XVIII: mendeko zenbait bilantziko berri

XVIII. Mendeko zenbait bilantziko berri Joseba Andoni Lakarra [ASJU 16, 1982,69-113] hUp:l/www.ehu.es/ojs/index.php/asju 71 XVIII. MENDEKO Z,ENBAIT BILANTZIKO BERRI JOSEBA ANDONI LAKARRA SARRERA Aita Juan Diaz de Rengiforentzat 1592an bilantzikoa oraindik burua eta oinak zituen kantatzeko zeinahi kopla moeta bazen ere, Covarrubiasek eta Academiaren Hiztegiak ongi erakusten digute' hitz horren esanahia berehalaaldatuko zela egungo «gabon kanta)ra iritsi arte.' Covarrubiasek bere Tesoro de la Lengua Castellanan (1611) «las canciones que stielen cantar los villanos quando estan en solaz6,Pera los cortesanos, remedandolos, -han compuesto a este modo y mesura cantarcillos alegres. Esse mesmo origen tienen 10s villancicos tan c'elebrados en las fiestas de Navidad y Corpus Christi» azaltzen zuen bilantziko hitza; Diccionario de Autoridadesek (1736 eta hurJ «composiei6n de poesia eon su estribillo para la musica de las festividades de las Iglesias». Iftigo de Mendoza" Enema, Gil Vieente, Lope de Vega eta beste hainbat eta hainbat poeta espainiarrek idatzi' zituzten bilantzikoak -bai erlijiozkoak eta bai profanoak- baina b'este sail batetan aurkitzenda bilantzikoen corpus oso bat egitekotan zatirik nagusiena eramango lukeena. ' XVI, .XVII eta XVIII. mendeetan zehar, eta baita XIX. aren zati on batetan ere, Espainia osoko konbentu, katedrale eta eliza askok zuen Gabon, Errege eta Kontzezio egunerako biiantzikoak agintzeko ohitura. Ohitura hau dela kausa jenero honen aberastasuna eta hedadura hain ziren handi eta denboran luze non -Carmen Bravo Villasantek esaten digunez- herrietako eta hirietako eliza, komentu eta bi l ote~ 1 Ikus Sarrera honen lehendabiziko zati guztirako Carmen Bravo-VillasanteVillancicos ,del siglo XVII y XVIII ed. IMagisterio Espafiol 1978, Madrid. 72. katan azter .baledi· Cancionero: eta Romanceroaren· ; . . , . osatuko 'bait litzateke.2 par~.lto· ~ild\ 'ma Badirudi Hego Euskal Herriari dagokionez ere baliozko direla Espainia· oSoko ':ir~eog buruz eginiko Qhar hauek, baldin eta XVIII. mendera mugatzen bagara, bederen.3 Jenero honek mende hartan izan zezakeen indar eta erroen erakusgarri zenbait -ez oraindik guztiak, segurki- batez ere azken urteotan ezagutu ahal izan ditugu:4 - 1705eko Segurakoa. - 1755eko San Frantzisko elizarako Oaraveytiak musikan jarriak. - 1757 eta 1764ko Gandararen «Gabon Kantak». -1762ko ,Muniberen Gavon-Saricu:. 2 Ope cit. 7. or. 'Dena den azken baieztapen bau gehiegizkoa iruditzen zaigu; gogora ,bitez «Gerineldo»ren ia mila bertsioak (ikus 'D. Catalan - J. A. Cid Gerineldo, El Paje y la Dama, Romancero Tradicional Hispdnico (3 tomo). ;Gredos~· Alabaina. ~oi .du autoreak bilantzikoen ugaritasuna markatzean eta are gehiago hori ondo ezezagunak argitaratuaz garbiago geratuko litzatekela pentsatzean. a Robe dirudi oraingoz Zubia-Lezamizen Koplak a1bo batera uztea arazo bereiziak sortZen bait dituzte {J. A. Aranak frogatu duen bezala dudagabe egungo Manjesien bertsio zaharrago bat besterik ez dira). 4 B'atez ere, baina ez soilik. Otsalarrek «X'ViIII mendeko gabon kantak euskal literaturan»en {EGAN 1977,1102-6) aipatzen dituen argitalpenei honako hauek-gutxienezerantsi .behar bait zaizlde: ;1) Segurako bilantzikoaren lehen argitalpena, Gerraurrean, Gymnasium aldizkarian ,(aipatua in M. Lekuona «,Gabon kantak», EGAN 11956, 2) '1755eko San Frantziskoko bilantzikoek izan zuten J. R. :Urquijo -eta gero Alfontso lrigoienena- baino lehen beste argitalpenbat, nahiz eta oso txarra,· ikus J. ·Ruiz 'Unvillancico vasco cantado en 1755 por de Larrinaga «-Nota .aifedvaN~cifargoilbBI 10s franciscanos de .Bilbao» in La Gaeeta del Norte 1932...82~IX Toki berean argitaratu zen Abadinoko festxagabea ere. ~Bestalde, Gavon-Sariac-en higarren argitalpena EUSKAL-ERRI\A 1889koa da. 1789ko :Donostiako gabon kanta batzu argitara zituen P. 'Urkizuk OH EUZKlIDI aldizkarian; Gandararenak J. A. Aranak in E,USKERA 1976 eta S. I. Tellechea ldigorasek BJA.P. 1965.ean. ,Beste guztiak, azkenik !AJ.fonso lrigoienen «-Bilbo eta' euskara» in EUSK!ERA 1977.ean aurki ditezke. Xehetasunok kanpo, bat gatoz Otsalarrekin baldin eta bere asmoa bilantzikoak jenero bereizi bezala oraintsu arte ez direla hartu ez ikertu esan. nahi badu. Gure ustez honen arrazoi Arestik Teatro Zaarra ,argitaratu zuenetik' oraindik desagertu ~ den leku guztietan (bilantziekoetan batez ere) «teatro zaharra» aurkitu nahian datza. Honela uler daiteke Gavon+Sariac edota Gandararen ,1764ko gabon kanta teatrotzat jotzea. Beste arrazoiren bat bilantzikoen corpusaren unitasuna izan daiteke;' 'alahaina" honek ez digu gorago aipatu hutsa egiteko eskurik ematen; bestaIde, urritasuIi. horren krinponbldea· .ezagUna :~. -, biblioteka. et~i -a~bo k ar~tu. ' " 73 - 1789ko Donostiako bilantzikoa. - 1794ko Bilboko Santiago elizakoak. - Bilboko San Frantzisko elizarako aita Antonio Zabalak musikan jarriak (fetxagabeakl. - Abadinoko fetxagabeak. Argitaratuen zerrenda hor bukatzen bada ere, ez dira hauek XVIiI. mendean Rego Euskal Herrian kantatu ziren bakarrak, noski. XIX. mendekoak izaki alba batera utzi behar baditugu ere Lino Akesoloks markatzen dituen Bilbokoak (Bixenta Moget Ulibarri eta besterenak), badira XVIII. mendean jenero honek zuen indarraren lekuko gehiago. Gavon-Sariacen hitzaurrean, eta bere lanaren arrazoiak azaltzeko honako hitz hauek idatzi zituen Peftaflorida konteak: 6 «Igazko Gabonetan [1761] ekussi nituan gure etxean makina bat Gaban-kanta imprimitu: Batzuek Bilbo'koak zirala, besteak Madril'koak, Kariz'koak ta eztakit nun aft urrutietako batzuek; ta «adios» nun berealaje gogoak eman zidan: «Zer!» Beste iftun diran Eleizak ihprimerazotzen ditue, ateratzen dituen kantaak (azkenik, Bilbao'ko San Praisku'ko Praile gajoetarano) ta gure Azkoitiko Eliza ederrean 5 Ikus Cutun Liburuaren hitzaurrean IX-X or. Bestalde Jon Kortazarrek badu laster argitaratzeko XIX.mendeko bilantziko bilduma bat; gure aldetik Arantzazuko Artxiboko XIX.mendekoak, artikulu hau luzeegi ez egitearren hurrengo lan batetarako utzi ditugu. ' Goragoko zerrenda horn Acto para la Nochebuena agertzen den honako hau erants geniezaioke: Grac. iMesede eske nagozu I ,Ez arren or-ain ukatu / Jesusikori bear, deusat / Billanziko bat kantadu / Acli, adi, adi, adi, acli ezazuz berba bi I Azkonarraren azamarchoa ekarriko dot menditi / ,Begizkorik eztegizuen bularchorean isegi I Adi, adi / Goizean bein nik ekarriko I Esnea zure amari I IAmachok gero ekarri bear danean / Kriadu izango egingo deusa / 'Aia semechoari, adi, adi. / ,E~er naiz ni / Bearrak pozik egingo ditut / Sein ederra zeugati / ,Adi, adi, adi ezazus berba bi I !(459475 bertsoetan). 6 Aizkibelen lekukotasunari Larramendirena batu zaiolarik segurutzat jo daiteke Pefiafloridaren egiletasuna (vide J. I. Tellechea Idigorasen «El Conde de Pefiaflorida autor -de los «Gabon..kantak» de Azcoitia de 1762» orain Papeles Viejos Donosti 1968n bildua, eta autore beraren «Gabon-kantak de Guernica... » in B.A.P. 1965, 157..171). Bidenabar esan dezadan Gavon-Sariacen hitzaurrean aipatzen den Martin Beltz delakoaren errealtasuna Luisa iMis,erikordiakoarena bestekoa dela, hutsa ·alegia. Ez dut uste beraz (cegileak hitzaurrean agertzen duenez, ,Martin Beltz izeneko batek lagundu zio[la] bere bertsogintzan» manten daitekeenik Otxalarrek legez, hori Luisa Miserikor· diakoaren ahotan jartzen baita. 74 kantatzen diranak, illunpean gelditu bear debe? Nundik nora? Ez debe beste erdera mordollosko abek ainbat merezi? Ez bada; Jaungoikoak nai badeu, ta datorren urtean bizi -banaiz, softean daramadan gona au salduko badet ere, inprimitu bearko debe, demutxoetan. Orra bada, essan da egin, nun inprimierazo ditudan aurten, gure Askoitiko musika aingeruskoak kantatuko dituan iru kantaaldia».7 Hum .egiteko anisku handiegirik gabe pentsa daiteke, beraz, Mu.. niberen garaiean oso arruntak zirela bilantzikoak Azkoitin; urtero egingo ziren, ziur asko. Beste lekuko bat aipatu beharko balitz hor .da, adibidez, 1794. ur.. terako eta Bilboko' Done Jakueko elizarako Pedro Estorquik paratu bilantzikoen hasera: Zortcicua 1.-Urte guztijetaco Gabongo Leguia Da soiiu eder baten Cantia imintia: Echaco· ucatuco -Sari au Jesusi Jaijo jacun ezquero Belenen gugaiti. Argi geratu bide da honenbestez aipatu euskal bilantzikoen tradizioa; hala ez balitz, lan honetan argitaratzen diren testuak berak mintzatuko dira ustezko hitz guztiak baino· hobeki. Ez nuke inola ere bukatu nahi lan hau erraztu didaten guztiei eskerrak eman gabe: Aita Gandarias eta Aita Zubizarreta Arantzazuko Musika Artxibokoei nirekin eman zituzten ordu luzeen gatik eta J.Antonic Cid eta Diego Catalan irakasleei Madrileko Historia Akademiako Gandararen Gabon, Kanta haien laguntza gabe ez bait nuen lortuko. 7 Ikus Lekuonaren'- «Gabon Kantak» hi 'EGAN 1956. 75 A) ARANTZAZUKOAK' 1 Ikus hemen argitaratzen diren testuen xehetasunetarako eta beren egileen bizitza eta obrari buruzkoetarako Jon Bagiiesen Catdlogo del Antiguo Archivo Musical del Santuario de Aranzazu. Eskuizkribuen zenbakiak hortxe ematen direnak dira. Grafia orijinalak mantendu ditugu. 76 [1. ORU~A. 1769] 2 Tenor a la Pastorela Cer guertacen da Mendi oyetan? Seguru ere, Nago amesetan. Danzan dabiltza Pozaren osta. Eguiten dute Salto ta pasta Danzan dabilza Pazaren osta Eguiten du~ Salto ta posta Salto ta posta. Bildoz gusciac utciric Loa eguiten dute Deadar ta orroa, Choratu zaite nere ostean. Cer guertacen da Gaurco gabean? Gaurco gabean? Cer esaten dec? Nungo otzoa? Ecusten ez dec Mutilcochoa, Egan ceabilc. Batetic baste Ez diat ecusi Baste onenbeste Cer ote dacar Mendi onera Arzai gaisoai Loa quencera? Loa quencera? ,2 Ms., 346. 7.7 Cer ate dacar gUre artera? Zorionecoac gaur Nosqui gUera . Bada onelacoMandataiiac Seguru ciacarc Berri andia. Certan datorren Cerutic bera 'Galde zayogun Bioc batean Bioc batean. Esan' zaiguzu mandataria Esan zaiguzu m~dat ria Cer-da? cerda . Dacarzun gauza benia? Cer da?' Cer da Dacarzun gauza berria? Ez bedi isilic egon Ez andi ez chiquirie, Canta berso berriac ' Zarrac uteiric. Canta dezagun berriac Berriac diranai Canta dezagun bai Canta dezagun bai. 2. Belengo Portalean Aurcho bat eguinie Dago Jesus maitea Guztiz otzac illic. 5. Ecusirican ondo Aren arpeguia Gauza ichusia da Cerueo eguzquia. t 2. Negarrez arquican da Aurcho bezala, Gure amodioac Dauca bai onela. 78 5. Gauza edeITagoric Ez degu"ecust Aren beguicho biac Bai dira yzar. bi. Ez bedi lsille... , Tiple 1.° a la Pastorela. Oraiia Cer guertacen da Mendi oietan? Seguru ere N'ago aniesetan, Ardiac eta ariac Ere ez dute Eguiten loric Batere. Danzan dabilza Pozaren osta Eguiten dute, ' Salto ta posta Danzan dabilza ' Pozaren osta Danzan dabilza Pozaren osta Salto ta: posta. :Bildoz guciac Utciric loa Eguiten dute Deadar· ta orroa Choratu zaite Nere ustean. Cer guertacen da Gaurco gabean? Gaurco gabean? 79 Eguia dioc Nere mutilla, Cer belli (sic) da au? Cer maravilla ' Etorri ote' da Ardi artera Cerbait eguiten Otzoa bera. E~ lagunac Artu maquilla Goacen laster Ozoan bill a Goacen goacen goacen goacen laster Otzoan. billa. Desp.o Berrirican onena Gaurco gaberdian, Guertatu da Arzayac Belengo Urian3 Zoaste bada laster Ango Portalera Aur chiqui bat eguinic Jaungoicoa bera Ecusico dezute Ecusico dezute Lastoen artean Lastoen artean. Vivo Ez bedi isilic egon Ez aundi ez chiquiric4 Canta verso berriac Zarrac uciric aurten Versocho guciac Berriac dira. Bai, canta dezagun bai Canta dezagun bai. S 4 Uriam. Chiquinic. 80 Coplas en Zoreico 1.- Betoz gaur poz gustioc Betoz alegriac, Canta dezaquegu bai Coplacho berriac. Guizon eguinic Dago ·gaur gure Jabea Mese,de miragarri Pareric gabea. 3: Guztiz icara dago Guztiz dago otza Amodioa daduca Erreric biotza. Gu gatic etorri da Cerutican bera Nere Jesus maitea Oy cein ona cera. Ez bedi &. Contralto a la Pastorela. 1769. Orufia Cer guertacen da Mendi oyetan? Seguru ere Nago amesetan. Danzan ~a bilza Pozaren osta Danzan dabilza Pozaren osta Eguiten dute Salto ta posta, Salta ta pasta. 81 Bildoz guciac Utciric loa Egu.iten dute Deadar ta orroa Choratu zaite Nere ustean. Cer guertacen Gaurco gabean? Gaurco gabean? Ez bedi isilic egon Ez andi ez chiquiric Canta verso beniac Zarrac utziric. Canta dezagun berriac Berriac diranai Canta dezagun bai Canta dezagun bai. Ez bedi... Tiple 2. Duo Cer guertacen da Mendi oyetan? Segu.ru ere Nago amesetan. Ariac eta ardiac Ere ez dute Eguiten lorio batere. Danzan . dabilza Pozaren osta Eguiten dute Salta ta posta.. Danzan dabiIza Pozaren osta Eguiten dute Salto ta pasta Salta ta pasta. 82 Bildoz guciac Utciric loa Eguiten dute Deadar ta orr08. Choratuzaite Nere ustean Cer guertacen da Gaurco gabean?' Gaurco gabean? Ea Chomincho Para zac. pracac Artu chapela Janci abarcac Jancf abar'cac. Dei dezagun Lagun guciay Cer eguin zaite Ari ta ardiai? Ari ta ardiai? Duo. Esan gaitzazu mandataria Esan. gaitzazu mandataria, Cer da?, cer da Dacarzun gauza benna? Cer da?, cer da Dacarzun gauza berria? Resp. Ez bedi isilic egon Ez andi ez chiquiric, Canta verso berriac Zarrac utciric. Aurten bersocho guciac Berriac diranai, Canta dezagun bai Canta dezagun bat 83 2.° Betoz gaur poz guciac Betoz' alegriae Canta dezaquegu bai Coplacho beniac. 5.° Ayngueru eder asoo Aurchoen aurrean, Chit pocic danzan dabiltz Humpre onean. egmnlc dago Gaur gure Jabea. Mesede miragarri Pareric gabea. 2. 0 Guizon 5.° Cantacen dioela Asco alabanza Gogoz eguiten'dute Salto eta danza. Resp.la Nor triste egongo da Gaurco arracean? Zarrac eta gasteac Alegra gaitean. Ea Belengo arzaiac Salta ta brinca. anaiac Humore onean Aurronen aurrean. 84 [2. TIPLE AL VILLANCICO A 4 DE NAVIDAD 'DEL .MROS .A~URO 1772] 5 A~rcho batenycustera Utziric bada Ceruac j achi cJira aingueruac Gaurco gavean lurrera. Ay Au Ay Au aur zoragarria! gauza miragarria! au amacho lorea! aita guztiz maiteal Aurcho baten ycustera Utziric bada Ceruac, ,Jachi dira aingueruac Gaurco gavean lurrera. Ay au aur zoragarria! Au gauza miragarria! Ay au amacha lorea! Au ayta guztiz maitea! Aurcho baten ycustera Utziric bada ceruac J achi dira Ayngueruac Gaurco gabean lurrera Guazen gaur artzai maiteac Aingueruaquin batean Arturic caicu beteac Guztiz humore onean Guztiz humore onean. 5 Ms. 347. «·Ano de 1'T12» dator partitura baten atzean. 85 Nere aur zoragarria, Zoragarria. Nala Zu lasto artean? Izanic nere Javea? N ere viotzeco prenda, Nola zu lasto artean Izanic nere Jabea? N ere aur zoragarria, N ere viatzeco prenda. . N ala zu lasto hartean Hi~anic nere Javea? N ola zu lasto-hartean Hizanic nere Javea? Nere Javea? Contralto a 4 Aurcho baten YCllstera Utziric bada Ceruac Jachi dira aingueruac Gaurco gabean lurrera. Aurch baten ycustera Utziric bada ceruac J achi dira aingueruac, Gaurco gabean lurrera. Guazen gaur arzai maiteac Aingueruaquin batean Arturic caicu bateac, Guztiz humore onean Guztiz humare anean. Resp. tta alas coplas en sorcico U zi penac tristeac Zarrac consolatu Gazteac gora salto ez da. zer penatu. 86 Aur jayo berri oni Astoac ta Ydiac Ardiac ta Arzayac' Dantzatu guztiac. Tenor a 4 Aurcho baten YCllstera Utziric bada Ceruac J achi dira Aingueruac Gaurco gabean lurrera. Ay Au Ay Au au aur zoragarria! gauza miragarriaf au amacho lorea! Aita guztiz maiteaf Aurcho baten icustera Utziric bada Ceruac Jachi dira Aingueruac Gaurco gabean lurrera. Ay Au Ay Au au aur zoragarrial gauza miragarria! au amacho lorea! Aita guzttiz maitea! Aurcho baten icustera Utziric bada' Ceruac Jachi dira Aingueruac Gaurco gabean lurrera. Guazen gaur arzai maiteac Aingueruaquin batean Arturic caicu beteac Guztiz humore onean. Guztiz humore onean. 87 . Nere viotzeco prenda Nola zu lasto artean Hizanic nere jabea? Nere aur zoragarria Zoragarria, Nola zu lasto artean Izanic nere jabea? Nere aur zoragarria, N ere viotzeco prenda, N ala zu lasto arteanHizanic nere javea? Nere Javea? Sorcico Respuesta unisonus Utzi penac tristeac Zarrac consolatu Gasteac gara salto Ez da zer penatu. Aur jayo berri oni Astoac ta ydiac Ardiac eta arzayac Danzatu gustiac. 88 [3. VILLANCICO A QUATRO / A LA EPIPHANIA = / DE ECHEVERRIA. 1779] 6 D. FR. AGUSTI~ Tiple 1 a 4: p..Reyes Introd. Euquiric echean Bear dezun ariuia Euquiric echean Bear dezun arguia Illumpean zaude Jerusalem Illumpean zaude Jerusalem. Urreratu zazu Campotic arguia E~natu zaitean Len .banD leen Eznatu zaitean Eznatu zaitean Len banD len Len banD len. Yzar bat dacarte Guiazat aurrean Videric utseguin Eztezaten Ez nau ez Enganatzen, Ez nau ez usteac Engaftatcen, Engaiiateen. 8 Ms. 91. 89 Tiple 2: a 4: Introd. . Euquiric echean Bear dezun arguda Illumpean zaude Jerusalem Illumpean zaude Jerusalem. U rreratzen zazu Campotic arguda Urreratzen zazu Campotic arguia Eznatu zaitean Len banc lean Eznatu zai~an Eznatu zaitean Len banc len Len baiio len. Yzar bat dacarte Guiazat aurrean Videric utseguin Eztezaten Ez nau ez usteac Enganazen Ez nau ez ustaac Engaftazen, Engafiazen. Tiple 3.° a 4 Introd.n Euquiric echean Bear dezun arguUa Illumpean zaude Jerusalen. 90 Urreratzen zazu Campotic arguia Urreratzen zazu Campotic arguia Eznatu zaitean Eznatu zaitean Eznatu zaitean Len banc len Len banc len. Yzar bat dacarte Guiazat aurrean Videric utseguin Eztezaten Gauza andiren baten Ondoric dabiltza Gauza andiren baten Ondoric dabiltza, Ez nau ez usteac Engaiiatzen, Engaiiatzen. Tiple '4 a 4 Introd~ -Euquiric eche.an Bear dezun arguia Il ump~an zaude Jerusalen. Urreratzen zazu Campotic arguia Eznatu, zaitean Eznatu .zaitean Eznatu zaitean Len baiio len, Len banc len. 91 Yzar bat dacarte Guiazat aurrean Videric utseguin Eztezaten Gauza andiren baten Ondoren dabiltz&. Gauza andiren baten Ond~ren dabiltza.· Ez nau ez llsteac Engaiiatzen . , Ez nau ez usteac Enganatzen. Enganatzen. CopZas en Pastoreltl 1.a Erregue verria Aditu orduco Illumpean7 zaude Jerusalen. 2.& 'Despedizenditu Irurac esanaz, Belenen billatu Bear dezute. 3.& Biozac beteric Gozoz ta contentuz Badijoaz yzarra jarraitucen. Norc esan lezaque . Zenbat izan ziran Barrengo gusto Ta contentuac. 4.& 7 Gainean tUrwlZeft da/gustis ] erusaZen. 5.8 Orduban Herodes Guelditu izan zan Zeducan asmoac ., Uts emanlc. 1.a Zergatic guztiac, Aiquitcen dirade Bildurrez icara Bildurrez icara Herodesen. 2. 11 Nie ere zubequin Adora dezatan Mugaz avisatu Mugaz avisatu Nazazute. 3. 8 Orra nun b~rta ic lcusi bai zuten ·Echeco gaiftean Echeco ,gamean Paratutzen. 4.& Ezuten neurriric Logratu eituzten Ondasun Cerueo Ondasun Cerueo Gozatzuac. 93 [4. 17_83.KO IZENGABEA] 8 Gloria, gloria izan dadila Gloria Zerubetan Jaunari. Baquea,. baquea berriz lurrean ,Bai -bai guizon on gustiari. Introducci6n. Presto. Pepa, Pepa- Salachetic (?) Aguertu barri deda- (?) Or jaio berriric. Duo. Aur bat guztiz eder eder eder Ceruti jechir c~ Ay ene! Ay ene! Ay ene! Jaincoa Cerutic. Cer adicen det? Car adicen det? Cembat mirari! larrean jechiric Baita ez urruti Or dago urrean Or dago urrean Or dago urrean. Solo. Icheden claru bai (?) Apaiceza (?) an (?) Cer diozu, ah Choroa? Aurchoac -ez du nai lfioren ecusi Galaz apaindu ezic. Duo. Sion da Erromaco Echandiac utciric Belengo leorpea Bereiztu du pacte. 8 Ms. 467. Honekin batera den beste pa'per letragabe batetan 1782 jartzen dUe 94 Dana dala goacen Goacen gustioc lenbaitlen, Ta canta dezagun. Zuec ere canta, Zuec ere lagun. Aurcho pollita icara' dago... Tiri tiri tiri tiri -tiri tirita Bi mantellina ceiiac lenago Daramazquiogu. Or bads' fifta oyal mota au, Diacarquiogu fiiiagoac lau baiona. Emen iltoen bazaitu otzac Iltcen b~zaitu otzac, pinpiftac Bero Bero ta pinpiftac, Gure viotzac. ta Bero bero ta pinpiiiac Gure viotzac Bero bero ta pinpiftac Gure viotzac Gure viotzac. 3 y 4: a Duo con esta mtisiea Mutillac ta nescachac Ireancadabian (?) Atozte Beleneroz Garaichooilean. J ainco ta guizona Dirade unitu Guztioc gaiz eguiteaz Bear degu aztu. 95 Cantable Agur nere anima Agur hume eder Nere beguie n argui, Agur milia bider. Agur chit maitag arrl Ta laztan laztana , Nere Jabe ta Jainco Eguiaz qui cerana . Contr adanz aa la france sa. Presto Eder maitea Gure cutuna , Vicitz -gurea, Gure ondasu na. Ecift gaudez que Zu gabe Eciii gaudez que Zu gabe Zu [c) artu gaitzaz u Ez guera leenac, Quend u dituzu Gure leguen ac. Sar zaitez arren Gure viotcet an, Ibilli ez gaitece n Pauso oquerr etan. 96 [5. ORUlQA. XVlIlaren BUKAERAKOA] Pas to re la. Tiples. Da Peru eguzquia Gabaz jaio&t Gaur gabaz jai~ . Gaur. Bada siiiistu ~azu Esan du aingueruae Esan du aingueruac Ez penatu bada Gaur zu. Peru nerea Emen dator Cerueo embai.a.dorea. Ez penatu ' Bada gaur zu. Peru narea Emen dator Cerneo embajadorea. Embaj dore~. Guazen guazen Beragana Viotz onarequin, Berdiii ,aur onec N ai d u vizi izan Gure,quin. Ez dedilla guelditu lfior gaur eehean Belenera bear degu joan Gaurco gabean Humore onean. 97 Tiple 2.° Da Peru eguzquia Gavaz jaio da, Gaur gavaz jaio da Gaur. Bada siiiistu zazu Esan du aingueruac Esan du aingueruac Ez penatu bada. Gaur zu. Peru nerea Emen dator Cerueo embaj dorea~ Ez penatu bada gaur zu. Peru nerea Emen dator Cerneo embajadorea Embajadorea. Guazen guazen Beragana Viotz onarequin Berdiii aur onec Nai du vici izan Gurequin. Ez dedilla guelditu I:iior gaur echean, Belenera bear degu Joan gaurco gabean Humore onean. 98' Trio Arzaiac zaudete isilic Ez arren agufn chintaric, Chiton chiton, chiton, Chiton, chiton arren. t Aii zagun cantazen Jose burua zuria, Agure on garbia Baba dariola, Pozaz albotic. Ezta onelaco, ezta onelaco Siasca erabilzalleric Ezta onelaco Siasca erabilzalleric, Erabilzalleric. Resp~ta tiple 3.° tenor Guazen, guazen Veragana, Viotz onarequin Berdin aur onec Nai du vici izan Gu~requ [in] . 9 Ez dedilla guelditu lfior gauz echean Belenera· bear degu joan Gaurco gabean Humore onean. • Azken hi letrak tinta mantxaz estalirik daude. 99 Utrea Arzaiac zaudete isilic, Ez arren eguin- chintaric Ez arren eguin chintaric Chiton, chiton chiton arren. ,.w Adi zagun cantacen Adi zagun cantacen. Ezta onelaco, Ezta onelaco Siasca erabilzalleric, Ezta onelaco Siasca erabilzalleric, Erabilzalleric. Trio Arzaiac zaudete isilic Ez arren eguin chintaric Ez arren eguin· chintaric, Chiton, chiton, chiton, Chiton, chiton, arren. t Adi zagun cantazen Adi zagun cantazen Jose buru zuria, Agure on garbia Baba dariola Pozaz albotic. Ezta onelaco Ezta onelaco Siasca erabilzalleric Ezta onelaco Siasca erabilzalleric, Erabilzalleric. t 100 Arzaiac zaudete isilic Ez arren eguin chintaric Ez arren eguin chintaric, Ghiton ,... ,. . , chiton arren. Adi zagun cantazen Jose buru zuria Agure on garbia Baba [dal riola 10 Pozaz albotio. Ezta onelaco Ezta onelaco Siasca erabilzalleric Ezta onelaco Siasca erabilzalleric Erabilzalleric. Nere maitea Nic Zurezat Opilla surtan darazat, Elurra banc zuriagoa, Eztia baiio gozoagoaaa. 10 Lehendabiziko hi letrak tinta manpe.az estalirik daude. 101 B) GANDARARENAl1 11 Gorago esan bezala J. I. Tellechea 'Idigorasi zor zaio Gavon-5ariacen Peiiafloridaren- jabetasunaren ezagutza Larramendik Gandarari egin zion gutun baten argi.. tMpenaz. Gutun horren bitartez (<<Iracurri ditut Gabon cantac [Gandararenak]. .. Or· -dafia bialtzen dizut Azcoitian aurten cantatu diranac, musica quilicora batean, Peiia.. floridaco Condeac eguin dituenac, eta berac musican paratu dituenac») lehen esandakoez at, jakin dezakeguGandarak 1762ko Eguberrietan Gabon Kanta batzu bidali zizkiola Larramendiri. Delako IGabon Kanta horiek Larramendiren beste hainbat paper bezala Madrileko Histori (Akademiaren !Bibliotekan (11..1-9/8109.8 zenbakiarekin) gordetzen ziren J. A. Cidek erakutsi zigun hezala. Zer izan zitezkeen ikusten ari ginela, ustekabean, orain argitaratzen dugun testu hau 'aurkitu genuen. 'Esan dezagun bidenabar Larramendiren paperen artean Gandararen Gabon Kanta edota gutxienez, gutun gehiago izan daitekeela zeren eta gernikarrak 1764-XII..20an idatzi zion gutunean «igaz, orain bafio egun batzucaz gueroago, biraldu neutsun cutunaren ez eta igaz hudecoaren eranzumenic aituteco izan eztot zoriric...) zioen vide J. 1. Tellechea Ope cit. Gogora bedi Fitak Larramendiren euskarazko gutun anitz ikusia zela idatzi zuela. J J J 102 GABON CANTA GUERNICACOA, HURTE 1762 1 Adaneh humeac nequez, dempora lengoetan, buztarria cerabillen eiiren sorbaldaetan., A zan vicitza, Garratza; da beragaz contu latza. * Euscarichua. Gaur gagozan pozturic, nola nai. HeguiraI baice bai, beguira Lioia bildosturic. 2 Angueru, bacocha doa i:iioxco viciroen; campora cerren Belengo barri ona daroen. Hurduri dabiltz venetan , Angueniac gau onetan. * 3 'Judaco Lioia, bere Orro suz beteaquin, eguertuten zan gogorto guizaq'l;li -tristeaquin. Orain datza 10 gozoan Virginearen altzoan. 103 4 Bildoschua, izan zaiteondo zeu etorria: ama onae enion deutsu dozun azal gorria. Epea eldu -dine an. eehico dozu curtzean. • 5 Ceruac, zeu bazeatzeco senetan Titi hutsaz, bere bular gozatsu~c amari bete deutsaz. Jesus, artzazu Titia: Zeiirea dozu gustia. * 6 Bayoatzuz begu~eoc gustozco negar~tan:zeu basen- samurrie ezta emengo bazterretan: Berazo jausten del'intza; Eguia eztifiot, Gaintza? * 7 . Or dagoala, deriehat, cantau guraz Carpio: pozen pozac dauco alan. Eta nun dogu Pio? Onec ez ece, ni bere ausa banas aleguere. • 104 8 Jayotza onec daducaz Ceniac, eta I,.urra atseguinez zoratl;lric. Aft ezta,, ez, guzurra. Ezpozu ~a sinistu, eguingo deutsut nic chistu. * 9 Jaungoizco beguiacaz, ceruc6 Erregina, . ca laburra dan, bacutsu, Gueiiroen alheguina. Andra gustizco maitea, quel). zeuc gueiigaftic coitea. * 10 Zelire seme bigun orri, ama maitegarria, asserratu cedaquion, hoi .da gueiire lania. Zeu bitarteco bazara, segurli, egongo gara. * Gandara (errubrikarekinl 105 C) ]KANERADIROLFA~EP[ 12 12 !EUSKALJERlRI!A. !1883 566·570. £z dira beraz argitaragabeak bertsook; ez eta ezagunegiak ere ordea --ez ditugu IPefiaflorida edota ~V[I .mendeko bilantzikoei buruzko lanetan aipatuak ikusten- eta horregatik 'argitaratu ditugu hemen. ArgitaratzaJ.leak ohar hau jartzen die «'Reproducimos estos versos de unos papeles disparatada.. mente copiados que encontramos haee algunos aiios en el ·archivo de la provincia, en.. tre otros manuscritos de I.Aizquibel, quien atribuye al insigne conde .de !Peiiaflorida la paternidad de esta y otras composiciones impresas en la Misericordia de Azcoitia en 10s afios 1762 y siguientes: extremo que por ·nuestra parte nos permitimos ponel en duda al menos respecto a estos versos». Gure aldetik esan behar dugu «disparatadamente copiados» EUSKAL-ERRIAko edizioaren arabera epaitu behar badugu egia osoa dela zeren eta ~Jesu en jaiotzako bersuak»en lehendabiziko bostgarren ahapaldiaren atzetik gainerakoak utzirik «Brreguen adorazioko hersuak»i dagozkien 6..13. ahapaldiak datozela (eta viceversa). Begtalde ez ditugu mantendu zenbait «kristau berriegi» (nobedade, admiraturik, kontentus, ganaruak, porfian...) ,bel:eizteko EUSKAL.:E'RRI.Akoek jarri letra larria eta galdera markak (?). Beste kasu guztietan hango ortografiari jarraiki gatzaizkio, hitzak egungo erara- '(biarjdan etc.) bereiziaz. 106 [1] JESUSEN JAIOTZAKO BERSUAK 1 Mundua alegre bedi, tristurak utzirik liioiz ekusi ez da 9nen gau argirik, Belenen jaio zaku gabaz eguzkia, Guazen, billa dezagt1.n beraren argia. 2 Zer nobedade ote dan chit admiraturik Gelditu dira arzayak guztiz bildurturik Ekusi dutenian gabaren erdia Zeru]ro argitasunez guztia beterik. 3 Zeruko Aingerua naiz, ez artu bildurrik, Egon zaitezte, bada, kontentus' beterik, Berri, onak dakazkit, bota bedilua13 Zerren Salbadoria dauen jaioa. 4 Arzayak badiote alkarren artian Belengo portalera pasatu gaitean, Gaberdian zeruak esan digu ,guri Ikusteko aur eder jaio' berri ori. 5 Ganaruak utzirik bakarrik mendian Arzayak badijuaz alkarren porfian, Batak darama esnia, bestiak eztia, Aurra konsolatzeko biar dan guztia. 13 «No nos ha sido posible descifrar esta palabra. en el original de que nos servimos para nuestra copia. (Sera quizas beldurra?» ,EUSKAL-ERRlA. 107 6 Mendiakbera artzai bat kQntentus b~terik BildQtz jaio berri bat, makillan ,sartu:rlk' A~legatz n daniari. Jesusen aurrera Esaten, dio onela umore .onian: 7 Ay au infante polit parerik .gabia! Ama donzella eder' zeruko loria, Aita benerablea Jakoben. semia, Ezin izan daiteke gizon bat obia! 8 Birjiiia Amandria, ez deritzat .ongi Su utzik lagatzia tori ol a~'da Qi, Ez dizugu ofrezitzen arkum:erika:q. guk, Arkumerik onena zurekin dezu wk. t 9 Otzak negarrez dago jayo dan aur ori, Lastuen artetikan begira ft... itari, Espalchuak egiten Jose ai bazazu Aurra zallde isillik berotllko zaitu. 10 Ama maitia dago guztiz penaturik, Manuelcho lastotan otzak ekusirik, Ez derilla penatu Birjifta Maria, Berotzen art dira asto ta idia. 11 Nortriste egongo da gaurko arratsean? Zarrak eta gaztiak alegra gaitian t la Belengo arzayak umore onian Salto ta brinko Jesusen aurrian. 108 12 Arzai zarrena naiz eta ditut Arifta nago, brinka dezaket, Esku batian chapela dakart, Lurrari dantzan ekutu bage larogei urte kontatzen, kanta berri kantatzen, bestian nere makilla, arifta nator 'mutilla. 13 Salto ta brinko, brinko ta salto Agure jauna egizu, Orren ariiia zauden ezkero Iiiork bentaja ez dizu. 14 Ordia dago, Agure ori, Batzuek dabe esango, Amoriuak orditzen banau Ez da gezurra esango. 14 14 cProbablemente izango» ~USKAL-ER I . 109 ERREGEEN ADORAZIOKO BERSUAK AZCOITICO SANTA MARIAN KANTATUAK 15 1 Eukirik echian biar dezun Argia nunpian zRude -l'erusalen; Urreratzen zazu kanpotik argia; Esnatu zaite lenbatlen. 2 Tronpeta. klarifiak soiiu chit ederrak Aditzen dirade or mendian t Iru gizon datoz guztiz jakinsuak Musika gozoen armonIan. 3 Izar bat dakarde giatzat aurrian Biderik utz egift ez dezaten. Gauza aundiren baten ondoren dabiltza Ez nabe guztiak engaftatzen. t 4 Sartutzen dirade diadarrez itauntzen Jerusalen zure dichosoa Nun dezu jaio dana? adora dezagun Juduen errege aur gozoa. 1S cD. Jose Francisco de Aizquibel' atribuye -la paternidad de estos versos -&1 insigne conde de Pefiaflorida. Ignoramos_ con que fundamento» EUSKAL-ERRIA.. Baina Lino Akesolok erakutsi duen bezala (vide «Testimonio» de Aizquibel sabre el autor de cGavon-Sariac» en B.At/P. 1962 431) Aizkibelen ituniak seguruak men, Narrosengan oinarritzen baitzen here baieztapenetarako. 11,0 5 Errege" beriia aditu orduko Turbatzen da guztiz Jerusalen. Zergatik guztiak arkitzen ziraden Bildurrak ikaraz Erodesen. 6 Erodes _falsoa informatutzen da Liburu santoak zer dioten, " Belenen jaioak izan bear zebala Dudarik paratu ,ezioten. 7 Despeditzen ditu" irurak ,esanaz Belen billatu" -,biar dezute. Nik ere' zuekin adora dezadan Mugaz abisatu ,nazazute." 8 Erri 'artatik erten .zuteneko Zeguan izarra ichoroten, Eskuazbezala nundik ibilli. Bidea zuzen'erakusten. 9 Biotzak beterik pozaz da }rontentus Badiaz izarra jarraitutzen, Orra nun bertatik ,(qan) Echeco gaiiiean paratutzen. 10 Belaunikaturik irurak umilki , Adoratzen' dute debozioz: . Urria, inzenzo ta mirra ofresituaz, Ondoren biotzak amorioz. 111. 11 Nork esan lezake zenbat izan ziran Barrengo gusto ta kontentuak Zergatik orduan logratu zituzten Zeruko gusto ta kontentuak? 12 Abisan zerdita 16 aingeru ederrak Ematen diela ordenia Egin dezatela, Erodes largarik Beste lekutatik biajia. 13 Orduan Erodes gelditu izan zan Zeduzkan asmuak utz emanik t Nai zeban ikusi Aur inozentia Ezpataz biotza pasaturik. 18 «No hemos podido descifrar esta frase en el disparatado original que nos ha servido para-la copia. Probablemente deberia decir: Abisatzen diote...• EUSKALERRIA. 112 D) KAO NID~BA 17. 17 Lebendabizi Gaceta del Norte 193'2-~I -28an argitara zen testu hau. Ban honako obar hau erantsI zitzaion: «Se cantaban a fines del XVIII en la Iglesia parroquial y en la mayona de los hogares de Abacliano, 105 hallamos, hace algun05 aiios, en un pliego manuscrito entre 105 papeles que guardaba en su casa con todo cari:fio el diligentesecretario del Ayuntamiento de aquella Anteiglesia don Jose de Ormaechea y ~tech». 113 BeITi onac genteac naigabeac utsi Caru guztia zaigu gaur mundura jachi. Aurcho baten jaiotza celebra.tuzera Belengo Erriaren Portale batera. Gasoac sendaceco, Jesus da gasotu Medicu au becift onic iftoiz ezta sortu. Gaitzaren sendagaiac guc artu bearrean Jesusec artu ditu bere bizcarrean. Zorrac eguin baditu gure ~alic a , Zuc pagacen dituzu orain primiciac. Zorra Iazatzen dizu, arceco duenac Pagatuco dituzu guero amarrenac. Urte berrian gaude, zarrac asperturic, Ondu bitez gaiztuac, aurten edolaric. Zartu bitez gazteac} ta zarrac gaztetu, Etsaiac etsaiaquin gaur bitez paquetu. t Onelaco urte bat artuco guenduque, Eman diteque zarra, berriaren truque Erregutu diozagun gaur Jesllsi arren, Urte on bat, digula, amen, amen, amen. t