Türklerin Şarlok Holmes'i Aman Vermez Avni

Zafer Toprak, “Türklerin Şarlok Holmes’i Aman Vermez Avni”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, cilt V (1986), s. 1274-1276. Türklerin Şarlok Holmes'i Aman Vermez Avni Abdülhamid döneminin jurnalcilik ve hafiyelik örgütleri Osmanlı için yeni bir ilgi alanı doğurmuştur. Polisiye öyküler, dedektif romanları giderek Osmanlı yazınına girmektedir. Bu tür literatürün müptelalarından biri de II. Abdühlamid’in kendisidir. Hırsız-polis serüvenleri II. Meşrutiyet’le birlikte geniş bir okuyucu kitlesi bulur. Batı’dan gelen Nat Pinkerton (Cinayet Yuvası; Kanlı Heykel; Ölüm Lokantası; Sahte Banknot; Erkek ve Kadın), Arsen Lupen (Esrarengiz Çanta, Arsen Lupen’in İzdivacı; Şarlokolmes’in Pençesinde; Balo Cinayeti; Kanlı Hamam Kurbanları; Kibar Serseri; Kağıthane Cinayeti; Vadin Sokağa Cinayeti) ve Şarlok Holmes (Siyah Mantolular; Maskeli Süvari; Zevk Çılgınları; Sahte Prens; Hindistan Ormanlarında) türü dedektif romanlarının çevirileri ilgiyle izlenir. II. Meşrutiyet’in uluslaşma süreci ve Balkan yenilgisinin neden olduğu Türk unsuru milliyetçiliği kısa sürede “millî edebiyat”ı gündeme getirir. Osmanlı yazarı, Şarlok Holmes, Nat Pinkerton, Bil Karter, Lö Kok, Harri gibi Batı kahramanları karşısına rakip Türkleri çoıkarmakta gecikmez. Daha Namık Kemal döneminde “Vatan yahut Silistre” türü kahramanlık menkıbeleri okur-yazar kesimin beklentilerine yanıt verir. Ömer Seyfettin gibi edebi yönü güçlü olanhlar Osmanlı geleneğinden esinlenerek “Eski Kahramanlar” ve “Yeni Kahramanlar” vb. öykülerle kitlelerin mobilizasyonunda önemli işlevler görürler. Ancak, Osmanlı “avam”ı çevresinde bağlantılı, günlük yaşamından kesitler içeren sürükleyici öyküler peşindedir. Komutanların kahramanlıklardan çok, kendine yakın, “mahalle”den kahramanlar bekler. Trablusgarb ve Balkan Harbi yenilgiyle sonuçlanmıştır. Hiç olmazsa düş dünyasında bu tür yenilgileri telafi etme özlemindedir. Bu özlemi giderek olan Ebu’s-Süreyya Sami Bey’dir. “Garb zabıtası hayatında” harikalar yaratan Şarlok Holmes, Nat Pinkerton, Nik Karter, Lö Kok, Harri gibi “zekâ-i fevakade”lerin Şark’da da bulunduğunu kanıtlamak isteyen Sami Bey, on kitaplık Türklerin Şarlok Holmes’i Aman Vermez Avni’yi kaleme alır. Batı’nın dedektifleri geniş olanaklara sahiptir. Aman Vermez Avni bunlardan yoksun da olsa “keskin Şark zekâsı” sayesinde tüm engelleri bertaraf eder. “Sırf dimağının faaliyet-i dahiliyyesi”ne güvenerek polislik mesleğini seçen Aman Vermez, genç yaşta (25 yaşındayken) üstlerinin dikkatini çeker. “En mühim veka’inin, en esrarengiz cinayâtın tetkik ve takibi”kendisine verilir. Cinayet zabıtasına girişinin beşinci yılı kendisine “Aman Vermez” lakabı verilir. Bu lakab ülkenin en sefil taifesine kadar yayılır. Aman Vermez Osmanlı yeraltı dünyasının korkulu rüyasıdır. Sonraları faaliyet alanını “bir tabaka daha yükseklere teşmil ederek” artık Galata balozlarında, küplü meyhanelerde, bodrum kahvelerinde, kalafat yerlerinde görünmez olmuş, Konkordiya, Verdi, Kristal, Boğaziçi Bahçeleri, Onikiler Mahfili gibi “yüksek sosyete”nin gittiği yerlerde icra-i faaliyet eylemiştir. Zabtiye Nezareti’nin değerli bir elemanı olan Aman Vermez görevini hiçbir zaman kötüye kullanmamıştır. Ser komiserlik maaşı yanı sıra ayda 1500 kuruş kadar da hafiye tahsisatı alan Avni tüm yaşamını mesleğine adamış; gece gündüz çalışmış ve bu nedenle daha kırk iki yaşındayken yıpranmıştır. Böylece, saçında, sakalında bir tane siyah kıl kalmamak suretiyle dâr-ı bekaya rıhlet etmiştir. Aman Vermez Avni dizisinin ilk kitabı Yanmış Adam’dır (1913). Başlığın altında şu satırlar yer alır: “Türk polislerinin sarfirâzı ‘Aman Vermez Avni’nin defter-i hatırâtından istinsâh edilmiş vekayi-i müthişe-i cinaiyyeyi ve faillerinenen suret-i derdest ve tevkiflerini tasvir eder külliyattır.” Her hafta düzenli olarak bir kitap yayınlanır. Dizinin diğer başlıkları şunlardır. Kamelyanın Ölümü; Kanatlı Araba; Kara Katil; Kör ebe; Mavi Göze; Sessiz Tabanca; Boyacı; Ölü; ve İskeletler Arasında. Ebu’s-Süreyya Sami Bey, aman Vermez’in onluk dizisini tamamladıktan sonra bu kez kovalayanı bırakır kaçandan yana bir dizi oluşturur. Dizinin kahramanı Şark’ın arsen Lupeni Faka Basmaz Zihni’dir. Faka Basmaz birçok kez dönemin “en keskin zabıta memularından Cin Hüseyin’in elinden yakasını kurtarır. İstanbul’da yakmadığı can, yıkmadığı ocak kalmadığı halde bir türlü ele geçirilemez. Faka Basmaz "yalnız İstanbul'un değil, bütün dünyanın en kurnaz, en ele avuca sığmaz; en mahir hırsızı"dır. Dizide yer alan olaylar "Fakabasmaz Zihni ismindeki fevkalbeşer mahlûkun" akıllara hayret ve dehşet veren sergüzeştleridir. Cin Ali, Fırlama Tevfik, Pamuk Müjgan ve Çolak Ahmed dizinin diğer ünlüleridir. Fakabasmaz Zihni tipini Ebu’s-Süreyya Sami yanı sıra Hüseyin Nadir de işlemiştir. Hüseyin Nadir Fakabasmaz Zihni Cinayet Koleksiyonu’nu hazırlamıştır. Hırsızlar kethüdası unvanını da taşıyan Fakabasmaz Zihni, Cumhuriyet yıllarına da sarkar. Dizinin son kitapları 1927 tarihini taşır. Külliyatın bulabildiğimiz kitapları şunlardır: Karacaahmed Mezarlığı Cinayeti; Şimendifer Haydutları; Kanlı Balta; Kesik Kafa; Tarabya Cinayeti; Kadın Parmağı; Fakabasmaz Zihni'nin Çapkınlığı; Karacaahmet'te Korkunç Bir Gece; Fakabasmaz'ın Korkunç Sarayları; Ölüm Yolcusu; Karanlıklar İçinde; Kanlı Göz; Fakabasmaz Zihni'nin Türbedarlığı; Balıkpazar Sirkati; Yıldız Sirkati; Gizli Mahzen; Fakabasmazın Manyetizma Oyunu, Fakabasmaz'ın Korkunç Mahzenleri; Fakabasmaz'ın Düğünü; Kadıköy Cinayeti. II. Meşrutiyet'in bir başka yerli polisiye dizisi Beyoğlu Cinayâtı: Bir Polisin Hatıratı'dır. Ebu'l-Behzad'ın hazırladığı serinin ilk kitabı devrin ünlü umumhanelerinden birinde geçer ve İki Kapulu'da bir Cinayet başlığını taşır. Cumhuriyet'in ilk yıllarında polisiye roman dizileri çeşnişi artar. Cingöz Recai, "gayet kibar bir aileden yetiştiği ve yüksek tahsil gördüğü halde çalmak ve dolandırmaktan hoşlanan asri bir serseri, çapkın ve şuh bir dolandırıcı"dır. "Rakibi meşhur polis hafeyesi Mehmed Rıza'yı bile aciz bırakan yaman bir hırsızdır".1 Türk Polis Hafiyesi Kartal İhsan Peyami Safa'nın Server Bedii müstear adıyla yarattığı bir kahramandır. "Kartal İhsan, hırsızların, dolandırıcıların, katillerin gözlerini o kadar yıldırmıştır ki dostları da düşmanları da ona "kartal" lakabını takmıştır. Kartal İhsan müthiş pençesiyle bir kere saldıracak olursa, en tehlikeli haydutları, en kanlı katilleri, en yaman hırsızları enseler." Kartal İhsan'ın tanıtım yazısında şu satırlar yer alır: "Türklerin iftihar ettiği bir zabıta memuru olan Kartal İhsan'la Avrupa'nın Şarlok Holmeslerini, Nat Pinkertonlarını, Nik Karterlerini mukayese ediniz. Göreceksiniz ki, bizim polis hafiyemiz, onlarınkinden kat kat daha kurnaz, daha tecrübeli, daha cesur ve daha azimkârdır." İskender Fahreddin Sertelli'nin Behlul Dana takma adıyla yarattığı Şeytan Hadiye İngiltere'de, Londra'da icra-i faaliyet eyler. Bu dizi "dünyanın bu en müthiş zekâsının Londra'da icra ettiği harikaları ve Londra hafiyeler kumandanı Mister Con'u mağlup eyden son derece meraklı sergüzeştlerinden ibarettir. "Şeytan Hadiye Mister Con'u ve İngiliz polisini yendikten sonra "en nihayet Mister Con'u kasa içinde hapsederek polis müdüriyetine gönderir. Murat Ak Doğan'ın yarattığı Orhan Çakıroğlu "zamanımızın en meşhur polis hafiyesi"dir. Dilden dile dolaşan muvaffakiyetleri bir darb-ı mesel kadar meşhur olmuştur. Orhan Çakıroğlu'nun feci, esrarangiz, korkunç ve akıllara hayret veren maceraları hayal mahsulü değil hayattan alınmış vak'alardır. Şarlok Holmesleri bile halledemedikleri birçok meselelerin düğümlerini çözmüş, uğraştığı canilerin, soyguncuların ve kanunu mücrim addettiği kimselerin kurdukları tuzaklardan o derece mahirane bir surette sıyrılıp çıkmıştır ki zabıta memurları bile çok istifade edebilir." Meşhur Türk Polis Hafiyesi Nahid Bey, İstanbul'un Arsenlupen'i Elegeçmez Kadri, Türkiye'nin Şarlok Holmes'i Yıldırım Sadi ve nihayet Meşhur Polis Hafiyesi Aman Vermez Kadri dönemin diğer hırsız-polis roman kahramanlarıdır. 1 . Cingöz Recai'yi dizinin tanıtım yazısından öğrenelim: Acaba Cingöz Recai'nin ismini işitmeyen var mıdır ; Hiç zannetmiyoruz. Ama, eğer kazara bu yaman adamı tanımayanlar varsa onlara haber verelim ki pek mühim bir şahsiyeti öğrenmekte geciktmişlerdir.