Piotr Köhler wrkaZWTSRONLKJIGEDBA (Kraków) ZIELNIKI BOTANIKÓW OŚRODKA WILEŃSKIEGO Z L A T 1 7 8 0 ­ 1 8 4 0 W K I J O W I E , K R A K O W I E I W I L N I E * zywutsrponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSR Ośrodek wileński ­ Uniwersytet wraz ze współpracującym z nim Liceum Krze­ mienieckim, a po ich zamknięciu, Akademia Medyko­Chirurgiczna ­ był do 1840 r. najprężniej działającym polskim centrum rozwoju botaniki. Prowadzone tam ba­ dania flory terenów dawnej Rzeczypospolitej zaowocowały m.in. zebraniem boga­ tych kolekcji roślin. Działalność tego ośrodka w dziedzinie botaniki opracowała Wanda Grębecka 1 . Poniżej podaję kilka informacji o historii Zielnika Uniwersytetu Wileńskiego i aktualnym stanie zbiorów botanicznych przyrodników wileńskich i krzemienieckich. Dane te zebrałem podczas pobytu w herbariach Wilna i Kijowa jesienią 1992 r. ZARYS HISTORII ZIELNIKA UNIWERSYTETU WILEŃSKIEGO Początek Zielnikowi Uniwersytetu Wileńskiego dały zbiory roślin przywie­ zione z Grodna przez Jeana Emmanuela Giliberta (1741­1814)". Był on Francu­ zem, studia ukończył w Montpellier, uzyskał tam doktorat medycyny w 1763 r. Przed wyjazdem do Wilna był profesorem botaniki wywonligedcMLC Collčge de Medicine w Lyonie, zaś w latach 1776­1781 ­ w Królewskiej Szkole Lekarskiej w Grodnie. W Wilnie wykładał historię naturalną od 1781 do 1783 r. 3 Po nim w latach 1784­1787 profesorem był Johann Georg Forster (1754­1794) 4 . Sprowadził on do Wilna część swego zielnika zebranego podczas drugiej wyprawy J. Cooka (1772­1775), w której uczestniczył wraz z ojcem 5 . Przez następne 5 lat katedra nie była obsadzona, większość zbiorów przyrodniczych uległa zniszczeniu, lecz szęśliwie przetrwały zielniki obu botaników' 1 . W 1798 r. wiceprofesorem historii naturalnej został ks. Stanisław Bonifacy Jundziłł (1761­1847). Gromadzenie swe­ go zielnika rozpoczął on w połowie lat 80­tych XVIII w. przygotowując się do K w a r t a l n i k Historii N a u k i i T e c h n i k i R . 3 9 : 1994 nr 1 s. 1 0 9 ­ 1 1 6 110 P. Köhler wydaniasrponliaO Opisania roślin1. Gdy przebywał za granicą w latach 1792­1797, podczas wojen i zamieszek w kraju zaginęły jego zbiory zielnikowe 8 . Po objęciu katedry zbierał rośliny razem ze swoimi studentami w okolicach Wilna 4 . Nic nie wiadomo na temat zebranego wtedy zielnika ani jego wielkości. Jedynym świadectwem są słowa samego S. B. Jundziłła, który wspomina, że na początku kwietnia 1806 r. wizytator Uniwersytetu Wileńskiego Ludwik Plater „przez godzinę prawie w mie­ szkaniu mojem przezieraniem zielnika się bawił" 10 . W okresie kierowania wileńskim Ogrodem Botanicznym S. B. Jundziłł nawiązał szerokie kontakty naukowe z najważniejszymi ośrodkami botanicznymi ówczesnej Europy. Za ich pośrednictwem otrzymywał nie tylko nasiona wielu gatunków roślin, ale i żywe okazy, z których część trafiła do jego zielnika 11 . Józef Jundziłł (1794­1877), pracujący w Ogrodzie Botanicznym od roku 1813, odbył w latach 1817­1820 podróż naukową do Niemiec, Holandii, Francji i Anglii 12 , poczas której zbierał rośliny i partiami odsyłał je do Wilna 1 '. W 1821 r. rozpoczął układanie zielnika roślin rosnących w wileńskim Ogrodzie Botanicznym i pod ko­ niec roku kolekcja ta liczyła już prawie 2000 gatunków 14 . W tym samym roku odbył wyprawę naukową po guberni wileńskiej, jej efektem były zbiory roślin oraz dru­ kowane sprawozdania 1 '. W tych latach zielnik uniwersytecki powiększał się o nowe kolekcje zebrane przez S. B. Jundziłła, profesora farmacji ­ Jana Fryderyka Wolf­ ganga (1775­1859), studentów, m.in. Joachima Bohusława, Antoniego Meltzera, a nawet amatorów, np. Tomasza Briańskiego 16 . Latem 1821 r. S. B. Jundziłł na prośbę Willibalda Bessera (1784­1842) wysłał mu do Krzemieńca 9 fascykulów (po 15 funtów każdy) zielnika Giliberta 17 . Fascykuł 10., zawierający rośliny skrytopłciowe, pozostał w Wilnie. Już następnego roku S.B. Jundziłł prosi o zwrot wypożyczonego zielnika 18 . Prośby swe ponawiał aż do przejścia na emeryturę 1 ", jednak bezskutecznie. Zielnik ten powrócił do Wilna do­ piero 1 VII 1833 r. 20 W latach 1823­1824 Gabinet Historii Naturalnej Uniwersytetu Wileńskiego zo­ stał podzielony na trzy działy. W dawnym Gabinecie przy Ogrodzie Botanicznym pozostały tylko zbiory roślin, a więc herbaria Giliberta i Jundziłła, mniej cenne kolekcje zebrane przez inne osoby i zielnik roślin Ogrodu Botanicznego ułożony przez J. Jundziłła" . Po śmierci Karola Witzela, dyrektora wileńskiego Ogrodu Bota­ nicznego w latach 1828­1829, zakupiono od rodziny jego herbarium"". Gdy po po­ wstaniu listopadowym władze carskie zamknęły Uniwersytet, zielnik wileński liczył wtedy już kilkadziesiąt tysięcy arkuszy"". Reskryptem z dnia 3 IV 1840 r. władze carskie nakazały przekazać do Kijowa ze zbiorów Ogrodu Botanicznego zielniki Giliberta, Jundziłła, Wolfganga, Witzela, Eichwalda i Gorskiego, ogółem 200 tomów i skrzyń 24 . Nakaz wykonano z począt­ kiem 1841 r."5 Nie wszystkie kolekcje botaników wileńskich znalazły się w Kijowie. J. Jundziłł opuszczając Wilno pod koniec 1832 r. lub na początku 1833 r. zabrał ze sobą swój zielnik dydaktyczny. Także Stanisław Batys Górski (1802­1864) i J. F. Wolfgang zatrzymali swoje prywatne kolekcje. Do Kijowa trafiły również zbiory Liceum Krzemienieckiego rozwiązanego w 1832 r. Zielniki botaników w ileńskich zywutsrponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRPONMLKJIH 111 Tak w ogólnych zarysach przedstawia się historia kolekcji zielnikowych ośrodka wileńskiego do polow y X I X w . Dziś, po ponad 160 latach od zamknięcia U niwer­ sytetu, zielniki botaników związanych z tym ośrodkiem znajdują się głównie w Ki­ jow ie, Kra kowie i W ilnie. M IE J S C O W O Ś C I P R Z E C H O W Y W A N I A S T A R Y C H Z IE LN IKÓ W O Ś RO D KA W IL E Ń S KIE G O a. Kijów W edłu g Sławińskiego26 przewieziono do Kijow a z W ilna zielniki Giliberta, Jun­ dziłła, G orskiego, Eichwalda, W itzela i innych. Nie podał on niestety źródła tych informacji, a mnie podczas pobytu w Kijow ie w grudniu 1992 r. nie udało się natrafić na żadne dane archiwalne dotyczące ow ych zielników. Rów nież drukowane . . . . • •. 97 • opracowania dotyczące historii U niwersytetu św. W łodzimierza w Kijow ie" nie za­ wierają na ten temat żadnych informacji. N ależy mieć tylko nadzieję, że materiały archiwalne, z których korzysta! Sławiński, nic zaginęły podczas kilkakrotnych ewa ­ kuacji archiwów kijowskich spowodowanych wojnami. Stare zb iory zielnikowe znajdują się ob ecnie tylko w Zielniku Instytutu B otaniki im. M . G . C holodnogo U kraińskiej Akademii Nauk2'4, który liczy około 1,5 min arkuszy. Kolekcje historyczne, oraz większe ­ XIX­ w ieczn ych llorystów ­ są w y­ dzielone (J. E. Giliberta, W . Bessern, N. Tu rczaninowa, W . Czerniajewa, A . Rogo­ wicza , I. Schmalhausena); w większości pochodzą ze zb iorów U niwersytetu Kijo­ wskiego, skąd nakazem administracyjnym zostały jeszcze przed II wojną świa tową przekazane obecnemu ich właścicielowi24 . O gólne dane na ich temat, przede w s zy­ stkim szacunkową wielkość każdej z nich, podaje w s w ym artykule Barbaricz30 . Zielnik J. E. Giliberta zajmu je ogromną szafę zawierającą ponad 50 fascyku łów, z tego około 30 ­ w pudłach powleczonych skórą z wytłoczonym napisem „Herb a­ rium Linneanu m" oraz numerem tomu. D alszych prawie 20 fascyku łów jest b ez pudeł, jedynie w tekturowych okładkach związanych sznurkiem. Niektóre z nich mają zakładki z napisem „Hortu s". Fascykuły z pierwszej części zielnika zawierają arkusze papieru z narysowanymi podwójnymi ramkami, które u dołu ­ w pra wym i lew ym rogu ­ tworzą prostokąty będące etykietami, w nich napisano nazwy ga­ tunków, często z krótkimi opisami po łacinie. Rośliny, przeważnie części nadziemne, są w dob rym stanie, jedynie na nielicznych są zniszczenia spowodowane przez ow a ­ dy. Z przyczyn technicznych nie cale herbarium J. E. Giliberta jest dostępne31. Pracownicy Zielnika przepisali wszystkie etykiety zbioru Giliberta (w ob ecnych jego rozmiarach), spis ten liczący 3 tomy jest dostępny na miejscu. Kilka lat temu wykonano również fotokopię całości zbioru ­ dla U niwersytetu W ileńskiego 3 2 . Istotnym problemem jest wielkość tego zielnika. S. B. Jundziłł pisze w s w ym liście do W . Bessera (W ilno, 2 V II 1821 r.) o 10 fascykułach 33. Raport o stanie gab inetów Akademii Medyko­ Chiru rgicznej z 1834 r. podaje, że zbiór ten liczył wtedy 12 fascyku łów 34 . Z raportu wynika, że w skład zielnika nie wchodziło ani 112 P. Köhler „Herb ariu m Linnea nu m" ani „Herb ariu m Tou rnefortianu m". Paczoski pisze w 1893 że kolekcja ta składa się z 3 części: „Herbarium G rodnense", „Hortu s G rodneiisis" г.,zywutsrponmlkjihgfedcbaZXWUSRPONMLKJIHGFEDCBA i „Herbarium Linneanum"55, a w 1900 do zielnika Giliberta zalicza tylko „Hortus Grod­ neiisis" ­ zawierający rośliny uprawiane w ogrodzie botanicznym w Grodnie, oraz „Her­ barium Grodnense" czyli „Herbarium G ilibertii" ­ „zielnik roślin dzikich, zebranych w okolicach Grodna"56. Barbaricz podaje w swym artykule, że zielnik ten liczy 6848 arkuszy37, inni autorzy ukraińscy 6 lat później piszą już tylko о 400058, natomiast obe­ cnie kierownictwo Herbarium podaje liczbę 7000 arkuszy. Rozbieżności te wynikają z braku solidnego opracowania tego zielnika, stąd każdy z autorów szacuje jego wielkość włączając towarzyszące mu inne stare kolekcje wileńskie. Herbarium W . Bessera jest jedną z większych historycznych kolekcji w Zielniku Instytutu Botaniki im. M . G . Cholodnogo U A N i składa się z ponad 54 000 arkuszy. Fascykuły powiązane są sznurkiem, jednak b ez zab ezpieczających tekturowych okła­ dek. Papier, w którym znajdują się rośliny, został wyprodu kowany w pierwszych trzech dekadach X I X w . w papierniach zaboru rosyjskiego54 . Rośliny, jak i etykiety, nie są przyklejone. Etykiety w większości pisane są przez W . Bessera, pozostałe ­ pisane innymi charakterami pisma ­ wskazują na okazy pochodzące z wymia ny. Przed kilku laty rozpoczęto prace polegające na naklejaniu roślin na nowe arkusze papieru i wypisywaniu nowych etykiet. Na szczęście z powodu trudności finanso­ w ych zaprzestano tej działalności. Zb iory zielnikowe innych związanych z ośrodkiem wileńskim botaników nie są wydzielone. Zostały b yć może włączone do zbioru głównego. b. Kraków W Zielniku Polskiej Akademii Nauk znajdują się herbaria Antoniego Andrzejo­ ws kiego (1785­ 1868) i Józefa Jundziłła. Kolekcja pierwszego z nich, licząca około 2000 arkuszy trafiła tu w 1873 r. przekazana przez hrabiego B ranickiego40 . Z flo­ rystycznego punktu widzenia nie miała du żej wartości, ponieważ etykiety nie za­ wierały informacji o miejscach zbioru poszczególnych okazów. Obecnie jest ona włączona do Zielnika G łównego i przez to rozproszona wśród ponad 500 000 innych arkuszy, wskutek czego praktycznie nie jest dostępna dla historyka botaniki. D ru gim ze zb iorów jest herbarium J. Jundziłła przekazane przez jego córkę Marię (1840—1921) Akademii U miejętności w 1884 lub 1885 r.41 Zielnik ten liczy 7318 arkuszy, w tym ponad 1000 ­ roślin zarodnikowych i grzyb ów. Jego opracowanie zostało właśnie zakończone, a wyniki będą wkrótce opu b likowane. c. W ilno W W ilnie dwie instytucje posiadają stare herbaria: U niwersytet i Instytut Bota­ niki Litewskiej Akademii Nauk. Zielnik U niwersytecki znajdu je się w Katedrze B o­ taniki i G enetyki42 i liczy ponad 80 tys. arkuszy. Stare zielniki nie są włączone do zbioru głównego, nie zachowano jednakże odrębności kolekcji poszczególnych bo­ wutsrponmkjiedcb Zielniki botaników wileńskich zywutsrponmlkjihgfedcbaZWUTSPONMLKJIHGFECBA 113 taników, stąd część ta ma również układ systematyczny z podziałem na gatunki. Na szczęście jest katalog43, w którym zaznaczono, ile arkuszy zebranych przez poszcze­ gólnych botaników znajduje się w składce zielnikowej z danym gatunkiem. Według tego katalogu część historyczna zawiera 1922 arkusze S. B. Gorskiego, 1262 ­ W. Bessera, 81 ­ Józefa Fiedorowicza (1777­1860), 17­Jerzego Pabreża (1771­1849), 8 ­ Wojciecha Jastrzębowskiego (1799­1882), 4 ­ J. F. Wolfganga, 4 ­ Edwarda Karola Eichwalda (1795­1876) i innych. J. Mowszowicz sądził, że były to prawdo­ podobnie prywatne zbiory S. B. Gorskiego, które po zamknięciu Uniwersytetu prze­ chowywane były w Bibliotece Publicznej i Towarzystwie Lekarskim w Wilnie, skąd po I wojnie światowej przekazane zostały do Zakładu Botaniki Ogólnej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 44 . Opis tego zielnika, roślin i etykiet podany przez Mo­ wszowicza w Conspectus florae vilnensis45 odpowiada dokładnie temu, co zastałem w Zielniku Uniwersytetu Wileńskiego jesienią 1992 r. Nie widziałem tam natomiast żadnych arkuszy z zielnika J. Jundziłła, które, jak podaje Mowszowicz 46 , miały zostać ofiarowane Zakładowi Botaniki Ogólnej USB przez ks. prałata Franciszka Wołodźkę. Być może włączono je do zbioru głównego. W Zielniku Instytutu Botaniki Litewskiej Akademii Nauk w Werkach 47 znajdują się 4 stare składki zielnikowe (w tym jedna ­ in folio). Są one nie opisane i nie podpisane. Nikt nie umiał poinformować mnie o ich pochodzeniu, wiadomo jedynie, że znaleziono je w różnych regionach Litwy i przekazano do Instytutu już powonjie П wojnie światowej. Są to być może zielniki wykonywane przez nauczycieli i uczniów różnych szkół prowincjonalnych. Powstały prawdopodobnie, gdy działał jeszcze Uniwersytet Wileński, o czym mogłyby świadczyć znaki wodne papieru i charakter pisma etykiet. Problem ten mogą rozstrzygnąć jedynie porównawcze badania histo­ ryczne prowadzone na miejscu. ZAKOŃCZENIE Przy opracowaniu dziejów Zielnika Uniwersytetu Wileńskiego historyk botaniki napotyka na problemy dwojakiego rodzaju: dostępności źródeł i braku opracowań szczegółowych. Materiały archiwalne związane z historią tej instytucji znajdują się m.in. w archiwach i bibliotekach Wilna i Kijowa. Obecnie 48 już bez przeszkód moż­ na korzystać ze zbiorów archiwalnych w tych miastach, problemem jest jednak nie­ adekwatność katalogów do stanu faktycznego zbiorów 44 . Brak jest opracowań ziel­ ników poszczególnych botaników. W literaturze spotkać wprawdzie można kilka artykułów 50 i wzmianek w większych pracach 51 poświęconych temu zagadnieniu, jednakże stopień zbadania i opisania całości jest daleko niewystarczający. Najwię­ kszą zagadką jest zielnik J. F. Wolganga, nieznane są dzieje tej kolekcji po śmierci jego autora; wiadomo tylko, że Maria Twardowska (1858­1907) posiadała lub tylko wypożyczyła część zbioru52, z której opublikowała dane florystyczne. Na odrębne monograficzne opracowanie zasługuje część historyczna Zielnika Uniwersyteckiego w Wilnie. Stare zielniki są niezwykle cennym obiektem badań zarówno dla botanika, jak i historyka botaniki. Herbaria związane z dawnym Uniwersytetem Wileńskim są 114 P. Köhler zywutsrponmlkjihgfedcbaUPMLIECB stosunkowo dobrze zachowane, zawierają wiele typów nomenklatorycznych nowo opisanych gatunków roślin 53 oraz sporo danych o występowaniu taksonów na po­ szczególnych stanowiskach leżących na obszarze od Morza Bałtyckiego do Czarne­ go. Ich opracowanie przez zespoły badaczy z Polski, Litwy i Ukrainy, zarówno w aspekcie florystycznym, jak i nomenklatorycznym oraz historycznym, rzuciłoby nie­ wątpliwie nowe światło na dzieje botaniki i poznania szaty roślinnej w Europie środkowej. Przypisy * Artykuł napisano na podstawie materiałów zebranych w ramach programu nr 1 1055 9203 finansowanego przez Komitet Badań Naukowych. I и > ośrodku wileńskim i krzemie­ W. G r ę b e c k a :zywutsrponmlkjihgfedcbaXWVUTSRPONLKJIHFBA Badania szały roślinnej prowadzonezywutsronkjihedcbaWTSRNMJIFA nieckim (1781­1840). W: J. В a b i c z , W . G r ę b e c k a (red.). Wkład wileńskiego ośrodka naukowego w przyrodnicze poznanie kraju (1781­1842). Warszawa 1988. Monografie z dzie­ jów nauki i techniki t. 141 s. 115­225. " W . S ł a w i ń s k i : A'. Stanislaw Bonifacy Jundzitt profesor Historii Naturalnej Wszechnicy Wileńskiej. „Annales UMCS" Lublin 1947 sec. E, suppl. I s. 1­207 tab. I­Х Ш , cyt. s. 112. " J. M o w s z o w i с z :zvutsrponmlkjigfecbaSRJGEC Gilibert Jan Emanuel. W: S. F e I i к s i а к (red.). Słownik biolo­ gów polskich. Warszawa 1987 PWN s. 180­181. 4 M. F e d o r o w i c z : Forster Jerzy (Johann) Adam. W: S. F e 1 i к s i а к (red.). Słownik biologów polskich. Warszawa 1987 PWN s. 164—165. M. N. K a r a w a i e w : Forster ак botanik i jego botaniczeskie kollekcji w SSSR. „Trudy Instituta istorii jestiestwoznanija i tiechniki AN SSSR" 1961 T. 36 nr 8 s. 176­201, cyt. s. 192, 6 J. M o w s z o w i с z : Conspectus florae vilnensis. Przegląd flory wileńskiej. Cz. I. Wstęp i flora zarodnikowa okolic Wilna. Łódź 1957 Łódzkie Tow. Nauk. Wydz. III T. 47 s. 6 nlb, 9­168, cyt. s. 8; S ł a w i ń s k i , dz. cyt. s. 112. S. B. J u n d z i ł ł : Opisanie roślin w prowincyi W.X.L. naturalnie rosnących według układu Linneusza [...]. Wilno 1791. W drukarni J.K. Mci y Rzplitey, u XX Piarów ss. 570. 8 S ł a w i ń s k i , dz. cyt. s. 12. 4 Tamże s. 21. 10 [S. B. J u n d z i ł ł ] : Pamiętnik życia Księdza Stanisława Jundzilła [...]. Wydał A. K u r p i e l . Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce. Kraków 1914. T. 13 s. 33­179, cyt. s. 91. II O problemach związanych z tą wymianą wspomina w listach, których kopie znajdują się obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej, Przyb. 44/74 Kopia Protokołu korespondencji bota­ nicznej i zoologicznej nauczyciela zoologii i botaniki Liceum Wołyńskiego od 7 II 1810 r. do 30 IV 1821 r. i od 8 IX 1830 r. do 1833 r. Korzystałem z kopii, orygniał ­ w Bibliotece Inst, Bot. UJ i PAN w Krakowie. 1^ " J. M o w s z o w i с z : Jundziłł Jуzef. W: S. F e I i к s i а к (red.). Słownik biologуw pol­ skich. Warszawa 1987 PWN s. 239­240. A. F. A d a m o w i с z : Jуzef Jundziłł, prof. b. Uniwersytetu Wileńskiego. „Kłosy" 1877 T. 24 s. 375­376, 401­402, cyt. s. 375. 14 i s S ł a w i ń s к i , dz.cyt. s. 132. ' J. J u n d z i ł ł : Raport Pana Jуzefa Jundzilła do fakultetu fizyczno­matema tycznego w Uniwersytecie Imperatorskim wileńskim, przysłany z podrуży botaniczney po gubernii wileń­ skiey. „Pamiętnik Farmaceutyczny Wileński" 1821 T. 2 nr III s. 438­446; J. J u n d z i ł ł : Trzy pуźnieysze raporta Pana Jуzefa Jundzilła do fakultetu fizyczno­matematycznego w Uni­ wersytecie Imperatorskim wileńskim, przysłane z podrуży botaniczney po guberni wileńskiey. „Pamiętnik Farmaceutyczny Wileński" 1822 T. 2 nr IV s. 574­587. Zielniki botaników wileńskich 115 zywvutsrponmlkjihgfedcbaZXWV 10 [anonim]: O przykładaniu się do pomnażania znaiomości Flory litewskiey przez nie­ ktуrych farmaceutуw. „Pamiętnik Farmaceutyczny Wileński" 1821 T. 2 nrzywutsrponmlkjiedcbaXWVUSPNMLIGFBA Ш s. 446—449. 17 Bibl. JagiełI. Przyb. 44/74 s. 129. 18 Bibl. Jagiell. Przyb. 44/74 s. 138. 14 np. Bibl. Jagiell. Przyb. 44/74 s. 141. 20 Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas (Gerosios Vilties 10, Vilnius) [dalej będę uży­ wał skrótu: LVIA]. Sprawozdanie z przeglądu gabinetów i pomocy naukowych Akademii Medyko­Chirurgicznej w r. 1834. Rkps F. 567 op. 2 nr 3635 s. 43 (Wiadomość o Ogrodzie Botanicznym i Zielnikach w nim znajdujqcycli się). 21 S ł a w i ń s к i , dz.cyt. s. 116. 22 LVIA. Ogród Botaniczny, rkps F. 567 op. 2 nr 1985 s. 47 (List wdowy po K. Witzelu z 4 IX 1830 r.) s. 49 (Raport E. Eichwalda i J. Jundziłła z września 1830 r. o stanie zbiorów po K. Witzelu); S ł a w i ń s k i , dz. cyt. s. 154. 23 Patrz przypis 20. 24 S ł a w i ń s к i , dz.cyt. s. 118. ' S. B. G o r s к i :zywvutsrponmlkjihgfedcbaXVUROKIGFEA Analecta ad entomographiam provinciariim occidentali­meridionalium Imperii Rossici. Fasciculus I. cum tribus tabu lis colora tis aeri incisis. Berolini 1852. Prostrat in libraria Friderici Nicolai s. I­XIX, 1­214, 2 nlb. 3 tab. s. XI, XIV, XVI. i6 Patrz przypis 24. 27 Np. M. F. W ł a d i m i r s к i j ­ В u d a n o w : Is tor ija Impieratorskogo Uniwiersitieta и'Л . Władimira. Kiew 1884. T. 1; O. Z. Z m u d s к i j (red.). Istoria Kijiwskogo Uniwersiteta 1834­1959.zywutsrponmlkjifedcaUTRNKIBA [Kijуw] 1959. 28 ul. Tereszenskisw'ka 2 (dawna Repina), Kijуw. 24 Informacja ustna uzyskana w Instytucie Botaniki UAN. 30 A. I. В a r b a r i с z : Gerbarna sprava na Ukrajini. „Ukrajinc'kij Botanicznij Żurnał" 1970 T. 27 nr 5 s. 665­667, cyt. s. 665. ' Zielnik znajduje się w metalowej szafie bez nóżek, stojącej bezpośrednio na podłodze. Już po jej zamontowaniu położono nową podłogę, przez co dolne drzwi moża teraz uchylić tylko na kilka centymetrów. Przez taką szparę oglądałem tę część zielnika. 32 Informacja ustna uzyskana w Instytucie Botaniki UAN. 33 Bibl. Jagiell. Przyb. 44/74 s. 129. 34 „2. Herbarz b. Profesora Giliberta [...] składa się z roślin Litewskich dzikich i w Ogrodzie grodzieńskim w R. 1782 i 1783 uprawianych, mieści się w 6­ciu wiązkach. Rośliny w nim znaydujące się są po większej części przez robactwo popsute i źle pode­ terminowane. 3. z 1 Maja przeszłego 1833 r. od b. profesora Botaniki Jundziłła, podług osobnego złożonego przez niego i podpisanego katalogu przyjęto Herbarz: a) podług systematu Linneusza ułożony z nadpisem „Herbarium Linneanum" zamknięty w 31 fu­ terałach, b) drugi Herbarz w 17­stu futerałach skurzanych [sic], składający się po wię­ kszej części z zagranicznych roślin, jak sani p. Jundziłł w katalogu swoim wyznaje, bez żadnego porządku ułożony z tytułem „Herbarium Toumefortianum" i c) trzeci Herbarz pod tytułem „Herbarium hortense" w sześciu wiązkach tekturowych, zawierający rośliny nie tylko bez żadnego porządku, lecz fałszywemi nazwiskami. Ten ostatni jest także częścią Herbarza ś.p. Giliberta, który [...] sami uczniowie zakładali". LVIA Rkps F. 567 op. 2 nr 3635 s. 43. 35 J. P a c z o s k i : Zielnik Giliberta. „Wszechświat" 1893 T. 12 nr 51 s. 811­812, cyt. s. 811. 36 J. P а с z o s к i : O formacyach roślinnych i o pochodzeniu flory poleskiej. „Pamiętnik Fizyograficzny" 1900 T. 16 Dz. III s. 3­156, cyt. s. 5­9. A. B a r b a r i e z , dz.cyt. s. 665. 38 A. M . К r a s n o w a , A. I. К u z ' m i с z o w :Iwan Emmanujil Żiliber. „Ukrajinc'kij Botanicznij Żurnał" 1976 T. 33 nr 1 s. 93­94, cyt. s. 94. 34 S. А . К 1 e p i к o w : Filigrani na bumagie russkogo proizwodstwa XVIII ­ naczała XX wieka. Moskva Izdatel'stwo „Nauka" 1978 ss. 239. 116 zywvutsrponmlkjihgfedcbaZVUTSRPOMLKJIGFECBA P. Köhler 40 I. R . C z e r w i a k o w s k i :zywutsrponmlkjihgfedcbaWSRJ Sprawozdanie sekcyi botanicznej. „Sprawozdanie Komisyi Fizyograficznej [za 1873 r.]~ 1874 T. 8 s. 29­32, cyt. s. 30. 41 S. T a r n o w s k i : Sprawozdanie z czynności naukowych i administracyjnych w rolai 1883/4 [...]. „Rocznik Zarządu Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1883." 1884 s. 72—96, cyt. s. 79; S. T a r n o w s k i : Sprawozdanie z czynności naukowych i administracyj­ nych w roku 1884/5 [...]. „Rocznik Zarządu Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1884." 1885 s. 71­101, cyt. s, 82. 42 Botanikos ir Genetikos Katedra, Gamtos Fakultetas, Ćiurlionio g. 21/27, Vilnius. 43 Senojo Lietuvos herbaro kartoteka. 44 J. M o w s z o w izywutsrponmlkjihedcaTPMJ с z :yutsrponmlkihfecbaZOGC Conspectus... s. 16. 45 Tamże s. 15­16. 46 Tamże s. 15. 47 Żaliuju Eżeru 47, Vilnius. 48 tzn. w 1992 r. 44 Czasem otrzymywałem składkę archiwalną z zamówioną sygnaturą, jednakże zawar­ tość nie odpowiadała opisowi w katalogu. Zdarzyło się również, że odmówiono mi przy­ wiezienia danego fascykułu ze względu na jego znaczną wagę! 50 np. A. J. B a r b a r i c z , dz.cyt.; K r a s n o w a , К u ' m i с z o w , dz.cyt.; P а с z o s к i , Zielnik Giliberta; M. T w a r d o w s k a : Rośliny z zielnika Jana Wolfganga. „Pamiętnik Fi­ zyoo­aficzny" 1910 T. 20 dz. II s. 33­37. " 1 np. J. M o w s z o w i с z : Conspectus../, J. P а с z o s к i : O formacyach roślinnych... 52 J. M o w s z o w i с z : Consepctus... s. 12. 53 Typ nomenklatoryczny (holotyp) jest to okaz, który posłużył do opisania danego ga­ tunku. Opublikowany opis wraz z typem nomeklatorycznym stanowi „wzorzec" tego taksonu.