Intellectual History of Turkey

Amerika'da 1910'lu yıllarda kent monografileri giderek toplumbilimsel çalışmalarının ana eksenlerinden birini oluşturur. Antropolojinin önem kazanması ve alan araştırmalarının vurgulanması toplumbilimi tarihsel boyutundan koparır ve ankete yönelik güncel mekan çalışmalarına çeker. Bu tür kent ölçekli toplumsal incelemelerin ilki Pennsylvania eyaletinin Pittsburgh kentini ele alır. Pittsburgh monografisi hayli ilgiyle karşılanmış ve tartışmalara yol açmıştır. Kentteki vergi sisteminin değiştirilmesine ve yeni bir iskan politikasının benimsenmesine neden olmuştur.

Solidarizm I. Dünya Savaşı'nın kargaşa ortamında İttihatçı çevrelerde kısa sürede yandaş bulur.  Cemiyet'in yarı resmi yayın organı Yeni Mecmua, "tesanütçülük" adı altında solidarizme geniş yer  ayırır. Tekin Alp on iki kez makalelerine "Tesanütçülük" başlığı atar. Gökalp'in geliştirdiği "halkçılık" solidarizmden esinlenir. Gökalp'e göre, solidarizm "ictimaî halkçılık"tır. Siyasal demokrasinin siyasal düzeyde gerçekleştirdiği eşitliği iktisadi alanda uygulamaya çalışır' diğer bir deyişle, solidarizmde "iktisadi sınıflar"ın kaldırılması amaçlanır.

Aşağıdaki rapor, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi’nin 2. fasikülünün ekinde yayınlanan Wilhelm Weitling’e ait, 146 yıl önce kalame alınmış “Komünizm Nedir” başlıklı yazı nedeniyle İstanbul Devlet Güvenlik Mahkemesinde 1988/339 esas sayı ile TCK 142. maddenin ihlali iddiası ile açılan davada, yazarın kimliği, düşünceleri, siyasi mücadele tarihi içindeki yeri mahiyetinde yapılacak savunmaya ışık tutmak üzere savunma avukatı Haluk İnanıcı’nın başvurusu üzerine özel bilirkişi raporu olarak tanzim edilmiştir.

Necmeddin Sahir Sılan Arşivi Doğu Raporları dizisinin dördüncü kitabı Tunceli vilayeti ve kazalarına ilişkin bürokrasinin raporları ve yazışmalarını içeriyor.  Tunceli milletvekili Necmeddin Sahir Sılan’ın bilfiil talebi üzerine çoğu yöre yöneticileri, kaymakamları tarafından kaleme alınan bu raporlar Dersim / Tunceli sorunu ile “tedib” ve “tenkil” politikalarını yansıtıyor. Ayrıca devlet aygıtının yapısı, çalışma biçimi ve evreleri hakkında da ayrıntılı bilgi sunuyor. Ulus devlet inşa sürecinde, Cumhuriyet’in kuruluş evresinde önemli işlevler üstlenen bürokrasinin –toplum mühendisliğinin yarattığı tüm sorunlara karşın– ülkenin en ücra köşelerinde, Tanzimat’tan beri sürgit devam eden devlet geleneğinin “uygarlaştırıcı misyon”unu üstlenerek görevlerini ifa ettiklerini ortaya koyuyor. Birincil kaynak niteliği taşıyan bu raporlar sayesinde Dersim “harekâtı” öncesi ve sonrası yöreyle ilgili sorunların ne denli çok boyutlu olduğu bir kez daha gündeme getiriliyor.

Zafer Toprak, Atatürk – Kurucu Felsefenin Evrimi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020, 511 sayfa.

Atatürk – Kurucu Felsefenin Evrimi Tanzimat sonrası düşün yaşamımızda Batı kökenli birikimin, Atatürk’ün uyguladığı politikalarda esin kaynakları üzerine arkeolojik bir araştırma olarak tasarlandı. Kurucu felsefesinin ardında sosyal ve beşeri bilimlerde Tanzimat ertesi yüz yıl boyunca yayınlanmış Osmanlıca/Türkçe ve yabancı dilde yayınlanmış, telif ve tercüme eserler yer aldı. Atatürk’ün entelektüel kimliğinin izi sürülürken okudukları kadar yazdıkları, söylev ve demeçleri, halkla, basınla olan söyleşileri ve nihayet yakın çevresinin onunla ilgili anıları da yönlendirici oldu. Atatürk yaşamının son on yılında yurtdışına sürekli kitap siparişi vermiş bir devlet adamıydı. Paris’teki sefaret aracılığıyla getirttiği kitaplar Batı’daki gelişmeleri yakından izlediğinin kanıtıydı. Tarihçi ve diplomat Bilal Şimşir’in Paris sefaretinde yaptığı araştırmalar, Atatürk’ün sık aralıklarla Fransa’dan kitap getirttiğini ortaya koyuyordu. Çankaya Kitaplığı, tüm reform girişimleriyle eşgüdüm içerisinde olan, o gün için Fransızca üzerinden Batı’nın izini süren bir bilgi hazinesiydi. O tarihlerde Çankaya’ya gelen kitapların derinliğinde bir bilim anlayışı Türkiye’de henüz yoktu. 30’lu yıllarda dil, tarih, coğrafya, antropoloji, arkeoloji gibi Türkiye’de gündem oluşturan yeniliklerin geri planında bu kitaplık yer aldı. Çağın en güncel sosyal ve beşeri bilim eserleri 30’lu yılların kültür devriminin yapı taşlarını oluşturacak ve Türkiye’de sosyal ve beşeri bilimlerin inşasında önemli bir rol oynayacaktı.

II. Meşrutiyet’in uluslaşma süreci ve Balkan yenilgisinin neden olduğu Türk unsuru milliyetçiliği kısa sürede “millî edebiyat”ı gündeme getirir. Osmanlı yazarı, Şarlok Holmes, Nat Pinkerton, Bil Karter, Lö Kok, Harri gibi Batı kahramanları karşısına rakip Türkleri çoıkarmakta gecikmez.

Bu çalışma dört varsayım etrafında kurulmuştur:
-Her şeye rağmen Osmanlı Devleti'nin son 14 yılı içinde bile ulema hala devlette  önemli bir ağırlığa sahiptir;
- Kriz içinde bulunan ulema ilk defa II. Meşrutiyet idaresinde bu krizin analizini yapabilmiştir;
- Ulema İstiklal Savaşı içinde Milliyetçi harekete müstesna bir yardım sağlamıştır;
- Nihayet Cumhuriyet devrinde yapılan reformlara bir kısım ulema meşruiyyet kazandırmakla hala vazgeçilmez bir unsur olduğunu göstermiştir.

Harf Devrimi beş, altı aya sığdırılmış bir devrimdi. Bu açıdan aslında son derece başarılı bir devrim olarak addetmek gerekiyordu. Kimi çevrelerde harf devriminin kültürel kopukluğa neden olduğu, bireyin geçmişle bağının koparıldığı ve böylece bir boşluk yaratıldığı ileri sürüldü. Türkiye’de o sıralarda okur yazarlık yüzde 5 ila 7 arasındaydı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye’de  insan büyük ölçüde zamandan arındırılmıştı. Süreklilikten, zaman derinliğinden söz etmek güçtü.  Okur yazar olmayan kişinin geçmişle bağı da son derece sınırlıydı. Yazılı kültür açısında bakıldığında 1924’e kadar eski Türkçe çıkmış kitap sayısı 30 bin civarındaydı. Müteferrika baskılarından, yani 1729 ‘la 1929 arasında  iki yüzyıllık bir süre içerisinde 30 bin civarında kitap basılmıştı. Bu okuryazar toplumlar açısından çok düşük bir sayıydı. Harf devrimi ertesi Büyük Buhran’ın tüm engellerine karşın,  15 yıl içerisinde basılan kitap sayısı 31 bine ulaşmıştı. Kısacası iki yüz yılda basılan kitap sayısı Cumhuriyetle birlikte,  harf devrimiyle birlikte on beş yılda gerçekleştirilmişti.

Cumhuriyet Türkiye’sin karşılaştığı en engebeli sorun o günlerde Vilayât-ı Şarkiyye diye tanımlanan bu ulaşılması zor  yöreleri inşa sürecinde olan ulus devletle bütünlemekti. Osmanlı döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu görece özerk sayılabilecek bir konumdaydı. Devletin varlığı çok sınırlı bir biçimde hissediliyordu. Cumhuriyet yönetimi  farklı bir etnik yapıya sahip bu bölgelerde öncelikle ulaşıma önem vermişti. Bu nedenle “milli şimendifer siyaseti” gündeme geldi ve bütçeden önemli bir pay demiryolu inşaatına ayrıldı. Ancak bu coğrafyalarda aşiret düzeni uzun yıllar sürgit devam etti; devlet bu yöreleri uzanamadı. Her ne kadar Şeyh Sait ayaklanması  ardından Şark Islahat Planı adı altında yöreye yörelik bir düzenleme, gündeme gelmişse sorunun temelinde yatan toprak düzenine ilişilemedi. Necmettin Sahir Sılan, birçok kez halkla temas kurmuş,“halkın gösterdiği hassasiyet”i gündeme getirmiş, kimi yöre yöneticilerinin görüşlerini almış, “derinlemesine mülakat” diye nitelediğimiz yöntemlerle bölge hakkında zengin bir bilgi toplamıştı. Bugün bile eşine ender rastlanan bir siyasi işlevi yerine getirmişti.

Zafer Toprak, "Robert Kolej'den Boğaziçi Üniversitesi'ne," Toplumsal Tarih, sayı 327,  Mart 2021,  38-47.

Son günlerde Boğaziçi Üniversitesi siyasetin de gündemini oluşturuyor. Melih Bulu’nun rektör atanması Boğaziçi geleneklerine aykırı bulan öğretim üyeleri ve öğrenciler atamayı günlerce protesto ettiler. Tartışmalar üniversitenin geçmişini de gündeme getirdi. Ne de olsa Boğaziçi Üniversitesi kuruluşunu 1863’e çekiyordu. Robert Kolej Boğaziçi devamlılığını vurguluyordu. Kimi çevre Robert Kolej’in geçmişi nedeniyle üniversiteyi gayri milli ithamında bulunuyordu. Kimileri ise Robert Kolej’i misyoner okulu olarak nitelendiriyordu. Evet, aşağıdaki metinde görülebileceği gibi Robert Kolej’in öğrenci yapısı uzun yıllar Müslüman-Türk unsuru dışlamıştı. İlk Müslüman-Türk mezunu 20. yüzyılın başında Hüseyin Pektaş’tı. Okul geniş bir coğrafyadan öğrenci çekiyordu. Osmanlı devletinin değişik etnik unsurlarına, özellikle Bulgar, Ermeni ve Rum öğrencilere hitap etmişti. Ama Robert Kolej kurulduğu günden beri laik eğitimi ilke edinmişti. Cumhuriyet’le birlikte Müslüman-Türk etnik unsur ağırlığını koydu. Okul Türk Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Kısa sürede Türk ortaöğreniminin en seçkin unsurlarından biri oldu.

68 Üniversite olayları özünde günümüz küreselleşmesinin belki de ilk habercisi. Bundan böyle dünya tek yörüngede dönüyor. Ne 1929 buhranı ne de iki dünya savaşı bu denli hızlı bulaşıyor "öteki"ne. Oysa 68 yeni bir örüntünün "entellektüel" örüntünün  habercisi. İletişim çağının belki de verdiği ilk sınav. 21. yüzyılın ana sektörü olmaya aday eğitimin ne denli karmaşık bir bileşkeye gebe olduğunu haber veriyor insana.

Memoirs now have a special place in publishing circles in Turkey. In a country where the tradition of record-keeping has been relatively primitive and where literacy, for many years, has developed at a low rate, our people have lived from day-to-day. They have not shown very much interest in writing memoirs that would later become documents for the future. That is why the number of memoirs printed in Turkey has been so few for many years.

Cumhuriyet ve Antropoloji Atatürk’ün yaşamının son yirmi yılına odaklanmış bir entelektüel arkeoloji çalışması. Farklı birikintileri, kalıntıları, birincil kaynaklardaki kırpıntıları, ikincil kaynaklardaki genellikle göz ardı edilen ayrıntıları bir araya getiren bir uğraş. İki dünya savaşı arası “karanlık çağ”ın tarihsel gerçeklerini, dönemin özgünlüğünü göz ardı etmeksizin, okudukları, yazdıkları ile söylevlerinin yanı sıra, hakkında yazılmış yüzlerce araştırma ve anı kitabının satır aralarından yola çıkarak seçkin devlet adamı Atatürk’ün düşünce dünyasına ışık tutmayı amaçlıyor.

1923 yılında İstanbul ve Anadolu’nun birçok kentinde izciliğin ivme kazanması ve birbiri ardı sıra izci örgütlerinin kuruluşu bu evredeki siyasal gelişmeler ışığında değerlendirilmesi gerekiyor. Gazi Mustafa Kemal’in tüm izci örgütlerinin başı sıfatıyla “başbuğ”luğu kabul etmesi de bu açıdan anlam kazanıyor.

Spor denince ilk akla gelen kuşkusuz spor sahasıdır. Spor Alemi daha ilk sayısından itibaren bu noktaya dikkati çeker ve Şehremini Cemil Paşa’ya açık bir “ariza” ya da dilekçeyle başvurur. Yapılması gereken “güzel meydanlar, iyi sahalar hazırlamak ve teşekkül etmiş idman kulüplerine yardım ve hatta yaşatmak”tır.

Edebiyat tarihimiz açısından marjinal bir nitelik taşıyan, sayıları yüzleri aşan 1910’lu ve 1920’li yılların avam edebiyatı ürünleri zamanla toplumsal ve beşeri bilimler için temel tarihsel kaynak işlevi gördü. Osmanlı toplumundaki çözülme ve Cumhuriyet’in ilk neslinin karşılaştığı toplumsal sorunlar bu öykülerin ve romanların ana temalarıydı. Geleneksel Osmanlı ailesinden, konaktan, yalıdan, köşkten Şişli’ye, Nişantaşı’na, apartmanlara, yazlıklara, Cumhuriyet’in yaşam biçimi, bu eserlerde geniş yer tuttu. Son dönem Osmanlı ve ilk dönem Cumhuriyet’in gece hayatı, eğlence yerleri, zarafet, güzellik, şıklık normları, alafranga giyim kuşam, sofra adabı ve muaşeret, bu eserlerde ayrıntılarıyla sergilendi.
Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e müstehcen avam edebiyatı toplumsal bir dönüşümü simgeliyordu. Bu tür edebiyatta içerik biçime baskın çıkıyor, bilinçaltına itilmiş özlemler satır aralarında ifadesini buluyordu.
Müstehcenlik özgürlüğün bir tür dışa vurumuydu. Fındıkçı Nigar’ıyla, Cilveli Rana’sıyla, Kahpe Feride’siyle, Pamuk Müjgan’ıyla ve nihayet Fırlama Tevfik’iyle müstehcen edebiyat, kaotik evreye özgü bir türdü. Bizim geçiş dönemi edebiyatımızdı;  kanon edebiyata bir başkaldırıydı; gerçekçi anlamda “millî roman”ımızdı

Tarihyazıcılığımız da bu anlayışa ayak uydurmak zorunda. Tarih kitaplarımızda yer alan mithos’larla, cengaverliklerle 21. yüzyılda fethedilebilecek alan artık yok.  Türkiye işte  bu kaygıları paylaşan bir gençlik yetiştirmeli. Savaşa karşıt, barış ve uzlaşmadan yana, insan değerlerine, evrensel temel hak ve özgürlüklere sahip çıkan, yönetim biçimi olarak çoğulculuktan, katılımdan yana, demokrasiye tutkun, ulusal kimliğini evrensel değerlerle bütünlemesini bilen genç kuşakları yeni bir tarih anlayışı ile donatmak gerekli.  Bu tür bir anlayış tarihin alanını, zamanını ve mekanını gözden geçirmeyi gerektiriyor.

La Guerre Turque dans la Guerre Mondiale  askeri tarih açısından bir klasiktir. Nitekim bunu daha Cumhuriyet’in ilk yıllarında Genel Kurmay da görmüş ve Fransızca yayınlanışından kısa bir süre sonra üç cilt olarak Büyük Harpte Türk Harbi başlığı altında Türkçe’ye kazandırmıştır. İlk cildi Fransızca yayından bir yıl sonra 1927’de, ikinci ve üçüncü ciltleri 1928’de basılır. Her üçü de Eski Türkçe harflerledir. Kapakta yer alan bilgilere göre yazan Fransız Erkân-ı Harb binbaşısı M. Larcher’dir. Hemen altında “Elsine-i Şarkiyye Mektebi’nden Türkçe mezunu” yer alır. Çevirmen olarak da yine kapakta “Nakil ve tahşiye  eden [yani haşiye, kitap kenarına açıklamalar koyan, eski deyişle “der-kenar” eden] Kaymakam Bursalı Mehmed Nihad” gözükür.

Emrâz-ı asabiyye Cihan Harbi’nin cephelerde, siper hayatıyla başlamıştı. “Muharebe nevrozu” ve “iltihâb-ı asâb” askerî tıbbın başta gelen sorunları arasında yer almıştı. İki dünya savaşı arası tüm dünyada gözlenen uyumsuzluk Türkiye’yi de yörüngesine almıştı. Toplum büyük sarsıntılar geçiriyordu. Bunun en büyük kanıtı İstanbul Emrâz-ı Akliyye ve Asabiyye Müessesesi’nin raporlarıydı. Tımarhane sayısal verileri büyük bir artış olduğunu gösteriyordu.  20’li yıllarda “tabâbet-i ruhiyye”  ve “asabiyye emrâzı” tıbbın en güncel alanını oluşturmuştu. “Melekât-ı ruhiye”, “gayr-ı tabii aşklar”, “frengi” akıl hastalıklarının müsebbibi olarak gündemdeydi. Cumhuriyet’in ilk yıllarında “Türk Tabâbet-i Akliye ve Asabiyye Kongresi” toplanmış, ivedi önlemler alınması gündeme gelmişti. Travmaların yansıdığı alanlardan biri  Cumhuriyet’in genç kızları ve karşılaştıkları duygusal sorunlardı. Çözümsüzlük zaman zaman intiharla sonuçlanıyordu. Cumhuriyet’in radikal reformları, bu arada kadına verilen önem  kimi çevrelerce erken bulunmuştu.Kent kültüründeki başkalaşım, geçim sorunları, nesiller arası çatışmalar, yeni duygusal bağ türleri, kadın-erkek ilişkileri vb. sorunlar ve bir neslin bu yumağa olan tepkileri o günün iktidarı için sürekli sorun oluşturuyordu. Cumhuriyet’in ilk yıllarında sosyologlar ve psikiyatrlar hekimler “intihar” konusunda iki uç noktada yer alıyorlardı.  Hekimler intiharın nedenini çoğu kez kişiliğe bağlıyor, ve son kertede “cinnet”te karar kılıyorlardı. Oysa sosyologlar, Durkheim’ın izinden ihtihar olgusuna toplumsal bir gerekçe buluyorlardı.

II. Meşrutiyet yılları gençlik sorunlarının tartışıldığı, vatandaşın oluşum sürecinde geçmişin uhrevi değerleri yerine almış dünyevi değerlerle yüklü yeni bir insan tipine özlem duyulduğu bir dönemdi. Bu nedenle askerliğe hazırlık niteliğinde örgütler bu yıllarda revaç bulmuştu.  Genç Dernekleri, Gürbüz Dernekleri, Güç Dernekleri paramiliter yapılarıyla gençliğe yeni değerler aşılamaya yönelik örgütlerdi. Aynı yıllarda izcilik ya da o günkü deyişle keşşaflık da gündemdeydi. Gençlerin terbiyesinde izciliğin apayrı bir yeri vardı.

Dante’nin La Vita Nova’sından tam 623 yıl sonra bu kez Türkiye’de “lirik” bir kitap yayımlanacaktı. Bu, Ziya Gökalp’in La Vita Nova ile aynı adı taşıyan Yeni Hayat adlı eseriydi.  Yeni Hayat Meşrutiyet düzeninin izleyeceği toplumsal dönüşümlerin kapsayan genel bir çerçeveydi ve Selanik doğumluydu. Ziya Gökalp tarafından Genç Kalemler dergisinde ilk kez gündeme getirilmiş ve ardından Yeni Felsefe dergisinde neredeyse her sayıda Tahrir Heyeti tarafından geliştirilmişti. Yeni Hayat başlangıçta dil sorununu gündeme getirmişse de giderek geniş bir alana yayılmış, bir yaşam felsefesine dönüşmüştü.

Çok yönlü bir düşünce ve mücadele adamı olan Kerim Sadi'nin Türkiye'de Marksist düşünce birikimine katkıları 1924 yılında Aydınlık dergisiyle başladı.  Yaşamının son yıllarında  kurucusu olduğu Katkı dergisinin hemen her sayısına yazı verdi. Türkiye'de ilerici hareketlerin ve sosyalizmin geçmişi O'nun yazıları sayesinde aydınlığa kavuştu.

Ülkemizde iktisadi düşünce bağlamında 19. yüzyıldan bu güne izlenen evreler dört dönemden geçmişe benziyor. Bunlardan ilki Tanzimat’la birlikte gündeme gelen Smith’gil iktisat. Serbest ticaretin vurgulandığı, yabancı sermayeye kapıların ardına kadar açık olduğu bir evre... İkinci dönem ise Jön Türklerin Alman iktisatçısı Friedrich List’ten esinlendikleri  “milli iktisat” diye nitelenen evre. Bu süreç dünyada 19. yüzyıl küreselleşmesinin ardından 1914-1945 tarihleri arasında yer alan “karanlık çağ”a rastlıyor. Cihan Harbi ertesi  bağımsızlık kazanan Cumhuriyet Türkiyesi’nin ekonomik alanda da bağımsız bir iktisat politikası uyguladığı ve kısmen sanayileşme atılımının yer aldığı evre. Üçüncü dönem ise önce bilinçsiz, sonra bilinçli bir biçimde Keynes’gil politikaların uygulamaya sokulduğu “ithal ikameci” çizgide “karma ekonomi” adı altında yaşanan 1947-1980 dönemi. Demokrat Parti’nin kısa soluklu serbest piyasa modeli ertesi gündeme gelen müdahaleci, planlı ekonomi Türkiye’yi “regüle” edilen [regulation] bir ülke konumuna sokmuş. Son olarak 24 Ocak 1980 paketiyle Turgut Özal’ın Hayek’ten esinlenen “deregulation”, diğer bir deyişle devleti dışlayan ve piyasayı egemen kılan pazar ekonomisi dönemi, bir başka deyişle neoliberal evre.

Sosyoloji 19. yüzyılın buhranlarına bir çözüm arayışıydı.  Sanayi devrimi ile birlikte kapitalizm iyice serpilmiş,  emekçi kesimin talepleri  gelişmiş ülkelerin ana sorunu olmuştu.  Her türlü "aşırı" akımlar emekle sermaye arasındaki uyuşmazlıktan kaynaklanıyordu.  Fransa'da sosyoloji Auguste Comte ile Le Play'in öncülüğünde doğdu.  Osmanlı aydınları da benzer bir çizgiyi izlediler. Sosyoloji  Batı'nın izinde bio-organisist ve psikolojik ekollerin güdümünde gelişti. Ünlü Ulum-ı İktisadiyye ve İctimaiyye Mecmuası uzviyetçi sosyolojinin temsilcisi oldu. Ancak Comte'un çizgisinden yola çıkan  Durkheim ile sosyoloji bambaşka bir kisveye giriyordu. Görüşleri  Henri Hubert, Marcel Mauss, Célestin Bouglé, Lucien Lévy-Bruhl, Maurice Halbwachs, Georges Davy gibi sosyologlarca 20. yüzyıla taşınarak Fransız sosyolojisinin omurgasını oluşturacaktı . Bu arada  Durkheim'in rakibi Gabriel Tarde'dı. Tarde'ın görüşleri özellikle Amerika'da rağbet görmüş, yeni bir psikoloji okulunun doğuşuna vesile olmuştu.  Ve nihayet yukarda da sözü edilen Herbert Spencer'in organisist, uzviyetçi  anlayışı farklı bir çizgiyi temsil ediyordu. Spencer'in görüşleri Espinas ve daha sonra René Worms tarafından benimsenecek ve 20. yüzyıla taşınacaktı. Durkheim sosyolojisi Selanik aydınları arasında  zemin bulacaktı.

Halk Fırkası’nın 1923’te kabul edilen nizamnamesinin ilk taslağında kimlik, önce “Türkiyeli”, ardından “Türk harsını kabul etmiş olan Türkiyeli” diye tanımlanıyordu. Görüşmeler sonucu bu madde son şeklini aldı. Nizamnamenin yine üçüncü maddesi bundan böyle şöyleydi: “Halk Fırkası’na her Türk ve hariçten gelip Türk tâbiyet ve harsını kabul eden her fert dâhil olabilir”. Böylece ilk aşamada “Türkiyeli” olarak sunulan madde, özellikle Lozan’dan kaynaklanan kaygılarla, son kertede “Türk”e dönüşmüş oldu.

II. Meşrutiyet, altı yüz yıllık bir imparatorluğun çöküş öyküleriyle bunalıma sokulduğu bir dönemde yeni bir yapılanma sürecinin habercisiydi. Bir anlamda Osmanlı’ya özgü “aydınlanma” çağıydı. 19. yüzyıl pozitivizmi ve III. Cumhuriyet Fransız toplumsal düşüncesi, başta Paris’e sığınık Jön Türkler olmak üzere, Osmanlı aydınını derinden etkilemişti. Diğer bir deyişle Osmanlı Devleti’nin çağdaşlaşma modeli büyük ölçüde Fransız örneğinden esinlendi. III. Cumhuriyet Fransası’nın solidarist toplum anlayışı II. Meşrutiyet yıllarına damgasını vuracak ve Cumhuriyet Türkiyesi ile birlikte çok partili döneme kadar sürgit devam edecekti.

Antropolojik bulgulara dayanan Türk Tarih Tezi kimi kez abartılı boyutlar taşısa da , iki dünya savaşı arasında Batı’daki antropolojik birikimin Türkiye’ye uyarlanmasıydı. Antropoloji dünyasının saygın bilim insanlarının bulgularından yola çıkılarak kurgulanmıştı. Antropolojik verilere dayanan Türk Tarih Tezi bir anlamda bağımsızlık savaşının, ve ardından gelen Batı’ya yönelik düş kırıklığının kültürel sonucuydu. Türk Tarih Tezi yeni bir kimlik inşa sürecinin önemli  yapı taşlarından biri oldu.

Meşrutiyet’in görece özgürlük ortamının yarattığı feminizm, Osmanlı kadınını geleneksel değer yargılarından koparmıştı. Ancak savaşların neden olduğu yoksulluk birçok kadını sefalete sürüklemiş, fuhuş giderek yaygınlaşmıştı. İstanbul Cihan Harbi yıllarından itibaren bir çöküntüyü yaşayacaktı. 1917 Devrimi ertesi birçok Rus göçmenin parasız pulsuz İstanbul’a sığınması; alkol, kumar, kokain, fuhuş gibi toplumsal sorunları körüklemişti. 1918-1922 yılları arasının İstanbul’u, sanki Vietnam Savaşı’nda Saygon’u öngörürcesine servet ve sefaleti aynı potada eritecekti.
Mütareke edebiyatı İstanbul’un yaşadığı “toplumsal çöküntü”yü yakalamakta gecikmedi. Birçok yazar “işgal dönemi edebiyatı”na katkıda bulundu. Bu edebiyatta, güzellikleriyle İstanbul erkeğini baştan çıkaran göçmen Rus kızlarının ayrı bir yeri oldu. Mustafa Remzi’nin Pastacı Kız’ı da bunlardan biriydi.
Rus göçmenlerle ilgili en ilginç değerlendirmelerden birini dönemin ünlü tabibi Mazhar Osman yapmıştı: “Topla, tüfekle, tayyare ile, bomba ile dünyanın kırk küsur milleti İstanbul’u ezememişti. İstanbul kokaine, fuhşa esir oldu. Çar ordularına altı yüz sene karşı duran İstanbul Rus orospularına mağlup olmuştu”.
Cihan Harbi imparatorlukların sonu olmuştu. Birçok kent yıkıntıya uğramıştı. Ama İstanbul’un yaşadığı toplumsal çöküntünün bir başka örneğine rastlanmadı. Cihan Harbi sonrası savaşmış ülkeler arasında bu denli tefessüh etmiş başka bir kent yoktu. Bu nedenle yeni bir ulus kurarken Ankara’dan yola çıkılması salt stratejik nedenlerden kaynaklanmıyordu. Ankara Pompei’den uzak durmaktan yanaydı.

Eugène Pittard’e göre Atatürk  dünyada bir benzeri olmayan bir devlet adamıydı. Derin siyasi kaygıları yanı sıra bilime bu denli bir tutkuyla yaklaşan, aynı oranda dinamik bir başka devlet adamı yoktu. Eugène Pittard’a göre, Atatürk  Türk “ırk”ının öntarihsel (préhistorique) ve tarihsel kökenlerine odaklanmıştı. Tüm cumhurbaşkanlığı döneminde  Atatürk Türk halkının kökenlerine, onun uygarlık öyküsünün tarihsel sürecine  en üst düzeyde ilgi duymuştu.

Nâzım Hikmet'e göre Tevfik Fikret tam manasıyla  devrimci, radikal bir küçük burjuva aydını.  Kullandığı tanım"inkılâpçı, cezrî [radikal] bir küçük burjuva münevveri"... Bunu kanıtlamak için Nâzım Hikmet "büyük şair"in eserlerinden ve yaşamından örnekler  veriyor. Beş temel kıstas oluşturuyur Nâzım Hikmet, "cezrî radikal] küçük burjuva münevveri"ni tanımlamak için. Radikal küçük burjuva aydınının her şeyden önce bireyci olması gerekiyor. İkinci nokta radikal küçük burjuva aydının neşeden, yese, umuttan mutsuzluğa, iyimserlikten kötümserliğe, tevazudan gurura, kısaca karşıt ruh hallerini birlikte yaşaması, incir çekirdeğini doldurmayacak bir nedenle bu ruh hallerinin birinden öbürüne süratle ve birdenbire atlaması gerekiyor. ...

50'li yılların ortalarında ABD Türkiye'ye bir atom reaktörü vermeyi öneriyordu ve karşılığında Robert Kolej'in üniversiteye dönüştürülmesini istiyordu. Demokrat Parti de buna sıcak bakıyordu. Ancak özellikle hukuk ağırlıklı akademik çevrelerden buna tepki geldi. Basın da büyük ölçüde Hukuk Fakültesi’nin başını çektiği karşı kampanyada yer aldı. Bağımsız bir ülkede yabancı üniversite açılamazdı. Bu Lozan’a tamamen aykırı idi.

Türkiye'de gençlik derneklerine ilk kez II. Meşrutiyet yıllarında rastlanır. İttihat ve Terakki'nin yan örgütleri olarak kurulan bu dernekler gençleri yurt savunmasına hazırlayan paramiliter nitelikte kuruluşlardır. İttihatçıların ordu ile yakın bağları bu tür bir gençlik örgütlenişini kolaylaştırmış, Trablusgarp ve Balkan savaşları ile I. Dünya Savaşı'nın Osmanlı Devleti'ni sürekli savaşmak zorunda bırakması paramiliter örgütlere elverişli bir ortam yaratmıştır.

II. Meşrutiyet’in ilk yılında bir grup Osmanlı aydını tarafından Türk dili, edebiyatı ve tarihi üzerine incelemelerde bulunmak üzere Türk Derneği kurulacaktı. “Türklüğe dair tetebbuat”ı içeren Türk Derneği Mecmuası derneğin yayın organıydı. 1911-1912 yıllarında yedi sayı yayımlandı. Türk Derneği’nde uzmanlık bölümleri oluşturulmaya çalışılırsa da, üyeler büyük ölçüde Türkiyyat’la uğraştılar. Türk Derneği ardından kurulan Türk Yurdu Derneği ve Türk Ocağı popülist nitelikte derneklerdi. Elitist ya de seçkinci bir üye tabanı olmasına karşın aydın kesimin halka bilgi götürmesinden yanaydılar. Nitekim Halk Doğru aynı çevrenin çıkardığı bir diğer dergiydi. Türk Yurdu doğmakta olan Türk milliyetçiliğini kitlelere ulaştırmakla yükümlüydü.

This dissertation began the day I saw the headline of the Turkish daily Hürriyet on its front page on 21 February 2004: ―SABIHA GÖKÇEN‘S 80-YEAR-OLD SECRET.‖ I was in the Giesel library of the UC San Diego casually surfing the Turkish news while trying to finish a seminar paper. Was Sabiha Gökçen, Atatürk ‘s adopted daughter, the world‘s first combat war pilot, the only heroine of the Turkish Republic, an Armenian? Agos, Turkish-Armenian community‘s weekly newspaper, had reported so, according to Hürriyet. I was captivated. It was as if I had been looking for something in this world, and I had finally found it one rainy afternoon on Hürriyet ‘s internet page.

I had never heard about Hrant Dink until I saw Hürriyet that day. I came home and immediately sent emails to a few colleagues inquiring about how I could get in touch with Dink. I got his email on the very same day. I wrote to him and asked if he could send me a few copies of Agos that had the coverage on Gökçen. He never wrote me back. One week later, I found Agos issues folded in a nylon bag in my UCSD mailbox in the Department of Communication. When I touched that package, this dissertation became a ―matter of fate‖, as C.J. Jung mentioned it on writing.

Cihan Harbi yıllarında İstanbul servet ile fakr u zaruretin, sefahat ile sefaletin buluştuğu, kaynaştığı bir mekândı. Kent, yeni bir Pompei’in habercisiydi. Mütareke döneminde İstanbul’un işgali bu çarpıklığı daha da belirginleştirdi. İşgal kuvvetlerince harcanan para sefahat hayatını besledi. Kent her geçen gün yozlaştı. Yakup Kadri’nin Sodom ve Gomore’si böyle bir kentten esinlenecekti.

Türkiye’de Cumhuriyet öncesi fikir dergiciliğinin evrimi iki döneme ayrılabilir. İlk dergi Vakâyî-i Tıbbiyye’nin yayın tarihi olan 1849’dan Ahmet İhsan (Tokgöz)’ün 1891 yılında kurduğu Servet-i Fünûn’a değin uzanan dönem Osmanlı dergiciliğinin ansiklopedist çağıdır. Ahmed Şuayib, Hüseyin Cahid, Mehmed Cavid’in Servet-i Fünûn’daki yazılarıyla pozitivist dönem başlar ve Ziya Gökalp’in Diyarbakır’da çıkardığı Küçük Mecmua’yla Cumhuriyet’e ulaşır.

1909'dan 1935'e 27 yıl giderek güçlenen Türkiye Masonluğu neden böyle bir durumla karşılaşmıştır ? İttihat ve Terakki iktidarlarından bu yana en güçlü olması gereken bir dönemde neden Masonluk uykuya yatmıştır. TBMM Başkanı yüksek derecede bir masondur. İçişleri Bakanı Şükrü Kaya 33. derecede bir masondur. Ankara valisi, İstanbul valisi, İzmir valisi masondurlar. Dışişleri Bakanı masondur. Bakanlar kurulunda oldukça yüksek sayıda bakan mosundur. Müsteşarlardan, genel müdürlerden, polis müdürlerinden, jandarma komutanlarından ve hatta ordu içindeki üst düzeydeki subay ve komutanlardan mason olanların sayısı hiç de az değildir.

Researched by Frank Dougan 02/04/2022
Jesus Christ denouncing Turkish devil ERDOGAN for desecrating and turning one of the greatest Christian Churches in the world the Hagia Sophia in Constantinople into the House of Satanic  for the worshippers of the Satanic Verses “By Salman Rushdie”.

Jesus of Nazareth - Hypocrisy of the Scribes and Pharisees (Matthew 23) https://youtu.be/mD--lHALcm0 via @YouTube
https://youtu.be/mD--lHALcm0

Yapı Kredi kültür-sanat-yayıncılık etkinliği olarak Cumhuriyet'in 75. yıldönümü için düzenlenen sergi bir ulus devlet oluşum sürecinde birey olarak yurttaş, ya da eski kullanım biçimiyle vatandaş kimliğinin oluşumunu ve Cumhuriyet'in yurttaş örüntüsü üzerine inşasını gündeme getiriyordu.  Bu  metin  küratörlüğünü  yaptığımız  sergi için hazırlanmıştır ve  sergi  katalogunda yer almıştır. Zafer Toprak

II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı devletinde yeni bir kadın ve aile yaşamı anlayışını gündeme getirmişti. Osmanlı toplumu bu bağlamda köklü dönüşümlere uğramıştı. Dönüşümlerin fikri temelleri 1908 İnkılabı’nda gizliydi. “Hürriyet, müsavat, uhuvvet” feminizmin de şiarıydı.  Maddi ortam ise bu yıllarda gözlenen toplumsal ve nüfusbilimsel değişikliklerden kaynaklanıyordu. Savaşların bir diğerini izlediği ve erkek nüfusun kırıldığı bir dönemde kadının ön plana çıkması doğaldı.