Mizoginia

Agnieszka Gajewska, Mizoginia w: źncyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. M. RudaśGrodzka, K. Nadana-Sokołowska, A. Mrozik, K. Szczuka, K. Czeczot, B. Smoleń, A. Nasiłowska, ź. Serafin, A. Wróbel, Warszawa 2014, s. 319-322. Mizoginia to nienawiść do kobiet; irracjonalny strach przed kobietami; uczucie wrogości bąd odrazy i wstrętu do kobiet obecne w instytucjach kultury, pisarstwie, rytuałach ycia społecznego. Mizoginia nasila się w niektórych warunkach kulturowych: w silnych instytucjach patrylinearnych, patrylokalnych i unilinearnych (w tych ostatnich dzieci są wyłącznie członkami rodu ojca); w ideologii więzi rodzinnych (agnacja – uprzywilejowanie więzi między braćmi oraz między ojcem i synem); w stanie długotrwałej wojny; w ascetyzmie lub ideach purytańskich, dla których charakterystyczne jest stawianie nierealistycznych wymogów moralnych. Mizoginia instytucjonalizuje się te jednostce w męskich kultach i tajnych stowarzyszeniach, które powstają z myślą o przeciwdziałaniu zagro eniu, jakie kobiety stanowią dla spokoju i zdrowia mę czyzn (tzw. zmowa mę czyzn). Skrajne postacie mizoginizmu to: przemoc fizyczna, w tym zbiorowy gwałt (lincz poprzez gwałt) wymierzany jako kara dla nieposłusznej kobiety (aprobowane społecznie np. w renesansowej Żrancji); rytualne bitwy między płciami; mordowanie kobiet przez mę czyzn za pogwałcenie którejś z powszechnie obowiązujących reguł (np. morderstwo honorowe); okaleczanie kobiecych genitaliów (por. przemoc w rodzinie, zgwałcenie, wojna płci). Mizoginia to ideologiczne narzędzie patriarchatu, które stanowi fundament nierówności płciowej, jest tworem społecznym, produktem ubocznym kultury męskości – demonizuje kobiety, aby znale ć uzasadnienie dla sprawowania nad nimi władzy (por. ideologia, patriarchat). Według badaczek i badaczy kategorii rodzajowych do zlikwidowania mizoginii mo e przyczynić się krytyka tradycyjnych wyobra eń na temat męskości. W ujęciach socjologicznych mizoginia wynika z pozostawienia kobiet w domowym odosobnieniu i odmawiania im miejsca w yciu społecznym, czyli stanowi moralno-teologiczne uzasadnienie nadrzędnej pozycji mę czyzn w sferze ycia publicznego i wzmacnia lekcewa enie praw obywatelskich kobiet. Mizoginia to forma sprawowania władzy nad ciałami kobiet, ich dziećmi i własnością, wspierana przez zinstytucjonalizowane formy organizacji ycia społecznego: patrylinearne dziedziczenie, egzogamię, patrylokalny wzorzec zamieszkiwania po ślubie, silną wspólnotową ideologię braterstwa deprecjonującą relacje mał eńskie (por. antropologia kulturowa). Formy mizoginii to: matryfobia, uksorofobia, mizogamia, ideologiczny maskulinizm, konserwatyzm patriarchalny (antyfeminizm). Matryfobia to lęk przed kobietami i nienawiść do nich jako do 1 matek, lęk przed potęgą matki, jej zachłannością oraz władzą (np. wizerunki teściowej i macochy); niektóre mity opowiadają o czasach, gdy kobiety rządziły ziemią i tyranizowały mę czyzn, a męskie rebelie przeciw nim zawsze przynosiły postęp oraz ład społeczny, co miało uzasadniać dominację mę czyzn i ucisk kobiet (m.in. z tego powodu w twórczości feministycznej wa ną rolę odgrywają reinterpretacje mitu matriarchalnego; por. mit, matriarchat). Matryfobia w USA w latach 40. i 50. XX w. była według badaczek i badaczy reakcją na wejście kobiet na rynek pracy, konkretyzowała się w obrazie bezwzględnego i paso ytniczego matriarchatu, zniewalającego i kastrującego mę ów oraz synów. W Polsce o lęku przed rządami kobiet pisała Agnieszka żraff, wskazując, e okres PRL-u przedstawiano jako totalitarny matriarchat (jak w filmie Seksmisja Juliusza Machulskiego z 1983 r.), a ruch „Solidarność” jako męską rebelię przywracającą ład społeczny i hierarchię płci („remaskulinizacja narodowej kultury sfeminizowanej przez państwowy socjalizm”). Uksorofobię definiuje się jako strach przed oną i nienawiść do niej, związane z niewiarą w lojalność kobiet wchodzących do rodu oraz z obawą, e nie będą one podtrzymywać ideałów wspólnoty agnatycznej (braterskiej i ojcowsko-synowskiej). W ujęciach antropologicznych taka pozycja kobiety w rodzinie mę a uwarunkowana została koniecznością zawierania związków z kobietami z innego, często wrogiego, plemienia (np. poprzez uprowadzenie panny). Kobiety są w nowej rodzinie podwójnie obce: pochodzą z obcego miejsca i z innej krwi (zakaz kazirodztwa, por. kazirodztwo), z tych powodów rodzina mę a odnosi się do nich z nieufnością i podejrzewa je o to, e nie chcą działać w interesie zbiorowości. Uksorofobia silnie związana jest z lękiem przed seksualnością kobiety: ona, która eksponuje swoje potrzeby seksualne, mo e narazić mę a na utratę honoru, a rozpustna kobieta łatwo wyrzeka się obowiązków macierzyńskich, co wzbudza strach przed wyginięciem rodu z powodu jej nihilizmu (obecnie lęk przed hedonistycznie nastawioną kobietą unikającą obowiązków macierzyńskich silnie uobecnia się w argumentach przeciwników prawa do aborcji; por aborcja, macierzyństwo). Mizogamia to lęk przed mał eństwem i nienawiść do tej instytucji połączony z uksorofobią oraz ze strachem przed usidleniem, podporządkowaniem i wykastrowaniem; mocno związana z płciobójstwem – wizją świata bez kobiet, czyli eliminowaniem kobiet, jeśli nawet nie poprzez faktyczne ich zabijanie (np. mordowanie noworodków płci eńskiej), to poprzez wyniszczenie demograficzne za pomocą celibatu, a do ostatecznego zaniku gatunku. Na ideologiczny maskulinizm składają się idee oparte na przekonaniu, e mę czyzna musi sprawować władzę, poniewa kobiety są istotami intelektualnie ni szymi i moralnie przewrotnymi; Maria Janion nazywa to zjawisko 2 „metafizycznym konfliktem płci”. Konserwatyzm patriarchalny (antyfeminizm) nie piętnuje kobiety jako istoty z natury złej i pozbawionej moralności, jednak podkreśla nieredukowalność ró nic między kobietą i mę czyzną pod względem zdolności i potrzeb. Ginofobią określa się lęk przed kobiecym ciałem; seksualność kobiet miałaby otwierać drogę do nieprawości, kobiety są więc odpowiedzialne za lubie ność mę czyzn, ich demoralizację i rozwiązłość. W kontekście religijnym występuje: mizoginia ascetyczna – agresywna wrogość do kobiet i do seksu (kobieta w tym ujęciu jest ródłem wszelkich pokus, które deprawują mę czyzn), a tak e mizoginia teologiczna – u jej fundamentów le y skojarzenie grzechu z kobiecą naturą (por. seksualność). Wierzenia dotyczące wrodzonego zła kobiet konkretyzują się w niezliczonej liczbie złośliwych, negatywnych stereotypów płci, które są wszechobecne w literaturze, folklorze, micie i rytuale (por. stereotyp, obraz kobiety w słownictwie, frazeologii i przysłowiach). żłówne postaci i wątki związane w literaturze z mizoginiczną wizją kobiety to: mit Pandory, chrześcijańska opowieść o grzechu pierworodnym, vagina dentata (uzbrojony w zęby srom – w interpretacji psychoanalitycznej wyobra enie silnie związane z lękiem kastracyjnym; por. kompleks kastracji i kompleks Edypa), głowa Meduzy (w interpretacji Żreuda symbolizuje waginę matki); Kirke, syreny, Scylla i Charybda (ta ostatnia w interpretacji psychoanalitycznej zawiera podtekst wchłaniania oraz wsysania i odwołuje się do lęku przed powrotem do łona); czarodziejki, harpie, lamie, erynie, kobietywied my jako pośredniczki diabła przyjmujące postać kozła, wę a, skorpiona, małpy, osła, świni; kobiety jako diablice, wampiry, kusicielki, jędze, zrzędliwe ony, grubiańskie teściowe, jędzowate macochy, trucicielki (jadowity język), plotkary (u ywanie słów w złej intencji), sekutnice, famme fatale, modliszki, sukuby i demony wabiące seksem; wyobra enie kobiet jako potworów (kobiety jako wę e, pająki, gadzie istoty pozaziemskie i skorpiony). Bestializacji kobiet towarzyszy zestaw cech stereotypowo im przypisywanych: zazdrość, przewrotność, bezwstyd, brak opanowania i seksualna zachłanność (najwyra niej realizowane poprzez postać macochy). Powiązanie mizoginii i polityki imperialnej owocowało pojawieniem się metafor kobiecych na określenie kolonizowanych obszarów i ludów, a tak e przypisywaniem zwierzęcości, dzikości i lubie ności kobietom z ludów skolonizowanych; powiązanie mizoginii i antysemityzmu (por. antysemityzm) wpłynęło na judaizację postaci kobiet oraz demonizowanie i feminizowanie postaci ydów. Kobiecie przypisuje się rozmyślną złośliwość w stosunku do mę czyzny, zdolność do wprowadzania do jego ciała szkodliwych substancji, zatruwanie go słowami oraz okradanie go z tego, co wartościowe (pozbawianie nasienia, majątku lub/i honoru), wyrachowanie i skłonność do intrygowania 3 (por. asymetrie rodzajowo-płciowe, seksizm). Mizoandria (antymaskulinizm), rozumiana jako nienawiść do mę czyzn, nie jest odpowiednikiem mizoginii, poniewa nie jest instytucją posiadającą własny repertuar sceniczny oraz współtworzącą ją mitologię i magię. Pojawienie się tego terminu i przypisywanie tej postawy feminizmowi wiązać mo na z ideologią backlashu (por. backlash). Bibliografia: Ackley, K. (red.), 1992, Misogyny In Literature: An Essay Collection, New York: Garland. Araszkiewicz A., 1990, Sprawa Nieznalskiej a proces Gorgonowej, „Obieg”, 1990, nr 1, http://www.obieg.pl/teksty/5848. Desperak I., 2005, Monsteryzacja, czyli jak media zmieniają kobiety w potwory, „Prawo i Płeć”, 2005, nr 5. Dijkstra B., 1996, Evil Sisters: The Threat of Female Sexuality and the Cult of Manhood, New York: Knopf. Dijkstra B., 1989, Idols of Perversity: Fantasies of Feminine Evil in Fin-de-Siècle Culture, New York-Oxford: Oxford University Press. Gilmore D.D., 2003, Mizoginia, czyli męska choroba, tłum. J. Margański, Kraków: Wydawnictwo Literackie. Graff A., 2001, wiat bez kobiet. Płeć w polskim yciu publicznym, Warszawa: W.A.B. Janion M., 1996, Kobiety i duch inno ci, Warszawa: Sic!. Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2005, Lingwistyka płci – ona i on w języku polskim, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Ksieniewicz M., 2006, ródła dyskryminacji i przemocy wobec kobiet w kulturze europejskiej, „Prawo i Płeć”, 2006, nr 7. Kwoka T., 2007, Wybrane aspekty seksizmu w gwarach czarnogórskich na przykładzie ekspresywnych i wulgarnych okre leń kobiet, „Studia z Żilologii Polskiej i Słowiańskiej”, 2007, nr 42. Mayer H., 2005, ŹygresjaŚ Otto Weininger „Płeć i charakter”, w: tego , Odmieńcy, tłum. A. Kryczyńska, Warszawa: Muza. Szmigiero K., 2010, Zmieniające się oblicze nerwicy wojennejŚ przedstawienia weteranów I wojny wiatowej i wojny wietnamskiej, w: M. Dąbrowska, A. Radomski (red.), Męsko ć jako kategoria kulturowa. Praktyki męsko ci, Lublin: Wydawnictwo Portalu Wiedza i Edukacja. Tokarska-Bakir J., 2004, Ganz Andere? yd jako czarownica i czarownica jako yd w polskich i obcych ródłach etnograficznych, czyli jak czytać protokoły przesłuchań, w: M. 4 Janion, C. Snochowska-Gonzalez, K. Szczuka (red.), Inny, inna, inne. O inno ci w kulturze, Warszawa: IBL PAN. 5