TiyatroTem'de Grotesk Olan Üzerine Bir Deneme

Off-University, Reflection Series 1 "Off Hali / Off State", May 2020

https://off-university.com/en-US/page/off-dramaturgiler Serinin editörlerinden Özlem Savaş'ın "Off-Hali: Bir Takdim Denemesi" adlı giriş yazısından: "Off, belirsiz, muğlak ve dalgalı bir hal. (..)Eylem Ejder’in denemesinin odağında ‘nostalji ile ütopya, özlem ile arzu, hayal kırıklığı ile umut, gerçeklik ile düş arasında’ salınan bir off hali duruyor. Tam da bu ele avuca sığmazlığı nedeniyle, off hali, yeni ve alternatif bir şey yaratabilme ihtimalini akla düşürüyor. Ejder, ‘Off-Dramaturgiler: Türkiye tiyatrosu üzerine bir deneme’ başlıklı yazısında, güncel Türkiye tiyatrosunda ortaya çıkan ve kendisini prova anlatısı ile gösteren, ‘oyun içince oyun’ motifinin getirebileceği umutlu olanakları tartışıyor. ‘Off-Dramaturgi’ ile, hiç tamamlanamayan, hep yarım kalan, oyuncu ve maceracı bir anlatı, nihai varış noktasına ilerlemek yerine boşluklar ve kopuşların imkanlarını değerlendiren ortaklaşmacı bir eylem öneriyor. Ejder’in sorusuyla: Tiyatronun off hali ‘dünyayı yeniden temaşa etmenin hiç bitmeyecek bir provası mıdır?’

Yüksek Lisans Tezi, 2018

Antik Yunan komedyası kimi uyumsuzlukları, karşıtlıkları ve farklılıkları; başka bir ifadeyle bir araya gelmesi oldukça zor olan uç noktaları bir araya getirir. Antik Yunan komedyasına bu karakteristik özelliği veren Dionysos'tur. Tiyatronun, şarabın ve doğadaki doğurucu güçlerin tanrısı Dionysos; hem tanrı hem insan, insan/hayvan, erkek/kadın, genç/yaşlı, vatandaş/barbardır. Aynı anda yaşamın hazzını (yeme-içme-cinsellik) ve ölümün acısını (şiddet-vahşet-kan) deneyimlemiş bir tanrı olduğu için acıyı ve hazzı birlikte temsil eder. Dionysos dinine inananlar da sürekli olarak ölüp yeniden doğan tanrılarının acı-tatlı deneyimini ritüel ve dram yoluyla yaşantılamaya, bu şekilde O'na ulaşmaya, O olmaya çalışmaktadırlar. Antik Yunan komedya ve tragedyasının kökeni Dionysos kültü ve ritüellerine dayanır, dolayısıyla her iki uç noktada (kalıntısal da olsa) başlangıçtaki birlikteliği görmek mümkündür. Bu iki dramatik tür aynı ağaçtan doğup geliştikleri için kaçınılmaz olarak birbirlerinden izler taşırlar. Bu çalışma Dionysos kültü, ritüelleri ve bu kaynaktan doğan antik Yunan komedya/tragedyasının, bir araya gelmesi oldukça zor olan uç noktaları iç içe geçirdiği için grotesk ile açıklanabileceği iddiasını taşımaktadır. İlk kez Roma döneminden kalan duvar süslemelerini ifade etmek için kullanılan grotesk (grotta-tesca, mağara resmi) tıpkı Dionysos gibi uyumsuzlukları, farklılıkları ve karşıtlıkları bir araya getirir. Her ne kadar anakronik olsa da grotesk düşünce Dionizyak olanı anlamamızı kolaylaştırmaktadır. Ancient Greek comedy brings together certain incompatible ends, contrasts and differences; in other words two separate ends that seems to be unable to come together. Dionysus is the source of this characteristic of Ancient Greek comedy. Dionysus is the god of theatre, wine and productive powers of nature, who is both a god and human, a human and an animal, a man and woman, young and old, a citizen and a barbarian. He is a god who has experienced the pleasures of living (eating-drinking-sex) and the pain of death (violence-massacre-blood), which makes him capable of representing both pain and pleasure. The ones who believe in the religion of Dionysus try to embody their god's experiences of dying and coming back to life through ritual and drama, in which they try to reach to him and become him. Ancient Greek comedy and tragedy has its sources in Dionysus cult and rituals, and because of that it is possible to see the unity (even if it is only reminiscences) in these two opposites. Because these two dramatic genres were brought to life from the same tree, they inevitably have traces of each other. This study proposes that Ancient Greek comedy and its source, the Dionysian cult and rituals, can be explained through grotesque since they bring two opposite ends together. The word grotesque, first used to describe the material reminiscences of Roman wall decorations (grotta-tesca, cave painting), brings together incompatible ends, contrasts and differences. Even though the term grotesque is anachronistic for the context of Ancient Greece, it makes the Dionysiac objects more graspable for us (contemporary).

2020

2016

dergiler.ankara.edu.tr

2020

Sanat ve Tasarım Dergisi, 2023

TR // 1980'li yılların önde gelen tiyatro akademisyenleri, tiyatronun Antik Yunan' dan beridir diegesis ile karşıtlık oluşturan mimesis aracılığıyla biçimlendiğini, buna karşılık sahnenin diegetik bir evrenle çerçevelendiğini öne sürerler. Burada metninin tiyatrodaki hâkim konumu ve tiyatronun "söz söyleme"ye dayalı logosmerkezci yapılanması vurgulanır. Diegesis ve mimesis kavramları bu noktada Aristotelesçi bir bağlamda, geniş anlamlarıyla kullanılır. Öte yandan terimler günümüzde daha çok anlatıbiliminin dolayıma soktuğu dar anlamlarıyla, anlatının kipleri düzeyinde ele alınmaktadır. Bu makalede, terimler anlatıbiliminin tayin etiği dar anlamlarıyla ve 20. yüzyılın tiyatro akademisince sürdürülen tartışmanın aksine bir yerden kullanıldığında karşılaşılan tabloyu değerlendirmek amaçlanmaktadır. Bu noktadan hareketle, çalışmada öncelikle diegesis ve mimesis terimlerinin dar ve geniş anlamlarıyla kullanımından doğan terminolojik karmaşa serimlenmiştir. Çalışmanın temel odağı olan 20. yüzyıl tiyatrosunda mimetik sahnenin diegesis yoluyla istilaya uğrayışı ise oyunları "anlatma" moduyla karakterize olan Gertrude Stein ve Heiner Müller örnekleriyle açımlanmıştır. Son olarak, 20. yüzyılda diegesisin baskın bir unsur olarak öne çıkışının yapısal sonuçları değerlendirilmiştir. EN // Leading theatre scholars of the 1980s argue that the idea of theatre since Ancient Greece is framed by a diegetic universe, even though it has been shaped by mimesis, which is normally contrasted with diegesis. This view emphasises the dominant status of the text in the theatre and the logocentric structure of the theatre based on speech. At this point, the terms diegesis and mimesis are used with their broad meanings in an Aristotelian sense. On the other hand, these terms are used today with their narrow meanings in narratology as telling and showing modes of the narrative. This article aims to evaluate the terminological confusion when the terms are used in theatre with their narrow meanings in narratology, as opposed to the debate, carried out in the theatre academy of the 20th century. From this starting point, the article first exposes the terminological confusion arising from using the terms diegesis and mimesis with their narrow and broad meanings. Second, the irruption of diegesis in the mimetic scene is explored by concentrating on the "telling" mode in the plays of Gertrude Stein and Heiner Müller. Lastly, the structural results of diegesis standing out as a dominant element in 20th-century theatre are evaluated.

Teatrallik metaforu, son yıllarda, Tiyatro ve Performans Çalışmaları alanında yeniden değer kazanan kilit bir kavramdır. Terimin akademik açıdan “yeniden kıymetlenişi” kısmen, alanda belli bir söylemsel egemenlik kazanan performatif/edimsel terimine bir tepki olarak ortaya çıkar. Bu çalışmada bir taraf tutmaktansa teatralliğin eleştirel olarak bu çekişme tarafından biçimlendirildiğini iddia etmekteyim. Teatrallik metaforu tarih içinde kavramın sahicilikten uzak ve aldatıcı olduğunu öne süren ve en bilineni sanat eleştirmeni Michael Fried’ın “Sanat ve Nesnelik” (1998) çalışması olan anti-teatral söylemler içerisinde kullanılmıştır. Ancak, Avrupa avangardı ise teatralliği tiyatronun “özü” olarak görmüştür. Örneklerde bahsi geçen “hakikatin”, sadece teatrallik adına yapılan iddialarda değil, teatralliğin bir başka kavramla hizaya getirilmesi sayesinde oluşturulduğu anlaşıldığı vakit, çelişki olarak görünen şey kaybolmaktadır. Bu makale, ister müttefik ister düşman sıfatında olsun teatrallik metaforunun belli argümanların hizmetinde nasıl rahatça kullanıldığını incelemektedir. Tartışma konusu, bir yorumsal otoritenin, egemenlik mücadelesindeki söylemlerden yalnızca birine itibar ederek savını oluşturmasıdır.