giełdowe i głębokie kryzysy gospodarcze [M. Kalinowski, M. Pronobis, 2015, s. 38]. Wnioski Zgodnie z sugestiami Profesora Richarda A. Wernera zawartymi w książce pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” wspomniane powyżej reformy, których przeprowadzenie zapewniłoby polskiej gospodarce długoterminowy efektywny ekonomicznie i obarczony niskim ryzykiem kredytowym wzrost gospodarczy niestety nie będą łatwym zadaniem do realizacji. Tego typu reformy systemu monetarnego wymagają nie tylko konsultacji społecznych i debat w środowiskach ludzi nauki ale przede wszystkim porozumienia wszystkich centralnych instytucji państwa reprezentujących rząd jak również cały sektor finansowy [R. A. Werner, Stracone stulecie..., 2016, s. 25]. Aby przeprowa- dzić niezbędne zmiany zapisów w kluczowych normatywach prawnych niezbędne jest uzyskanie poparcia nie tylko kwalifikowanej większości parlamentarnej, ale przede wszystkim zmiana ogólnej świadomości społecznej oraz podjęcie niezbędnych debat i konsultacji w środowiskach menadżerów i kadry zarządzającej kluczowymi podmiotami sektora finansowego. Zanim jednak te procesy mogłyby być zrealizowane na poziomie ogólno krajowym to mogłyby być poprzedzone analogicznymi procesami debat i konsultacji społecznych realizowanymi na poziomie lokalnym, przede wszystkim samorządowym. Przeprowadzenie niezbędnych procesów przygotowawczych i zrealizowanie wymaganych debat, konsultacji i D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 340 International Journal of New Economics and Social Sciences wypracowania formuł reform na płaszczyźnie porozumienia osób reprezentujących kadry kierownicze różnych instytucji w tym samorządowych w ujęciu lokalnym powinno być procesem obarczonym niższymi kosztami i możliwym do zrealizowania wobec ujęcia krajowego przy zaangażowaniu głównie instytucji samorządowych. W związku z tym procesy implementacji samorządowej waluty lokalnej w poszczególnych gminach lub powiatach mogą być etapem poprzedzającym wprowadzenie narodowej waluty suwerennej na poziomie krajowej bankowości centralnej. W związku z powyższym na podstawie przeprowadzonego zrecenzowania książki Profesora Richarda A. Wernera pt.: „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód” przetłumaczonej i wydanej w wersji polskiej w sierpniu 2016 roku w stwierdzam, że zawarte w tej książce sugestie odnośnie potrzeb zreformowa- № 1(5)2017 nia dominującego obecnie globalnie systemu bankowości centralnej są aktualne w kontekście systemów finansowych funkcjonujących obecnie w wielu krajach rozwiniętych i rozwijających się. na podstawie przeprowadzonej recenzji stwierdzam, że wystosowane przez Profesora Richarda A. Wernera tezy i proponowane instrumenty zreformowania bankowości centralnej doskonale się wpisują z potrzebę repolonizacji i zreformowania systemu finansowego w Polsce. W związku z tym treść tej książki już stała się inspiracją do wielu interesujących dyskusji realizowanych między innymi w trakcie zrealizowanych już kilku konferencji jakie odbyły się w okresie ostatnich kilku miesięcy a które dotyczyły lub nawiązywały w swej problematyce do tez zawartych w książce „Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód”. Bibliografia: 1. S. Bukowski (red.), Globalizacja i integracja regionalna a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2010. 2. E. Czarny, K. Śledziewska, Międzynarodowa współpraca gospodarcza w warunkach kryzysu, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2013. 3. L. Czarnecki, Ryzyko w działalności bankowej. nowe spojrzenie po kryzysie, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2011. 4. B. Domańska-Szaruga, Financial Instability and the New Architecture of Financial Supervision in European Union (w:) B. Domańska-Szaruga, T. Stefaniuk (red.), Organization in changing environment. Conditions, methods and management practices, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2014. 5. J. Fila, B. Filipiak, System finansowy a rozwój gospodarczy. Szanse i zagrożenia, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012. 6. M. Kalinowski, M. Pronobis, Rynki finansowe a gospodarka realna. Aktualne wyzwania, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2015. 7. J. Koleśnik, Bezpieczeństwo systemu bankowego. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012. 8. R. Płókarz, Globalne rynki finansowe. Praktyka funkcjonowania, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2013. 9. D. Prokopowicz, A. Dmowski, Rynki finansowe, Wydawnictwo Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., Warszawa 2010. 10. D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz, Administrative, supervisory and legal determinants of globalization of financial markets and the banking system in Poland (w:) "International Journal of New Economics and Social Sciences", nr 2 (2) 2015. 11. D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz, System and normative adaptation of the financial system in Poland to the European Union Standards - The Next Stage (w:) Globalization, the State and the Individual, “International Scientific Journal”, Free University of Varna “Chernorizets Hrabar”, Chayka, Varna, Bułgaria, Varna 2016, nr 4 (12) 2016. 12. PZU kupuje Pekao. Repolonizacja (w:) Portal finansowy "Money.pl", grudzień 2016, (http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/pzu-kupuje-pekaorepolonizacja,22,0,2215190.html). D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 341 International Journal of New Economics and Social Sciences № 1(5)2017 13. F. Sigurjonsson, Reforma monetarna. Lepszy system monetarny dla Islandii, Raport sporządzony na zlecenie Premiera Islandii, Reykjavik, marzec 2015. 14. W. Siwiński, D. Wójtowicz, Globalny kryzys a jednocząca się Europa, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2010. 15. R. A. Werner, Stracone stulecie w ekonomii. Trzy teorie bankowości i niezbity dowód, Fundacja „Jesteśmy Zmianą”, Warszawa, sierpień 2016. 16. R. A. Werner, Enhanced debt management: Solving the eurozone crisis by linking debt management with fiscal and monetary policy, (w:) “Journal of International Money and Finance”, 49, 2014, s. 458, (http://www.sciencedirect.com/science/article/ pii/S0261560614001132). 17. R. A. Werner, A lost century In economics: Three theories of banking and the conclusive evidence, International Review of Financial Analysis, vol. 46, Elsevier, lipiec 2016. 18. M. Wiśniewska, Finanse w dobie kryzysu, Seria Prace Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2013. D. Prokopowicz, S. Gwoździewicz 342