ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΢ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΩΠΗ΢ΣΗΚΩΝ ΔΠΗ΢ΣΖΜΩΝ ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ΢ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ΢ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΢ΠΟΤΓΩΝ: ΔΠΗ΢ΣΖΜΔ΢ ΣΖ΢ ΑΓΩΓΖ΢ – ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ ΜΔ ΥΡΖ΢Ζ ΝΔΩΝ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΩΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ ΢ΑΜΑΡΑ ΒΑ΢ΗΛΗΚΖ ΑΜ: 413/2005/007 ΣΗΣΛΟ΢ ΔΡΓΑ΢ΗΑ΢: <<ΓΗΔΡΔΤΝΖ΢Ζ ΣΖ΢ ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΖ΢ ΔΠΗΓΝΩ΢Ζ΢ ΠΑΗΓΗΩΝ ΣΖ΢ ΠΡΟ΢ΥΟΛΗΚΖ΢ ΖΛΗΚΗΑ΢>> ΔΠΗΒΛΔΠΟΤ΢Α ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ: ΢ΚΟΤΡΣΟΤ ΔΛΔΝΖ ΑΝΑΠΛΖΡΧΣΡΗΑ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΜΔΛΖ ΣΖ΢ ΢ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ΢ ΔΠΗΣΡΟΠΖ΢: ΚΑΕΟΤΛΛΖ ΒΑ΢ΗΛΔΗΑ ΓΗΓΑ΢ΚΟΤ΢Α ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΡΟΤ΢΢Ο΢ ΠΔΣΡΟ΢ ΛΔΚΣΟΡΑ΢ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΡΟΓΟ΢, ΜΑΡΣΗΟ΢ 2007 1 ΔΤΥΑΡΗ΢ΣΗΔ΢ Νηψζσ ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ φια εθείλα ηα πξφζσπα πνπ κε ππνζηήξημαλ εζηθά θαη κε θάζε άιιν ηξφπν πξνθεηκέλνπ λα πεξαησζνχλ νη κεηαπηπρηαθέο κνπ ζπνπδέο θαη λα γίλεη ε ζπγγξαθή ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Αξρηθά ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ επφπηξηα κνπ, θ Διέλε. ΢θνχξηνπ, ε νπνία ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ζηελ νινθιήξσζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Ηδηαίηεξα ηελ επραξηζηψ επεηδή κε ηελ επηζηεκνληθή ηεο θαηάξηηζε θαη ηελ πνιχπιεπξε ζπκπαξάζηαζή ηεο, κε βνήζεζε ηφζν ζε ζεσξεηηθά φζν θαη ζε πξαθηηθά δεηήκαηα θαζ’ φιε ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ. Δπραξηζηψ, επίζεο, ηελ θα Καδνχιιε Βαζηιεία γηα ηηο ππνδείμεηο ηεο , ε νπνία κε ζηήξημε ζην γισζζνινγηθφ θνκκάηη ηεο εξγαζίαο κνπ, θαη κε βνήζεζε κε ηηο ππνδείμεηο ηεο, λα εξεπλήζσ θάπνηα θαίξηα γισζζνινγηθά δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαλ κε ην δηαπξαγκαηεπφκελν ζέκα θαη ηνλ θ. Ρνχζζν Πέηξν πνπ κε βνήζεζε ζην δήηεκα ηεο εκπινθήο ηεο Φπρνινγίαο ζηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ παηδηψλ. Αθφκε, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ θ. Γέδε Κσλζηαληίλα πνπ κε βνήζεζε κε ηηο ππνδείμεηο θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηεο λα απνθχγσ θάπνηα ζεκαληηθά ιάζε ηφζν ζηε ζεσξεηηθή φζν θαη ζηελ εξεπλεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο. Δπίζεο, επραξηζηψ ηε λεπηαγσγφ θαη ηνπο καζεηέο ηνπ 19νπ Νεπηαγσγείνπ Ρφδνπ, νη νπνίνη ζπκκεηείραλ κε πνιχ φξεμε θαη θαιή δηάζεζε ζηε δηεμαγσγή ηνπ εξεπλεηηθνχ κέξνπο ηεο εξγαζίαο. ΢εκαληηθέο δε ήηαλ θαη νη παξαηεξήζεηο ηεο λεπηαγσγνχ, θαο Δπζπκηάδνπ Λεκνληάο, ζε φ, η η αθνξά ηε δνκή θαη ην είδνο ησλ εξγαζηψλ πνπ δπζθφιεςαλ ηα παηδηά, ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε θάπνηα άιια ζηνηρεία ησλ παηδηψλ, φπσο ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπο. Σέινο επραξηζηψ ηνπο θίινπο θαη ηελ νηθνγέλεηά κνπ, ησλ νπνίσλ ε ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζε κνπ έδσζε ηε δπλαηφηεηα λα νινθιεξψζσ φιε απηήλ ηελ πξνζπάζεηα. 2 ΠΗΝΑΚΑ΢ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΩΝ ΔΗ΢ΑΓΩΓΖ…………………………………………………………………………………………….6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ΢……………………………………………………………...8 1.1. Φσλνινγηθέο κνλάδεο……………………………………………………………………………....8 1.1.1. Φψλεκα…………………………………………………………………………………………...8 1.1.1.1. Οξηζκφο………………………………………………………………………...........................8 1.1.1.2. Σφλνο….………………………………………………………………….................................11 1.1.1.3. Γξαθνθσλεκηθή αληηζηνηρία ζηελ ειιεληθή γιψζζα…….…………………………….…….11 1.1.2. ΢πιιαβή……………………………………………………………….………………………..11 1.1.3. Καηάιεμε.……………………………………………………………………………………….12 1.2. Φσλνινγηθή επίγλσζε…………………………………………………………………………….13 1.2.1. Οξηζκφο……………….………………………………………………………………………....13 1.2.2. Απνζαθήληζε φξσλ…………………………………….…………………………………….....14 1.2.3. Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε σο κεηαγισζζηθή ηθαλφηεηα…….……………………………...…....14 1.2.4. Αμηνιφγεζε ηεο Φσλνινγηθήο επίγλσζεο……………………………………………………....15 1.2.4.1. Πεξηγξαθή ησλ δνθηκαζηψλ αμηνιφγεζεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο…………………......15 1.2.5. Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ην επίπεδν δπζθνιίαο κηαο δνθηκαζίαο θσλνινγηθήο επίγλσζεο……………………………………………………………………………………………....19 1.2.5.1. Ζ θχζε θαη ν αξηζκφο ησλ απαηηνχκελσλ ιεηηνπξγηψλ γηα ηελ επίιπζε ησλ δνθηκαζηψλ…...20 1.2.5.2. Φφξηηζε ηεο βξαρππξφζεζκεο κλήκεο………………………………………………………..21 1.2.5.3. Ζ ζέζε ησλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ ζηε ιέμε………………………………………………...21 1.2.5.4. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θσλεκάησλ………………………………………………………….21 1.2.5.5. Σφλνο…………………………………………………………………………………………..23 1.2.5.6. Μήθνο ηεο ιέμεο………………………………………………………………………………23 1.2.6. Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε θσλνινγηθή επίγλσζε ……...…………………......................24 1.2.6.1. Γισζζηθή αλάπηπμε θαη θσλνινγηθή επίγλσζε………………………………......….............24 1.2.6.2. Ζ Γιψζζα Πεξηβάιινληνο………………………...……..........................................................25 1.2.6.3. Αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα θαη θσλνινγηθή επίγλσζε…………………...……………..............26 1.2.6.4. Φχιν…………………………………...…………………………………….……………...…28 1.2.6.5. Ζιηθία……………………………...…………………………………………………...……..29 1.2.6.6. Κνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ θαη κνξθσηηθφ επίπεδν ……………………………...……................29 1.2.6.7 Φσλνινγηθή εμάζθεζε…………………………………………………………………...........30 1.2.6.8. Γλψζε ησλ γξακκάησλ………………...…………………………………………………...…33 1.2.6.9. Γηγισζζία θαη θσλνινγηθή επίγλσζε……………...………...……………………………….33 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2: ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ΢……………………………….………………………….35 2.1. Αλαγθαηφηεηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο…………………………………………………………….35 3 2.2. ΢θνπνί ηεο έξεπλαο………………………………………………………………………………..35 2.3. Τπνζέζεηο ηεο έξεπλαο………………………………………………………………………........36 2.4. Μεζνδνινγία θαη δηάξθεηα δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο……………………………………………...37 2.4.1. Σφπνο, ρξφλνο…………………………………………………………………….……………..37 2.5. Σν δείγκα ηεο έξεπλαο……………………………………...………………………………..…....37 2.5.1. Φχιν………………………………………………………….………………………................39 2.5.2. Ζιηθία………………………………………………………………………...............................39 2.5.3. Κνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ-κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ηνπ δείγκαηνο………………….…….40 2.5.4. Γλψζε Γξακκάησλ…………….………………………………………………………………...40 2.5.5. Πξνέιεπζε ησλ Γνλέσλ….…………………………………………………...............................41 2.6. Πεξηγξαθή ηεο έξεπλαο……………………………………………………………….…………..42 2.7. Δξγαιείν αμηνιφγεζεο.....................................................................................................................48 2.8. Απνηειέζκαηα…………………………….……………………….……………………………...49 2.8.1. Απνηειέζκαηα γηα ηηο δχν νκάδεο ησλ παηδηψλ………………………………………………...49 2.8.1.1. Παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο…...…….…………49 2.8.1.2. Παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο……...………………...50 2.8.2. Αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ…...……………………………………………………………...51 2.8.2.1. Φσλνινγηθή εμάζθεζε θαη επίδνζε ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο……...…………………...51 2.8.2.1.1. Παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο……...…………..51 4 2.8.2.1.2. Παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο………...……………….52 2.8.3. ΢χγθξηζε ησλ επηδφζεσλ ησλ δχν νκάδσλ ησλ λεπίσλ………………………………………..…..52 2.8.4. ΢χγθξηζε ησλ επηδφζεσλ ησλ δχν νκάδσλ ησλ πξνλεπίσλ …………………………………..…..53 2.8.5. ΢χγθξηζε επηδφζεσλ ηεο πεηξακαηηθήο νκάδαο ησλ πξνλεπίσλ θαη ηεο νκάδαο ειέγρνπ ησλ λεπίσλ ……………………………………………………………………………………………………………..54 2.8.6. Σφπνο δηακνλήο θαη επηδφζεηο ησλ δχν νκάδσλ ησλ παηδηψλ……………………………………....54 2.8.7. Κνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ λεπίσλ θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο…………………………………………………………………………………………….........55 2.8.8. Κνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ πξνλεπίσλ θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο…………………………………………………………………………………...55 2.8.9. Ζιηθία θαη επίπεδν αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο…………………………………….....56 2.8.10. Φχιν θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο…………………………………………………56 2.8.11. Πξνέιεπζε θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο……………………………………..........56 2.8.12. Γλψζε γξακκάησλ θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο………………………………..…57 2.8.13. Αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο………..…………………...57 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑ΢ΔΗ΢……………………………………………...59 3.1. ΢πκπεξάζκαηα……………………………………………………………………….……………….59 3.2. Πεξηνξηζκνί ηεο παξνχζαο έξεπλαο…………………………………………………………………..61 3.3. Παηδαγσγηθέο Πξνηάζεηο…….……………………………………………………………………….62 3.4. Πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο…………………….…………………………………………….63 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ………………………………………………………………………………………....64 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ…………………………………………………………………………………….……...76 5 ΔΗ΢ΑΓΩΓΖ Σηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο, αιιά πην ζπγθεθξηκέλα, ηα ηειεπηαία δέθα ρξφληα, ππάξρεη κηα αλαπηπζζφκελε νκνθσλία γηα ηε ζεκαληηθφηεηα ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο γηα ηελ επηηπρία ηεο πξψηεο αλάγλσζεο θαη γηα ην ξφιν ηεο ζε ζπγθεθξηκέλε αλαγλσζηηθή αληθαλφηεηα ή δπζιεμία (Share, 1995, Stanovich, 1986). Δλψ φκσο ζηελ μελφγισζζε βηβιηνγξαθία έρνπλ γίλεη πνιιέο κειέηεο γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ λεπίσλ θαη ην ζπζρεηηζκφ ηεο κε ηε κεηέπεηηα αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο, δελ ζπκβαίλεη ην ίδην θαη ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία. ΢εκαληηθή δε είλαη θαη ε έιιεηςε κειεηψλ πνπ αλαθέξνληαη ζηε δηεξεχλεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ παηδηψλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα. ΢θνπόο ηεο παξνύζαο έξεπλαο είλαη λα δηεξεπλεζεί θαηά πφζνλ ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο έρνπλ αλαπηπγκέλε ηε θσλνινγηθή επίγλσζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη ζε πνην βαζκφ. Έλαο άιινο ζηφρνο πνπ επηρεηξείηαη λα επηηεπρζεί είλαη θαη ε δηεξεχλεζε ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα θαιιηεξγεζεί ζηα λήπηα ε θσλνινγηθή επίγλσζε, ψζηε λα γίλνπλ ζην κέιινλ ζσζηνί θαη ζπλεηδεηνπνηεκέλνη αλαγλψζηεο. Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο παξνχζαο έξεπλαο δεκηνπξγήζεθαλ αζθήζεηο πνπ ιεηηνχξγεζαλ ηφζν δηεξεπλεηηθά φζν θαη αμηνινγηθά θαη δφζεθαλ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν δείγκα παηδηψλ. Σν δείγκα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ 25 παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα 11 απφ απηά ηα παηδηά θνηηνχζαλ θαη δηέκελαλ ζε λεπηαγσγείν ζε ρσξηφ ηεο Ρφδνπ, ελψ ηα ππφινηπα 14 θνηηνχζαλ θαη δηέκελαλ ζε λεπηαγσγείν ζηελ πφιε ηεο Ρφδνπ. Ζ επηινγή απηή έγηλε κε ζθνπφ λα δηεξεπλεζεί αλ ε αλάπηπμε θαη ν βαζκφο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο εμαξηάηαη απφ ηηο εκπεηξίεο ηνπ πεξηβάιινληνο, κε ηελ επξεία έλλνηα, φπνπ δνπλ θαη θνηηνχλ ηα παηδηά. Οη εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ δφζεθαλ ζηα λήπηα ρσξίδνληαη ζε δχν ελφηεηεο πνπ αληηζηνηρνχλ ζην επηγισζζηθφ θαη ζην κεηαγισζζηθφ επίπεδν ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο. ΢ε θαζέλα απφ απηά ηα επίπεδα πεξηιακβάλνληαη θαη νη αληίζηνηρεο θαηεγνξίεο ησλ αζθήζεσλ. Ζ θάζε θαηεγνξία αζθήζεσλ πεξηιακβάλεη (εθηφο απφ ηελ θαηεγνξία πνπ απνβιέπεη ζηελ επηζήκαλζε ηεο νκνηνθαηαιεμίαο) αζθήζεηο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ εμάζθεζε, ζηελ έξεπλα ηεο χπαξμεο θαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο ζπιιαβηθήο θαη ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο. Οη αζθήζεηο είλαη έηζη δνκεκέλεο ψζηε αξρηθά λα δηεξεπλάηαη ε ζπιιαβηθή επίγλσζε θαη έπεηηα ε θσλεκηθή, θαζφηη, φπσο έρεη πξνθχςεη απφ έξεπλεο, είλαη πνιχ πην εχθνιε γηα ηα παηδηά θαη δε γηα ηα λήπηα. Ζ εξγαζία δνκείηαη ζε ηξία θεθάιαηα: ην ζεσξεηηθφ κέξνο, ην εξεπλεηηθφ κέξνο θαη ηα ζπκπεξάζκαηα - πξνηάζεηο. Πεξηιεπηηθά ε δνκή ηεο έξεπλαο έρεη σο εμήο: ΢ην θεθάιαην 1, θεωπηηικό μέπορ, αλαπηχζζεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ ζηεξίδεη ηελ εξγαζία απηή. ΢πγθεθξηκέλα, αξρηθά, γίλεηαη ιφγνο γηα ηηο θσλνινγηθέο κνλάδεο: γίλεηαη ε απνζαθήληζε ησλ φξσλ θψλεκα, θζφγγνη θαη αιιφθσλα, έηζη ψζηε λα κε δεκηνπξγείηαη ζχγρπζε κεηαμχ ηνπο, ελψ 6 αθνινπζεί ιεπηνκεξήο πεξηγξαθή ησλ θσλεκάησλ ηεο Κνηλήο λενειιεληθήο γιψζζαο. Ύζηεξα, νξίδεηαη ν ηφλνο, ελψ πεξηγξάθνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ. Αθνινπζεί αλαθνξά ζηε γξαθνθσλεκηθή αληηζηνηρία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ελψ, ηέινο, νξίδνληαη θαη πεξηγξάθνληαη ε ζπιιαβή θαη ε θαηάιεμε. Έπεηηα, νξίδεηαη ε θσλνινγηθή επίγλσζε, ελψ αθνινπζεί πεξηγξαθή ησλ ηεζζάξσλ επηπέδσλ ηεο. Ύζηεξα, γίλεηαη ε απνζαθήληζή θαη νξηνζέηεζή ηεο κέζα ζηελ παξνχζα εξγαζία. Έπεηαη ε πεξηγξαθή ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο σο κεηαγισζζηθή ηθαλφηεηα.. Δλ ζπλερεία, γίλεηαη πεξηγξαθή ησλ δνθηκαζηψλ αμηνιφγεζεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Αθνινπζεί ε παξάζεζε ησλ παξαγφλησλ, πνπ επεξεάδνπλ ην επίπεδν δπζθνιίαο κηαο δνθηκαζίαο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Σέινο, γίλεηαη αλαθνξά ζηε ζρέζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο κε ηνλ θαζέλα κε ηνπο εμήο παξάγνληεο,: ηε γισζζηθή αλάπηπμε, ηε γιψζζα πεξηβάιινληνο, ηελ αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα, ην θχιν, ηελ ειηθία, ην θνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ παηδηψλ, ηε θσλνινγηθή εμάζθεζε, ηε γλψζε γξακκάησλ θαη ηε δηγισζζία. ΢ην θεθάιαην 2, ηο επεςνηηικό μέπορ, γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ αλαγθαηφηεηα, ηνπο ζθνπνχο θαη ηηο ππνζέζεηο ηεο παξνχζαο έξεπλαο. Έπεηηα, παξνπζηάδνληαη ην δείγκα ηεο έξεπλαο, ην εξγαιείν αμηνιφγεζεο, ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, ηα απνηειέζκαηα ηεο, ελψ αθνινπζεί ε εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ απηψλ. ΢ην θεθάιαην 3, ζςμπεπάζμαηα και πποηάζειρ, ζπλνςίδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο θαη επηζεκαίλνληαη νη πεξηνξηζκνί ζηνπο νπνίνπο ππφθεηληαη απηά ηα ζπκπεξάζκαηα. Δπίζεο, γίλνληαη θάπνηεο πξνηάζεηο παηδαγσγηθνχ ραξαθηήξα πνπ βαζίδνληαη ζηα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα, φπσο επίζεο θαη πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο. 7 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ΢ 1.1. ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΔ΢ ΜΟΝΑΓΔ΢ 1.1.1. ΦΩΝΖΜΑ 1.1.1.1. Οξηζκόο - Πεξηγξαθή O Μπακπηληψηεο (1980, ζει. 26) νξίδεη ηα θσλήκαηα σο <<θζφγγνπο πνπ έρνπλ δηαθνξνπνηεηηθή αμία γηα ηε ζεκαζία ησλ ιέμεσλ>>, ελψ ε Παπιίδνπ (1995, ζει. 34) σο <<ηελ ειάρηζηε, δηαθξηηηθή θαη ελαιιάμηκε κνλάδα ηεο έθθξαζεο». Ζ Γαβξηειίδνπ (2003, ζει. 57) αλαιχνληαο ηνλ παξαπάλσ νξηζκφ, αλαθέξεη φηη είλαη «ειάρηζηε, γηαηί δελ κπνξεί λα αλαιπζεί πεξαηηέξσ, ελαιιάμηκε, γηαηί κπνξεί ζην ίδην πεξηβάιινλ λα ελαιιαγεί κε άιιεο νκνεηδείο κνλάδεο, θαη δηαθξηηηθή, γηαηί κε ηελ ελαιιαγή ηεο κε άιιεο νκνεηδείο κνλάδεο δηαθξίλεη ιέμεηο κε δηαθνξεηηθέο ζεκαζίεο, π.ρ. ην /p/ ζηηο ιέμεηο /pino/ - /pano/». Σα θσλήκαηα πξαγκαηψλνληαη κε έλα ή (ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο) κε πεξηζζφηεξνπο θζφγγνπο. Φζφγγνη (speech sounds) ή θσλέο (phones) νλνκάδνληαη «νη ήρνη πνπ παξάγνληαη απφ ηα αλζξψπηλα θσλεηηθά φξγαλα θαη παίδνπλ θάπνην ξφιν ζηε γιψζζα» (Παπιίδνπ 1995, ζει. 19). Κάζε γιψζζα αληιεί ηα ζηνηρεία ηνπ θσλνινγηθνχ ηεο ζπζηήκαηνο απφ ηνπο θζφγγνπο (Μπακπηληψηεο 1980, ζει. 157). Οη θζφγγνη ζεκεηψλνληαη κέζα ζε αγθχιεο ( [ ]), ελψ ηα θσλήκαηα κέζα ζε θάζεηεο γξακκέο (//). Σφζν νη θζφγγνη, φζν θαη ηα θσλήκαηα, αλάινγα κε ην αλ ν εθπλεφκελνο αέξαο ζπλαληήζεη εκπφδην ή φρη θαηά ηελ εθπλνή ηνπο, δηαθξίλνληαη ζε ζχκθσλα θαη ζε θσλήεληα. Αλαθνξηθά κε ηα θσλήεληα ηεο Κνηλήο Νενειιεληθήο Γιψζζαο, νη κειεηεηέο αλαθέξνπλ φηη ππάξρνπλ ηα παξαθάησ 5: a, e, i, o, u. Σα θσλήεληα έρνπλ ηα αθφινπζα ραξαθηεξηζηηθά (Μελάο αρξ.)  Μπνξνχλ λα πάξνπλ ηφλν  Γε δηαθξίλνληαη απφ ηελ πνζφηεηα, γηαηί είλαη φια βξαρχρξνλα.  Γηαθξίλνληαη πνηνηηθά απφ ην βαζκφ αλνίγκαηφο ηνπο ή απφ ηνλ ηξφπν άξζξσζήο ηνπο. Σα θσλήεληα παξηζηάλνληαη ζρεκαηηθά ζην αθφινπζν θσλεκαηηθφ δηάγξακκα ή θωνηηικό ηπίγωνο (΢εηάηνο 1974): 8 Πίνακαρ 1: Φωνηηικό ηπίγωνο ηων θωνηένηων πος σπηζιμοποιεί η Κοινή Νεοελληνική γλώζζα Άλνηγκα - Εώλε άξζξσζεο ζέζε γιώζζαο Κιεηζηά- ςειά Πξόζζηα Μεζαία Οπίζζηα i u Αλνηρηά- κέζα e Πνιχ αλνηρηά-ρακειά o a Ξεθηλψληαο απφ ην [a] βιέπνπκε φηη ππάξρνπλ δχν ηξφπνη ζρεκαηηζκνχ θσλεέλησλ. ΢ηελ πνξεία απφ ην [a] πξνο ην [i] ηνπνζεηνχληαη ηα νπξαληθά, ελψ απφ ην [a] πξνο ην [u] ηα ππεξσηθά. Δηδηθφηεξα, ην [i] θαη ην [u] ιέγνληαη θιεηζηά, γηαηί ζε απηά ην ζηφκα θιείλεη πεξηζζφηεξν (Hellwag, ζην Αλαγλσζηφπνπινο, 1994, ζει. 77). Αλαθνξηθά κε ηα ζύκθσλα ηεο Κνηλήο Νενειιεληθήο γιψζζαο δε θαίλεηαη λα ππάξρεη ζπκθσλία κεηαμχ ησλ γισζζνιφγσλ σο πξνο ηνλ αξηζκφ ηνπο. Άιινη ζεσξνχλ φηη είλαη 19, ελψ άιινη 24 (Πεηξνχληαο 1993). ΢ην παξαθάησ θσλεκηθφ επξεηήξην ησλ Joseph & Philippaki-Warburton (1987, ζει. 231) αλαθέξνληαη ηα εμήο ζχκθσλα: p, t, ts, k, b, d, dz, g, f, ζ, s, x, v, δ, z, y, m, n, r, l, j. Χζηφζν, ππάξρεη κηα δηαθσλία κεηαμχ ησλ εηδηθψλ γηα ην αλ ηα ζχκθσλα /ts/, /b/, /d/, /dz/, /g/, απνηεινχλ μερσξηζηά θσλήκαηα ή ζπκπιέγκαηα θσλεκάησλ. Έηζη, γηα παξάδεηγκα ν Newton (1961, παξ. ζην Joseph & Philippaki-Warburton 1987, ζει. 231) ηα ζεσξεί ζπκπιέγκαηα θσλεκάησλ: /mp/ /nt/, /nk/ αληίζηνηρα, ελψ ε Warburton ηα αλαγλσξίδεη, έζησ θαη κε κηθξή ιεηηνπξγηθή αμία (Joseph & Philippaki – Warburton, 1987). ΢ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, ηα ζχκθσλα κπνξνχλ λα αληηζηνηρνχλ <<ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία πξαγκαηηθέο πξνθνξέο, δειαδή ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία δηαθνξεηηθέο παξαιιαγέο ή αιιόθσλα, αλάινγα κε ηνπο πεξηβάιινληεο θζφγγνπο, νη νπνίνη είλαη δπλαηφλ λα ηα επεξεάδνπλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο» (Holton, Mackridge θαη Φηιηππάθε – Warburton 2000, ζει. 3). ΢ρεηηθφ παξάδεηγκα δίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα: Πίνακαρ 2. Τα αλλόθωνα ηος θωνήμαηορ /γ/ Φώλεκα Αιιόθσλν Παξαδείγκαηα /γ/ [γ] [γάmos] γάκνο, [aγάpi] αγάπε 9 [flojέra] θινγέξα [ j] Σα αιιφθσλα επεξεάδνληαη θαη απφ θνηλσληνγισζζηθνχο παξάγνληεο, ηέηνηνπο φπσο (Holton, Mackridge θαη Φηιηππάθε – Warburton (2000, ζει 4): 1. ηε δηάιεθην 2. ηελ ειηθία ηνπ νκηιεηή 3. ηελ επηζεκφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο 4. ην κνξθσηηθφ επίπεδν, π.ρ. ζε νξηζκέλεο ιέμεηο μέλεο πξνέιεπζεο πνπ δελ έρνπλ αθνκνησζεί πιήξσο ζην θσλνινγηθφ ζχζηεκα ηεο Διιεληθήο, φπσο [computer] θνκπηνχηεξ, ν ζπλδπαζκφο έξξηλν + p δελ έρεη σο απνηέιεζκα ην [(m)b]. Σα ζχκθσλα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ Κνηλή Νενειιεληθή γιψζζα θαηαλέκνληαη σο εμήο (Γαβξηειίδνπ 2003, ζει. 46): Πίνακαρ 3: Καηανομή ηων ζςμθώνων πος σπηζιμοποιεί η Κοινή Νεοελληνική γλώζζα Σόπνο Άξζξσζεο ΢ηηγκηαία Δμαθνινπζεηηθά Τπεξστθά Οπξαληθά ΢πξηζηηθά Οδνληηθά Άερα p t c k Ζρεξά b d ɟ g Άερα f θ s ç σ Ζρεξά v ð z j γ ɲ ŋ Έλξηλα Τγξά Μεζνδνληηθά Γηρεηιηθά Υεηινδνληηθά Σξόπνο Άξζξσζεο m n Πιεπξηθά l Παιιόκελα r 10 1.1.1.2. Σόλνο Ο ηφλνο απνηειεί έλα πξνζσδηαθφ θαηλφκελν ή θψλεκα, πνπ είλαη <<ηα δηαθξηηηθά ζηνηρεία πνπ μεπεξλνχλ ηα φξηα ελφο απινχ θζφγγνπ>> (Σνκπαΐδεο, 1992, ζει. 88). Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θχξηνπ ηφλνπ ησλ ιέμεσλ ηεο λενειιεληθήο γιψζζαο είλαη ηα εμήο:  Δίλαη δπλακηθφο (ιφγσ ηεο έληαζεο ηνπ ήρνπ). Έηζη, ην ηνληζκέλν θσλήελ, είλαη πην δπλαηφ ζε έληαζε απφ ηα θσλήεληα πνπ δελ ηνλίδνληαη. ΢ηελ Κνηλή φκσο Νενειιεληθή γιψζζα, ε δηαθνξά απηή δελ είλαη ηφζν ζεκαληηθή (Mirambel, 1988).  Δίλαη αζηαζήο  Έρεη δηαθξηηηθή (θσλεκηθή) ιεηηνπξγία˙ πάξα πνιιέο νκφθσλεο ιέμεηο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε ζέζε πνπ έρεη ν ηφλνο ζε απηέο (ηνληθά παξψλπκα): π.ρ. /pérno/ : /pernó/, /kámara/ : /kamára/.  ΢ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, κπνξεί λα έρεη θαη εθθξαζηηθή ιεηηνπξγία, π.ρ. θάηαπιεθηηθφ (Γαβξηειίδνπ, 2003). 1.1.1.3. Γξαθνθσλεκηθή αληηζηνηρία ζηελ ειιεληθή γιώζζα. Σν ειιεληθφ νξζνγξαθηθφ ζχζηεκα, φπσο θαη άιισλ επξσπατθψλ γισζζψλ, είλαη θσλεκηθφ. Δληνχηνηο, ζηελ ειιεληθή γιψζζα, δελ ππάξρεη απφιπηε γξαθνθσλεκηθή αληηζηνηρία. Έηζη, νξηζκέλα θσλήκαηα (π.ρ. /u/, /b/, /g/) απνδίδνληαη ζην γξαπηφ ιφγν κε δχν γξάκκαηα (νπ, κπ, γθ), ελψ αληίζεηα, ζε άιιεο πεξηπηψζεηο ζπλδπαζκφο θσλεκάησλ απνδίδεηαη κε έλα γξάκκα, φπσο ζηελ πεξίπησζε ησλ /ks/, /ps/ πνπ απνδίδνληαη κε ηα γξάκκαηα μ, ς αληίζηνηρα (Πεηξνχληαο 1993). 1.1.2. ΢ΤΛΛΑΒΖ ΢πιιαβή είλαη <<ην θσλνινγηθφ εθείλν ηεκάρην κηαο ιέμεο, πνπ πεξηέρεη απαξαίηεηα έλα ζπιιαβηθφ ζηνηρείν (ππξήλα) θαη πξναηξεηηθά θάπνηα άιια κε ζπιιαβηθά ζηνηρεία.>> (Φηιηππάθε – Warburton, 1992, ζει. 48). ΢πιιαβηθά ζηνηρεία, ζηελ Κνηλή Νενειιεληθή, είλαη θπξίσο ηα θσλήεληα, ζε αληίζεζε κε άιιεο γιψζζεο, φπσο ηελ αγγιηθή γιψζζα, φπνπ σο ππξήλεο ζπιιαβήο, κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ θαη κεκνλσκέλα ζχκθσλα˙ π.ρ. ζηελ αγγιηθή ιέμε [bottl], ην [I] ιεηηνπξγεί σο δεχηεξνο ζπιιαβηθφο ππξήλαο. Μηα ζπιιαβή, ζηελ Κνηλή Νενειιεληθή Γιψζζα, κπνξεί λα ζρεκαηηζηεί σο εμήο (Σζνιάθεο, 2006, ζει.25): 11  Απφ έλα κφλν θσλήελ ή δίςεθν θσλήελ, π.ρ. ε-θεί, Θε-νύ.  Απφ έλα κφλν δίθζνγγν ή ζπλδπαζκφ απ, επ, π.ρ. αε-δφ-ληα, απ-ιή.  Απφ ζπλδπαζκνχο ελφο ή πεξηζζνηέξσλ ζπκθψλσλ, κε ηα παξαπάλσ, π.ρ. /mé-ra/ (ζπλδπαζκφο ελφο ζπκθψλνπ κε έλα κφλν θσλήελ) , /e-keí/ (ζπλδπαζκφο ελφο ζπκθψλνπ κε έλα δίςεθν θσλήελ), , θε-ιαε-δνχ-ζαλ (ζπλδπαζκφο ελφο ζπκθψλνπ κε έλα δίθζνγγν), πα-ιεύ-σ (ζπλδπαζκφο ζπκθψλνπ κε ην ζπλδπαζκφ [επ]). 1.1.3. ΚΑΣΑΛΖΞΖ Χο θαηάιεμε νξίδεηαη ην ηειεπηαίν κέξνο κηαο θιηηήο ιέμεο , ην νπνίν αιιάδεη κνξθή θαηά ηελ θιίζε, φπνπ σο θιηηά κέξε ηνπ ιφγνπ νξίδνληαη αληίζηνηρα (Κνζκάο, 1988, ζει. 2,3):  Σν άξζξν (ν, ε, ην)  Σν νπζηαζηηθφ (π.ρ. ζθχινο)  Σν επίζεην (π.ρ. θαιφο)  Ζ αλησλπκία (π.ρ. εθείλνο)  Σν ξήκα (π.ρ. παίδσ)  Ζ κεηνρή (π.ρ. δηαβαζκέλνο) Έηζη, π.ρ.  νη θαηαιήμεηο ηνπ νπζηαζηηθνχ ζθχινο είλαη νη εμήο: -νο, -νπ, -ν, -ε, -νη, -σλ, -νπο, -νη, ελψ  νη θαηαιήμεηο ηνπ ξήκαηνο παίδσ είλαη νη αθφινπζεο: -σ, -εηο, -εη, θ.η.ι., -α, -εο, -ε θ.η.ι. Απφ ηα παξαπάλσ, θαίλεηαη φηη ε θαηάιεμε κπνξεί λα αθνξά ζε επίπεδν θσλήκαηνο (π.ρ. /κ/-/σ/-/ξ//ό/), ζε επίπεδν ζπιιαβήο (Morais, 1991, παξ. ζην: Brady & Shankweiler π.ρ. /λε-ξό/), ζε επίπεδν ελδνζπιιαβηθφ, ην νπνίν αθνξά θπξίσο ηελ αγγιηθή γιψζζα (Treiman, 1991,˙π.ρ. /st-ep/), θαζψο θαη ζε ππεξζπιιαβηθφ επίπεδν (Hoien, Lundberg, Stanovich & Bjaalid, 1995, π.ρ. /ςαξ-άθη/). Οη θαηαιήμεηο ζηελ ειιεληθή γιψζζα καο πιεξνθνξνχλ γηα (Σζνιάθεο, 2006, ζει. 86 - 88):  ην γέλνο (π.ρ. ην άξζξν κε θαηάιεμε –ν, είλαη αξζεληθνχ γέλνπο, ηα νπζηαζηηθά πνπ έρνπλ θαηάιεμε –ε, φπσο ην νπζηαζηηθφ γηνξηή, είλαη ζειπθνχ γέλνπο)  ηνλ αξηζκφ (π.ρ. ην άξζξν κε θαηάιεμε –ηα, καο πιεξνθνξεί φηη έλα νπζηαζηηθφ, επίζεην ή κηα κεηνρή, είλαη πιεζπληηθνχ αξηζκνχ, π.ρ. ηα παηδηά)  ηελ πηψζε (π.ρ. ην νπζηαζηηθφ –ήιηνπ-, καο πιεξνθνξεί φηη είλαη γεληθήο πηψζεο).  ηελ θιίζε (δηαθνξεηηθά θιίλνληαη ηα αξζεληθά νπζηαζηηθά, π.ρ. ν άλζξσπνο – ηνπ αλζξψπνπ, θαη δηαθνξεηηθά θιίλνληαη ηα ζειπθά νπζηαζηηθά, π.ρ. ε ςπρή – ηεο ςπρήο). 12 1.2. ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΖ ΔΠΗΓΝΩ΢Ζ 1.2.1. Οξηζκόο Ο φξνο <<θσλνινγηθή επίγλσζε>> αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ –ηνπ παηδηνχ ζηελ παξνχζα εξγαζία- λα αλαγλσξίδεη ηα θσλνινγηθά ζπζηαηηθά ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ θαη λα κπνξεί λα ηα ρεηξίδεηαη θαηά βνχιεζε Gombert (1992, ζει. 15). Ο Πφξπνδαο, (2002) αλαθέξεη φηη ππάξρνπλ ηα παξαθάησ ηέζζεξα επίπεδα ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο: Α. Δπίγλσζε ζε επίπεδν θαηάιεμεο: Ζ επίγλσζε ζε επίπεδν θαηάιεμεο αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα ρεηξίδνληαη ηηο θαηαιήμεηο ησλ ιέμεσλ. Β. Δπίγλσζε γηα ηα ηκήκαηα ηεο ζπιιαβήο: Ζ επίγλσζε γηα ηα ηκήκαηα ηεο ζπιιαβήο ή ελδνζπιιαβηθή επίγλσζε, αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ζπλεηδεηνπνηεί φηη ε ζπιιαβή απνηειείηαη απφ δχν ηκήκαηα, ηα νπνία απφ ηε κηα είλαη κεγαιχηεξα απφ ηα θσλήκαηα, ελψ απφ ηελ άιιε ην θαζέλα απφ απηά απνηειείηαη απφ θσλήκαηα. Σν πξψην ηκήκα απνηειεί ην αξρηθφ ηκήκα ηεο ζπιιαβήο (onset), πνπ πεξηιακβάλεη ην ζχκθσλν ή ην ζχκπιεγκα ζπκθψλσλ πνπ ελδερνκέλσο ππάξρνπλ ζηε ζπιιαβή. Σν δεχηεξν ηκήκα απνηειεί ην ηειηθφ ηκήκα ηεο ζπιιαβήο (rime), πνπ πεξηιακβάλεη ην θσλήελ (πνπ πάληα ππάξρεη ζηε ζπιιαβή) θαη ην ζχκθσλν ή ηα ζχκθσλα πνπ αθνινπζνχλ. Ο παξαπάλσ ηχπνο δνκήο ηεο ζπιιαβήο αθνξά γιψζζεο φπσο ε Αγγιηθή, θαη φρη ηελ ειιεληθή γιψζζα, ε ζπιιαβηθή δνκή ηεο νπνίαο είλαη γξακκηθή, απνηειείηαη δειαδή απφ κηα ζεηξά θσλεκάησλ, ηα νπνία είλαη δνκεκέλα δηαδνρηθά˙ π.ρ. ε ζπιιαβή [ma] είλαη ε γξακκηθή δνκή ηνπ θσλήκαηνο /m/, πνπ αθνινπζείηαη απφ ην θψλεκα /a/. Γ. Δπίγλσζε ζε επίπεδν ζπιιαβήο Ζ επίγλσζε ζε επίπεδν ζπιιαβήο ή ζπιιαβηθή επίγλσζε αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ζπλεηδεηνπνηεί, απφ ηε κηα, φηη ε πξνθνξηθή ιέμε απνηειείηαη απφ ζπιιαβέο, ελψ λα κπνξεί, απφ ηελ άιιε, λα ηηο ρεηξίδεηαη. 13 Γ. Δπίγλσζε ζε επίπεδν θσλήκαηνο Ζ επίγλσζε ζε επίπεδν θσλήκαηνο ή θσλεκηθή επίγλσζε αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ζπλεηδεηνπνηεί φηη νη ιέμεηο ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ δνκνχληαη απφ θσλήκαηα, θαζψο θαη λα κπνξεί λα ρεηξίδεηαη ηα θσλήκαηα απηά. 1.2.2. ΑΠΟ΢ΑΦΖΝΗ΢Ζ ΌΡΩΝ Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε έρεη απνδνζεί, θαηά θαηξνχο, κε δηάθνξνπο φξνπο. Μεξηθνί απφ ηνπο φξνπο απηνχο είλαη νη εμήο: ηθαλφηεηα αθνπζηηθήο αλάιπζεο, γισζζηθή ζπλεηδεηνπνίεζε -ζε θσλνινγηθφ επίπεδν-, θσλνινγηθή επαηζζεηνπνίεζε θαη θσλεηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε (Γέδε, 2005, ζει. 31). ΢ηελ παξνχζα εξγαζία ν φξνο <<θσλνινγηθή επίγλσζε>> ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηελ επίγλσζε ηνπ αηφκνπ ζηα ηέζζεξα επίπεδα ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, ηα νπνία παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ, θάηη πνπ ζπκθσλεί κε ηα βηβιηνγξαθηθά δεδνκέλα (Μαλσιίηζεο 2000, Πφξπνδαο 2002, θ.α.). Παξάιιεια, γηα λα απνδνζεί ε επίγλσζε ζε θαζέλα απφ ηα ηέζζεξα θσλνινγηθά επίπεδα, εμαηξνπκέλνπ ηνπ επηπέδνπ ηεο ελδνζπιιαβηθήο επίγλσζεο, ε νπνία αλαθέξεηαη, φπσο είδακε, ζηελ αγγιηθή γιψζζα, γίλεηαη ρξήζε ησλ εμήο φξσλ: ζπιιαβηθή επίγλσζε, επίγλσζε ζε επίπεδν θαηάιεμεο θαη θσλεκηθή επίγλσζε. 1.2.3. Ζ ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΖ ΔΠΗΓΝΩ΢Ζ Ω΢ ΜΔΣΑΓΛΩ΢΢ΗΚΖ ΗΚΑΝΟΣΖΣΑ Ζ κεηαγισζζηθή επίγλσζε αλαθέξεηαη ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο γιψζζαο θαη νη κεηαγισζζηθέο ηθαλφηεηεο ζπκπεξηιακβάλνπλ, κεηαμχ ησλ κεηαζεκαζηνινγηθψλ, ησλ κεηαπξαγκαηνινγηθψλ θαη ησλ κεηαζπληαθηηθψλ ηθαλνηήησλ, θαη ηηο κεηαθσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο (Gombert 1992, Σδνπξηάδνπ1993, Παπνχιηα – Σδειέπε 1999, Μαλσιίηζεο 2000). Τπάξρεη δηρνγλσκία αλάκεζα ζηνπο γισζζνιφγνπο θαη ζηνπο ςπρνγισζζνιφγνπο γηα ην πψο αθξηβψο νξίδεηαη ε έλλνηα ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη γισζζνιφγνη ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν κεηαγισζζνινγία πξνθεηκέλνπ λα αλαθεξζνχλ ζε νηηδήπνηε αθνξά ηε κεηαγιψζζα, ε νπνία απνηειείηαη απφ ην ζχλνιν ησλ ιέμεσλ πνπ ζρεκαηίδνπλ ηελ νξνινγία ηεο γισζζνινγίαο (π.ρ. ζχληαμε, θψλεκα). Απφ ηελ άιιε κεξηά, νη ςπρνγισζζνιφγνη ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν γισζζηθή επίγλσζε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα θάπνηνπ λα κπνξεί λα ρεηξίδεηαη ζπλεηδεηά ηα γισζζηθά αληηθείκελα (Gombert, 1992). Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα θάπνηεο ηθαλφηεηεο πνπ ζεσξνχληαη κεηαγισζζηθέο απφ ηνπο γισζζνιφγνπο, λα κε ζεσξνχληαη εμίζνπ απφ ηνπο ςπρνγισζζνιφγνπο, αιιά θαη ην αληίζηξνθν. 14 ΢ηελ παξνχζα εξγαζία αθνινπζείηαη ε ςπρνγισζζηθή πξνζέγγηζε ζηνλ θαζνξηζκφ ησλ φξσλ κεηαγισζζηθή επίγλσζε θαη κεηαγισζζηθέο ηθαλφηεηεο, πνπ αλαθέξεηαη <<ζηηο ηθαλφηεηεο εθείλεο πνπ θαλεξψλνπλ κηα ζηνραζηηθή ζθέςε θη έλα ζθφπηκν έιεγρν πάλσ ζηε δνκή θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο γισζζηθήο δηαδηθαζίαο>> (Μαλσιίηζεο, 2000, ζει. 29). Ο Gombert (1992) ππνζηεξίδεη φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε έρεη δχν επίπεδα αλαπαξάζηαζεο:  Σν Δπηγισζζηθό επίπεδν, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο πνπ είλαη αθφκε αζαθήο. Χο θαιχηεξε κέζνδνο αμηνιφγεζεο ηνπ επηγισζζηθνχ επηπέδνπ ζεσξνχληαη νη δνθηκαζίεο δηάθξηζεο ηεο νκνηφηεηαο ή ηεο δηαθνξάο δηαθφξσλ θσλνινγηθψλ κνλάδσλ κεηαμχ ησλ πξνθνξηθψλ ιέμεσλ.  Σν Μεηαγισζζηθό επίπεδν, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο, ε νπνία είλαη ζαθήο θαη ηεο νπνίαο ηα ζηνηρεία δχλαληαη λα αλαιπζνχλ. Σν κεηαγισζζηθφ επίπεδν αμηνινγείηαη κε δηάθνξεο δνθηκαζίεο, ηέηνηεο φπσο νη δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο ή θσλεκηθήο θαηάηκεζεο, ζχλζεζεο, απαινηθήο, θαζψο θαη νη δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο ή θσλεκηθήο αληηζηξνθήο. 1.2.4. ΑΞΗΟΛΟΓΖ΢Ζ ΣΖ΢ ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΖ΢ ΔΠΗΓΝΩ΢Ζ΢ 1.2.4.1. Πεξηγξαθή ησλ δνθηκαζηώλ αμηνιόγεζεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε αμηνινγείηαη κε ηε ρξήζε δηαθφξσλ δνθηκαζηψλ, γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ νπνίσλ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί δηάθνξα θξηηήξηα, φπσο ν βαζκφο ζπκβνιήο ηνπο ζηελ εμάζθεζε ηεο αλαγλσζηηθήο εηνηκφηεηαο ησλ παηδηψλ, ε θχζε ηεο βαζηθήο ιεηηνπξγίαο (αλάιπζε ή ζχλζεζε), o βαζκφο δπζθνιίαο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά γηα ηελ επίιπζή ηνπο, ην αλ αμηνινγνχλ ην επηγισζζηθφ ή ην κεηαγισζζηθφ επίπεδν (Γέδε 2005). ΢χκθσλα κε ην θξηηήξην ηεο θχξηαο γλσζηηθήο ιεηηνπξγίαο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ επίιπζε ηεο θάζε δνθηκαζίαο, έρνπκε ηελ αθφινπζε ηαμηλφκεζε (Μαλσιίηζεο 2000): 1. Γνθηκαζίεο θσλνινγηθήο αλαγλώξηζεο – ηαύηηζεο ΢ηηο δνθηκαζίεο απηέο, ν εξεπλεηήο εθθέξεη κηα ή πεξηζζφηεξεο ιέμεηο, θαη δεηά απφ ην παηδί λα αλαγλσξίζεη, κέζα ζε απηή ηε ιέμε/εηο, έλα ζπγθεθξηκέλν θσλνινγηθφ ηκήκα. Πεξηιακβάλνληαη ηξεηο ππνθαηεγνξίεο: 15 α) Οη δνθηκαζίεο αλαγλώξηζεο νκνηνθαηαιεμίαο, νη νπνίεο αμηνινγνχλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα εληνπίδνπλ ιέμεηο πνπ νκνηνθαηαιεθηνχλ. Τπάξρνπλ νη εμήο δνθηκαζίεο αλαγλψξηζεο νκνηνθαηαιεμίαο:  Γίλνληαη πξνθνξηθά δχν ιέμεηο θαη θαινχληαη ηα παηδηά λα απαληήζνπλ γηα ην αλ νκνηνθαηαιεθηνχλ ή φρη, π.ρ. νη ιεμνχιεο [kóta] – [bóta] ηειεηψλνπλ κε ηνλ ίδην ήρν;  Γίλεηαη, αξρηθά, ζηα παηδηά κηα ιέμε – ζηφρνο θαη δχν ή ηξεηο άιιεο ιέμεηο, εθ ησλ νπνίσλ ε κία νκνηνθαηαιεθηεί κε ηε ιέμε – ζηφρν. Έπεηηα, ηα παηδηά θαινχληαη λα εληνπίζνπλ, αλάκεζα ζηηο δχν ή ηξεηο απηέο ιέμεηο, ηε ιέμε εθείλε πνπ νκνηνθαηαιεθηεί κε ηε ιέμε – ζηφρν, π.ρ. έρνπκε ηηο ιεμνχιεο [mílo] – [kanóni]. Πνηα απφ απηέο ηηο ιεμνχιεο ηειεηψλεη κε ηνλ ίδην ήρν πνπ ηειεηψλεη θαη ην [xílo];.  Γίλνληαη ζηα παηδηά δχν ή ηξεηο ιέμεηο, νη νπνίεο νκνηνθαηαιεθηνχλ, εθηφο απφ κία, θαη θαινχληαη ηα παηδηά λα εληνπίζνπλ ηε ιέμε εθείλε πνπ δελ νκνηνθαηαιεθηεί κε ηηο άιιεο δχν ή ηξεηο δνζείζεο ιέμεηο. Π.ρ. έρνπκε ηηο ιεμνχιεο [fíδi], [kunupíδi], [bála]. Πνηα απφ ηηο ηξεηο απηέο ιεμνχιεο δελ αθνχγεηαη ην ίδην ζην ηέινο; β) Οη δνθηκαζίεο αλαγλώξηζεο ζπιιαβήο. Με ηηο δνθηκαζίεο απηέο αμηνινγείηαη ε ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα εληνπίδνπλ ηηο ζπιιαβέο ζηηο ιέμεηο. Τπάξρνπλ νη εμήο δνθηκαζίεο αλαγλψξηζεο ζπιιαβήο:  Έρνπκε ηηο ιεμνχιεο /pórta/, /fóta/, /fóra/. ΢ηηο δχν απφ απηέο ηηο ιεμνχιεο ππάξρεη έλα θνκκάηη πνπ αθνχγεηαη ην ίδην. Άθνπζε κία – κία ηηο ιεμνχιεο πξνζεθηηθά θαη βξεο ηε ιεμνχια πνπ δελ έρεη θαλέλα θνκκάηη ίδην.  ΢ηηο ιέμεηο /míti/ – /mílo/, ππάξρεη θάπνην θνκκάηη πνπ λα αθνχγεηαη ην ίδην; Απάληεζε κε έλα Ναη ή έλα Όρη. γ) Οη δνθηκαζίεο αλαγλώξηζεο ζπιιαβηθήο έλαξμεο (onset) θαη ιήμεο (rime).Ο εξεπλεηήο εθθσλεί ζηα παηδηά δχν ή πεξηζζφηεξεο, κνλνζχιιαβεο, ζπλήζσο, ιέμεηο θαη δεηά απφ απηά λα αλαγλσξίζνπλ, αλ ππάξρεη θάπνηα νκνηφηεηα αλάκεζα ηνπο, ζε φ,ηη αθνξά ηελ αξρηθή θαη ηειηθή ζπιιαβή. Οη κέζνδνη αμηνιφγεζεο απηψλ ησλ δνθηκαζηψλ είλαη παξφκνηεο κε εθείλεο πνπ αλαθέξζεθαλ ζηηο πξνεγνχκελεο ππνθαηεγνξίεο. δ) Οη δνθηκαζίεο αλαγλώξηζεο θσλήκαηνο. Τπάξρνπλ νη εμήο δνθηκαζίεο, νη νπνίεο αμηνινγνχλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα εληνπίδνπλ ηα θσλήκαηα ζηηο ιέμεηο. Ζ ηθαλφηεηα απηή αμηνινγείηαη κε ηηο εμήο δνθηκαζίεο:  Γίλεηαη ζηα παηδηά κηα ιέμε θαη απηά πξέπεη λα απαληήζνπλ κε ηελ ηερληθή ηνπ <<λαη ή φρη>>, - αλ ε ιέμε απηή πεξηέρεη έλα ζπγθεθξηκέλν θψλεκα (αξρίδεη ε ιέμε [vóδi] κε /v/;) ή - αλ έρεη έλα θνηλφ θψλεκα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζεκείν (αξρή ή κέζε ή ηέινο) κε κηα άιιε ιέμε (π.ρ. αξρίδεη ε ιέμε [mílo] κε ηνλ ίδην ήρν, κε ηνλ νπνίν αξρίδεη ε ιέμε [mahéri];) 16  Γίλνληαη ζηα παηδηά δχν ή πεξηζζφηεξεο ιέμεηο θαη θαινχληαη λα εληνπίζνπλ ηε ιέμε εθείλε πνπ: - πεξηέρεη έλα ζπγθεθξηκέλν θψλεκα, π.ρ. έρνπκε ηηο ιέμεηο [kapélo] – [δóro]. Πνηα απφ ηηο ιέμεηο απηέο αξρίδεη κε ηνλ ήρν /δ/;. - έρεη έλα θνηλφ αξρηθφ ή κεζαίν ή ηειηθφ θψλεκα κε κηα άιιε ιέμε ζηφρν, π.ρ. έρνπκε ηηο ιέμεηο [kapélo] – [δóro]. Πνηα απφ ηηο δχν απηέο ιέμεηο αξρίδεη κε ηνλ ίδην ήρν κε ηνλ νπνίν αξρίδεη ε ιέμε [kóta]́;. - έρεη ην δηαθνξεηηθφ θψλεκα, ζηελ αξρή ή ζηε κέζε ή ζην ηέινο ηεο ιέμεο, ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο ιέμεηο πνπ δίλνληαη, νη νπνίεο έρνπλ θνηλφ θψλεκα π.ρ. έρνπκε ηηο ιέμεηο [kapélo] – [δédro] - [δóro]. Πνηα απφ ηηο ιέμεηο απηέο αξρίδεη κε δηαθνξεηηθφ ήρν; 2. Γνθηκαζίεο θσλνινγηθήο ζύλζεζεο ΢ηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο ζχλζεζεο, ην παηδί θαιείηαη, αθνχ αθνχζεη κηα δηαδνρή κεκνλσκέλσλ θσλνινγηθψλ ηκεκάησλ (θσλεκάησλ ή ζπιιαβψλ), λα βξεη ηε ιέμε πνπ πξνθχπηεη, φηαλ γίλεη ζχλζεζε απηψλ ησλ ηκεκάησλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην παηδί αθνχεη απφ ηνλ εξεπλεηή ή απφ έλα καγλεηφθσλν θάπνηεο κεκνλσκέλεο ζπιιαβέο ή θσλήκαηα ζε αθνινπζία κε κηα παχζε ελφο έσο δχν δεπηεξνιέπησλ κεηαμχ ηνπο, θαη έπεηηα θαιείηαη λα ζπλζέζεη ηηο ζπιιαβέο ή ηα θσλήκαηα απηά θαη λα εθθέξεη ηε ιέμε πνπ ζρεκαηίδνπλ. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, ν εξεπλεηήο εθθσλεί ηηο θσλνχιεο /m/, /a/, /m/, /á/, θαη ξσηά ηα παηδηά γηα ην πνηα ιεμνχια θηηάρλνπλ. 3. Γνθηκαζίεο θσλνινγηθήο θαηάηκεζεο ΢ηηο δνθηκαζίεο απηέο ηα παηδηά θαινχληαη λα αλαιχζνπλ κηα ιέμε ή κηα ζπιιαβή ζηα επηκέξνπο θσλνινγηθά ηνπο κέξε (ζπιιαβέο, ελάξμεηο – ιήμεηο, θσλήκαηα). Υσξίδνληαη ζε ηξεηο ππνθαηεγνξίεο: α) ΢ηηο δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο θαηάηκεζεο, φπνπ ηα παηδηά θαινχληαη λα αλαιχζνπλ κηα ιέμε ζε ζπιιαβέο. Χο κέζνδνη αμηνιφγεζεο ησλ δνθηκαζηψλ απηψλ ρξεζηκνπνηνχληαη νη εμήο:  ηα παηδηά, θαινχληαη λα κεηξήζνπλ ηνλ αξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ κηαο ιέμεο, ρηππψληαο παιακάθηα. Ζ εξψηεζε πνπ κπνξεί λα θάλεη ν εξεπλεηήο είλαη ε εμήο: Πφζεο θσλέο αθνχο ζηε ιέμε [patáta];  Σα παηδηά θαινχληαη λα εθθσλήζνπλ, κία – κία ρσξηζηά θαη κε ηε ζσζηή ζεηξά, ηηο ζπιιαβέο κηαο ιέμεο, π.ρ. πεο ηε ιέμε [xílo] αξγά, γηα λα αθνχζσ κία – κία θσλνχια ρσξηζηά. β) ΢ηηο δνθηκαζίεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο, φπνπ ηα παηδηά θαινχληαη λα ρσξίζνπλ κηα ιέμε ή κηα ζπιιαβή ζηα δνκηθά ηνπο θσλήκαηα. Οη δνθηκαζίεο απηέο αμηνινγνχληαη κε ηνπο εμήο ηξφπνπο: 17  ην παηδί θαιείηαη, ρηππψληαο παιακάθηα, λα κεηξήζεη ηνπο ήρνπο (θσλήκαηα) πνπ αθνχεη ζηε ιέμε /tópi/.  Σν παηδί εθθέξεη κε ηε ζσζηή ζεηξά θαη ρσξηζηά θάζε θψλεκα κηαο ιέμεο ή κηαο ζπιιαβήο, π.ρ. απφ πνηνπο ήρνπο απνηειείηαη ε ιέμε /éna/; γ) ΢ηηο δνθηκαζίεο απνκόλσζεο θσλνινγηθώλ ηκεκάησλ, φπνπ ην παηδί θαιείηαη λα πεη πξνθνξηθψο έλα κφλν θσλνινγηθφ ηκήκα ηεο ιέμεο, ην νπνίν κπνξεί λα βξίζθεηαη είηε ζηελ αξρή, είηε ζηε κέζε, είηε ζην ηέινο ηεο ιέμεο. Σν πην ζχλεζεο ζε απηέο ηηο δνθηκαζίεο είλαη ην λα θιεζεί ην παηδί λα αλαγλσξίζεη ην πξψην θαη ην ηειεπηαίν θσλνινγηθφ ηκήκα κηαο ιέμεο, π.ρ. Πνηνο είλαη ν πξψηνο ήρνο ζηε ιέμε [γáta]; 4. Γνθηκαζίεο θσλνινγηθνύ ρεηξηζκνύ – ειέγρνπ Σα παηδηά θαινχληαη, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο δηαδηθαζίεο ηεο απάιεηςεο ή ηεο αληηθαηάζηαζεο, λα ρεηξηζηνχλ ηα δηάθνξα θσλνινγηθά ηκήκαηα απφ ηα νπνία απνηειείηαη κηα ιέμε. Πεξηιακβάλνπλ ηέζζεξηο ππνθαηεγνξίεο: α) Σηο δνθηκαζίεο απάιεηςεο θσλνινγηθώλ ηκεκάησλ. Δδψ ην παηδί θαιείηαη λα απαιείςεη έλα θψλεκα ή κηα ζπιιαβή απφ κηα ιέμε, θαη χζηεξα, λα πεη πξνθνξηθψο ην ηκήκα ηεο ιέμεο πνπ έκεηλε, π.ρ. ν εξεπλεηήο παξνηξχλεη ην παηδί λα εθθσλήζεη ηε ιέμε [kalós], ρσξίο ηε ζπιιαβή /ka/. Τπάξρνπλ δχν ππνθαηεγνξίεο: α.1. Οη δνθηκαζίεο απάιεηςεο ζπιιαβήο: Οη δνθηκαζίεο απηέο αμηνινγνχληαη κε ηνπο παξαθάησ ηξφπνπο:  Σν παηδί ιέεη κηα ιέμε, ρσξίο λα πεη κηα ζπιιαβή, Έηζη, π.ρ. ιέεη ν κειεηεηήο ζην παηδί: πεο [láδi], ρσξίο λα πεηο /la/.  Παξνπζηάδεηαη ζην παηδί κηα δηζχιιαβε ιέμε θαη θαιείηαη λα εθθσλήζεη έλα κηθξφ ηκήκα απφ απηήλ, π.ρ. πεο κνπ ιίγν απφ ην [vráδi]. α.2. Οη δνθηκαζίεο απάιεηςεο θσλήκαηνο. Τπάξρνπλ νη εμήο ηξφπνη γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ δνθηκαζηψλ απηψλ:  Σν παηδί επαλαιακβάλεη κηα ιέμε πνπ ηνπ δίλεηαη θαη ζηε ζπλέρεηα θαιείηαη λα ηελ εθθσλήζεη, παξαιείπνληαο έλα θψλεκα, π.ρ. πψο ζα γίλεη ε ιέμε [karávi], αλ δελ πεηο ηελ πξψηε θσλνχια;  Ο εξεπλεηήο παξνπζηάδεη ηξεηο εηθφλεο ζην παηδί, εθθσλεί κηα ιέμε θαη ιέεη ζην παηδί, φηη αλ ζβήζνπκε ηνλ πξψην ήρν απφ ηε ιέμε, ηφηε ζα πξνθχςεη κηα θαηλνχξηα ιέμε, ε απεηθφληζε ηεο νπνίαο βξίζθεηαη ζε κηα απφ ηηο ηξεηο εηθφλεο πνπ αλαθέξζεθαλ. Έηζη, ην παηδί θαιείηαη λα βξεη ηελ αληίζηνηρε εηθφλα. 18 β) Σηο δνθηκαζίεο αληηθαηάζηαζεο θσλνινγηθώλ ηκεκάησλ. Δδψ ην παηδί θαιείηαη λα αληηθαηαζηήζεη κηα ζπγθεθξηκέλε θσλνινγηθή κνλάδα κε κηα άιιε πνπ ηνπ παξέρεη ν εξεπλεηήο. Αλάινγα κε ηε θσλνινγηθή κνλάδα πνπ εζηηάδεηαη έρνπκε ηηο: β.1. δνθηκαζίεο αληηθαηάζηαζεο ζπιιαβήο. Ζ αληηθαηάζηαζε κηαο ζπιιαβήο κπνξεί λα γίλεη κε ηνλ εμήο ηξφπν: Λέεη ν κειεηεηήο ζην παηδί: Πψο ζα γίλεη ε ιέμε [kóta], αλ βάινπκε ζηε ζέζε ηεο θσλνχιαο /ko/, ηε θσλνχια /no/ (λφηα). β.2. δνθηκαζίεο αληηθαηάζηαζεο θσλήκαηνο (Γέδε, 2005, ζει. 39):  Σν παηδί αληηθαζηζηά έλα θψλεκα κηαο δνζείζαο ιέμεο κε έλα άιιν θαη πξνθχπηεη κηα λέα ιέμε, π.ρ. [γála]: αληί γηα /γ/ άξρηζε ηε ιέμε κε /s/.  Σν παηδί αληηθαζηζηά ην πξψην θψλεκα κηαο ιέμεο κε ην πξψην κηαο άιιεο ιέμεο θαη πξνθχπηεη κηα λέα ιέμε, π.ρ. [méros] – [γála]: [γéros]. γ) Σηο δνθηκαζίεο αληηζηξνθήο θσλεκάησλ, φπνπ ην παηδί θαιείηαη λα εθθσλήζεη κηα ιέμε ή ςεπδνιέμε πνπ ηνπ δίλεηαη, κε αλεζηξακκέλε ζεηξά, π.ρ. [γáta] - /atáγ/. δ) Σηο δνθηκαζίεο πξόζζεζεο θσλεκάησλ, φπνπ ην παηδί θαιείηαη λα πξνζζέζεη, ζε κηα ιέμε ή ςεπδνιέμε, έλα δεδνκέλν θψλεκα, κε απνηέιεζκα λα πξνθχςεη κηα λέα ιέμε ή ςεπδνιέμε, π.ρ. ην παηδί πξνζζέηεη ζηε ιέμε [mávro], ην θψλεκα /s/, νπφηε πξνθχπηεη ε λέα ιέμε [mávros]. 1.2.5. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΠΟΤ ΔΠΖΡΔΑΕΟΤΝ ΣΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΓΤ΢ΚΟΛΗΑ΢ ΜΗΑ΢ ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ΢ ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΖ΢ ΔΠΗΓΝΩ΢Ζ΢. Τπάξρνπλ δηαθνξέο ζην βαζκφ δπζθνιίαο πνπ παξνπζηάδνπλ νη δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο γηα ηα παηδηά. Όπσο έρεη ήδε πξναλαθεξζεί, ε θσλνινγηθή επίγλσζε απνηειείηαη απφ ηέζζεξα επίπεδα, απφ ην ζπιιαβηθφ επίπεδν, απφ ην θσλεκηθφ επίπεδν, απφ ην ελδνζπιιαβηθφ επίπεδν θαη απφ ηελ επίγλσζε ζε επίπεδν θαηάιεμεο. Οη επηδφζεηο φκσο ησλ παηδηψλ ζηηο δνθηκαζίεο πνπ αθνξνχλ ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ βαζκνχ θαηάθηεζεο ησλ ηεζζάξσλ απηψλ επηπέδσλ, δηαθέξνπλ, αλάινγα κε ην βαζκφ δπζθνιίαο πνπ παξνπζηάδνπλ. Οη Aidinis & Nunes (2001) έρνπλ δείμεη ζε έξεπλά ηνπο φηη ε επίγλσζε ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο είλαη επθνιφηεξε απφ ηε θσλεκηθή επίγλσζε θαη ζπλεπψο πξνγελέζηεξε. Δπίζεο, ν Μαλσιίηζεο (2000) δηαπίζησζε φηη νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηηο δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο θαη 19 νκνηνθαηαιεμίαο ήηαλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξεο απφ ηηο αληίζηνηρεο επηδφζεηο ηνπο ζηηο δνθηκαζίεο θσλεκηθήο επίγλσζεο. Σν γεγνλφο φηη ε επίγλσζε ηεο ζπιιαβηθήο δνκήο ηνπ ιφγνπ, είλαη αξθεηά πην εχθνιε απφ ηε θσλεκηθή επίγλσζε, νθείιεηαη ίζσο ζην φηη νη ζπιιαβέο αληηζηνηρνχλ ζηηο κνλάδεο ηνπ αξζξσκέλνπ ιφγνπ, κε απνηέιεζκα λα κπνξνχλ λα γίλνληαη εχθνια αληηιεπηέο (Wagner & Torgesen, 1987). Έηζη, γηα παξάδεηγκα, έλα παηδί γηα λα ρσξίζεη ηε ιέμε [kalimera] ζηηο ζπιιαβέο ηεο, αξζξψλεη ηε ιέμε ηκεκαηηθά, /ka/-/li/-/me/-/ra/, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα ρεηξίδεηαη λνεηηθά ηελ αλαπαξάζηαζε ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ ιφγνπ. Ζ παξαπάλσ δηαθνξνπνίεζε νθείιεηαη ζε δηάθνξνπο παξάγνληεο, νη νπνίνη επεξεάδνπλ ην επίπεδν δπζθνιίαο κηαο δνθηκαζίαο, Ζ Lundberg αλαθέξεη φηη νη παξάγνληεο απηνί είλαη νη εμήο:  Ζ γλσζηηθή ιεηηνπξγία πνπ απαηηείηαη, π.ρ. ζχλζεζε ή αλάιπζε.  Σν κέγεζνο ησλ γισζζηθψλ κνλάδσλ, νη νπνίεο γίλνληαη αληηθείκελν επεμεξγαζίαο (ιέμε, ζπιιαβή, θψλεκα). Άιινη παξάγνληεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο ησλ δνθηκαζηψλ θσλνινγηθήο επίγλσζεο είλαη νη παξαθάησ: 1.2.5.1. Ζ θύζε θαη ν αξηζκόο ησλ απαηηνύκελσλ ιεηηνπξγηώλ γηα ηελ επίιπζε ησλ δνθηκαζηώλ. Ζ θχζε θαη ν αξηζκφο ησλ απαηηνχκελσλ ιεηηνπξγηψλ γηα ηελ επίιπζε ησλ δνθηκαζηψλ επεξεάδνπλ ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπο γηα ηα παηδηά. Έηζη, φζν πεξηζζφηεξεο θαη πην ζχλζεηεο είλαη νη απαηηνχκελεο ιεηηνπξγίεο γηα ηελ επίιπζε κηαο δνθηκαζίαο, ηφζν δπζθνιφηεξε είλαη ε δνθηκαζία απηή γηα ηα παηδηά. ΢ε φ, ηη αθνξά ηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο, νη εξεπλεηέο δηαθσλνχλ γηα ην βαζκφ δπζθνιίαο ηεο θάζε κηαο ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, ε θσλεκηθή ζχλζεζε παξνπζηάδεηαη άιινηε σο επθνιφηεξε (Yopp, 1998) θαη άιινηε σο πην δχζθνιε απφ ηε θσλεκηθή απνκφλσζε (Padeliadou et al 1998, Παληειηάδνπ 2001). Οη δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο αλαγλψξηζεο – ηαχηηζεο είλαη απφ ηηο πην εχθνιεο δνθηκαζίεο αμηνιφγεζεο ησλ κεηαθσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ θαη, γηα απηφλ ην ιφγν, ζπληζηψληαη γηα ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, πξνθεηκέλνπ λα κεηξεζεί ν βαζκφο θαηάθηεζεο ηεο ηθαλφηεηαο ηεο θσλνινγηθήο ηνπο επίγλσζεο (Παπνχιηα – Σδειέπε 1999, Schatschneider et al 1999). Αλάκεζα ζηηο εχθνιεο δνθηκαζίεο, ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε δνθηκαζία θσλεκηθήο απνκφλσζεο (Κσηνχιαο, 2003). Οη γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ επίιπζε ησλ δνθηκαζηψλ ηεο θσλεκηθήο απνκφλσζεο είλαη νη εμήο: ε αλαγλψξηζε ηνπ ήρνπ ζε απηή ηε ζέζε, ε απνκφλσζή ηνπ θαη ηέινο ε άξζξσζή ηνπ (Yopp, 1998, ζει. 173). 20 Απφ ηελ άιιε, ε δνθηκαζία ηεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο ζεσξείηαη κηα απφ ηηο δπζθνιφηεξεο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο. Οη γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ επίιπζε ησλ δνθηκαζηψλ ηεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο είλαη νη εμήο: ε αληίιεςε μερσξηζηψλ ήρσλ, ε ζπγθξάηεζή ηνπο ζηε κλήκε, ν δηαρσξηζκφο ηνπο, ε ζπγθξάηεζε ηεο ζεηξάο ησλ ήρσλ θαη ε άξζξσζή ηνπο (Yopp, 1998). 1.2.5.2. Ζ θόξηηζε ηεο βξαρππξόζεζκεο κλήκεο Ζ ιεηηνπξγία ηεο βξαρππξφζεζκεο κλήκεο. απνηειεί κηα απφ ηηο απαηηνχκελεο γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο γηα ηελ επίηεπμε ησλ θσλεκηθψλ δνθηκαζηψλ. Σπρφλ επηβάξπλζε ηεο βξαρππξφζεζκεο κλήκεο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο κηαο δνθηκαζίαο. Δπηβάξπλζε ηεο βξαρππξφζεζκεο κλήκεο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ε ρξήζε ςεπδνιέμεσλ, ιέμεσλ δειαδή πνπ κπνξεί λα έρνπλ ηε δνκή ηεο ιέμεο, ζηεξνχληαη σζηφζν ζεκαζηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ (π.ρ. /mifo/) (Γέδε, 2005). Σελ επίδξαζε ηεο επηβάξπλζεο ηεο βξαρππξφζεζκεο κλήκεο κε ςεπδνιέμεηο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηα πιαίζηα δηεμαγσγήο θσλεκηθψλ δνθηκαζηψλ, έρνπλ δείμεη θαη έξεπλεο, φπνπ δηαπηζηψζεθε φηη νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ήηαλ ρακειέο (Weisberg, Andracchio & Savard, 1989). 1.2.5.3. Ζ ζέζε ησλ θσλνινγηθώλ κνλάδσλ ζηε ιέμε Ζ ζέζε πνπ έρνπλ νη θσλνινγηθέο κνλάδεο ζηε ιέμε, επεξεάδεη ην βαζκφ δπζθνιίαο κηαο δνθηκαζίαο. Έξεπλα ησλ Rosner θαη Simon (1971), ε νπνία δηεμήρζε ζε αγγιφθσλα παηδηά, έδεημε φηη ε απάιεηςε ηεο ηειηθήο ζπιιαβήο είλαη πνιχ επθνιφηεξε απφ ηελ απάιεηςε ηεο αξρηθήο ζπιιαβήο, ελψ ε απάιεηςε ηεο κεζαίαο ζπιιαβήο απνδείρηεθε σο ε δπζθνιφηεξε φισλ, αθνχ νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ήηαλ πνιχ ρακειέο. ΢ε φ, ηη αθνξά ηελ θαιχηεξε επίδνζε ησλ παηδηψλ ζηελ απάιεηςε ηεο ηειηθήο ζπιιαβήο απφ φηη ζηελ απάιεηςε ηεο αξρηθήο, ν Gombert (1992, ζει. 23) ηελ απνδίδεη ζην φηη ε δνθηκαζία απηή απαηηεί ηελ επαλάιεςε ηνπ αξρηθνχ κέξνπο κηαο ιέμεο θαη ηε δηαθνπή ηεο ζε έλα νξηζκέλν ζεκείν πξηλ ην ηέινο ηεο, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ην παηδί ρξεηάδεηαη λα έρεη κηθξφ κεηαθσλνινγηθφ έιεγρν. Οη δνθηκαζίεο απάιεηςεο ηεο κεζαίαο ζπιιαβήο ζεσξνχληαη, φπσο πξναλαθέξζεθε παξαπάλσ, σο νη πιένλ δχζθνιεο δνθηκαζίεο, ζε ζρέζε κε ηηο δνθηκαζίεο απάιεηςεο αξρηθήο ή ηειηθήο ζπιιαβήο (Rosner & Simon, 1971). ΢ην ίδην ζπκπέξαζκα θαηέιεμε θαη ε έξεπλα ησλ Demont & Gombert (1996), ε νπνία δηεμήρζε ζε γαιιφθσλα παηδηά, αλ θαη δηαπηζηψζεθε κηα ππεξνρή ζηηο επηδφζεηο ησλ γαιιφθσλσλ παηδηψλ έλαληη ησλ πξνεγνχκελσλ αγγιφθσλσλ, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ίζσο ζην φηη ε γαιιηθή ζπιιαβή, ιφγσ ηνπ κηθξφηεξνπ κεγέζνπο ηεο, αιινηψλεη ιηγφηεξν ηηο ιέμεηο απφ ηηο νπνίεο απαιείθεηαη. 21 Αλαθνξηθά κε ηε θσλεκηθή επίγλσζε, εξεπλεηέο έρνπλ δείμεη φηη νη δνθηκαζίεο εχξεζεο ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο είλαη επθνιφηεξεο, απφ εθείλεο ηεο εχξεζεο ηνπ κεζαίνπ ή ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο (Stanovich et al, 1984). Δπίζεο, ειιεληθέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ν ρεηξηζκφο ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο είλαη πην εχθνινο απφ ην ρεηξηζκφ ηνπ ηειηθνχ (Παπνχιηα-Σδειέπε, 1997, 1999, Μαλσιίηζεο, 2000, Παληειηάδνπ, 2001, Κσηνχιαο, 2003, Γέδε 2006). Ζ πξνεγνχκελε δηαπίζησζε εμεγείηαη απφ δχν ιφγνπο: ηελ επίδξαζε πνπ αζθεί ε αξρηθφηεηα ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο θαη απφ ην γεγνλφο, φηη ην αξρηθφ ζχκθσλν απνηειεί ζπλήζσο θαη ην αξρηθφ ηκήκα ηεο ζπιιαβήο (onset) (Treiman et al, 1993, ζην Γέδε, 2005, ζει. 49). Χο έλαο άιινο ιφγνο, κπνξεί λα αλαθεξζεί ε ηάζε πνπ ππάξρεη ζην λα εζηηάδεη ε πξνζνρή αξρηθά ζηνλ αξρηθφ θαη έπεηηα ζηνλ ηειηθφ ήρν (Walley, Smith & Jusczyk, 1986, ζην Γέδε, 2005, ζει. 49). Δληνχηνηο, ε Παληειηάδνπ (2001), παξαηήξεζε ζε έξεπλά ηεο, φηη ηα παηδηά έδσζαλ πεξηζζφηεξεο ζσζηέο απαληήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηνλ εληνπηζκφ ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο. ΢ε φ, ηη αθνξά ηνλ εληνπηζκφ ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, έξεπλα έρεη δείμεη φηη ηα παηδηά ηνπ Γεκνηηθνχ δπζθνιεχηεθαλ πάξα πνιχ ζηελ εχξεζή ηνπ, ζε ζχγθξηζε κε ην αξρηθφ θψλεκα, ζηε δνθηκαζία δηάθξηζεο ηνπ δηαθνξεηηθνχ θσλήκαηνο (Bowey & Francis, 1991). Ζ πξνεγνχκελε δηαπίζησζε κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ηελ επίδξαζε ησλ αξρψλ ηεο αξρηθφηεηαο θαη ηεο ηειηθφηεηαο, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο, νη ήρνη πνπ βξίζθνληαη ζηελ αξρή ή ζην ηέινο αληίζηνηρα κηαο ιέμεο κπνξνχλ λα ζπγθξαηεζνχλ πην εχθνια απφ ηνπο ήρνπο πνπ βξίζθνληαη ζηε κέζε ηεο (Treiman, Barch & Weatherston, 1993). Μηα άιιε εμήγεζε κπνξεί λα δνζεί απφ ην γεγνλφο ηεο κεγαιχηεξεο επίδξαζεο ζπκπεξηθνξάο πνπ δέρεηαη ην κεζαίν θψλεκα απφ ην πξνεγνχκελν θαη ην επφκελν θψλεκα. Δμίζνπ δχζθνιε φκσο είλαη γηα ηα παηδηά ε χπαξμε θσλήκαηνο - ζηφρνπ ζε ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα (Treiman 1985, Treiman & Weatherson 1992, Byrne & Fielding – Barnsley 1993). Έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη νη δνθηκαζίεο αληηθαηάζηαζεο (Treiman 1985, πείξακα 1) θαη νη δνθηκαζίεο ζπγθξίζεσλ θσλεκάησλ (Treiman & Εukowski, 1996) ζε ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα δπζθνιεχνπλ πνιχ πεξηζζφηεξν ηα παηδηά απφ ηηο αληίζηνηρεο δνθηκαζίεο κε κεκνλσκέλα θσλήκαηα. Ζ ίδηα δπζθνιία παξαηεξήζεθε θαη ζηηο δνθηκαζίεο απαινηθήο θσλεκάησλ, θαη δε ζπκθψλσλ, ζε ζπκπιέγκαηα (Bruck & Treiman 1990). Ζ δπζθνιία απηή ησλ παηδηψλ ζην ρεηξηζκφ ησλ θσλεκάησλ κέζα ζε ζπκπιέγκαηα, νθείιεηαη ζην φηη ηα παηδηά έρνπλ ηελ ηάζε λα ρεηξίδνληαη ην ζχκπιεγκα σο ζχλνιν, ρσξίο λα απνκνλψλνπλ ηα ζχκθσλα (Stahl & Murray 1994) . Δληνχηνηο, φηαλ ην ζχκπιεγκα βξίζθεηαη ζε δηαθνξεηηθή ζέζε απφ ηε ζέζε – ζηφρν, ηφηε θαίλεηαη φηη δελ επεξεάδεη ηε δπζθνιία ηεο δνθηκαζίαο (Treiman & Weatherston, 1992). 22 1.2.5.4. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ θσλεκάησλ Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θσλεκάησλ επεξεάδνπλ ην βαζκφ δπζθνιίαο κηαο θσλεκηθήο δνθηκαζίαο. Χο ραξαθηεξηζηηθά ησλ θσλεκάησλ νξίδνληαη ηα εμήο: ε ερεξόηεηα, ε θσλεεληηθόηεηα θαη ε δηάξθεηα. Αλαιπηηθφηεξα, φζνλ αθνξά ηελ ερεξόηεηα, έξεπλα έδεημε φηη ηα παηδηά δελ κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ εχθνια ζηε δνθηκαζία δηάθξηζεο δχν θσλεκάησλ κφλν σο πξνο ην πξναλαθεξζέλ ραξαθηεξηζηηθφ. Απφ ηελ άιιε, κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ κε ιηγφηεξε δπζθνιία, ζηε δνθηκαζία δηάθξηζεο δχν θσλεκάησλ σο πξνο ηνλ ηφπν άξζξσζεο ηνπο (Treiman et al, 1998). ΢ε φ, ηη αθνξά ηε θσλεεληηθόηεηα, έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ηα παηδηά αληαπεμέξρνληαη κε κεγαιχηεξε επθνιία ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο, φηαλ ζπλαληνχλ θσλήεληα, παξά ζχκθσλα (Content et al, 1986). Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ηα θσλήεληα εληνπίδνληαη πην εχθνια θαηά ηελ πξνθνξά απφ φηη ηα ζχκθσλα (Ehri & Wilce, 1987), θαζψο θαη ζην φηη απνηεινχλ πνιιέο θνξέο απφ κφλα ηνπο ζπιιαβή (Μαλσιίηζεο, 2000). Δπίζεο, αλαθνξηθά κε ηo ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δηάξθεηαο, έξεπλα έρεη δείμεη φηη ηα παηδηά αληηκεησπίδνπλ κεγαιχηεξεο δπζθνιίεο ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο, φηαλ απηέο πεξηέρνπλ ζηηγκηαία ζχκθσλα παξά εμαθνινπζεηηθά (Byrne & Fielding – Barnsley, 1990). 1.2.5.5. Σόλνο Ο ηφλνο επεξεάδεη ηελ επίδνζε ησλ παηδηψλ ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο. Έηζη, έξεπλα έρεη δείμεη φηη ηα ηνληζκέλα θσλήεληα αλαιχνληαη κε κεγαιχηεξε επθνιία απφ φηη ηα άηνλα ζηηο κηθξέο ιέμεηο, θάηη πνπ απνδίδεηαη, ίζσο, ζηηο κεησκέλεο απαηηήζεηο ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο κλήκεο θαη ηεο πξνζνρήο, πνπ απαηηνχληαη (Aidinis & Nunes, 2001). Δπίζεο, έξεπλα ηεο Παπνχιηα – Σδειέπε (1997, 1999) έδεημε φηη ην ηνληζκέλν θσλήελ αλαγλσξίδεηαη κε κεγαιχηεξε επθνιία ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο αλαγλψξηζεο – ηαχηηζεο, θάηη πνπ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη επηκεθχλεηαη θαη ηζρπξνπνηείηαη απφ ηνλ (δπλακηθφ) ηφλν. 1.2.5.6. Μήθνο ιέμεο Σν κήθνο ηεο ιέμεο είλαη έλαο παξάγνληαο, ν νπνίνο θαίλεηαη λα επεξεάδεη ην βαζκφ δπζθνιίαο κηαο θσλεκηθήο δνθηκαζίαο. Έηζη, έξεπλα έρεη δείμεη φηη ε χπαξμε πνιπζχιιαβσλ ιέμεσλ ζε δνθηκαζίεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο, επεξεάδεη ην βαζκφ δπζθνιίαο ηνπο θαη θαηά ζπλέπεηα ηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζε απηέο (Goldstein, 1976). Δπίζεο, ν Μαλσιίηζεο (2000) παξαηήξεζε, κειεηψληαο ηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηε δνθηκαζία ηεο θσλεκηθήο απαινηθήο, φηη αληηκεηψπηζαλ 23 κεγαιχηεξε δπζθνιία, φηαλ κεηά ηελ απαινηθή ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο πξνέθππηε δηζχιιαβε ιέμε (π.ρ. φ-λεηξν) απφ φηη κνλνζχιιαβε (π.ρ. ψ-ξα). 1.2.6. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ΢ ΠΟΤ ΔΠΖΡΔΑΕΟΤΝ ΣΖ ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΖ ΔΠΗΓΝΩ΢Ζ 1.2.6.1. Γισζζηθή αλάπηπμε θαη θσλνινγηθή επίγλσζε Τπάξρνπλ πνιπάξηζκεο πξνηάζεηο ζηε βηβιηνγξαθία γηα ηα ζηάδηα ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο. ΢χκθσλα κε ηνλ Stern & Stern (ζην David Ingram, 1989), ν νπνίνο δηαθνξνπνηείηαη αλάκεζα ζηνπο φξνπο ‘ζηάδην’ θαη ‘πεξίνδνο’, ππάξρνπλ ηα εμήο ζηάδηα ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο:  Πξνθαηαξθηηθφ ζηάδην (1νο ρξφλνο): Απηφ ην ζηάδην απνηειείηαη απφ ηξεηο ζπκπεξηθνξέο: α) βνπεηφ απφ ζπγθερπκέλεο νκηιίεο (babbling), β) αθαηάιεπηε κίκεζε (unintelligible imitation), γ) πξνθαηαξθηηθή θαηαλφεζε.  Πξψηε πεξίνδνο (1 – 1,6): Σν παηδί θαηαθηά έλα κηθξφ αξηζκφ απφ ήρνπο κε εηδηθά λνήκαηα, πνπ εθθξάδνπλ ηηο ηδέεο κηαο νιφθιεξεο πξφηαζεο. Γελ ππάξρεη φκσο απφδεημε φηη ην παηδί θαηαιαβαίλεη ηε γξακκαηηθή.  Γεχηεξε πεξίνδνο (1,6 – 2): Σν παηδί ζπλεηδεηνπνηεί φηη φια έρνπλ έλα λφεκα κε: α) κηα κεηαγελέζηεξε αηθλίδηα πξνζπάζεηα ζηελ θαηάθηεζε ηεο ιέμεο, β) εξσηήζεηο γηα ηα νλφκαηα ησλ πξαγκάησλ, αξρηθά δηζηαθηηθά θαη κεηά κε κεγαιχηεξε επθξάδεηα. Τπάξρνπλ ηξία ζηάδηα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ιεμηινγίνπ:  Έλλνηα – πεξηερφκελν: αχμεζε ζε νπζηαζηηθά  Γξάζε: αχμεζε ζε ξήκαηα  ΢πλάθεηα θαη δηαρσξηζκφο: αχμεζε ζε ζπλαθείο θαη κε ιέμεηο.  Σξίηε πεξίνδνο (2 – 2,6): Οη πξνηάζεηο γίλνληαη θαινζρεκαηηζκέλεο ζην φηη πεξηέρνπλ ιέμεηο γηα ηηο ζεκαληηθέο γξακκαηηθέο ζρέζεηο, φπσο ‘ππνθείκελν θαη αληηθείκελν’. Ζ θαηάθηεζε ησλ δηάθνξσλ ηχπσλ ηεο ιέμεο (inflections)αξρίδεη θαη κπνξεί λα δηαξθέζεη γηα ρξφληα. Δπέθηαζε ηνπ εχξνπο ησλ εξσηήζεσλ.  Σέηαξηε πεξίνδνο (2,6 +): Ζ απιή παξάζεζε ησλ ιέμεσλ ζηε ζχλζεζε αληηθαζίζηαηαη απφ ηεξαξρηθή δνκή θαη απφ ηελ θαηάθηεζε εληππσκέλσλ (embedded) ή πθηζηάκελσλ πξνηάζεσλ. Ζ θαηάθηεζε θάπνησλ γξακκαηηθψλ κνξθεκάησλ ζπλερίδεηαη αθφκε. Οη εξσηήζεηο ησλ παηδηψλ ηψξα πξνζαλαηνιίδνληαη ζε απηέο ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο αηηηφηεηαο. Ο Glazer (1989, ζει. 18) αλαθέξεη φηη ζην ηέινο ηνπ ηξίηνπ έηνπο, ηα παηδηά κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ρίιηεο πεξίπνπ ιέμεηο, ελψ κπνξνχλ λα θαηαλννχλ αθφκα πεξηζζφηεξεο. ΢ην ηέηαξην έηνο, νη πξνηάζεηο ηνπο εκπινπηίδνληαη θαη κε άιια κέξε ηνπ ιφγνπ, φπσο αλησλπκίεο, πξνζέζεηο ή 24 ζπλδέζκνπο (Καθαβνχιεο, 1993, ζει. 229), αιιά θάλνπλ γξακκαηηθά ιάζε, γεγνλφο ην νπνίν νθείιεηαη ζην ρακειφ βαζκφ θαηνρήο ηεο γιψζζαο απφ κέξνπο ηνπο (Καηή, 1992, ζει. 158). ΢ην πέκπην έηνο, ν βαζκφο θαηνρήο ηεο γιψζζαο απφ ηα παηδηά είλαη αξθεηά πςειφο, νη πξνηάζεηο ηνπο είλαη ζρεδφλ ηέιεηεο, ηφζν απφ ζπληαθηηθή φζν θαη απφ γξακκαηηθή άπνςε, ελψ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ δπφκηζη πεξίπνπ ρηιηάδεο ιέμεηο (Πφξπνδαο, 1984, ζει. 74). Όζν κεγαιψλεη ε εμνηθείσζε ηνπ παηδηνχ κε ην γξαπηφ ιφγν, ηφζν ηειεηνπνηείηαη θαη ε ηθαλφηεηα ρξήζεο ηνπ ιφγνπ απφ κέξνπο ηνπ. Οη εξεπλεηέο φκσο, δηαθσλνχλ γηα ην ξφιν ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο ζηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Έηζη, θάπνηνη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη νη δχν πξναλαθεξζείζεο ηθαλφηεηεο αλαπηχζζνληαη αλεμάξηεηα, ελψ θάπνηνη άιινη πηζηεχνπλ φηη αλαπηχζζνληαη παξάιιεια, ζε άκεζε ζπζρέηηζε ε κία κε ηελ άιιε. Πην ζπγθεθξηκέλα, έρεη βξεζεί ζε έξεπλεο φηη δελ ππάξρεη πςειή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε θαη ζηελ άξζξσζε θαη ην ιεμηιφγην (Johnston et al 1996, Garlock, Walley & Metsala 2001, Hulme et al 2002, Γέδε, 2005). Δηδηθφηεξα δε, ζε φ, ηη αθνξά ην θσλεκηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, καθξφρξνλε έξεπλα έρεη δείμεη φηη ε επίδξαζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ήηαλ <<πέξα θαη πάλσ>> απφ ηελ επίδξαζε ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο ζηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή (Juel, Griffith & Gough, 1986). Απφ ηελ άιιε κεξηά, ν Μαλσιίηζεο (2000) ζε έξεπλά ηνπ, έδεημε ηελ αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηε γισζζηθή αλάπηπμε θαη ηε θσλνινγηθή επίγλσζε, ηνλίδνληαο φηη ηα παηδηά πνπ έρνπλ ρακειή γισζζηθή σξηκφηεηα παξνπζηάδνπλ ρακειφηεξεο επηδφζεηο ζε αζθήζεηο πνπ αθνξνχλ ην θσλεκηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. 1.2.6.2. Ζ Γιώζζα ηνπ Πεξηβάιινληνο Έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ε πνιππινθφηεηα ηεο θσλνινγηθήο δνκήο κηαο γιψζζαο, θαζψο θαη ε ηππνινγία ηεο, επεξεάδνπλ ηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηηο δηάθνξεο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο. Έηζη, ηα παηδηά πνπ κηινχλ κηα γιψζζα πνπ απνηειείηαη απφ πνιιέο ζπιιαβέο αλνηρηνχ ηχπνπ θαη πνπ έρεη κεγάιε γξαθνθσλεκηθή αληηζηνηρία (ηηαιηθή γιψζζα), έρνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ζηηο δνθηκαζίεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο απφ εθείλα ηα παηδηά, ησλ νπνίσλ ε γιψζζα έρεη ζε κηθξφηεξα πνζνζηά ηα πξναλαθεξζέληα ραξαθηεξηζηηθά (αγγιηθή γιψζζα)(Cossu et al, 1988). Δπίζεο, ζε φ, ηη αθνξά ηελ ηππνινγία κηαο γιψζζαο, έξεπλα έρεη δείμεη ηελ ππεξνρή ησλ ηνπξθφθσλσλ λεπίσλ έλαληη ησλ αγγιφθσλσλ, ζε φ, ηη αθνξά ηηο επηδφζεηο ηνπο ζε δνθηκαζίεο απαινηθήο ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο θαη ηεο κέηξεζεο ησλ θσλεκάησλ. Σν απνηέιεζκα απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε ηνχξθηθε γιψζζα έρεη ηζρπξή θσλεεληηθή αξκνλία θαη ζην φηη ζεκαηνδνηεί ηα γξακκαηηθά ηεο ζηνηρεία (άξλεζε θ.α.) κε επηζήκαηα, ηα νπνία πξνζηίζεληαη ζην ηέινο ησλ ιέμεσλ (Oktay & Aktan, 2002). 25 1.2.6.3. Αλαγλσζηηθή ηθαλόηεηα θαη θσλνινγηθή επίγλσζε Ζ Σδνπξηάδνπ (1993, ζει. 117-119) αλαθέξεη φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε απνηειεί κία απφ ηηο ηέζζεξηο κεηαγισζζηθέο ηθαλφηεηεο: ηε θσλνινγηθή, ηε ζεκαζηνινγηθή, ηε ζπληαθηηθή θαη ηελ πξαγκαηνινγηθή επίγλσζε. Ζ θσλνινγηθή θαη ε ζεκαζηνινγηθή επίγλσζε ζρεηίδνληαη κε ηα πξψηα ζηάδηα εθκάζεζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, ελψ ε ζπληαθηηθή θαη ε πξαγκαηνινγηθή επίγλσζε ζρεηίδνληαη κε ηα κεηέπεηηα ζηάδηα θαη θπξίσο κε ηελ θαηαλφεζε ησλ θεηκέλσλ. Σε ζρέζε κεηαμχ γισζζηθψλ δεμηνηήησλ ηεο πξνζρνιηθήο πεξηφδνπ, κηα απφ ηηο νπνίεο είλαη θαη ε θσλνινγηθή επίγλσζε, θαη ηεο αλάδπζεο γξακκαηηζκνχ ζπλνςίδνπλ ζην κνληέιν ηνπο νη Whitehurst & Lonigan (ζην Σζαληνχια, Πξσηφππαπαο, Μνπδάθε, 2006), νη νπνίνη ηνλίδνπλ φηη είλαη απαξαίηεηεο δχν εηδψλ δεμηφηεηεο γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο γξαθήο θαη ηεο αλάγλσζεο: νη ‘απφ κέζα πξνο ηα έμσ’ (inside – out) θαη νη ‘απφ έμσ πξνο ηα κέζα’ (outside – in). Οη κελ πξψηεο πεξηιακβάλνπλ ηε θσλνινγηθή επίγλσζε, ηελ νλνκαζία θαη θσλεκηθή ηαπηφηεηα ησλ γξακκάησλ θαη ηε γξαθή ηνπ νλφκαηνο. ΢ηηο δε δεχηεξεο, πεξηιακβάλνληαη νη εμήο δεμηφηεηεο: ε επίγλσζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, ε πξνψζεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ ζηελ νηθνγέλεηα, ην ιεμηιφγην θαη ν αθεγεκαηηθφο ιφγνο. Ζ θσλεκηθή επίγλσζε, ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή απφ ηε ζεσξία ηεο ‘θσλεκηθήο θσδηθνπνίεζεο ή έκκεζεο ιεμηθήο πξφζβαζεο’. ΢χκθσλα κε ηε ζεσξία απηή, ν αλαγλψζηεο ‘κεηαθξάδεη’ ηηο νπηηθέο κνλάδεο, ηα γξαθήκαηα / γξάκκαηα, ζηηο αληίζηνηρεο θσλεκηθέο, ηα θσλήκαηα / θζφγγνπο, θαη κε βάζε απηέο, θαηαλνεί ηε ιέμε. Δπίζεο, ε ζεσξία ηεο ΄γξαθεκηθήο θσδηθνπνίεζεο’ ή ηεο άκεζεο ιεμηθήο πξφζβαζεο, ππνζηεξίδεη φηη ε νπηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ιέμεο, ζπλνιηθά ρξεζηκνπνηείηαη σο βάζε γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ελλνηνινγηθήο ηεο ηαπηφηεηαο. Οη παξαπάλσ ζεσξίεο, νη ζεσξίεο ηεο άκεζεο θαη ηεο έκκεζεο ιεμηθήο πξφζβαζεο, ζεσξνχλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ηε θσλεκηθή επίγλσζε γηα ηελ νκαιή αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο δεμηφηεηαο ησλ παηδηψλ. Πηζηεχεηαη κάιηζηα, φηη φηαλ ην παηδί αξρίδεη λα καζαίλεη λα δηαβάδεη, αθνινπζεί πεξηζζφηεξν ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ζεσξίαο ηεο έκκεζεο ιεμηθήο πξφζβαζεο, ζε αληίζεζε κε ηνλ ψξηκν αλαγλψζηε πνπ θαίλεηαη λα αθνινπζεί πεξηζζφηεξν ηηο δηαδηθαζίεο ηεο άκεζεο ιεμηθήο πξφζβαζεο. (Γηαλληθνπνχινπ, 2000). Ηδηαίηεξα δε, γηα ηηο γιψζζεο κε αιθαβεηηθφ ζχζηεκα γξαθήο ε επίγλσζε ηνπ θσλήκαηνο είλαη πνιχ πην ζεκαληηθή απφ ηελ επίγλσζε ηεο ζπιιαβήο Σν αληίζεην ζπκβαίλεη κε ηηο ζπιιαβηθέο γιψζζεο, π.ρ. ηελ ηαπσληθή (Γηαλληθνπνχινπ, 2000, ζει. 56). Απφ ηελ άιιε κεξηά, πέξα απφ ην παξαπάλσ ζεσξεηηθφ πιαίζην, ππάξρνπλ θαη εκπεηξηθέο κειέηεο (Ball & Blachman, 1991, Bradley & Bryant, 1983, Lundberg et al, 1988, Adams, 1990), πνπ έδεημαλ φηη ηα παηδηά πνπ έρνπλ επαηζζεηνπνηεζεί, ήδε απφ ην λεπηαγσγείν, ζηελ χπαξμε θσλεκάησλ, θαη κπνξνχλ λα αλαιχζνπλ ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν ζηηο θσλεκηθέο κνλάδεο πνπ ηνλ απαξηίδνπλ, ππεξέρνπλ ζηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο ζην δεκνηηθφ ζρνιείν, ζε ζρέζε κε ηα παηδηά πνπ δελ έρνπλ απηήλ ηελ ηθαλφηεηα. Δπίζεο, ν Golinkof (ζην Nesdale, A., Herriman, M. & Tummer, W., ζει. 58), αλαθέξεη 26 πσο νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηηο αζθήζεηο θσλεκηθήο αλάιπζεο θαη ζχλζεζεο, απνηεινχλ πξνγλσζηηθφ παξάγνληα ηνπ βαζκνχ θαηάθηεζεο ηεο κεηέπεηηα αλαγλσζηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο. Πέξα φκσο απφ ηε ζεκαζία ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ζηελ θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο, έρεη δηαπηζησζεί θαη ε ζεκαζία ηεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε Treiman θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο (Treiman, Treiman & Baron, 1983, Treiman & Zukowski,, 1991) δηαπίζησζαλ ζε έξεπλά ηνπο, φηη ππάξρεη ζεκαληηθή ζπλάθεηα κεηαμχ ηεο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ λα αλαιχνπλ ηηο ζπιιαβέο ηεο νκηιίαο ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία θαη ηεο ηθαλφηεηάο ηνπο λα δηαβάδνπλ ςεπδνιέμεηο θαη λα γξάθνπλ νξζνγξαθεκέλα. Δπίζεο, ν Bryant θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (Bradley & Bryant, 1983, Bradley & Bryant, 1985) έδσζαλ ζε παηδηά ειηθίαο 4 θαη 5 εηψλ έλα ηεζη δηάθξηζεο ηνπ δηαθνξεηηθνχ (ζπιιαβήο, ιέμεο), ην νπνίν ραξαθηεξίδνληαλ απφ νκνηνθαηαιεμία ή παξήρεζε. Ζ βαζηθή δηαπίζησζε απφ απηήλ ηελ έξεπλα ήηαλ φηη νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ απηψλ ζηα ηεζη θσλνινγηθήο επίγλσζεο, απνηεινχλ έλαλ ηζρπξφ πξνγλσζηηθφ παξάγνληα ηεο κεηέπεηηα επίδνζήο ηνπο ζηελ αλάγλσζε θαη ζηε γξαθή. Απφ ηελ άιιε, έξεπλα πνπ έγηλε ζηελ πνξηνγαιηθή γιψζζα, έδεημε φηη ε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη πην εχθνιε, φηαλ ηα παηδηά καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ ζηεξηδφκελα ζηε γξαθεκηθή πεξηζζφηεξν παξά ζηε ζπιιαβηθή κνλάδα (Cardoso-Martins, 1991). Ζ ζεκαζία ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θαίλεηαη λα ηζρχεη αλεμάξηεηα απφ ηε κέζνδν δηδαζθαιίαο ηεο γξαπηήο γιψζζαο πνπ θάζε θνξά αθνινπζείηαη (Castle, et al., 1994), ή αθφκε θαη απφ ηε γιψζζα πνπ κηινχλ θαη ζέινπλ λα κάζνπλ λα γξάθνπλ ηα παηδηά, αθνχ ε ίδηα απνηειεζκαηηθφηεηα έρεη επηβεβαησζεί ζε δηάθνξεο γιψζζεο, φπσο ζηα ηζπαληθά (Jimenez, et al., 1993), ζηα γεξκαληθά (Naslud, 1990), ζηα εβξατθά (Bentin, et al., 1990), ζηα πνξηνγαιηθά (Cordoso, 1991) θ.ά.. Δπίζεο, ζε φ, ηη αθνξά ηε ζεκαζία ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, αξθεηνί επηζηήκνλεο ππνζηεξίδνπλ, φηη ε κέηξεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ λεπίσλ, κπνξεί λα απνηειέζεη πξνγλσζηηθφ παξάγνληα ηεο κεηέπεηηα εκθάληζεο αλαγλσζηηθψλ δπζθνιηψλ, παξέρνληαο έηζη ηε δπλαηφηεηα λα απνηξαπνχλ παξφκνηα πξνβιήκαηα ( Lundberg, 1994). Ζ Γηαλληθνπνχινπ (2003), αλαθέξεη φηη, αλ νη καζεηέο εμαζθεζνχλ θσλνινγηθά, ηφηε ζα βειηηψζνπλ ην βαζκφ ηεο θσλνινγηθήο ηνπο επίγλσζεο, θαη ζα απνθηήζνπλ πην εχθνια θαη γξήγνξα ηελ αλαγλσζηηθή ηθαλφηεηα. Καη ζπλερίδεη ε κειεηεηήξηα, αλαθέξνληαο ηα απνηειέζκαηα κηαο έξεπλαο πνπ δηεμήγαγε ζε δχν νκάδεο παηδηψλ ειηθίαο πέληε θαη έμη ρξφλσλ, απφ ηηο νπνίεο ε κία είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, ελψ ε άιιε φρη. Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο, έδεημαλ φηη ε νκάδα ησλ παηδηψλ πνπ είρε εμαζθεζεί αξθεηά θσλνινγηθά, θάλεθε λα παξνπζηάδεη ζεκαληηθή πξφνδν ζηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή, θάηη πνπ ήηαλ νξαηφ αθφκε θαη ζηα δεθαηξία ηνπο. Αληηζέησο, ε νκάδα ησλ παηδηψλ, πνπ δελ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, είρε πνιχ ρακειφηεξεο επηδφζεηο. Δπίζεο, ν Πφξπνδαο θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1999, ζει. 196 – 219), δηεμήγαγαλ κηα έξεπλα ζε ηξεηο νκάδεο παηδηψλ, εθ ησλ νπνίσλ, ε κία είρε εμαζθεζεί γηα δηάζηεκα δχν πεξίπνπ κελψλ ζε θσλεκηθέο δνθηκαζίεο (θσλεκηθή αλάιπζε, θσλεκηθή ζχλζεζε, αλαγλψξηζε ηεο ζέζεο ησλ θσλεκάησλ ζε 27 ιέμεηο), ε δεχηεξε ζε νπηηθν – αληηιεπηηθέο δεμηφηεηεο, ελψ ε ηξίηε ήηαλ ε νκάδα ειέγρνπ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ, φηη ηα παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, βνεζήζεθαλ πνιχ ζην λα κάζνπλ λα δηαβάδνπλ θαη λα γξάθνπλ θαηά ηε θνίηεζή ηνπο ζηελ Α’ θαη Β’ Σάμε ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Αληηζέησο, ηα παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε νπηηθν – αληηιεπηηθέο δεμηφηεηεο, δε θάλεθε λα έρνπλ ηελ ίδηα επθνιία ζηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο. Παξφιν φκσο, πνπ ε θσλνινγηθή επίγλσζε θαίλεηαη λα απνηειεί κηα απαξαίηεηε ζπλζήθε γηα ην λα κάζεη θάπνηνο λα δηαβάδεη, δελ είλαη κηα επαξθήο ζπλζήθε. Ζ Adams (1990), φπσο πξναλαθέξζεθε, θάλεη κηα αλαζθφπεζε ζηελ έξεπλα, πξνηείλνληαο φηη είλαη θξίζηκν γηα ηα παηδηά λα αλαπηχζζνπλ ην θσλεκηθφ ηνπο επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο παξάιιεια κε ηελ εθκάζεζε γξακκάησλ. Απφ ηε ζηηγκή φκσο, πνπ νη αλαγλψζηεο έρνπλ θάπνηα επίγλσζε ησλ θσλεκάησλ θαη ησλ αληίζηνηρσλ γξαθηθψλ αλαπαξαζηάζεψλ ηνπο, ε έξεπλα έρεη δείμεη φηη, πεξαηηέξσ δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο, απμάλεη ηελ επίγλσζή ηνπο ζηε γιψζζα, βνεζψληαο έπεηηα ζηελ αλάπηπμε ησλ ηειεπηαίσλ ζηαδίσλ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο (΢εκ. γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά παξαθάησ). Ζ θσλεκηθή επίγλσζε ηδηαίηεξα, είλαη καδί έλα πξναπαηηνχκελν γηα θαη κηα ζπλέπεηα ηεο κάζεζεο ηεο αλάγλσζεο (Yopp, 1992). Απφ ηα παξαπάλσ, γίλεηαη θαλεξφ πφζν ζεκαληηθή είλαη ε θσλνινγηθή επίγλσζε γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο. 1.2.6.4. Φύιν Τπάξρεη κηα δηρνγλσκία αλάκεζα ζηνπο εξεπλεηέο γηα ηελ επίδξαζε ή φρη ηνπ παξάγνληα ‘θχιν’ ζηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηηο θσλνινγηθέο αζθήζεηο. Μεξηθέο έξεπλεο, έρνπλ δείμεη φηη δελ ππάξρνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζε φ, ηη αθνξά ηηο επηδφζεηο ησλ δχν θχισλ ζε θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο (Καξπψηεο 1995, Μαλσιίηζεο, 2000, Παπάλεο 2001). Αληίζεηα, ζε άιιεο έξεπλεο παξαηεξήζεθε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή δηαθνξά ζηηο επηδφζεηο ησλ δχν θχισλ, ππέξ ησλ θνξηηζηψλ (Παπνχιηα-Σδειέπε 1997, Γέδε 2005). Απηή ε ππεξνρή ησλ θνξηηζηψλ έλαληη ησλ αγνξηψλ, παξαηεξείηαη ζε φιεο ηηο κειέηεο πνπ αθνξνχλ ηε γισζζηθή αλάπηπμε (π.ρ. Stowe, Arnold & Ortiz, 2000) θαη κπνξεί λα νθείιεηαη, είηε ζε βηνινγηθνχο ιφγνπο, είηε ζην γεγνλφο φηη ζηα θνξίηζηα αξέζεη λα αλαπηχζζνπλ δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο (Υαξαιακπάθεο, 2001). Μπνξεί, επίζεο, λα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα θνξίηζηα ρξεζηκνπνηνχλ ηε γιψζζα ζε πην ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ απφ φηη ηα αγφξηα ή ζην ξπζκφ σξίκαλζεο ηνπο (Παπνχιηα-Σδειέπε, 1997). 28 1.2.6.5. Ζιηθία Ο βαζκφο θαηάθηεζεο ηνπ ζπιιαβηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, δε θαίλεηαη λα επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ ηνλ παξάγνληα ειηθία. Αλαιπηηθφηεξα, έξεπλα έρεη δείμεη (Fox & Routh, 1975) φηη ηα παηδηά ειηθίαο 3-7 εηψλ, δελ αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο ζην λα αληαπεμέιζνπλ ζηε δνθηκαζία απαινηθήο ζπιιαβήο θαη εχξεζεο ηνπ κέξνπο πνπ κέλεη (π.ρ. /παηδί/ - /δη/). Ζ Γέδε (2005), δηαπίζησζε ζε έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ζε κνλφγισζζα θαη ζε δίγισζζα λήπηα, φηη δελ ππάξρεη ζηαηηζηηθή δηαθνξά ζηηο επηδφζεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ λεπίσλ, πνπ λα απνδεηθλχεη φηη ηα παηδηά κεγαιχηεξεο ειηθίαο ππεξηεξνχλ ζηηο επηδφζεηο ηνπο έλαληη ησλ κηθξφηεξσλ παηδηψλ. Απφ ηελ άιιε, έξεπλεο έρνπλ δείμεη, φηη φζν κεγαιχηεξν ειηθηαθά είλαη έλα παηδί, ηφζν θαιχηεξεο επηδφζεηο παξνπζηάδεη ζηηο δηάθνξεο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο (Olofsson, 2001). Οη Lonigan et al (1998), δηαπίζησζαλ ζε έξεπλα ηνπο, φηη ε πιεηνςεθία ησλ δίρξνλσλ θαη ησλ ηξίρξνλσλ παηδηψλ, πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα, δελ κπνξνχζαλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο δνθηκαζίεο θσλεκηθήο επίγλσζεο . ΢ηελ Διιάδα, νη Παπνχιηα – Σδειέπε (1997), δηαπίζησζαλ, εμίζνπ, πςειή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηελ ειηθία ησλ παηδηψλ θαη ζηηο επηδφζεηο ζηνπο ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο. 1.2.6.6. Κνηλσληθό, νηθνλνκηθό θαη κνξθσηηθό επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ παηδηώλ Έρεη δηαπηζησζεί ν ξφινο ηνπ θνηλσληθνχ, νηθνλνκηθνχ θαη κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ παηδηνχ ζηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο ηνπ επίγλσζεο. Έξεπλεο έρνπλ δείμεη, φηη ε επίδξαζε ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ επηπέδνπ ηφζν ησλ κνλφγισζζσλ φζν θαη ησλ δίγισζζσλ παηδηψλ, είλαη ζηαηηζηηθά πνιχ ζεκαληηθή ζηελ επίδνζή ηνπο ζηηο δνθηκαζίεο θσλεκηθήο επίγλσζεο (Γέδε, 2005). Ο Μαλσιίηζεο (2000), ζε έξεπλα πνπ δηεμήγαγε ζε λήπηα, δηαπίζησζε φηη ηα παηδηά, ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν, είραλ αλαπηχμεη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηηο κεηαθνλσινγηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο, απφ ηα παηδηά, πνπ πξνέξρνληαλ απφ γνλείο κε ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν. Δπίζεο, έρεη δηαπηζησζεί, φηη φζν πην πςειφ είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ ηεο Α’ Σάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ΢ρνιείνπ, ηφζν θαιχηεξεο είλαη νη επηδφζεηο ηνπο ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο. (Παληειηάδνπ, Μπφηζαο, ΢ηδεξίδεο, 2000). Άιινη εξεπλεηέο (Bowey, 1995, Lonigan et al, 1998), έδεημαλ ζε έξεπλά ηνπο, φηη νη επηδφζεηο ησλ παηδηψλ, ην νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο ησλ νπνίσλ ήηαλ ρακειφ, ήηαλ πνιχ ρακειφηεξεο ζηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, ζε ζχγθξηζε κε ηα ππφινηπα παηδηά. 29 1.2.6.7. Φσλνινγηθή εμάζθεζε Πνιιέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη, φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε κπνξεί λα δηδαρηεί κε ηελ αλάπηπμε θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ (Adams, 1990, ζει. 57). ΢ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα θαηέιεμαλ θαη ν Lundberg θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (1998), ηνλίδνληαο επηπιένλ φηη νη καζεηέο πνπ αχμεζαλ ηελ επίγλσζή ηνπο ζηα θσλήκαηα, δηεπθφιπλαλ ηε κεηαγελέζηεξε θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο. Ζ θσλνινγηθή εμάζθεζε ησλ παηδηψλ, μεθηλψληαο απφ ηελ ‘αλαθάιπςε’ κεγαιχηεξσλ ελνηήησλ, φπσο ηε θξάζε ή ηα φξηα ησλ ιέμεσλ, ελδέρεηαη λα θηάζεη κέρξη ηε θσλεκηθή αλάιπζε. Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε πεξηιακβάλεη δηάθνξεο αζθήζεηο γηα φια ηα θσλνινγηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο, δειαδή πεξηιακβάλεη αζθήζεηο (Σάθα, 2001, ζει. 162): -Υσξηζκνχ ηεο ιέμεο ζε ζπιιαβέο. -Αλαγλψξηζεο ηεο πξψηεο θαη ηεο ηειεπηαίαο ζπιιαβήο κηαο ιέμεο. -Απάιεηςεο ηεο αξρηθήο ζπιιαβήο. -Οκνηνθαηαιεμίαο. -Αλαγλψξηζεο ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο. -Απάιεηςεο ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο. -Αληηθαηάζηαζεο ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο. -Αλαγλψξηζεο ηεο ζέζεο ησλ θσλεκάησλ ζηηο ιέμεηο. -Αλάιπζεο ηεο ιέμεο ζηα επηκέξνπο θσλήκαηα θαη αλαζχλζεζήο ηεο. -Σαχηηζεο θσλήκαηνο – γξαθήκαηνο Οθηάκελε έξεπλα πνπ έγηλε ζηε Γαλία, ζε 400 λήπηα ειηθίαο πεξίπνπ 6 εηψλ, έδεημε ηε ζεηηθή επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο εμάζθεζεο ζηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο. (Lundberg et al, 1998). Ζ δπλαηφηεηα εμάζθεζεο ησλ παηδηψλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε κε ηελ εθαξκνγή θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, έρεη δηαπηζησζεί θαη απφ έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη γηα ηελ αγγιηθή γιψζζα (Byrne & Fielding – Barnsley, 1991, Torgesen et al, 1992), ηε γεξκαληθή (Schneider et al, 1997), ηελ πνισληθή (Mauerer, 1995), ηελ ηζερηθή (Caravolas & Bruck, 1993), ηελ εβξατθή (Kozminsky & Kozminsky) θαη ηελ ειιεληθή (Σάθα, 1998). ΢ηελ Διιάδα, ε Σάθα (1998) θαη νη ζπλεξγάηεο ηεο, κειέηεζαλ ηελ επίδνζε δπν νκάδσλ λεπίσλ (ειηθίαο 5 – 6, 5) εηψλ ζε αλάινγεο κε ηηο παξαπάλσ δνθηκαζίεο. Ζ κία νκάδα λεπίσλ (πεηξακαηηθή), είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά γηα ηέζζεξηο κήλεο, ελψ ε άιιε νκάδα (ειέγρνπ), αθνινχζεζε θαλνληθά ην επίζεκν αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηνπ Νεπηαγσγείνπ. Σα ίδηα παηδηά αξγφηεξα, φηαλ ηειείσλαλ ηελ Α’ Σάμε ηνπ Γεκνηηθνχ ΢ρνιείνπ, ππνβιήζεθαλ ζε έλα ζηαζκηζκέλν ηεζη κέηξεζεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο (Σάθα, 1995), φπνπ δηαπηζηψζεθε φηη ηα παηδηά ηεο πεηξακαηηθήο νκάδαο, 30 πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, βνεζήζεθαλ πνιχ ζηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο, ζε αληίζεζε κε ηα παηδηά ηεο νκάδαο ειέγρνπ. Αθφκε, ν Μαλσιίηζεο (2000) δηαπίζησζε ζε έξεπλά ηνπ, φηη αθφκα θαη νη πην δχζθνιεο κνξθέο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ ζηα λήπηα, παξφηη δε γλσξίδνπλ αθφκα αλάγλσζε. Ο Spector (1995), θάλεη ηηο παξαθάησ ζπζηάζεηο, γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο αλαθνξηθά κε ην θσλεκηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο:  ΢ην πξνζρνιηθφ επίπεδν, ηα παηδηά ζα πξέπεη λα εκπιέθνληαη ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ θαηεπζχλνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζηνπο ήρνπο ησλ ιέμεσλ, ηέηνηεο φπσο ηα ξπζκηθά παηρλίδηα θαη ηα παηρλίδηα παξήρεζεο.  Οη καζεηέο πξέπεη λα δηδάζθνληαη λα θάλνπλ θαηάηκεζε θαη λα ζπλδπάδνπλ.  Να ζπλδπάδεηαη ε εθπαίδεπζε ζηελ ηκεκαηνπνίεζε κε ηε δηδαζθαιία ησλ ζρέζεσλ γξακκάησλ – ήρσλ.  Να γίλεηαη ζπζηεκαηηθή παξνπζίαζε δηάθνξσλ παξαδεηγκάησλ αθνινπζίαο, φηαλ δηδάζθεηαη ε ηκεκαηνπνίεζε θαη ν ζπλδπαζκφο.  Ζ δηδαζθαιία λα γίλεηαη κε πξσηφηππεο αζθήζεηο. Ζ Hallie Yopp (1992, ζει. 70), πξνζθέξεη ηηο αθφινπζεο γεληθέο ζπζηάζεηο γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο:  Κξάηα κηα αίζζεζε παηρληδηνχ θαη ςπραγσγίαο, απφθπγε επαλαιακβαλφκελε θαη κεραληθή απνκλεκφλεπζε.  Υξεζηκνπνίεζε ζπλεξγαηηθά πεξηβάιινληα πνπ ελζαξξχλνπλ ηελ αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηα παηδηά.  Δλζάξξπλε ηελ πεξηέξγεηα ησλ παηδηψλ γηα ηε γιψζζα θαη ηνλ πεηξακαηηζκφ ηνπο κε απηή.   Δπέηξεςε θαη πξνεηνηκάζνπ γηα αηνκηθέο δηαθνξέο. ΢ηγνπξέςνπ φηη ην πεξηβάιινλ ηεο δνθηκαζίαο δελ είλαη ηέηνην πνπ λα δίλεη ζηα παηδηά ηελ αίζζεζε φηη αμηνινγνχληαη, αιιά είλαη πεξηζζφηεξν ςπραγσγηθφ θαη αλεπίζεκν. Οη παηδαγσγνί ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, ζα πξέπεη απφ ηελ αξρή ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο λα νξγαλψλνπλ ζηελ ηάμε ηνπο δξαζηεξηφηεηεο, πνπ ζα ζηνρεχνπλ ζηελ ελίζρπζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ παηδηψλ. Γηα λα έρνπλ φκσο απνηέιεζκα νη δξαζηεξηφηεηεο απηέο, ζα πξέπεη λα αθνινπζνχλ θάπνηα ζηάδηα (Σάθα, 2001, ζει. 161):  Να μεθηλνχλ κε αζθήζεηο πνπ δεηνχλ αλαγλψξηζε θαη ρεηξηζκφ ιέμεσλ θαη ζπιιαβψλ, ιφγσ ηνπ φηη ηα κηθξά παηδηά αλαγλσξίδνπλ θαη ρεηξίδνληαη επθνιφηεξα ηηο κεγαιχηεξεο θσλνινγηθέο κνλάδεο.  Να ζπλερίδνπλ κε αζθήζεηο πνπ απαηηνχλ ηελ αλαγλψξηζε θαη ην ρεηξηζκφ ησλ θσλεκάησλ. 31  ΢ηηο αζθήζεηο γηα ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ θσλεκάησλ, ζα πξέπεη ζε πξψην ζηάδην λα δίλνληαη αζθήζεηο πνπ λα αθνξνχλ ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο θαη έπεηηα λα πξνρσξνχλ ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ ηειηθνχ ή ηνπ ελδηάκεζνπ.  ΢ηηο αζθήζεηο αλαγλψξηζεο, απάιεηςεο ή αληηθαηάζηαζεο ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο κηαο ιέμεο, είλαη απαξαίηεην λα πξνεγνχληαη φζεο αζθήζεηο έρνπλ ιέμεηο πνπ αξρίδνπλ κε θσλήελ θαη λα έπνληαη φζεο έρνπλ ιέμεηο πνπ αξρίδνπλ κε ζχκθσλν. ΢ε φ, ηη αθνξά κάιηζηα ηηο ιέμεηο πνπ αξρίδνπλ κε ζχκθσλν, ζα πξέπεη λα πξνεγνχληαη εθείλεο πνπ ην αξρηθφ θψλεκα ησλ ιέμεσλ είλαη ερεξφ (φπσο, γηα παξάδεηγκα, ην /r/ ή ην /z/) ή εμαθνινπζεηηθφ ζχκθσλν (φπσο, γηα παξάδεηγκα, ην /n/ ή ην /m/) θαη λα έπνληαη εθείλεο πνπ ην ζχκθσλν ησλ ιέμεσλ είλαη άερν ή ζηηγκηαίν (φπσο, γηα παξάδεηγκα, ην /k, ην /p/, ην /t/.  ΢ηηο αζθήζεηο θσλήκαηνο – γξαθήκαηνο πξέπεη λα δίλεηαη έκθαζε ζην θψλεκα θαη φρη ζηελ νλνκαζία ηνπ γξάκκαηνο.  Οη παηδαγσγνί δελ είλαη απαξαίηεην λα εμαληινχλ πξψηα ηηο αζθήζεηο πνπ αθνξνχλ ζηηο ιέμεηο θαη λα ζπλερίδνπλ έπεηηα κε ηηο αζθήζεηο πνπ έρνπλ σο ζηφρν λα εμαζθνχλ ηα παηδηά ζηελ αλαγλψξηζε ή ζην ρεηξηζκφ ησλ ζπιιαβψλ. Παξάιιεια κε ηηο αζθήζεηο πνπ ηα βνεζνχλ λα θαηαλνήζνπλ ηα φξηα ησλ ιέμεσλ, ηα παηδηά κπνξνχλ λα αζθνχληαη θαη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ζπιιαβήο. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, ελψ πξνζπαζνχλ λα ρσξίζνπλ κηα πξφηαζε ζηηο επηκέξνπο ιέμεηο ηεο, κπνξνχλ λα απνκνλψζνπλ κηα ιέμε απφ ηελ πξφηαζε, λα ηε ρσξίζνπλ ζε ζπιιαβέο, λα απαιείςνπλ ηελ αξρηθή ζπιιαβή ηεο ή λα βξνπλ ιέμεηο πνπ λα αξρίδνπλ απφ ηελ ίδηα ζπιιαβή, απφ ηελ νπνία αξρίδεη θαη ε ιέμε – ζηφρνο.  Οη δξαζηεξηφηεηεο γηα ηε θσλεκηθή επίγλσζε κπνξνχλ λα εληάζζνληαη θαη ζε κηα δξαζηεξηφηεηα, πνπ ν θχξηνο ζηφρνο ηεο δελ είλαη ε θαζαπηφ θαιιηέξγεηα ηεο. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, φηαλ ηα παηδηά εμεηάδνπλ ην ζέκα ‘δψα ηνπ δάζνπο’, θαινχληαη λα απνκνλψζνπλ ηε ιέμε ‘ειάθη’ θαη λα βξνπλ ιέμεηο πνπ αξρίδνπλ απφ ην θψλεκα απφ ην νπνίν αξρίδεη ε ιέμε ‘ειάθη’ θ. ν. θ.  Οη δξαζηεξηφηεηεο πνπ θαινχληαη λα θάλνπλ ηα παηδηά ζα πξέπεη λα είλαη παηγληψδεηο θαη επράξηζηεο γηα λα κελ θνπξάδνληαη θαη γηα λα κε δπζαλαζρεηνχλ. ΢ε απηφ κπνξεί λα βνεζήζεη θαη ε ίδηα ε αξρή ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο, φηαλ γηα παξάδεηγκα ν παηδαγσγφο ρξεζηκνπνηεί ην θνπθινζέαηξν ή ηε ινγνηερλία σο πιαίζηα θαη σο αθφξκεζε γηα ηελ αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ θσλεκηθήο επίγλσζεο. Ζ Γηαλληθνπνχινπ (2000, ζει. 60) αλαθέξεη φηη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε ησλ παηδηψλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο παίδεη ε δηεμαγσγή ησλ παξαθάησ δξαζηεξηνηήησλ:  Ζ αλάγλσζε ή ε αθήγεζε ηζηνξηψλ ζηα παηδηά.  Ζ πξνζέγγηζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηχπνπ.  Οη πξψηεο απφπεηξεο ησλ παηδηψλ λα γξάςνπλ.  Ζ ελαζρφιεζή ηνπο κε δηαθφξνπ ηχπνπ γξάκκαηα, φπσο καγλεηηθά, ζνθνιαηέληα πνπ θπθινθνξνχλ επξέσο ζην εκπφξην. 32  Ζ επαθή ηνπο απφ ηα βξεθηθά ηνπο αθφκε ρξφληα κε παηδηθά ηξαγνχδηα, πνηήκαηα, δηαθεκηζηηθά ζιφγθαλ, ζηηρνπξγήκαηα, ιεθηηθά παηρλίδηα, γισζζνδέηεο, λαλνπξίζκαηα, ηαρηαξίζκαηα, παηδηθά ιατθά ηξαγνπδάθηα, θ.α. Ζ εξεπλήηξηα, αλαθέξεη αθφκα, φηη νη παξαπάλσ πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο ζα πξέπεη λα αξρίζνπλ λα δηεμάγνληαη απφ ηνπο γνλείο ησλ λεπίσλ θαη θαηφπηλ ζε ζπλελλφεζε κε ηνπο παηδαγσγνχο. 1.2.6.8. Γλώζε ησλ γξακκάησλ Οη πεξηζζφηεξεο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ, ζρεηίδεηαη γεληθφηεξα κε ηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θαη φρη εηδηθά κε ηε θσλεκηθή επίγλσζε. Ο Μαλσιίζεο φκσο (2000), δηαπίζησζε φηη ε γλψζε ησλ γξακκάησλ δε θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη ηφζν κε ηηο επηδφζεηο ησλ λεπίσλ ζην ζπιιαβηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θαη θπξίσο ζηηο δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο θαηάηκεζεο, φζν κε ην θσλεκηθφ ηεο επίπεδν. Μάιηζηα, παξαηεξήζεθε φηη ππάξρνπλ παηδηά ειηθίαο 5,8 θαη 6,2 εηψλ, ηα νπνία ελψ δε γλσξίδνπλ γξάκκαηα ηεο αιθαβήηνπ, κπνξνχλ λα εκθαλίζνπλ αθφκα θαη δχζθνιεο κεηαθσλνινγηθέο ηθαλφηεηεο, ηέηνηεο φπσο ε θσλεκηθή θαηάηκεζε θαη ε θσλεκηθή απάιεηςε. ΢ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα νδεγήζεθαλ θαη άιιεο έξεπλεο (Παπάλεο, 2001). Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε Γέδε (2005), δηαπίζησζε ζε έξεπλά ηεο φηη, φηαλ ηα παηδηά γλσξίδνπλ ειάρηζηα γξάκκαηα θαη είλαη κε αλαγλψζηεο, ηφηε ν βαζκφο ηεο θσλεκηθήο ηνπο επίγλσζεο είλαη πάξα πνιχ ρακειφο θαη φηη ζπλεπψο δελ είλαη δπλαηφ λα αληαπεμέιζνπλ ζε δχζθνιεο δνθηκαζίεο . ΢ε θάπνηεο γιψζζεο, δε, ε αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζρεηίδεηαη ζηελά κε ηε γλψζε φρη κφλν ηνπ ήρνπ, αιιά θαη ηεο νλνκαζίαο ησλ γξακκάησλ (Burgess et al, 1997). Ο Μαλσιίηζεο (2000, ζει. 241), ππνζηεξίδεη φηη ε νπηηθνπνίεζε ηνπ ήρνπ κέζσ ηνπ γξάκκαηνο βνεζά ζηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ηνπ παηδηνχ. ΢ε φ, ηη αθνξά ηνλ αξηζκφ ησλ γξακκάησλ πνπ πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηα παηδηά πξνθεηκέλνπ λα κπνξνχλ λα αληαπνθξίλνληαη επηηπρψο ζηηο δηαδηθαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο γεληθφηεξα, δελ ππάξρεη ζπκθσλία κεηαμχ ησλ εξεπλεηψλ. Ο Μαλσιίηζεο (2000) δηαπίζησζε ζε έξεπλα ηνπ φηη ε γλψζε έζησ θαη ελφο γξάκκαηνο, επεξεάδεη ζεηηθά ηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ζηηο θσλεκηθέο, θπξίσο, δνθηκαζίεο. Απφ ηελ άιιε, ν Παπάλεο (2001), δηαπίζησζε ζε έξεπλά ηνπ φηη ηα παηδηά πνπ γλψξηδαλ πάλσ απφ ηξία γξάκκαηα ππεξηεξνχζαλ ζηηο επηδφζεηο ηνπο ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο έλαληη ησλ παηδηψλ πνπ γλψξηδαλ δχν γξάκκαηα. 1.2.6.9. Γηγισζζία θαη θσλνινγηθή επίγλσζε Ο νξηζκφο ηεο δηγισζζίαο θαηά θαηξνχο έρεη γίλεη ζε ζρέζε κε δηάθνξα θξηηήξηα. Σα θξηηήξηα απηά είλαη ηα εμήο: ε πξνέιεπζε, ε γισζζηθή ηθαλφηεηα, ε ζηάζε ηνπ δίγισζζνπ θαη ηνπ 33 πεξηβάιινληνο ηνπ απέλαληη ζηηο γιψζζεο κε ηηο νπνίεο έξρεηαη ζε επαθή θαη ε ιεηηνπξγία (SkutnabbKangas, 1984, ζει. 81). Αλαιπηηθφηεξα, ζπλερίδεη ε εξεπλήηξηα, ζε φ, ηη αθνξά ην θξηηήξην ηεο πξνέιεπζεο, έλα άηνκν ζεσξείηαη δίγισζζν, φηαλ έκαζε δπν γιψζζεο, απφ φηαλ άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη γισζζηθά. Γηα ην θξηηήξην ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο, έρνπλ δηαηππσζεί δηάθνξνη νξηζκνί, φπσο: Έλα άηνκν ζεσξείηαη δίγισζζν, φηαλ γλσξίδεη δχν γιψζζεο, ζε επίπεδν φκνην κε εθείλν ηνπ θπζηθνχ νκηιεηή (Bloomfield, 1993, ζην Romaine, 1989, ζει. 10), θαη φηαλ θαηέρεη, έζησ θαη ζε πεξηνξηζκέλν επίπεδν, ηε γισζζηθή δεμηφηεηα ηεο θαηαλφεζεο ή ηεο νκηιίαο ή ηεο αλάγλσζεο ή ηεο γξαθήο (Macnamara, 1969, ζην Skutnabb-Kangas, 1984, ζει. 82). Δπίζεο, ζε φ, ηη αθνξά ην θξηηήξην ηεο ζηάζεο πνπ θξαηά ην δίγισζζν άηνκν θαη ην πεξηβάιινλ ηνπ απέλαληη ζηηο γιψζζεο κε ηηο νπνίεο έξρεηαη ζε επαθή, δίγισζζν ζεσξείηαη έλα άηνκν, ην νπνίν ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ σο ‘δίγισζζν’. Σέινο, ζε φ,ηη αθνξά ην θξηηήξην ηεο ιεηηνπξγίαο, δίγισζζν ζεσξείηαη ην άηνκν πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί ελαιιαθηηθά δχν γιψζζεο (Weinreich, 1968, ζει. 1, 1953, α΄ έθδνζε). ΢ηελ παξνχζα εξγαζία, γηα ηνλ νξηζκφ ηεο δηγισζζίαο, πηνζεηείηαη ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ δίγισζζνπ αηφκνπ, ζχκθσλα κε ην θξηηήξην ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο. Έηζη, φηαλ ζα γίλεηαη αλαθνξά ζε δίγισζζα λήπηα, ζα λννχληαη εθείλα ηα λήπηα πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ελαιιαθηηθά δχν γιψζζεο, ηελ ειιεληθή θαη ηε γιψζζα ηνπ παηέξα ή ηεο κεηέξαο ηνπο. Ο Watson (1991), αλαθέξεη φηη ν παξάγνληαο δηγισζζία δε ζρεηίδεηαη κε ην βαζκφ θσλνινγηθήο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ. Έηζη, ηφζν ηα κνλφγισζζα, φζν θαη ηα δίγισζζα παηδηά εκθαλίδνληαη λα έρνπλ ηνλ ίδην βαζκφ θσλνινγηθήο αλάπηπμεο. Δηδηθφηεξα, φκσο, αλαθνξηθά κε ην ζπιιαβηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, ηα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ δε ζπγθιίλνπλ ππέξ ή θαηά ησλ δίγισζζσλ παηδηψλ. Έξεπλα ησλ Bruck θαη Genesee (1995), έδεημε φηη δελ ππήξραλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππέξ ησλ δίγισζζσλ παηδηψλ ζηηο ζπιιαβηθέο δνθηκαζίεο, αλ εμαηξέζνπκε κηα ππεξνρή ηνπο έλαληη ησλ κνλφγισζζσλ παηδηψλ, ζηε δνθηκαζία ζπιιαβηθήο θαηάηκεζεο. Όκσο, έξεπλα ησλ Mumtaz θαη Humphreys (2001), έδεημε κηα ππεξνρή ησλ δίγισζζσλ (ζε αγγιηθά θαη Urdu) παηδηψλ, ειηθίαο 7-8 εηψλ, έλαληη ησλ κνλφγισζζσλ (αγγιφθσλσλ) ζπλνκηιήθσλ ηνπο, ζηε δνθηκαζία απφθαζεο γηα ην αλ δχν ιέμεηο νκνηνθαηαιεθηνχλ ή φρη. Απφ ηελ άιιε, ζε φ, ηη αθνξά ην θσλεκηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ε δηγισζζία δελ εκπνδίδεη ηελ αλάπηπμε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ησλ λεπίσλ θαη ηεο επίδνζήο ηνπο ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο δνθηκαζίεο ζχλζεζεο θαη αλαγλψξηζεο ηνπ απαιεηθζέληνο αξρηθνχ θσλήκαηνο (Γέδε, 2005). 34 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ΢ 2.1. ΑΝΑΓΚΑΗΟΣΖΣΑ ΣΖ΢ ΠΑΡΟΤ΢Α΢ ΈΡΔΤΝΑ΢ Καηά θαηξνχο έρνπλ πινπνηεζεί δηάθνξα πξνγξάκκαηα θσλνινγηθήο εμάζθεζεο ησλ λεπίσλ ηφζν ζηελ Διιάδα (Σάθα 1998), φζν θαη ζην εμσηεξηθφ (Bowey, 1994). Απφ ηελ πινπνίεζε ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ, εμήρζεζαλ πνιχ ζεκαληηθά απνηειέζκαηα, ηα νπνία ζρεηίδνληαλ, φπσο θάλεθε ζην ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, κε ηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο (Adams, 1995). Όκσο, ζηα πεξηζζφηεξα απφ απηά ηα πξνγξάκκαηα θσλνινγηθήο εμάζθεζεο, δε κειεηψληαη ζηνηρεία ηεο γισζζηθήο αλάπηπμεο, ηέηνηα φπσο ε γξαθνθσλεκηθή αληηζηνηρία, ε νπνία, φπσο θάλεθε ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην, απνηειεί ζεκαληηθφ παξάγνληα ζηελ θαηαλφεζε, αιιά θαη ζηελ θαηάθηεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Δπίζεο, ζηηο πεξηζζφηεξεο έξεπλεο, δε κειεηψληαη ζηνηρεία, φπσο ε ηθαλφηεηα εληνπηζκνχ αιινθψλσλ απφ ηα λήπηα, ε νπνία κπνξεί λα θαηαδείμεη, ίζσο, ηελ έιιεηςε ηεο απφιπηεο γξαθνθσλεκηθήο αληηζηνηρίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, αιιά θαη ηηο ηπρφλ δπζθνιίεο πνπ κπνξεί λα αληηκεησπίζνπλ ηα λήπηα ζηε κεηέπεηηα ζρνιηθή ηνπο δσή, ζε φ, ηη αθνξά ηελ θσδηθνπνίεζε ηεο πξνθνξηθήο γιψζζαο. Ζ αλαγθαηφηεηα, ινηπφλ, ηεο παξνχζαο έξεπλαο έγθεηηαη αθελφο κελ ζηε δηεξεχλεζε ηεο δπλαηφηεηαο εμάζθεζεο ησλ παηδηψλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε, αθεηέξνπ δε ζηε κειέηε ησλ επηπηψζεσλ ηεο εμάζθεζεο απηήο ζηελ θαηάθηεζε, σο ελφο βαζκνχ, ηεο θσλνινγηθήο δνκήο ηεο γιψζζαο απφ ηα λήπηα. 2.2. ΢ΚΟΠΟΗ ΣΖ΢ ΈΡΔΤΝΑ΢ Κχξηνο ζθνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο, είλαη λα δηεξεπλεζεί θαηά πφζνλ ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο έρνπλ αλαπηπγκέλε ηε θσλνινγηθή επίγλσζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο θαη ζε πνην βαζκφ. Έλαο επηκέξνπο ζηφρνο, είλαη λα δηεξεπλεζεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κπνξεί λα αλαπηπρζεί ε επίγλσζε ησλ παηδηψλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο σο πξνο ην θσλνινγηθφ ζχζηεκα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο. Έλαο επηπιένλ ζηφρνο, είλαη λα δεηρηεί, κε βάζε ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ έρνπλ πξνθχςεη απφ ην πξψην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, αλ θαη θαηά πφζν, δπζθνιεχνληαη νη καζεηέο, θαη δε ηνπ λεπηαγσγείνπ, ζην λα θαηαθηήζνπλ θάπνηεο δεμηφηεηεο, ηέηνηεο φπσο ε αληίιεςε ηεο ζρεηηθήο γξαθνθσλεκηθήο αληηζηνηρίαο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, ν εληνπηζκφο ησλ αιινθψλσλ, ε αληίιεςε φηη 35 νη ιέμεηο απνηεινχληαη απφ ζπιιαβέο θαη θσλήκαηα, πξνθεηκέλνπ λα εληαρζνχλ νκαιά θαη αβίαζηα ζηνλ ‘αιθαβεηηθφ θφζκν’ ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Γηεξεπλάηαη επίζεο, ε επίδξαζε δηάθνξσλ παξαγφλησλ ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε ησλ λεπίσλ, φπσο ε ειηθία, ην θχιν, ε πξνέιεπζε, ε γλψζε γξακκάησλ, ε δηγισζζία θαη ην θνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο. 2.3. ΤΠΟΘΔ΢ΔΗ΢ ΣΖ΢ ΈΡΔΤΝΑ΢ Με βάζε ηα ζεσξεηηθά θαη εξεπλεηηθά δεδνκέλα δεκνζηεπκάησλ πνπ παξαηέζεθαλ ζην ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο παξνχζαο έξεπλαο, δηαηππψλνληαη νη αθφινπζεο ππνζέζεηο ηεο έξεπλαο:  Κύξηα ππόζεζε: Θα δηαπηζησζνχλ δηαθνξέο ζηελ επίδνζε αλάκεζα ζηα λήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θαη ζε εθείλα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί. Οη δηαθνξέο απηέο, ζα αθνξνχλ, απφ ηε κηα, ην ζχλνιν ησλ δνθηκαζηψλ, ελψ απφ ηελ άιιε, θαη θάπνηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο ησλ δνθηκαζηψλ.   Δπηκέξνπο ππνζέζεηο: Οη επηδφζεηο θαη ησλ δχν νκάδσλ ησλ παηδηψλ ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο ζα θπκαλζνχλ ζε ρακειά επίπεδα, θπξίσο ζηηο δπζθνιφηεξεο απφ απηέο, δειαδή ζηε θσλεκηθή θαηάηκεζε θαη απαινηθή.  Ζ επηζήκαλζε ηεο νκνηνθαηαιεμίαο, ίζσο λα είλαη εχθνιε θαη γηα ηηο δχν νκάδεο, κε έλα πξνβάδηζκα ζηελ νκάδα πνπ έρεη εμαζθεζεί θσλνινγηθά έλαληη εθείλεο πνπ δελ έρεη.  Ζ δνθηκαζία εχξεζεο ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο, είλαη πηζαλφ λα είλαη πην εχθνιε απφ φηη ε δνθηκαζία εχξεζεο ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο.  Σα παηδηά θαη ησλ δχν νκάδσλ, ζα ππεξέρνπλ ζηηο δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο, έλαληη εθείλσλ ηεο θσλεκηθήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε δνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηφηεηαο σο πξνο ηε ζπιιαβή, αλακέλεηαη λα είλαη πην εχθνιε απφ ηελ άζθεζε επηζήκαλζεο ηεο νκνηφηεηαο σο πξνο ην θψλεκα.  Ζ εχξεζε ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, αιιά θαη ηεο κεζαίαο ζπιιαβήο, ζα δπζθνιέςεη ηδηαίηεξα θαη ηηο δχν νκάδεο ησλ παηδηψλ.  Ζ ειηθία, ζα είλαη έλαο απφ ηνπο παξάγνληεο. πνπ ζα επεξεάζεη ηελ επίδνζε ησλ παηδηψλ ζηηο δνθηκαζίεο. Σα κεγαιχηεξα παηδηά, ζα έρνπλ έλα πξνβάδηζκα έλαληη ησλ κηθξφηεξσλ. 36  Σν θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ζα απνηεινχλ βαζηθνχο παξάγνληεο, ζηελ επίδνζε ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά πςειήο θνηλσληθννηθνλνκηθήο πξνέιεπζεο θαη κε γνλείο κε πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν, ζα ππεξέρνπλ ησλ παηδηψλ κε ρακεινχο ηνπο αληίζηνηρνπο δείθηεο.  Σν θχιν, ίζσο λα έρεη θάπνηα επίδξαζε ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε φισλ ησλ λεπίσλ, κε ηα θνξίηζηα λα έρνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο απφ ηηο αληίζηνηρεο ησλ αγνξηψλ.  Σα λήπηα, πνπ ζα γλσξίδνπλ θάπνηα γξάκκαηα, ζα κπνξέζνπλ λα αληαπνθξηζνχλ κε αξθεηά πην κεγάιε επθνιία ζηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, θαη θπξίσο, ζηηο πην δχζθνιεο απφ απηέο, πνπ αθνξνχλ ην θσλεκηθφ ηεο επίπεδν. 2.4. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΈΡΔΤΝΑ΢ 2.4.1. Σόπνο, ρξόλνο θαη δηάξθεηα δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο Ζ παξνχζα έξεπλα, δηεμήρζε παξάιιεια ζε δχν λεπηαγσγεία. Σα έλα λεπηαγσγείν ήηαλ ην 19ν λεπηαγσγείν ησλ Αγίσλ Απνζηφισλ ηεο πφιεσο ηεο Ρφδνπ θαη ην άιιν ην λεπηαγσγείν Καιαβάξδσλ Ρφδνπ, φπνπ ππεξεηνχζε θαη ε εξεπλήηξηα. Ζ επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πεξηνρψλ έγηλε, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε θσλνινγηθή επίγλσζε ησλ παηδηψλ, ζε ζρέζε κε ηηο εκπεηξίεο ηνπ επξχηεξνπ πεξηβάιινληφο ηνπο. Ζ έξεπλα, δηεμήρζε ην ζρνιηθφ έηνο 2005 – 2006, θαη ζπγθεθξηκέλα, θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα αξρέο – ηέιε Μαΐνπ, πξνθεηκέλνπ λα βξίζθνληαη θαη ηα πξνλήπηα ζε έλα επίπεδν γεληθήο λνεηηθήο θαη γλσζηηθήο αλάπηπμεο, πνπ λα ηνπο επηηξέπεη λα ζπκκεηάζρνπλ ζηηο πξνγξακκαηηζκέλεο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο εμάζθεζεο. Δπίζεο, σο πξνο ην ρξφλν, ε θάζε λεπηαγσγφο ήηαλ ειεχζεξε λα επηιέμεη, αλ ζα απνπεξάησλε ηηο αζθήζεηο ζε κηθξφηεξν ή ζε κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα. Απηφ έγηλε, γηα λα γίλεη ζεβαζηφ, απφ ηε κηα, ην πξφγξακκα πνπ εθαξκνδφηαλ ζην θάζε λεπηαγσγείν, ελψ απφ ηελ άιιε, γηα λα γίλνπλ ζεβαζηέο θαη νη αλάγθεο ησλ λεπίσλ, δειαδή, νη αζθήζεηο λα απνηειέζνπλ φκνξθα θαη ραξνχκελα γισζζηθά παηρλίδηα θαη φρη θνπξαζηηθέο δνθηκαζίεο ρσξίο λφεκα γηα ηα ίδηα ηα παηδηά. 2.5. ΣΟ ΓΔΗΓΜΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ Σν δείγκα ηεο έξεπλαο, ην απνηεινχζαλ 25 παηδηά, εθ ησλ νπνίσλ, ηα 11 ήηαλ λήπηα, ελψ ηα ππφινηπα, ήηαλ πξνλήπηα. Ζ επηινγή ηνπ δείγκαηνο ήηαλ ηπραία, σο πξνο ην πνζνζηφ ησλ λεπίσλ θαη 37 ησλ πξνλεπίσλ, δηφηη απηφ πνπ καο ελδηέθεξε, ήηαλ λα εμεηάζνπκε ην ζέκα καο ζε κηα νπνηαδήπνηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα. Απφ ην παξαπάλσ ζπλνιηθφ δείγκα, ηα 14 παηδηά δελ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Απφ ηα 14 παηδηά, ηα 5 ήηαλ λήπηα, ελψ ηα 9 ήηαλ πξνλήπηα. Απφ ηα 5 λήπηα, ηα 4 ήηαλ θνξίηζηα, ελψ ην 1 ήηαλ αγφξη. Απφ ηα 9 πξνλήπηα, ηα 6 ήηαλ θνξίηζηα, ελψ ηα 3 ήηαλ αγφξηα. Σα παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε αζθήζεηο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, ήηαλ 11. Απφ απηά, ηα 6 ήηαλ λήπηα, ελψ ηα 5 ήηαλ πξνλήπηα. Απφ ηα λήπηα, ηα 4 ήηαλ θνξίηζηα, ελψ ηα δχν ήηαλ αγφξηα. Απφ ηα πξνλήπηα, ηα 4 ήηαλ αγφξηα, ελψ ην 1 ήηαλ θνξίηζη. Απφ ην παξαπάλσ δείγκα, ε εμαζθεκέλε νκάδα ησλ παηδηψλ δηέκελε ζε ρσξηφ ηεο Ρφδνπ, ελψ ε κε εμαζθεκέλε νκάδα ησλ παηδηψλ δηέκελε ζηελ πφιε ηεο Ρφδνπ. Απηή ε επηινγή ηεο δείγκαηνο έγηλε γηα λα κειεηεζεί, αλ ν ηφπνο πνπ δηέκελαλ ηα παηδηά ζα έπαηδε θάπνην ξφιν ζηηο επηδφζεηο ηνπο ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο. Ζ εμάζθεζε ηεο νκάδαο ησλ παηδηψλ πνπ δηέκελε ζε ρσξηφ ηεο Ρφδνπ, είρε αξρίζεη λα γίλεηαη απφ ηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. Οη δνθηκαζίεο πνπ δίλνληαλ ζηα παηδηά εληάζζνληαλ ζην θαζεκεξηλφ πξφγξακκα ηνπ λεπηαγσγείνπ, ζηηο ιεγφκελεο ‘ξνπηίλεο’ ηνπ λεπηαγσγείνπ, κεηά ηηο ειεχζεξεο δξαζηεξηφηεηεο, ρσξίο λα έρνπλ ζπγθεθξηκέλε δηάξθεηα, αιιά νχηε θαη ζπγθεθξηκέλε επαλαιακβαλφκελε κνξθή. Γηεμάγνληαλ δειαδή κία ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο δνθηκαζίεο πνπ παξνπζηάδνληαη παξαθάησ, αλάινγα κε ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ, ην ρξφλν πνπ είρε ε λεπηαγσγφο ζηε δηάζεζή ηεο πξνθεηκέλνπ λα πινπνηήζεη ηηο νξγαλσκέλεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ έπνληαλ ησλ ειεχζεξσλ, αιιά θαη ην επίπεδν ηεο γλσζηηθήο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ, γηα παξάδεηγκα ε δξαζηεξηφηεηα δηαρσξηζκνχ ησλ επηζέησλ ησλ παηδηψλ πνπ άξρηδαλ κε ην ίδην γξάκκα ή ηελ ίδηα ζπιιαβή, γηλφηαλ κεηά ην Γεθέκβξε, θαη αθνχ ηα παηδηά είραλ κάζεη πιένλ πνιχ θαιά λα αλαγλσξίδνπλ πξψηα ηα νλφκαηά ηνπο. Οη ηχπνη ησλ δνθηκαζηψλ απηψλ ήηαλ νη εμήο:  Δύξεζε αξρηθνύ θαη ηειηθνύ θσλήκαηνο ζηηο θαξηέιεο ησλ νλνκάησλ ησλ παηδηώλ. Ζ λεπηαγσγφο είρε θηηάμεη κεηαθηλνχκελεο θαξηέιεο κε ηα νλφκαηα ησλ παηδηψλ. Όηαλ θάζε παηδί εξρφηαλ ην πξσί ζην ζρνιείν, έβξηζθε θαη έβγαδε ην φλνκά ηνπ θαη ην άθελε κέζα ζε έλα θαιαζάθη. Μεηά ην πέξαο ησλ ειεχζεξσλ δξαζηεξηνηήησλ, ε λεπηαγσγφο θαινχζε έλα – έλα ηα παηδηά λα βξνπλ ηελ θαξηέια κε ην φλνκά ηνπο, αλάκεζα ζηηο άιιεο, ζην θαιαζάθη θαη λα ηελ επαλαηνπνζεηήζνπλ ζην ζεκείν πνπ ήηαλ ζηελ αξρή, θάησ απφ ηε θσηνγξαθία ηνπο. Όηαλ θάζε παηδί έβξηζθε ην φλνκά ηνπ, ην έδεηρλε ζηα άιια παηδηά, πξηλ ην βάιεη ζηε ζέζε ηνπ θαη ε λεπηαγσγφο ηφηε, δείρλνληαο ηαπηφρξνλα θαη ην αληίζηνηρν γξάκκα, ξσηνχζε π.ρ.: απφ πνηα θσλνχια αξρίδεη ην φλνκα ηεο Γέζπνηλαο → /δ/, ζε πνηα θσλνχια ηειεηψλεη ην φλνκα ηνπ Βαζίιε → /i/;  ΢πιιαβηθή απόδνζε ησλ νλνκάησλ ησλ παηδηώλ πνπ έιεηπαλ, π.ρ. Πνηνο ιείπεη ζήκεξα; Ζ Καηεξίλα → /ka/-/te/-/ri/-/na/.  ΢ύγθξηζε ησλ θαξηειώλ ησλ επηζέησλ παηδηώλ πνπ άξρηδαλ κε ην ίδην γξάκκα. Πξνζαλαηνιηζκφο ζηνλ εληνπηζκφ ηνπ επφκελνπ γξάκκαηνο θαη, ηαπηφρξνλα, 38 θσλνινγηθή ηνπ απφδνζε πξνθεηκέλνπ λα κπνξεί λα εληνπίδεη ην θάζε παηδί ην φλνκά ηνπ, π.ρ. [karajáni] – [kesáru], αξρίδνπλ θαη ηα δχν κε ηε θσλνχια /k/, αιιά κεηά αθνινπζεί άιιε θσλνχια γηα ην θαζέλα, /a/ θαη /e/ αληηζηνίρσο.  Όηαλ είρε αξρίζεη λα γίλεηαη πιένλ ν παξαπάλσ δηαρσξηζκφο, ε λεπηαγσγφο ηνπο έδσζε ηα εμήο παξαδείγκαηα, πξνθεηκέλνπ λα μερσξίδνπλ ην επίζεηφ ηνπο, φρη απφ ην δεχηεξν θψλεκα, αιιά απφ ηελ πξψηε ζπιιαβή: /p/ - /a/ →/pa/, /k/ - /a/ → ; , /k/ - /e/ → ; Σέινο, ην επίπεδν ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο ζηελ ειιεληθή γιψζζα ηφζν ησλ παηδηψλ, ησλ νπνίσλ νη γνλείο θαηάγνληαλ απφ ηελ Διιάδα, φζν θη εθείλσλ, ησλ νπνίσλ νη γνλείο θαηάγνληαλ απφ άιιεο ρψξεο, ήηαλ ηθαλνπνηεηηθφ. 2.5.1. Φύιν ΢ε φ, ηη αθνξά ην θχιν, παξνπζηάδεηαη κηα αξηζκεηηθή ππεξνρή ησλ θνξηηζηψλ έλαληη ησλ αγνξηψλ, θαζφηη απνηεινχζαλ ην 60% επί ηνπ ζπλφινπ ησλ παηδηψλ, έλαληη ησλ αγνξηψλ πνπ απνηεινχζαλ ην 40%. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα θνξίηζηα ήηαλ 15, ελψ ηα αγφξηα ήηαλ 10 ζε έλα ζχλνιν 25 παηδηψλ. 40% Κορίτσια 60% Αγόρια Γξάθεκα 1. Καηαλνκή ησλ παηδηψλ σο πξνο ην Φχιν 2.5.2. Ζιηθία Ζ πιεηνςεθία ησλ παηδηψλ ήηαλ πξνλήπηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, απφ ηα 25 παηδηά, κφλν ηα 11 ήηαλ λήπηα (44%), ελψ ηα ππφινηπα, ηα 14 (56%), ήηαλ πξνλήπηα. 39 Γξάθεκα 2. Καηαλνκή ησλ παηδηψλ σο πξνο ηελ Ζιηθία 44% 56% Νήπια Προνήπια 2.5.3. Κνηλσληθό, νηθνλνκηθό θαη κνξθσηηθό επίπεδν ησλ γνλέσλ ηνπ δείγκαηνο Γηα ηε δηεξεχλεζε ηνπ νηθνλνκηθνχ, θνηλσληθνχ θαη κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ησλ γνληψλ ησλ παηδηψλ, πηνζεηήζεθε ε πξνζσπηθή επαθή ζε θηιηθφ επίπεδν ησλ λεπηαγσγψλ κε θάζε έλαλ απφ ηνπο γνλείο. Άιισζηε, ην δείγκα ήηαλ κηθξφ, θαη γηα απηφ ην ιφγν, εχθνιν πξνο δηεξεχλεζε, κε ηνλ πξνεγνχκελν ηξφπν. Οη γνλείο ησλ παηδηψλ, πνπ δηέκελαλ θαη θνηηνχζαλ ζην 19ν Νεπηαγσγείν ησλ Αγίσλ Απνζηφισλ ηεο Ρφδνπ, είραλ, θαηά βάζε, δεκνηηθή ή γπκλαζηαθή κφξθσζε θαη εξγάδνληαλ σο εξγάηεο, θπξίσο νη παηέξεο. Μφλν 3 γνλείο, είραλ παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε, δχν δαζθάιεο θαη έλαο γεσπφλνο. Σν δε νηθνλνκηθφ ηνπο επίπεδν, ήηαλ ρακειφ, εθηφο απφ ηηο ηξεηο πξνεγνχκελεο πεξηπηψζεηο, φπνπ ήηαλ πςειφ. Οη γνλείο ησλ παηδηψλ πνπ δηέκελαλ θαη θνηηνχζαλ ζην Νεπηαγσγείν Καιαβάξδσλ ηεο Ρφδνπ, ήηαλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο απφθνηηνη Λπθείνπ θαη εξγάδνληαλ θπξίσο ζε ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, ηφζν νη παηέξεο φζν θαη νη κεηέξεο. Σν δε νηθνλνκηθφ ηνπο επίπεδν ήηαλ πςειφ, θαζψο δηέζεηαλ, πέξαλ ηνπ εηζνδήκαηφο ηνπο απφ ηελ εξγαζία ηνπο ζηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, αθίλεηε πεξηνπζία, κέξνο ηεο νπνίαο εθκεηαιιεχνληαλ θαη νηθνλνκηθά (π.ρ. ελνηθίαζε δσκαηίσλ, θηήκαηα). 2.5.4. Γλώζε γξακκάησλ Γηα λα εμεηαζηεί, θαηά πφζνλ ηα παηδηά γλψξηδαλ θάπνηα γξάκκαηα ηνπ ειιεληθνχ αιθαβήηνπ, ε λεπηαγσγφο ηνπο έδεημε, πξηλ θάλνπλ ηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο δηεξεχλεζεο, έλαλ πίλαθα, φπνπ 40 επάλσ ήηαλ ηππσκέλα θεθαιαία γξάκκαηα. Σα γξάκκαηα απηά είραλ επηιεγεί, έηζη ψζηε λα πξνέξρνληαη απφ ηα νλφκαηα ηεο θάζε νκάδαο ησλ λεπίσλ. Απηφ έγηλε, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί, κήπσο ηα λήπηα ζα κπνξνχζαλ λα αλαγλσξίζνπλ επθνιφηεξα εθείλα ηα γξάκκαηα, πνπ ζπλήζηδαλ λα ηα βιέπνπλ πεξηζζφηεξν, αθνχ απηφ απνηειεί κέξνο ηεο θαζεκεξηλήο ξνπηίλαο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ην νπνίν εθαξκφδεηαη ζηα Νεπηαγσγεία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζπλεζίδεηαη θάζε πξσί, φηαλ ηα λήπηα πξνζέξρνληαη ζην Νεπηαγσγείν, λα βξίζθνπλ ηελ θαξηέια, πνπ έρεη γξακκέλν ην φλνκά ηνπο θαη λα γπξίδνπλ ηε θσηνγξαθία πνπ ππάξρεη απφ πάλσ, πξνθεηκέλνπ λα δειψλνπλ ην παξφλ. Καηά ηνλ ίδην ηξφπν, σζνχληαη ζηε ζπλέρεηα ζην λα αλαγλσξίδνπλ ηα νλφκαηα ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο πνπ απνπζηάδνπλ. Ζ δηαδηθαζία, πνπ αθνινπζήζεθε, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί, θαηά πφζν ηα λήπηα κπνξνχλ λα αλαγλσξίδνπλ ηα γξάκκαηα, πνπ πεξηγξάθεθαλ παξαπάλσ, ήηαλ ε εμήο: Ζ λεπηαγσγφο, ηνπο έδεηρλε έλα – έλα ηα γξάκκαηα θαη ηα ξσηνχζε, αλ ηα γλψξηδαλ. Χο ζσζηή απάληεζε, ζα εθιακβάλνληαλ ηφζν ε εθθψλεζε ηνπ ήρνπ ηνπ γξάκκαηνο φζν θαη ε νλνκαζία ηνπ, π.ρ. γηα ην γξάκκα Α, ζα εθιακβάλνληαλ, σο ζσζηή ηφζν ε απάληεζε /α/ φζν θαη ε απάληεζε, ‘άιθα’. Ζ νκάδα ησλ λεπίσλ πνπ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δηαπηζηψζεθε φηη γλψξηδε φια ηα γξάκκαηα, ηα νπνία μεπεξλνχζαλ ηα 10. Δπίζεο, 3 λήπηα, δχν θνξίηζηα θαη έλα αγφξη, δηαπηζηψζεθε φηη, αληί γηα ηνλ ήρν ησλ γξακκάησλ, εθθσλνχζαλ ηελ νλνκαζία ηνπο. Γηα λα απνθιεηζηεί ην ελδερφκελν ηεο ηθαλφηεηαο ησλ λεπίσλ απηψλ λα δηαβάδνπλ, ε λεπηαγσγφο ηνπο έδεημε ζε θαξηέιεο ιέμεηο, γξακκέλεο κε θεθαιαία γξάκκαηα, αληίζηνηρα κε εθείλα πνπ ηνπο είρε δείμεη, θαη ηα ελεζάξξπλε, ζην λα ηηο δηαβάζνπλ. Σν ζπκπέξαζκα πνπ βξήθε απφ απηή ηε δνθηκαζία ήηαλ φηη θαλέλα απφ ηα παηδηά δελ κπνξνχζε λα ζπλζέζεη ηα γξάκκαηα γηα λα δηαβάζεη ηε ιέμε, παξά κφλν αξθνχληαλ ζηελ εθθψλεζε κεκνλσκέλσλ γξακκάησλ. Απφ ηελ άιιε, ε νκάδα ησλ λεπίσλ πνπ δελ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δηαπηζηψζεθε φηη γλψξηδε ειάρηζηα έσο θαζφινπ γξάκκαηα, θαη κφλν ζε φ, ηη αθνξνχζαλ ηα γξάκκαηα, πνπ ππήξραλ ζην φλνκά ηνπο, φρη θαη ηα γξάκκαηα, πνπ ππήξραλ ζηα νλφκαηα ησλ άιισλ παηδηψλ. 2.5.5. Πξνέιεπζε ησλ γνλέσλ Οη γνλείο ησλ παηδηψλ, ζηελ πιεηνςεθία ηνπο ήηαλ Έιιελεο, εθηφο απφ ειάρηζηεο πεξηπηψζεηο, φπνπ ήηαλ Αιβαλνί (4), θαη κία πεξίπησζε φπνπ ν παηέξαο ήηαλ Βέιγνο παληξεκέλνο κε Διιελίδα. Απφ ηα παηδηά, ησλ νπνίσλ νη γνλείο πξνέξρνληαλ απφ ηελ Αιβαλία, ηα ηξία αλήθαλ ζηελ νκάδα ειέγρνπ θαη ην έλα ζηελ πεηξακαηηθή νκάδα. ΢ηελ πεηξακαηηθή νκάδα αλήθε θαη ην παηδί, ηνπ νπνίνπ ν παηέξαο ήηαλ Βέιγνο θαη ε κεηέξα Διιελίδα. 41 2.6. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΖ΢ ΈΡΔΤΝΑ΢ Οη θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο πνπ επηιέρηεθαλ, αμηνινγνχλ, εμίζνπ, ηελ επηγισζζηθή θαη ηε κεηαγισζζηθή επίγλσζε. Ζ επηινγή ησλ δνθηκαζηψλ, γηα ηελ θαζεκηά απφ ηηο δχν θαηεγνξίεο, έγηλε, ζχκθσλα κε ηα παξαθάησ θξηηήξηα:  λα πξνθαινχλ ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ  λα ππάξρεη ινγηθή εμέιημε, απφ ηελ εχθνιε ζηελ πην δχζθνιε άζθεζε Οη δνθηκαζίεο δφζεθαλ κφλν κηα θνξά θαη ήηαλ παξφκνηεο κε ηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο, ζηηο νπνίεο είρε εμαζθεζεί ην ηκήκα ηνπ δείγκαηνο ησλ παηδηψλ, πνπ θνηηνχζε ζην λεπηαγσγείν Καιαβάξδσλ ηεο Ρφδνπ, φπσο αλαθέξεηαη αλαιπηηθά ζηελ πεξηγξαθή ηνπ δείγκαηνο. Σα παηδηά, εμεηάζηεθαλ ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο, σο ηάμε, θαη φρη ην θαζέλα μερσξηζηά. Απηφ έγηλε, πξνθεηκέλνπ λα ληψζνπλ άλεηα θαη νηθεία, φηη θαινχληαλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζε έλα αθφκα παηρλίδη. Ο ρψξνο ηνπ λεπηαγσγείνπ, πνπ επηιέρηεθε γηα απηφλ ην ζθνπφ, ήηαλ ε γσληά ηεο ζπδήηεζεο. Ζ θαηαγξαθή ησλ απαληήζεσλ ησλ λεπίσλ γηλφηαλ απφ ηε λεπηαγσγφ. Κάζε δνθηκαζία ζπλνδεπφηαλ απφ έλα ζχλνιν παξαδεηγκάησλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε πξνυπφζεζε φηη ηα παηδηά ζα είραλ θαηαλνήζεη ην ηη θαινχληαλ λα θάλνπλ. Όηαλ ρξεηάζηεθε, νη εθπαηδεπηηθνί πξνζζέζαλε θαη δηθά ηνπο παξαδείγκαηα. Ύζηεξα, δίλνληαλ νη αζθήζεηο, φπνπ θαηαγξάθνληαλ νη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ, φπνηεο θαη αλ ήηαλ απηέο, ρσξίο λα γίλεη θακηά άιιε παξέκβαζε, απφ ηελ πιεπξά ηεο λεπηαγσγνχ. Οη δνθηκαζίεο πνπ δφζεθαλ ζηα παηδηά, αθνξνχζαλ ηφζν ην επηγισζζηθφ, φζν θαη ην κεηαγισζζηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Δπηιέρηεθαλ ελλέα δνθηκαζίεο, νη νπνίεο, ζχκθσλα κε ηα επξήκαηα ζχγρξνλσλ εξεπλψλ, νη νπνίεο αλαθέξζεθαλ ζηε βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε, θξίλνληαη θαηάιιειεο γηα ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Απφ ηηο δνθηκαζίεο απηέο, νη ηξεηο αμηνινγνχλ ην επηγισζζηθφ επίπεδν ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, ελψ νη έμη αμηνινγνχλ ην κεηαγισζζηθφ επίπεδφ ηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη επηγισζζηθέο δνθηκαζίεο πνπ δφζεθαλ ήηαλ νη εμήο:  δνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο. Οη δνθηκαζίεο επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο (βι. ζει 16, δνθηκαζία α) επηιέρηεθαλ, δηφηη, φπσο αλαθέξζεθε ζηε βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε, απηέο θαη νη δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο, είλαη αξθεηά επθνιφηεξεο γηα ηα λήπηα, απφ φηη νη θσλεκηθέο δνθηκαζίεο. Απφ ηηο δνθηκαζίεο επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο, κηα δνθηκαζία πνπ επηιέρηεθε ήηαλ ε δνθηκαζία εθείλε, φπνπ δίλνληαλ πξνθνξηθά ζηα παηδηά δχν ιέμεηο θαη θαινχληαλ λα απαληήζνπλ γηα ην αλ νκνηνθαηαιεθηνχλ ή φρη . Ζ δνθηκαζία απηή επηιέρηεθε, δηφηη ζεσξήζεθε, αξρηθά, φηη ζα ήηαλ 42 πην εχθνιν γηα ηα λήπηα λα επηζεκάλνπλ αλ δχν δνζείζεο ιέμεηο νκνηνθαηαιεθηνχλ, απφ ην λα παξάγνπλ κηα νκνηνθαηάιεθηε ιέμε κηαο δνζείζαο ιέμεο, φπσο αλαθέξεηαη παξαθάησ. Έηζη, αλαιπηηθφηεξα, ζηε δεχηεξε δνθηκαζία, ηα παηδηά έπξεπε, αθνχ ηνπο δηάβαδε ε λεπηαγσγφο έλα ιίκεξηθ, λα βξνπλ ηελ νκνηνθαηάιεθηε ιέμε κηαο άιιεο ιέμεο πνπ ηνπο δηλφηαλ (βι. πξη. ζει. 76). Ζ επηινγή απηήο ηεο δνθηκαζίαο, ε νπνία απαηηνχζε, φπσο πξναλαθέξζεθε, ηελ παξαγσγή ηεο νκνηνθαηαιεμίαο, θξίζεθε απφ ηε κηα φηη ζα είλαη κάιινλ πην δχζθνιε γηα ηα παηδηά, ζα ηα βνεζνχζε, φκσο, λα εμαζθεζνχλ πην πνιχ λνεηηθά. Δπηπιένλ, ε ρξήζε ηνπ ιίκεξηθ, πνπ δηέζεηε αξθεηφ ξπζκφ, έγηλε κε ζθνπφ λα βνεζεζνχλ ηα παηδηά λα αληαπεμέιζνπλ κε ζρεηηθά κεγαιχηεξε επθνιία ζηε ζπγθεθξηκέλε δνθηκαζία.  δνθηκαζία αλαγλώξηζεο – ηαύηηζεο θσλήκαηνο. Ζ δνθηκαζία απηή (βι. ζει. 16, δνθηκαζία δ) επηιέρηεθε, θαζφηη είλαη πην εχθνιε απφ ηε δνθηκαζία δηάθξηζεο ηνπ δηαθνξεηηθνχ θσλήκαηνο, επεηδή νη απαηηήζεηο είλαη πην ζαθείο θαη νη πξφζζεηεο δηαδηθαζηηθέο απαηηήζεηο απφ ηα λήπηα πην ιίγεο (Bowey, 1994). Δπηπιένλ, ε ίδηα εξεπλήηξηα ζεσξεί ηε δνθηκαζία απηή, ζε ζρέζε κε ηε δνθηκαζία δηάθξηζεο ηνπ δηαθνξεηηθνχ θσλήκαηνο (ζει. 16, δνθηκαζία δ), σο έλα πην έγθπξν ηεζη γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ λεπίσλ λα εζηηάδνπλ θαη λα αληρλεχνπλ θσλνινγηθέο νκνηφηεηεο κέζα ζηηο πξνθνξηθέο ιέμεηο.  δνθηκαζία αλαγλώξηζεο – ηαύηηζεο ζπιιαβήο. Ζ δνθηκαζία αλαγλψξηζεο ηαχηηζεο ζπιιαβήο (βι. ζει. 16, δνθηκαζία β) ζεσξείηαη πην εχθνιεο γηα ηα λήπηα απφ φηη ε δνθηκαζία αλαγλψξηζεο ηαχηηζεο θσλήκαηνο, επεηδή, φπσο αλαθέξζεθε ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο, αλαθέξεηαη ζηελ αμηνιφγεζε ηεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο. Αλαθνξηθά κε ηελ αμηνιφγεζε ηνπ κεηαγισζζηθνύ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, νη δνθηκαζίεο πνπ δφζεθαλ ήηαλ νη εμήο:  δνθηκαζία θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία. Πεξηιακβάλνληαη δνθηκαζίεο θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ηφζν ζε ζπιιαβέο, φζν θαη ζε θσλήκαηα. Απφ ηηο δνθηκαζίεο θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζε ζπιιαβέο, επηιέρηεθε ε δνθηκαζία εθείλε πνπ ηα παηδηά ρσξίδνπλ ηηο ιέμεηο ζηηο ζπιιαβέο ηνπο ρηππψληαο παιακάθηα (βι. ζει. 17, δνθηκαζία α), κηαο θαη ζεσξήζεθε φηη ε δνθηκαζία απηή ζα ήηαλ πην ξπζκηθή θαη πην επράξηζηε γηα ηα παηδηά. ΢ε ν, ηη αθνξά ηηο δνθηκαζίεο θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα θσλήκαηα ηνπο, επηιέρηεθε ε δνθηκαζία, φπνπ ηα παηδηά εθθέξνπλ κε ηε ζσζηή ζεηξά θαη ρσξηζηά θάζε θψλεκα κηαο ιέμεο ή κηαο ζπιιαβήο (βι. ζει. 17, δνθηκαζία β). Ζ επηινγή απηήο ηεο δνθηκαζίαο έγηλε δηφηη ζεσξείηαη πην εχθνιε απφ ηε δνθηκαζία ηεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο κε θηππήκαηα (βι. ζει. 17, δνθηκαζία β), ε νπνία ζεσξείηαη θαηαιιειφηεξε γηα κεγάια παηδηά (Gombert, 1992).  δνθηκαζία εληνπηζκνύ θσλήκαηνο θαη αιινθώλσλ. 43 Ζ δνθηκαζία εληνπηζκνχ θσλήκαηνο ζε κηα ιέμε (ζειίδα 16, δνθηκαζία δ), έρεη πεξηζζφηεξα πεξηζψξηα ηπραίαο απάληεζεο απφ φ, ηη ε δνθηκαζία αλαγλψξηζεο – ηαχηηζεο θσλεκάησλ. Δληνχηνηο, ε ζπγθεθξηκέλε δνθηκαζία (βι. πξη., ζει. 87) έγηλε κε ηέηνην ηξφπν, έηζη ψζηε λα κεησζεί, φζν ην δπλαηφλ ιηγφηεξν, ν παξαπάλσ θίλδπλνο. Έηζη, ηα λήπηα εθθσλνχζαλ ζηγά – ζηγά ηηο ιέμεηο, καδί κε ηε λεπηαγσγφ, θαη χζηεξα απαληνχζαλ αλ κηα ιέμε αξρίδεη απφ έλα θψλεκα ή φρη. Δπηπιένλ, ε επηινγή ησλ ιέμεσλ ζηε δνθηκαζία απηή ήηαλ ηέηνηα, ψζηε λα ππάξρνπλ ιέμεηο πνπ λα έρνπλ ην ζπγθεθξηκέλν θψλεκα, αιιά θαη ιέμεηο πνπ λα έρνπλ ην αιιφθσλν ηνπ. Απηφ γηλφηαλ, ηφζν γηα εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο, φζν θαη γηα λα θαηαλνήζνπλ ηα λήπηα φηη δελ ππάξρεη απφιπηε γξαθνθσλεκηθή αληηζηνηρία ζηε ειιεληθή γιψζζα.  δνθηκαζία ρεηξηζκνύ ησλ θσλεκάησλ: Όπσο έρεη αλαθεξζεί ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο παξνχζαο έξεπλαο, νη αλάινγεο δνθηκαζίεο (ζειίδα 18, δνθηκαζία 4) έρεη απνδεηρηεί φηη είλαη αξθεηά δχζθνιεο, θπξίσο απηέο πνπ αθνξνχλ ζηνλ εληνπηζκνχ ηνπ ηειηθνχ θαη, πνιχ πεξηζζφηεξν, ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο. Δληνχηνηο, επηιέρηεθαλ, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί, αλ ηα παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, ζα ήηαλ ζε ζέζε λα κπνξνχλ λα αληαπεμέιζνπλ ζε απηέο, έζησ σο έλα κηθξφ βαζκφ, ζε ζρέζε κε ηα παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά (βι. πξη. ζει. 83, 84, 86). Έηζη, επηιέρηεθαλ νη παξαθάησ δνθηκαζίεο:  δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ αξρηθνχ θσλήκαηνο (βι. πξη. ζει.83)  δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο (βι. πξη. ζει. 86).  δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο (βι. πξη. ζει. 84).  δνθηκαζίεο απαινηθήο ηνπ ηειηθνύ θσλήκαηνο. ΢ηηο δνθηκαζίεο απηέο, ηα παηδηά θαινχληαη λα εθθσλήζνπλ κηα ιέμε, αθνχ πξψηα απαιείςνπλ ην ηειηθφ ηεο θψλεκα (βι. ζει. 18, δνθηκαζία 4α.2). Παξφιν πνπ νη δνθηκαζίεο απηέο πξνυπνζέηνπλ ηελ θαηνρή απφ ηελ πιεπξά ησλ παηδηψλ κηαο αλαιπηηθήο ηθαλφηεηαο (Muter & Diethelm, 2001), εληνχηνηο επηιέρηεθαλ (βι. πξη. ζει. 85), θαζφηη ζεσξνχληαη σο έλαο απφ ηνπο αμηφπηζηνπο δείθηεο πξφβιεςεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο ζηελ Α’ Σάμε (Muter & Diethelm, 2001). Παξαθάησ, δίλεηαη αλαιπηηθή πεξηγξαθή ησλ θσλνινγηθψλ δνθηκαζηψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ έξεπλα: Α. Γνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο Ζ λεπηαγσγφο, άξρηδε κηα ζπδήηεζε κε ηα παηδηά, γηα ην πνηεο ιεμνχιεο κνηάδνπλ πνιχ, αθνχγνληαη ην ίδην ζην ηέινο. Έδηλε, ε ίδηα πξψηα, έλα παξάδεηγκα νκνηνθαηαιεμίαο: ηηο ιέμεηο [γeló] 44 – [aγapó] θαη ελεζάξξπλε ηα παηδηά λα βξνπλ θαη δηθέο ηνπο. Σνπο έδηλε, φκσο, θαη αληηπαξαδείγκαηα, φπσο ηηο ιεμνχιεο [γatáki] – [karékla], πνπ δελ νκνηνθαηαιεθηνχλ, θαη ηα ξσηνχζε, αλ αθνπγφηαλ ην ίδην ζην ηέινο. Ύζηεξα, ηνπο έδηλε θαη ηε ιέμε [γáta] θαη ην δεχγνο ιέμεσλ [patáta] - [pjáto] θαη ηα ξσηνχζε, πνηα απφ ηηο ιεμνχιεο ηνπ δεχγνπο αθνπγφηαλ ην ίδην ζην ηέινο κε ηε ιέμε [γáta]. Ζ λεπηαγσγφο θαηέγξαθε ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Έπεηηα, ε λεπηαγσγφο δηάβαδε ζηα παηδηά έλα ιίκεξηθ (βι. παξάξηεκα , ζει. 76, δνθ. Α), απφ φπνπ έιεηπε θάζε θνξά ε δεχηεξε νκνηνθαηάιεθηε ιέμε ηνπ δεχγνπο, θαη ηνπο δεηνχζε λα ηε βξνπλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε εθθψλεζε ηεο δνθηκαζίαο ήηαλ ε εμήο: Βπείηε ηιρ λεξούλερ, πος λείποςν ζηο παπακάηω ποιημαηάκι , π.ρ: Έλαο γαηνχιεο έπιελε ηε γνχλα ηνπ φιν ηχπν κεο ζηεο ιηκλνχιαο ην λεξφ πνπ βξίζθεηαη ζηνλ ….. (θήπν-ελδεηθηηθή) Β. Γνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο. Ζ λεπηαγσγφο, έδηλε ζηα παηδηά ηα δεπγάξηα ιέμεσλ [kolokíζi] – [spurjíti] θαη ηνπο επεζήκαλε ηε θσλνχια [i] ζηελ νπνία ηειεηψλνπλ νη δχν ιέμεηο. Ύζηεξα, ηα σζνχζε ζην λα βξνπλ, αλ νη ιέμεηο [kalá] – [oréo] ηειεηψλνπλ ζηελ ίδηα θσλνχια, κε ηελ ίδηα κέζνδν, ε νπνία αθνινπζήζεθε πξνεγνπκέλσο. Έπεηηα, ηνπο έδηλε έλα λαλνχξηζκα θαη, αθνχ πξψηα έβξηζθαλ ηα παηδηά ηα δεχγε ησλ ιέμεσλ, πνπ νκνηνθαηαιεθηνχζαλ, χζηεξα εμέηαδαλ, αλ ηειείσλαλ κε ηελ ίδηα θσλνχια ζην ηέινο ή φρη. Γειαδή ε εξψηεζε ήηαλ ε εμήο: ‘Ποιερ λεξούλερ ακούγονηαι ηο ίδιο ζηο ηέλορ ζηο παπακάηω νανούπιζμα;’ Πην ζπγθεθξηκέλα, ε λεπηαγσγφο ξσηνχζε ηα παηδηά π.ρ. πνηα ιεμνχια αθνχγεηαη ην ίδην ζην ηέινο κε ηε ιεμνχια [vuná]: [klarákia] ή [nerá]; (βι. πξη. ζει. 77, δνθ. Β). Ζ λεπηαγσγφο θαηέγξαθε ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Γ. Γνθηκαζία απνκόλσζεο ηνπ ηειηθνύ θσλήκαηνο Χο ζπλέρεηα ηεο πξνεγνχκελεο δνθηκαζίαο έξρεηαη ε δνθηκαζία απνκφλσζεο ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο. Όηαλ ηα παηδηά έδηλαλ ηε ζσζηή απάληεζε ζηελ δνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο, ε λεπηαγσγφο ηα ξσηνχζε: ζε ποια θωνούλα ηελειώνοςν οι δύο λεξούλερ; (βι. πξη. ζει.78, δνθ. Γ). Σα παηδηά απαληνχζαλ θαη ζην ηέινο ηνπο δηλφηαλ ε ζσζηή απάληεζε. ΢εκεηψλεηαη δε φηη ηηο ιέμεηο ηηο έιεγε ε λεπηαγσγφο, καδί κε ηα παηδηά αξγά, ρσξίδνληάο ηεο πξνθνξηθά ζε ζπιιαβέο, θαη κέλνληαο πεξηζζφηεξν ρξφλν ζηε θσλνχια, πνπ αθνπγφηαλ ηειεπηαία, π.ρ. ε ιέμε [nero َ ́] πξνθεξφηαλ /neróóóóó/, εξψηεζε: ζε πνηα θσλνχια ηειεηψλεη; Ζ ιέμε [jaló] πξνθεξφηαλ /jalóóóóó/, εξψηεζε:ζε πνηα θσλνχια ηειεηψλεη; Σειεηψλνπλ θαη νη δχν ιεμνχιεο ζηελ ίδηα θσλνχια ή ζε δηαθνξεηηθή; 45 Ζ λεπηαγσγφο θαηέγξαθε ηηο απαληήζεηο ησλ παηδηψλ, είηε απηέο ήηαλ ζσζηέο, είηε ιαλζαζκέλεο. Γ. Γνθηκαζία αλαγλώξηζεο – ηαύηηζεο θσλήκαηνο Ζ λεπηαγσγφο, αξρηθά έδηλε ζηα παηδηά ην δεχγνο ησλ ιέμεσλ [láδi] – [spíti] θαη, αθνχ εθθσλνχζε καδί κε ηα παηδηά θάζε κηα ιέμε αξγά, ηα σζνχζε ζην λα θαηαλνήζνπλ, φηη νη δχν ιέμεηο έρνπλ ηελ θνηλή θσλνχια//i/. Καηά ηνλ ίδην ηξφπν, παξνπζηάδνληαλ θαη νη ιέμεηο [babás] – [póδi] φπνπ ηα παηδηά βνεζηφληαλ λα θαηαιάβνπλ, φηη ‘δελ αθνχγεηαη θακηά φκνηα θσλνχια’. Μεηά ηελ πξνθνξηθή επεμεξγαζία θαη πξνθεηκέλνπ λα βνεζεζνχλ ηα παηδηά λα ζπγθξίλνπλ ηηο απαληήζεηο ηνπο, ππήξρε γηα θάζε δεχγνο ιέμεσλ θαη ε αληίζηνηρε θαξηέια, φπνπ αλαγξάθνληαλ νη ιέμεηο κε κεγάια θαη θεθαιαία γξάκκαηα, κε ζθνπφ λα γίλνληαη νη ιέμεηο πην επδηάθξηηεο. Ζ εξψηεζε πνπ έθαλε ε λεπηαγσγφο ζηα παηδηά ήηαλ ε εμήο: Πνηα απφ ηα παξαθάησ δεπγάξηα ιέμεσλ έρνπλ κηα θσλνχια ίδηα;, π.ρ. αθνχηε θάπνηα ίδηα θσλνχια ζηηο ιεμνχιεο [xíla] – [neró]; (βι. πξη. ζει. 79, δνθηκαζία Γ). Ζ λεπηαγσγφο θαηέγξαθε ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Δ. Γνθηκαζία αλαγλώξηζεο – ηαύηηζεο ζπιιαβήο. Ζ δνθηκαζία απηή, είλαη επέθηαζε ηεο πξνεγνχκελεο, κφλν πνπ εδψ ηα παηδηά θαινχληαη λα βξνπλ, αλάκεζα ζε ηξεηο ιέμεηο, εθ ησλ νπνίσλ νη δχν έρνπλ έλα φκνην θνκκάηη, ηε ιέμε εθείλε, πνπ έρεη έλα θνκκάηη δηαθνξεηηθφ. Αξρηθά, ε λεπηαγσγφο δίλεη ζηα παηδηά ηηο ιέμεηο [kóta] – [kópos] – [avγó], ηηο πξνθέξεη αξγά – αξγά καδί ηνπο θαη ηα ξσηά, δίλνληαο ηηο ιέμεηο αλά δεχγε, ζε πνηεο ιέμεηο αθνχγεηαη έλα θνκκάηη ίδην. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηνπο ιέεη: ‘΢ε πνηεο ιέμεηο αθνχγεηαη έλα θνκκάηη ίδην; ΢ηηο ιέμεηο [kóta] - [avγó], ή ζηηο ιέμεηο – [kóta] - [kópos]; Με απηφλ ηνλ ηξφπν, βνεζά ηα παηδηά λα επηζεκάλνπλ ηελ νκνηφηεηα ζηε ζπιιαβή ησλ ιέμεσλ. ΢ε απηφ ην ζηάδην, ε λεπηαγσγφο επεκβαίλεη πεξηζζφηεξν, ζην λα δνζεί ε ζσζηή απάληεζε, πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπλ ηα παηδηά, ηη πξέπεη λα θάλνπλ ζηηο αλάινγεο αζθήζεηο πνπ αθνινπζνχλ. Ύζηεξα, ιέεη ζηα παηδηά ‘Κάζε θνξά ζα ζαο ιέσ ηξεηο δηαθνξεηηθέο ιεμνχιεο. Οη δχν απφ απηέο, ζα έρνπλ έλα θνκκάηη πνπ αθνχγεηαη ην ίδην, ελψ ε κία ιέμε, έρεη έλα θνκκάηη πνπ αθνχγεηαη δηαθνξεηηθά. Δζείο, ζα ηηο αθνχηε πξνζεθηηθά θαη ηηο ηξεηο ιεμνχιεο θαη ζα πξνζπαζείηε λα βξείηε απηή πνπ έρεη έλα θνκκάηη πνπ λα αθνχγεηαη δηαθνξεηηθά’ (βι. πξη. ζει. 80, δνθηκαζία Δ), π.ρ. ΢ε πνηα απφ ηηο ιεμνχιεο: [kolocíζi], [ko฀ ta], [pi฀ ta] αθνχηε έλα θνκκάηη δηαθνξεηηθφ; Ζ λεπηαγσγφο θαηαγξάθεη ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Ε. Γνθηκαζίεο θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία 46  Ζ λεπηαγσγφο ιέεη ζηα παηδηά ηηο ιέμεηο [δeftéra] – [paraskeví] θαη ηα θαιεί λα πνπλ, ξπζκηθά καδί ηεο, ρηππψληαο παιακάθηα, ηηο ζπιιαβέο θάζε ιέμεο. Έπεηηα, ηα παηδηά ιέλε ηηο ιέμεηο πξνθνξηθψο, δείρλνληαο γηα θάζε ζπιιαβή έλα δαρηπιάθη θάζε θνξά (π.ρ. [δe] – 1 δαρηπιάθη, [fté] – 2 δαρηπιάθηα, [ra] – 3 δαρηπιάθηα / [pa] - 1 δαρηπιάθη, [ra] - 2 δαρηπιάθηα, [ske] = 3 δαρηπιάθηα, [ví] = 4 δαρηπιάθηα), θαη ηέινο κεηξνχλ ηα δαρηπιάθηα ηνπο, γηα λα δνπλ, πφζεο ζπιιαβέο έρεη ε θάζε ιέμε ([δeftéra] = 3 δαρηπιάθηα – ζπιιαβέο, [paraskeví] = 4 δαρηπιάθηα – ζπιιαβέο). ΢ηε ζπλέρεηα, ε λεπηαγσγφο ξσηά ηα παηδηά ‘Σε ποια λέξη μεηπήζαηε πεπιζζόηεπα δασηςλάκια; Άπα, ποια λέξη είναι μεγαλύηεπη;’ Ζ λεπηαγσγφο θαηαγξάθεη ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Έπεηηα, ηνπο δίλεη θαη άιια δεχγε ιέμεσλ, φπνπ βξίζθνπλ, θαηά ηνλ ίδην ηξφπν, πνηα είλαη ε κεγαιχηεξε ιέμε (βι. πξη. ζει. 81, δνθηκαζία Ε), π.ρ. ην δεχγνο [treló] – [kaζaró]. Ζ παξαπάλσ δηαδηθαζία γίλεηαη κφλν κία θνξά.  Σα παηδηά θαινχληαη λα αλαιχζνπλ ηηο ιέμεηο ηεο πξνεγνχκελεο δνθηκαζίαο, ζηα θσλεκηθά ηνπο ζηνηρεία. Γίλεηαη δε ην εμήο παξάδεηγκα: ζε πξψηε θάζε, ηα παηδηά πξνζπαζνχλ λα κεηξήζνπλ πξνθνξηθψο ηα θσλήκαηα ηεο ιέμεο, [kaláζi] ‘/k/-/a/-/l/-/á/-/ζ/-/i/’, ελψ ζε δεχηεξε θάζε, δίλεηαη ε ιέμε γξακκέλε ζε θάξηα, φπνπ επηβεβαηψλνπλ ή αλαηξνχλ ηελ αξρηθή ηνπο γλψκε. H επηβεβαίσζε γίλεηαη κεηά ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Σαπηφρξνλα, ε λεπηαγσγφο θαηαγξάθεη ηηο απαληήζεηο ησλ παηδηψλ, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνζπάζεηαο ηνπο λα κεηξήζνπλ ηα θσλήκαηα ησλ ιέμεσλ. Ζ λεπηαγσγφο, ιέεη ζηα παηδηά: ‘Ελάηε να μεηπήζοςμε με ηα δασηςλάκια μαρ, πόζερ θωνούλερ έσοςν οι παπακάηω λέξειρ’. Ζ ίδηα δηαδηθαζία αθνινπζείηαη θαη γηα ηηο ππφινηπεο ιέμεηο (βι. πξη. ζει. 82, δνθηκαζία Ε), π.ρ. πφζεο θσλνχιεο έρεη ε ιέμε [treló]; Ζ. Γνθηκαζία εληνπηζκνύ ηνπ αξρηθνύ θσλήκαηνο Ζ Νεπηαγσγφο, ξσηνχζε ηα παηδηά: Απφ πνηα θσλνχια αξρίδνπλ νη ιέμεηο [katerína] θαη [mílo]; Αλ δελ κπνξνχζαλ λα απαληήζνπλ, ηνπο έιεγε ε ίδηα, φηη αξρίδνπλ απφ /k/ θαη /m/ αληίζηνηρα. Αλ ρξεηαδφηαλ, ηνπο έδηλε θαη άιια παξαδείγκαηα. Ύζηεξα, ηα παηδηά απαληνχζαλ γηα ηηο ιέμεηο, πνπ δεηνχζε ε δνθηκαζία (βι. πξη. ζει. 83, δνθηκαζία Ζ), π.ρ. απφ πνηα θσλνχια αξρίδεη ε ιέμε [kaζaró]; Ζ λεπηαγσγφο θαηέγξαθε ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ ρσξίο λα γίλεηαη αλαηξνθνδφηεζε. Θ. Γνθηκαζία εληνπηζκνύ ηνπ ηειηθνύ θσλήκαηνο Αθνινπζήζεθε ε ίδηα δηαδηθαζία κε ηελ παξαπάλσ θαη δφζεθαλ ηα ίδηα παξαδείγκαηα, κε ηε δηαθνξά, φηη ε αλαθνξά εδψ γηλφηαλ γηα ηνλ εληνπηζκφ ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο θαη φρη ηνπ αξρηθνχ (βι. πξη, ζει. 84, δνθηκαζία Θ), π.ρ. ζε πνηα θσλνχια ηειεηψλεη ε ιέμε [míti]; Ζ λεπηαγσγφο θαηέγξαθε ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Η. Γνθηκαζία απαινηθήο ηειηθνύ θσλήκαηνο 47 Ζ λεπηαγσγφο ξσηνχζε αξρηθά ηα παηδηά: ‘πψο ζα γηλφηαλ νη ιέμεηο [katerína] θαη [mílo], αλ ζβήλακε ηελ ηειεπηαία θσλνχια;’. ΢ηα παηδηά δηλφηαλ αλαηξνθνδφηεζε, πξνθεηκέλνπ λα απαληήζνπλ ζσζηά. Αλ φκσο δελ ηα θαηάθεξλαλ θαη πάιη, ηε ζσζηή απάληεζε ηελ έδηλε ε λεπηαγσγφο. Ύζηεξα, ηα παηδηά θαινχληαλ λα θάλνπλ ηηο αληίζηνηρεο αζθήζεηο πνπ ηνπο δίλνληαλ (βι. πξη. ζει. 85, δνθηκαζία Η), π.ρ. πψο ζα γίλεη ε ιεμνχια /ζa/, αλ ζβήζνπκε ην /ζ/; Ζ λεπηαγσγφο θαηέγξαθε ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Κ. Γνθηκαζία εληνπηζκνύ ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο Ζ λεπηαγσγφο, πξνθέξεη, αξρηθά αξγά, δπν – ηξεηο θνξέο, ηε ιέμε /kaláζi/ θαη ξσηά ηα παηδηά: ‘Τι ακούγεηαι ζηη μέζη ηηρ λέξηρ /kaláζi/;. Αλ ηα παηδηά ζπλαληνχζαλ δπζθνιίεο, ξσηνχζε πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ην αλ αθνχλ ηε θσλνχια /a/ ή /la/. Ύζηεξα, δίλνληαη νη δνθηκαζίεο, π.ρ. (βι. πξη. ζει. 86, δνθηκαζία Κ), π.ρ. πνηα θσλνχια αθνχηε ζηε κέζε ηεο ιέμεο /mitára/;. Ζ λεπηαγσγφο θαηαγξάθεη ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. Λ. Γνθηκαζία εληνπηζκνύ θσλήκαηνο θαη αιινθώλσλ Ζ Νεπηαγσγφο, πξνθέξεη αξγά θαη θαζαξά , δπν - ηξεηο θνξέο, ηηο ιέμεηο /áloγo/ θαη /neró/. Έπεηηα, ξσηά ηα παηδηά: Πνχ αθνχηε ηε θσλνχια /γ/, ζηε ιέμε /áloγo/ ή ζηε ιέμε /neró/; Σα παηδηά απαληνχλ, φπσο λνκίδνπλ, ρσξίο λα ηα πξνζαλαηνιίδεη ζηε ζσζηή απάληεζε. Έπεηηα, ε λεπηαγσγφο δίλεη ζηα παηδηά ηηο ιέμεηο /peδjá/, /bála/, /róδi/ θαη ηα ξσηά αλ αθνχλ ζε θάπνηεο απφ ηηο ιέμεηο απηέο ηε θσλνχια /γ/. Ύζηεξα, ηα παηδηά απαληνχλ ζηηο δνθηκαζίεο (βι. πξη. ζει. 87, δνθηκαζία Λ), π.ρ. αθνχηε ζηε ιέμε /kalamárjia/ ηε θσλνχια /γ/;. Ζ λεπηαγσγφο θαηαγξάθεη ηελ απάληεζε ηνπ θάζε παηδηνχ. 2.7. ΔΡΓΑΛΔΗΟ ΑΞΗΟΛΟΓΖ΢Ζ΢ Χο εξγαιείν αμηνιφγεζεο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη ίδηεο νη δνθηκαζίεο, νη νπνίεο δφζεθαλ ζηα παηδηά. Ζ αμηνιφγεζε ήηαλ πνηνηηθή, κηαο θαη ε παξνχζα έξεπλα απνηειεί κηα κειέηε πεξίπησζεο, ε νπνία <<ζηεξίδεηαη ζηελ παξαηήξεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ κηαο κνλάδαο (ζηελ πεξίπησζή καο 2 νκάδσλ) κε ζθνπφ λα αλαιχζεη ηα πνιπζρηδή θαηλφκελα πνπ ζπλζέηνπλ θάπνην θχθιν δσήο (π.ρ. δηδαζθαιία ή κε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη θσλνινγηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ), πξνθεηκέλνπ λα θαηαγξαθεί ν ηξφπνο ζθέςεο θαη ζπκπεξηθνξάο ηνπο, λα θαηαλνεζνχλ ζε βάζνο ηα θαηλφκελα 48 απηά θαη λα γίλνπλ αλαγσγέο ζε ζπκπεξάζκαηα πνηνηηθνχ ραξαθηήξα, αιιά θαη ζε πηζαλέο γεληθεχζεηο, πνπ ζα είλαη ρξήζηκεο θαη γηα ηε δηδαθηηθή ηνπ επξχηεξνπ πιεζπζκνχ, ζηνλ νπνίνλ αλήθνπλ νη κνλάδεο πνπ κειεηνχληαη >>(Cohen & Manion, 1997). Έηζη, ζεκεηψζεθαλ θαη κειεηήζεθαλ νη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ, φρη κε ζθνπφ ηε βαζκνιφγεζε, αιιά ηελ εμαγσγή θάπνησλ ζπκπεξαζκάησλ, πνπ αθνξνχλ ηε γεληθή εηθφλα πνπ παξνπζίαδαλ. Ζ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαιείνπ, έλαληη θάπνηνπ πνζνηηθνχ έγηλε, δηφηη έδηλε ηε δπλαηφηεηα γηα ηελ εμέηαζε πεξηζζφηεξσλ παξακέηξσλ θαη γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ απαληήζεσλ ησλ παηδηψλ, πνπ δελ αλήθαλ θαζαξά ζηελ θαηεγνξία ηεο ζσζηήο ή ηεο ιαλζαζκέλεο απάληεζεο. 2.8. ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ 2.8.1. ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΓΗΑ ΣΗ΢ ΓΤΟ ΟΜΑΓΔ΢ ΣΩΝ ΠΑΗΓΗΩΝ 2.8.1.1. Παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ΢ε φ, ηη αθνξά ηηο δνθηκαζίεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο, ηα παηδηά, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δπζθνιεχηεθαλ ιίγν ζε εθείλεο, πνπ αθνξνχζαλ ηελ επηζήκαλζε ηεο νκνηνθαηαιεμίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, απάληεζαλ κε πην κεγάιε επθνιία ζηελ πξψηε δνθηκαζία κε ην ιίκεξηθ, ελψ ζηε δνθηκαζία κε ην λαλνχξηζκα, νδεγήζεθαλ ζε απαληήζεηο πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηελ ηάζε λα ζπλδένπλ ιέμεηο, πνπ έρνπλ θάπνηα ζρέζε κεηαμχ ηνπο. Έηζη, π.ρ. απάληεζαλ κελ, φηη ην δεπγάξη βνπλά – λεξά αθνχγεηαη ην ίδην, έδσζαλ δε θαη ελαιιαθηηθέο απαληήζεηο, φπσο βνπλά – θνξπθή (πξνλήπην). ΢ε φ, ηη αθνξά ηελ εχξεζε ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο, ηα πεξηζζφηεξα παηδηά δελ αληηκεηψπηζαλ θάπνην πξφβιεκα, αθφκε θαη ηα πξνλήπηα. Σα παηδηά, φκσο δελ κπφξεζαλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηε δνθηκαζία εχξεζεο θνηλνχ θσλήκαηνο, αλάκεζα ζε δεπγάξηα ιέμεσλ. Ζ πξνεγνχκελε δνθηκαζία, φπσο επεζήκαλε ε λεπηαγσγφο, δελ κπφξεζε λα νινθιεξσζεί, ιφγσ ησλ ζεκαληηθψλ δπζθνιηψλ, πνπ αληηκεηψπηζαλ ηα παηδηά, θπξίσο ηα πξνλήπηα. Σέινο, ηα λήπηα απάληεζαλ κε ζρεηηθή επθνιία ζηε δνθηκαζία αλαγλψξηζεο – ηαχηηζεο ζπιιαβήο, ζε ηξηάδεο ιέμεσλ. ΢ε φ, ηη αθνξά ηηο δνθηκαζίεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο, ηα παηδηά δπζθνιεχηεθαλ πάξα πνιχ θαη δελ κπφξεζαλ λα θάλνπλ θαζφινπ ηελ άζθεζε θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία. Μηα δνθηκαζία, πνπ ηνπο άξεζε πνιχ, θαη ζηελ νπνία κπφξεζαλ κε πνιχ κεγάιε επθνιία λα απαληήζνπλ, ήηαλ ε άζθεζε ρσξηζκνχ ησλ ιέμεσλ ζε ζπιιαβέο. Δπίζεο, ζηηο δνθηκαζίεο εληνπηζκνχ ηνπ αξρηθνχ θαη ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο, αληεπεμήιζαλ κε κεγαιχηεξε επθνιία ζηνλ εληνπηζκφ ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο, απφ φηη ηνπ αξρηθνχ. Δπίζεο, κε επθνιία έγηλε θαη ε δνθηκαζία απαινηθήο ηνπ ηειεπηαίνπ θσλήκαηνο. ΢ηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο δελ απάληεζαλ θαζφινπ, 49 ηφζν ηα λήπηα, φζν θαη ηα πξνλήπηα, θαζφηη, ζχκθσλα κε ηε λεπηαγσγφ, δελ θαηαλννχζαλ ηελ έλλνηα ‘ζηε κέζε’. Σέινο, δπζθνιεχηεθαλ πνιχ θαη ζηνλ εληνπηζκφ ηνπ θσλήκαηνο /γ/ κεο ζε κηα ζεηξά ιέμεσλ. 2.8.1.2. Παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ΢ε φ, ηη αθνξά ηηο δνθηκαζίεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο, ηα παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δε δπζθνιεχηεθαλ ζηηο δνθηκαζίεο επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο. Δηδηθφηεξα, ζηελ πξψηε δνθηκαζία κε ην ιίκεξηθ, έδσζαλ απαληήζεηο, ζχκθσλα κε ηηο ελδεηθηηθέο, αιιά θαη άιιεο δηθέο ηνπο, π.ρ. κεο ζηεο ιηκλνχιαο ην λεξφ πνπ βξίζθεηαη ζηνλ θήπν (ελδεηθηηθή), ιχθν (δηθή ηνπο) / κηα δαγθσληά ζηε κχηε ηνπ, ηνπ δίλεη θαη θσλάδεη (ελδεηθηηθή), σξηκάδεη, αξπάδεη (δηθέο ηνπο απαληήζεηο). Σηο παξαπάλσ απαληήζεηο, ηηο έδσζαλ λήπηα – θνξίηζηα. Δθθηλψληαο φκσο απφ ηηο απαληήζεηο ησλ λεπίσλ, ηα πξνλήπηα είπαλ θαη άιιεο ιέμεηο κε νκνηνθαηαιεμία, εθιακβάλνληαο ηελ φιε δηαδηθαζία, σο παηρλίδη.. Κακηά δπζθνιία δελ ππήξμε απφ ηα παηδηά θαη ζηε δνθηκαζία κε ην λαλνχξηζκα. ΢ηε δνθηκαζία γηα ηελ απφθαζε γηα ηελ αλαγλψξηζε - ηαχηηζε ζηε ζπιιαβή, ηα λήπηα απάληεζαλ κε επθνιία, θπξίσο ηα θνξίηζηα θαη έλα αγφξη. ΢ε φ, ηη αθνξά ηηο δνθηκαζίεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο, ε δνθηκαζία θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία, δπζθφιεςε πάξα πνιχ ηα παηδηά, θαζφηη απαληνχζαλ κε βάζε ην ζπιιαβηζκφ, πνπ ηνπο ήηαλ νηθείνο, π. ρ αληί γηα /θ/-/α/-/ι/-/ά/-/ζ/-/η /, είπαλ /θα/-/ιά/-/ζη/. ΢ηε δνθηκαζία, φπνπ δεηνχληαλ απφ ηα παηδηά, λα βξνπλ, αλάκεζα ζε δεπγάξηα ιέμεσλ, ηελ πην κεγάιε ιέμε, δε δπζθνιεχηεθαλ, νχηε ηα λήπηα, νχηε ηα πξνλήπηα. ΢ηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ αξρηθνχ θαη ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο, απάληεζαλ φια ηα λήπηα, ελψ απφ ηα 5 πξνλήπηα, απάληεζαλ ηα 2, έλα αγφξη θαη έλα θνξίηζη, ελψ ηα ππφινηπα πξνλήπηα είηε δελ απάληεζαλ θαζφινπ, είηε έδσζαλ απαληήζεηο πνπ παξέπεκπαλ ζε δνθηκαζίεο εληνπηζκνχ αξρηθήο θαη ηειηθήο ζπιιαβήο αληίζηνηρα . ΢ηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ ηειεπηαίνπ θσλήκαηνο, ηα παηδηά δε δπζθνιεχηεθαλ, εθηφο απφ έλα λήπην – θνξίηζη, πνπ έδσζε έλα δηθφ ηεο παξάδεηγκα: ε ιέμε ηξαπέδη ηειεηψλεη ζε δη (φρη ζε /η/). Σν ίδην θαιά, αληαπνθξίζεθαλ ηα παηδηά ζηηο δνθηκαζίεο απαινηθήο ηνπ θσλήκαηνο. Γχν πξνλήπηα, έλα αγφξη θαη έλα θνξίηζη, απάληεζαλ πσο, αλ ζβήζνπκε ηελ ηειεπηαία θσλνχια (θψλεκα) απφ ηε ιέμε ζπνπξγίηη, ηφηε ζα γίλεη ζπνπξγί (απάιεηςε δειαδή ζπιιαβή αληί γηα θψλεκα). Σα παηδηά, δελ κπφξεζαλ λα απαληήζνπλ, πψο ζα γίλεη ε ιέμε ιεκφλη, αλ ζβήζνπκε ην /λ/, ελψ ζηηο δχν δνθηκαζίεο, πξηλ ην ηέινο (Πνηα θαηλνχξηα ιέμε ζα έρνπκε, αλ ζβήζνπκε ην ηειεπηαίν /α/ απφ ηα πηαηάθηα θαη ην /ζ/ απφ ηα ζα), κπφξεζε λα απαληήζεη κφλν έλα λήπην – θνξίηζη. ΢ηελ εξψηεζε, γηα ην πψο ζα γίλεη ην λα, αλ ζβήζνπκε ην /λ/, απάληεζε έλα πξνλήπην – αγφξη (λνπ). ΢ηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, απάληεζαλ θπξίσο ηα λήπηα – θνξίηζηα. Οη απαληήζεηο, φκσο, πνπ έδσζαλ, εθηφο απφ δχν πεξηπηψζεηο, αθνξνχζαλ ηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηεο κεζαίαο ζπιιαβήο, ηελ νπνία 50 θάλεθε, φηη εληφπηδαλ κε ζρεηηθή επθνιία. Πην ζπγθεθξηκέλα, θάπνηεο απφ ηηο απαληήζεηο ησλ παηδηψλ, δίλνληαη παξαθάησ κεο ζε παξέλζεζε:  θαζαξφ (/ζ/)  ζπνπξγίηη (γη)  παηνχζα (/η/)  κπηάξα (νη θσλνχιεο: /ξ/, /α/) ΢ηε δνθηκαζία, φπνπ ηα παηδηά έπξεπε λα εληνπίζνπλ ζε πνηεο ιέμεηο αθνχγεηαη ε θσλνχια /γ/, απάληεζαλ ηα λήπηα, θπξίσο ηα θνξίηζηα, αιιά θαη ηα πξνλήπηα – έλα αγφξη-, ην νπνίν είπε, φηη άθνπζε ην /γ/ ζηε ιέμε παηδηά. ΢ην επηκέξνπο εξψηεκα, αλ ηα παηδηά αθνχλ ηε θσλνχια /γ/ ζηε ιέμε θσηηά, ε απάληεζε πνπ έδσζαλ ήηαλ αξλεηηθή. 2.8.2. ΑΝΑΛΤ΢Ζ ΣΩΝ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΩΝ 2.8.2.1. ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΖ ΔΞΑ΢ΚΖ΢Ζ ΚΑΗ ΔΠΗΓΟ΢Ζ ΢ΣΗ΢ ΦΩΝΟΛΟΓΗΚΔ΢ ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΔ΢. 2.8.2.1.1. Παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο Σα παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, αληηκεηψπηζαλ πνιχ κεγάιεο δπζθνιίεο ζην ζχλνιν ησλ θσλνινγηθψλ δνθηκαζηψλ. Δηδηθφηεξα, ζε φ, ηη αθνξά ηηο δνθηκαζίεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο, ηε κεγαιχηεξε δπζθνιία ηελ είραλ ηα παηδηά ζηε δνθηκαζία θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία θαη ζηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, θάηη πνπ ζπκθσλεί φκσο κε ηα κέρξη ηψξα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, φπσο απηά παξνπζηάζηεθαλ ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Όια ηα παηδηά φκσο, λήπηα θαη πξνλήπηα, απάληεζαλ κε κεγάιε επθνιία ζηε δνθηκαζία ρσξηζκνχ ησλ ιέμεσλ ζε ζπιιαβέο, θάηη πνπ ζπκθσλεί κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, κηαο θαη ε ζπιιαβηθή επίγλσζε πξνεγείηαη ρξνληθά ηεο θσλεκηθήο. Κάηη, πνπ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, είλαη ην γεγνλφο φηη ηα παηδηά, αθφκα θαη ηα λήπηα πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, κπνξνχζαλ λα εληνπίδνπλ πην εχθνια ην ηειηθφ θψλεκα, απφ φηη ην αξρηθφ, ίζσο επεηδή έρεη πξνεγεζεί ε δνθηκαζία ζε επίπεδν θαηάιεμεο θαη ηειηθήο ζπιιαβήο, ζηελ νπνία φκσο, απφ ηελ άιιε, φπσο δηαπηζηψζεθε, είραλ δπζθνιεπηεί ιίγν. 51 ΢ηηο δνθηκαζίεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο, θαη πην ζπγθεθξηκέλα, ζηε δνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο, ήηαλ πηζαλφ πνπ έλα πξνλήπην, ιφγσ ηεο δπζθνιίαο, πνπ αληηκεηψπηζε, ζεψξεζε, φηη νη ιέμεηο βνπλά – θνξπθή αθνχγνληαη ην ίδην, θάλνληαο ελλνηνινγηθή ζπζρέηηζε. Απηφ ίζσο ζπλέβε, δηφηη ‘ε αλαπαξάζηαζε θαη ε ζπγθξάηεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζηε καθξνπξφζεζκε κλήκε δελ βαζίδεηαη ζηελ αθξηβή θχζε θαη δνκή ησλ θπζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ πιεξνθνξηψλ, αιιά ζην ελλνηνινγηθφ ηνπο πεξηερφκελν’ (Πφξπνδαο, 1996, ζει. 239). 2.8.2.1.2. Παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο Σα παηδηά πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, είραλ πνιχ θαιέο επηδφζεηο ζην ζχλνιν ησλ θσλνινγηθψλ δνθηκαζηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηηο δνθηκαζίεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο, δελ αληηκεηψπηζαλ θακηά δπζθνιία. ΢ηηο δνθηκαζίεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζηε δνθηκαζία θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία, ηα απνηειέζκαηα ζπκθσλνχλ κε απηά ησλ παηδηψλ πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, γεγνλφο αλακελφκελν ζχκθσλα κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα. ΢ηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ, φκσο, ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, ηα λήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, κπφξεζαλ, σο έλα βαζκφ, λα αληαπεμέιζνπλ ζηε δπζθνιία ηεο δνθηκαζίαο, ζε αληίζεζε κε ηα παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί. Απηφ, ίζσο λα νθείιεηαη, θαηά έλα κέξνο, θαη ζην φηη ηα λήπηα είραλ θαηαλννχζαλ ηηο απαξαίηεηεο ρσξνρξνληθέο έλλνηεο φπσο: κέζε – αλάκεζα, ε κε γλψζε ησλ νπνίσλ παξνπζηάζηεθε σο εκπφδην απφ ηε λεπηαγσγφ ηεο νκάδαο ειέγρνπ ζηελ θαηαλφεζε θαη ζηελ θαιή επίδνζε ησλ καζεηψλ ηεο ζηελ αληίζηνηρε δνθηκαζία. ΢ηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ θσλήκαηνο /γ/ ζηε ιέμε θσηηά, ηα απνηειέζκαηα δελ ήηαλ ηα αλακελφκελα, κηαο θαη, φπσο έρεη δείμεη ε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο, ζπλήζσο, ηα λήπηα ηελ εληνπίδνπλ, θάηη πνπ ηα δπζθνιεχεη αξγφηεξα ζηε γξαθή ηεο ζπγθεθξηκέλεο ιέμεο. 2.8.3. ΢ύγθξηζε ησλ επηδόζεσλ ησλ δύν νκάδσλ ησλ λεπίσλ ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο ΢ε γεληθέο γξακκέο, ηα λήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί ζε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, απνδείρηεθε, φηη αληεπεμήιζαλ, κε πνιχ κεγάιε επθνιία, ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ δνθηκαζηψλ, ηφζν ησλ επηγισζζηθψλ φζν θαη ησλ κεηαγισζζηθψλ, κε εμαίξεζε ηηο κεγάιεο δπζθνιίεο, πνπ αληηκεηψπηζαλ ζηε δνθηκαζία θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία θαη ζηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, θάηη πνπ ζπλέβε θαη κε ηα λήπηα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά. ΢ε φ, ηη αθνξά, φκσο, ηε δνθηκαζία θαηάηκεζεο ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο 52 ζηνηρεία, ζεκεηψλεηαη, φηη είλαη κηα δνθηκαζία, πνπ γίλεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ είζνδν ησλ λεπίσλ ζηελ Α’ Σάμε ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ θαη φηαλ απηά έρνπλ ήδε κάζεη θάπνηα γξάκκαηα (Πφξπνδαο, 2002). Δλψ, φκσο, ηα λήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, κπφξεζαλ, σο έλα κηθξφ βαζκφ, λα αληαπεμέιζνπλ ζηε δνθηκαζία εχξεζεο ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, ηα λήπηα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, ήηαλ αδχλαην λα ηα θαηαθέξνπλ, θάηη πνπ ίζσο νθείιεηαη θαη ζηε κε θαηαλφεζε ρσξνρξνληθψλ ελλνηψλ, ηέηνησλ φπσο: κέζε, αλάκεζα. Ζ πξνεγνχκελε ππφζεζε, φπσο αλαθέξζεθε ήδε παξαπάλσ, βαζίδεηαη ζε παξαηεξήζεηο ηεο λεπηαγσγνχ, ζρεηηθά κε ηε δπζθνιία θαηαλφεζεο, πνπ παξαηήξεζε ζηνπο καζεηέο ηεο, αλαθνξηθά κε ηελ θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ‘ζηε κέζε’, φηαλ ηνπο ελεζάξξπλε λα απαληήζνπλ ζηελ αλάινγε δνθηκαζία. 2.8.4. ΢ύγθξηζε ησλ επηδόζεσλ ησλ δύν νκάδσλ ησλ πξνλεπίσλ ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο. Σα πξνλήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, αληεπεμήιζαλ κε ζρεηηθά κεγαιχηεξε επθνιία ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ θσλνινγηθψλ δνθηκαζηψλ, ζε αληίζεζε κε ηα πξνλήπηα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά. Πην ζπγθεθξηκέλα, δηαπηζηψζεθε φηη ηα πξνλήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, κπφξεζαλ λα αληαπεμέιζνπλ θαη ζε δχζθνιεο, γηα ηελ ειηθία ηνπο, δνθηκαζίεο, ηέηνηεο, φπσο ε δνθηκαζία αλαγλψξηζεο – ηαχηηζεο θσλήκαηνο. ΢ε φ, ηη αθνξά, φκσο, ηε δνθηκαζία αλαγλψξηζεο - ηαχηηζεο ζπιιαβήο, έλα πξνλήπην, γηα ην δεπγάξη θφηα – αβγφ, έδσζε, σο απάληεζε, ιέμε, αληί γηα ζπιιαβή (θφθνξαο), θάλνληαο ελλνηνινγηθή ζπζρέηηζε, θάηη πνπ ζπλέβε, φπσο παξνπζηάζηεθε παξαπάλσ, αληηζηνίρσο θαη ζε έλα πξνλήπην πνπ δελ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά. Αθνινχζσο, ζε φ, ηη αθνξά ηα πξνλήπηα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δελ ηα θαηάθεξαλ, νχηε θαλ ζηηο δνθηκαζίεο εληνπηζκνχ ηεο νκνηνθαηαιεμίαο. Φάλεθε, φκσο, λα ηα θαηαθέξλνπλ ζηηο δνθηκαζίεο εληνπηζκνχ ηνπ θσλήκαηνο, πνιχ πεξηζζφηεξν ηνπ ηειηθνχ, ελψ θάλεθε λα είλαη αδχλαην λα ηα θαηαθέξνπλ ζηε δνθηκαζία εχξεζεο ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο. Δπίζεο, ηα πξνλήπηα πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, αληηκεηψπηζαλ αξθεηέο δπζθνιίεο ζηε δνθηκαζία απαινηθήο θσλήκαηνο, φπνπ απάιεηθαλ ζπιιαβή αληί γηα θψλεκα. Ζ δηαπίζησζε απηή, ζπκθσλεί κε ηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, φπνπ δηαπηζηψζεθε, φηη ε απαινηθή θσλήκαηνο είλαη δπζθνιφηεξε απφ άιιεο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο, ηέηνηεο, φπσο, ε δνθηκαζία αλαγλψξηζεο θσλήκαηνο (Bruck & Treiman 1990, Ukrainetz et al, 2000), ε δνθηκαζία κέηξεζεο θσλεκάησλ κε ρηππήκαηα θαη ε δνθηκαζία θσλεκηθήο ζχλζεζεο (Perfetti et al, 1987). Όκσο, έλα πξνλήπην κπφξεζε λα απαιείςεη ην θψλεκα /λ/ απφ ηε ιέμε λα θαη λα βξεη φηη ην θψλεκα, πνπ πξνθχπηεη, είλαη ην /λ/. ΢ε φ, ηη αθνξά ηψξα ηα πξνλήπηα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θάλεθε, φηη κπνξνχλ, σο έλα βαζκφ, λα απαιείθνπλ ην ηειεπηαίν θψλεκα, πνιχ ιηγφηεξν, φκσο, απφ φηη ηελ ηειεπηαία ζπιιαβή. Δπίζεο, 53 ηφζν ηα πξνλήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, φζν θαη εθείλα, πνπ δελ είραλ, δελ κπφξεζαλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηε δνθηκαζία εληνπηζκνχ αιινθψλσλ, κε εμαίξεζε έλα πξνλήπην, πνπ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, πνπ είπε φηη άθνπζε ην /γ/ ζηε ιέμε παηδηά. 2.8.5. ΢ύγθξηζε ησλ επηδόζεσλ ηεο πεηξακαηηθήο νκάδαο ησλ πξνλεπίσλ κε ηα λήπηα ηεο νκάδαο ειέγρνπ. Σα λήπηα πνπ δελ είραλ ιάβεη θσλνινγηθή εμάζθεζε, βξέζεθε φηη αληηκεηψπηζαλ δπζθνιίεο ζηε δεχηεξε δνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο κε ην ιίκεξηθ, ζε αληίζεζε κε ηα πξνλήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, ηα νπνία κπφξεζαλ, έσο έλα βαζκφ, λα αληαπνθξηζνχλ κε επθνιία ζηελ αλάινγε δνθηκαζία. Σν γεγνλφο απηφ νθείιεηαη, θαηά πάζα πηζαλφηεηα, ζηε θσλνινγηθή εμάζθεζε πνπ είρε ιάβεη ε δεχηεξε νκάδα. Δπίζεο, ηα λήπηα πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά δελ κπφξεζαλ λα αληαπεμέιζνπλ ζηε δνθηκαζία εχξεζεο ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο, ζε αληίζεζε κε ηα πξνλήπηα πνπ ήηαλ εμαζθεκέλα θσλνινγηθά. Ζ δηαπίζησζε απηή νθείιεηαη, φκσο, πεξηζζφηεξν φρη ζην βαζκφ ηεο θσλνινγηθήο εμάζθεζεο ησλ παηδηψλ, φζν ζηελ θαηνρή θαη ζηε δπλαηφηεηα ρεηξηζκνχ απφ κέξνπο ηνπο βαζηθψλ γηα ηελ επίιπζε ησλ αληίζηνηρσλ δνθηκαζηψλ, ρσξνρξνληθψλ ελλνηψλ (π.ρ. ζηε κέζε). 2.8.6. Σόπνο δηακνλήο θαη επηδόζεηο ησλ δύν νκάδσλ ησλ παηδηώλ ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο Σα παηδηά, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δηέκελαλ ζηελ πφιε ηεο Ρφδνπ, γεγνλφο πνπ ίζσο λα ζεκαίλεη φηη είραλ αλαπηχμεη κεγαιχηεξν θχθιν εκπεηξηψλ. Αληηζέησο, ε νκάδα ησλ παηδηψλ, πνπ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δηέκελε ζε έλα απνκαθξπζκέλν ρσξηφ ηεο Ρφδνπ, ηα Καιαβάξδα, θάηη, πνπ ίζσο λα ζεκαίλεη αληίζηνηρα, φηη ν θχθινο ησλ εκπεηξηψλ ηνπο δελ ήηαλ ηφζν κεγάινο, φζν εθείλνο ησλ παηδηψλ πνπ δηέκελαλ ζηε Ρφδν. ΢ε φ, ηη αθνξά ηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ, δηαπηζηψζεθε κηα ζαθήο ππεξνρή ηεο νκάδαο ησλ παηδηψλ, πνπ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θαη δηέκελε ζε ρσξηφ ηεο Ρφδνπ, έλαληη εθείλεο, πνπ δελ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θαη δηέκελε ζηελ πφιε ηεο Ρφδνπ. Απηή ε δηαθνξά ζηηο επηδφζεηο, είλαη πηζαλφ λα ζεκαίλεη, φηη ν θχθινο ησλ εκπεηξηψλ ησλ παηδηψλ, ζε ζρέζε κε ηηο επηδφζεηο ηνπο ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο, δελ θαίλεηαη λα επεξεάδεηαη απφ ηνλ ηφπν δηακνλήο ηνπο, φζν απφ ην θνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ηνπο, απφ ηε γλψζε γξακκάησλ θαη απφ ηε ζπζηεκαηηθή θαη πξνγξακκαηηζκέλε ‘δηδαζθαιία’ ηνπ Νεπηαγσγείνπ. 54 2.8.7. Κνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθό επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ λεπίσλ θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Απφ ηνπο γνλείο ησλ λεπίσλ, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, νη 3 είραλ παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε, ελψ νη δχν, είραλ γπκλαζηαθή εθπαίδεπζε. Σα λήπηα απηά, γεληθψο, δπζθνιεχηεθαλ πνιχ ζηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, κε εμαίξεζε ηε δνθηκαζία εχξεζεο ηνπ ηειηθνχ, θπξίσο, θσλήκαηνο, θαζψο θαη, ελφο κέξνπο, ησλ δνθηκαζηψλ ζπιιαβηθήο επίγλσζεο. Φάλεθε, φκσο, φηη ηα λήπηα, ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε, αληαπεμήιζαλ κε κηα ζρεηηθά κηθξφηεξε δπζθνιία ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο, απφ φηη ηα ππφινηπα λήπηα. Αληηζέησο, ηα λήπηα πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, νη γνλείο ησλ νπνίσλ ήηαλ ιπθεηαθήο εθπαίδεπζεο θαη πςεινχ νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ, είραλ ζεκαληηθά θαιχηεξεο επηδφζεηο, αθφκα θαη απφ ηα 3 λήπηα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, αιιά πνπ φκσο νη γνλείο ηνπο είραλ παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε θαη πηζαλφλ πςειφηεξν νηθνλνκηθφ επίπεδν. 2.8.8. Κνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθό επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ πξνλεπίσλ θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Οη γνλείο ησλ 5 πξνλεπίσλ, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, ήηαλ ιπθεηαθήο εθπαίδεπζεο, ην δε νηθνλνκηθφ ηνπο επίπεδν, ήηαλ πςειφ. Οη γνλείο ησλ 9 πξνλεπίσλ, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, ήηαλ δεκνηηθήο, θαηά θχξην ιφγν, θαη γπκλαζηαθήο εθπαίδεπζεο, κε εμαίξεζε ηξεηο γνλείο πνπ ήηαλ παλεπηζηεκηαθήο εθπαίδεπζεο, ην δε νηθνλνκηθφ ηνπο επίπεδν, ήηαλ ρακειφ, κε εμαίξεζε ηελ ηειεπηαία πεξίπησζε. ΢πγθξίλνληαο ηα παξαπάλσ κε ην επίπεδν αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ πξνλεπίσλ πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δηαπηζηψλεηαη, φηη ηα πξνλήπηα, ησλ νπνίσλ νη γνλείο ήηαλ ιπθεηαθήο εθπαίδεπζεο θαη πςεινχ νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ, παξνπζίαζαλ πνιχ θαιχηεξεο επηδφζεηο ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο απφ φηη ηα λήπηα, ησλ νπνίσλ νη γνλείο ήηαλ δεκνηηθήο ή γπκλαζηαθήο εθπαίδεπζεο θαη ρακεινχ νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ Ζ παξαπάλσ δηαπίζησζε, ίζσο λα νθείιεηαη ζηηο πινχζηεο ή θησρέο αληίζηνηρα εκπεηξίεο γξακκαηηζκνχ, πνπ πηζαλφλ ζα ηνπο παξείραλ νη γνλείο ηνπο, αιιά θαη ζηηο κεγαιχηεξεο δπλαηφηεηεο πνπ πηζαλφλ ζα είραλ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πξνθνξηθνχ ηνπο ιφγνπ ζηελ ειιεληθή γιψζζα, αλ ππνζέζνπκε, φηη ε κφξθσζή ησλ γνλέσλ ζρεηίδεηαη κε ην βαζκφ θαιιηέξγεηαο ηεο δηθήο ηνπο πξσηίζησο γισζζηθήο αλάπηπμεο θαη θαηά ζπλέπεηα κε εθείλε ησλ παηδηψλ ηνπο. 55 2.8.9. Ζιηθία θαη επίπεδν αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο Σα παηδηά, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, απφ ηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, απάληεζαλ κε κεγάιε επθνιία ζην ζχλνιν ησλ δνθηκαζηψλ, θάηη πνπ, ίζσο λα νθείιεηαη, ζην φηη ν αξηζκφο ησλ λεπίσλ ήηαλ ζρεδφλ ν ίδηνο κε ηνλ αξηζκφ ησλ πξνλεπίσλ (6 λήπηα, 7 πξνλήπηα). Αληηζέησο, ηα παηδηά, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θαζφινπ θσλνινγηθά, αληηκεηψπηζαλ αξθεηέο δπζθνιίεο ζε φιεο ηηο δνθηκαζίεο, θαη θπξίσο ζε εθείλεο ηεο κεηαγισζζηθήο επίγλσζεο. Χο κηα πξψηε εξκελεία γηα ην γεγνλφο απηφ, κπνξεί λα είλαη ε αξηζκεηηθή ππεξνρή ησλ πξνλεπίσλ, έλαληη ησλ λεπίσλ (14 πξνλήπηα, 5 λήπηα). 2.8.10. Φύιν θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Δθθηλψληαο απφ ηα λήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, παξαηεξήζεθε φηη ηα θνξίηζηα είραλ πνιχ θαιχηεξεο επηδφζεηο απφ ηα αγφξηα, θπξίσο ζηηο δνθηκαζίεο επηγισζζηθήο επίγλσζεο. Μάιηζηα, ε ππεξνρή απηή ησλ θνξηηζηψλ ζηηο επηδφζεηο, έγηλε ηδηαίηεξα αηζζεηή ζε νξηζκέλεο δνθηκαζίεο, φπνπ απάληεζαλ κφλν θνξίηζηα ή θνξίηζηα, ζηελ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ λεπίσλ, φπσο π.ρ. ζηελ δνθηκαζία επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο κε ην ιίκεξηθ θαη ζηε δνθηκαζία αλαγλψξηζεο – ηαχηηζεο ζηε ζπιιαβή, αληίζηνηρα. ΢ε φ, ηη αθνξά ηα πξνλήπηα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δελ ηζρχεη ε πξνεγνχκελε δηαπίζησζε, ίζσο ιφγσ ηνπ φηη ηα αγφξηα ήηαλ πεξηζζφηεξα απφ ηα θνξίηζηα. Αμίδεη φκσο λα ζεκεησζεί, φηη δχν απφ ηα πξνλήπηα αγφξηα, παξνπζίαζαλ πνιχ πςειέο επηδφζεηο ζηε δνθηκαζία απαινηθήο ηνπ θσλήκαηνο θαη ζην ζχλνιν ησλ ζπιιαβηθψλ δνθηκαζηψλ αληίζηνηρα. Δπίζεο, αλαθνξηθά ηφζν κε ηα λήπηα, φζν θαη κε ηα πξνλήπηα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δηαπηζηψζεθε κηα ππεξνρή ησλ επηδφζεσλ ησλ θνξηηζηψλ έλαληη ησλ αγνξηψλ. 2.8.11. Πξνέιεπζε θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Ο παξάγνληαο πξνέιεπζε, θαίλεηαη λα έπαημε θάπνην ξφιν ζηηο επηδφζεηο, ηφζν ησλ λεπίσλ, φζν θαη ησλ πξνλεπίσλ, ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο, ζε ζπλάξηεζε φκσο κε άιινπο παξάγνληεο. Δηδηθφηεξα, 2 απφ ηα λήπηα πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θάλεθε λα παξνπζηάδνπλ αξθεηέο δπζθνιίεο ζην λα απαληήζνπλ ζην ζχλνιν ησλ θσλνινγηθψλ δνθηκαζηψλ. Απηφ φκσο, ίζσο λα νθείιεηαη θαη ζην φηη, φηη ε πξνθνξηθή ηνπο έθθξαζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα, δελ ήηαλ επαξθήο, ζχκθσλα κε ην ειηθηαθφ ηνπο επίπεδν, θάηη πνπ πηζαλφλ εμεγείηαη απφ ην φηη δελ είραλ γελλεζεί θαη κεγαιψζεη ζηελ Διιάδα, αιιά είραλ έξζεη καδί κε ηνπο γνλείο ηνπο ηα ηειεπηαία πεξίπνπ δχν ρξφληα. Δλδεηθηηθφ παξάδεηγκα ηεο δπζθνιίαο πνπ αληηκεηψπηζαλ ηα λήπηα απηά ήηαλ ην γεγνλφο φηη δελ κπφξεζαλ λα αληαπεμέιζνπλ θαη ζε εχθνιεο, φπσο παξνπζηάζηεθαλ ζηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε, 56 δνθηκαζίεο, ηέηνηεο φπσο νη δνθηκαζίεο επηζήκαλζεο ηεο νκνηνθαηαιεμίαο. Απηφ νθείιεηαη, ίζσο, ζην φηη δπζθνιεχνληαλ λα βξνπλ ιέμεηο πνπ λα νκνηνθαηαιεθηνχλ ζηα ειιεληθά. Δπίζεο, ζε φ, ηη αθνξά ηα πξνλήπηα, θαη εηδηθφηεξα εθείλα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, παξαηεξήζεθε, φηη ην πξνλήπην, πνπ θαηαγφηαλ απφ ην Βέιγην, ηνπ νπνίνπ νη γνλείο είραλ πςειφ θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν, είρε δεμηφηεηεο δχζθνιεο γηα ηελ ειηθία ηνπ, φπσο δεμηφηεηεο απαινηθήο θσλήκαηνο. Δπίζεο, έλα άιιν πξνλήπην, ηνπ νπνίνπ θαη νη δχν γνλείο θαηαγφηαλ απφ ηελ Αιβαλία, θαη ησλ νπνίσλ ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν ήηαλ ζρεηηθά ρακειφ (εξγάηεο), παξνπζίαζε πνιχ πςειέο επηδφζεηο, αιιά ζηηο ζπιιαβηθέο, κφλν δνθηκαζίεο ηνπ ηεζη ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Οη επηδφζεηο ησλ δχν απηψλ ηειεπηαίσλ πξνλεπίσλ κπνξνχλ, ίζσο, λα εξκελεπηνχλ, ιακβάλνληαο ππφςε, φηη απηά είραλ γελλεζεί θαη κεγαιψζεη ζηελ Διιάδα θαη κηινχζαλ άπηαηζηα ηελ ειιεληθή γιψζζα, αιιά θπξίσο φηη είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά. 2.8.12. Γλώζε γξακκάησλ θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Ζ νκάδα ησλ παηδηψλ, πνπ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θάλεθε φηη γλψξηδε γχξσ ζηα 10 γξάκκαηα, ελ αληηζέζεη κε ηελ νκάδα ησλ παηδηψλ, πνπ δελ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, ε νπνία θάλεθε λα γλσξίδεη ειάρηζηα ή θαζφινπ γξάκκαηα Ζ ηειεπηαία αλαθνξά, ζρεηηδνκέλε κε ηηο ρακειφηεξεο επηδφζεηο ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο ησλ παηδηψλ πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά ζε ζρέζε κε εθείλα πνπ δελ είραλ ιάβεη θσλνινγηθή εμάζθεζε, κπνξεί λα νδεγήζεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα αληαπεμέξρνληαη ζην βαζκφ δπζθνιίαο κηαο θσλνινγηθήο δνθηκαζίαο κπνξεί λα έρεη ζρέζε κε ηε γλψζε ή κε ελφο αξηζκνχ γξακκάησλ. 2.8.13. Αλαγλσζηηθή ηθαλόηεηα θαη αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Ζ δνθηκαζία, πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ θαη νη δχν λεπηαγσγνί, πξνθεηκέλνπ λα εμεηάζνπλ ην ελδερφκελν ηεο θαηάθηεζεο έσο θάπνην βαζκφ, ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο απφ ηα παηδηά, νδήγεζε ζην ζπκπέξαζκα, φηη, ηφζν εθείλα, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, φζν θαη εθείλα, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί, δελ είραλ ηε δεμηφηεηα ηεο ζχλζεζεο ησλ γξαθεκάησλ γηα ηελ παξαγσγή ησλ ιέμεσλ θαη, θαηά ζπλέπεηα, ηεο αλάγλσζήο ηνπο. 57 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑ΢ΔΗ΢ 3.1. ΢πκπεξάζκαηα Σν ηειηθφ ζπκπέξαζκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη, φηη ηειηθά ηα παηδηά, πνπ είραλ ππνβιεζεί ζε θάπνηνπ είδνπο θσλνινγηθή εμάζθεζε, είραλ θαηαλνήζεη ηε δνκή ηεο γιψζζαο, ζπγθεθξηκέλα ηεο ειιεληθήο, ζε πνιχ κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα παηδηά πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά. Κάπνηα επηκέξνπο ζπκπεξάζκαηα είλαη ηα παξαθάησ:  Ζ επίδνζε ησλ παηδηψλ, πνπ είραλ δερηεί θάπνηα θσλνινγηθή εμάζθεζε, ήηαλ ζαθψο πνιχ θαιχηεξε απφ εθείλε ησλ παηδηψλ, πνπ δελ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά.  Ζ δνθηκαζία γξαθνθσλεκηθήο αληηζηνηρίαο δε δπζθφιεςε ηα παηδηά.  Σα παηδηά, πνπ είραλ δερηεί θσλνινγηθή εμάζθεζε, θαηάθεξαλ λα αληαπεμέιζνπλ ζε δχζθνιεο γηα ην λνεηηθφ ηνπο επίπεδν αζθήζεηο, φπσο ε απαινηθή θσλήκαηνο, ε εχξεζε ηνπ κεζαίνπ θσλήκαηνο – ζπιιαβήο, ε αλαγλψξηζε – ηαχηηζεο ζπιιαβήο.  Ζ δηαδηθαζία ηεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο θαίλεηαη, φηη δελ είλαη εθηθηή αθφκα θαη γηα λήπηα, πνπ έρνπλ δερηεί θσλνινγηθή εμάζθεζε.  Ζ εχξεζε ηνπ ηειηθνχ θσλήκαηνο, ήηαλ επθνιφηεξε απφ εθείλε ηνπ αξρηθνχ, αθφκα θαη γηα ηα παηδηά, πνπ δελ είραλ δερηεί θαλελφο είδνπο θσλνινγηθή εμάζθεζε. Απηφ, έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα πεξηζζφηεξα εξεπλεηηθά δεδνκέλα, πνπ ππνζηεξίδνπλ ην αληίζεην.  Σα παηδηά, πνπ είραλ δερηεί θσλνινγηθή εμάζθεζε, θάλεθε φηη κπφξεζαλ λα πεξάζνπλ, ζε έλα κεγάιν βαζκφ, απφ ην ζπιιαβηθφ επίπεδν ζην θσλεκηθφ. Σα δε παηδηά, πνπ δελ είραλ δερηεί θσλνινγηθή εμάζθεζε, θάλεθε φηη δελ είραλ θηάζεη, ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ, νχηε θαλ ζην ζπιιαβηθφ επίπεδν.  Ζ επίδξαζε ηνπ θχινπ, θάλεθε λα επεξεάδεη ηηο επηδφζεηο ησλ λεπίσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, δηαπηζηψζεθε φηη ηα θνξίηζηα είραλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ηνπο ζην ζχλνιν ησλ θσλνινγηθψλ δνθηκαζηψλ, έλαληη ησλ αγνξηψλ.  Ο παξάγνληαο ειηθία, θάλεθε λα παίδεη θάπνην ξφιν, θαζφηη ηα κεγαιχηεξα παηδηά, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, είραλ θαιχηεξεο επηδφζεηο έλαληη ησλ κηθξφηεξσλ.  Σα κηθξφηεξα παηδηά, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, είραλ θαιχηεξεο επηδφζεηο, έλαληη ησλ ζπλνκηιήθσλ ηνπο, πνπ δελ είραλ ιάβεη θακηά θσλνινγηθή εμάζθεζε..  Λακβάλνληαο ππφςε ηηο επηδφζεηο ησλ λεπίσλ, πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, δηαπηζηψλνπκε φηη ε θσλνινγηθή επίγλσζε κπνξεί λα δηδαρηεί ζε κε αλαγλψζηεο.  Σν θνηλσληθννηθνλνκηθφ θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ησλ λεπίσλ, θαίλεηαη φηη επεξεάδεη ηηο επηδφζεηο ηνπο ζηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Έηζη, ε νκάδα ησλ λεπίσλ, πνπ 58 νη γνλείο ηνπο είραλ ιπθεηαθή κφξθσζε, είρε πνιχ θαιχηεξεο επηδφζεηο, ζε ζρέζε κε ηελ νκάδα ησλ λεπίσλ, πνπ νη γνλείο ηνπο είραλ δεκνηηθή κφξθσζε. Δπίζεο, ηξία λήπηα, πνπ αλήθαλ ζηελ νκάδα, πνπ δελ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θαη πνπ νη γνλείο ηνπο είραλ παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε, ζεκείσζαλ ηηο θαιχηεξεο επηδφζεηο ζην ζχλνιν ησλ παηδηψλ ηεο νκάδαο ειέγρνπ..  Οη θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο, αθνινχζεζαλ ηε ζεηξά δπζθνιίαο, πνπ πεξηγξάθεηαη θαη ζην ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Έηζη, ηα λήπηα, θπξίσο, φζα είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, αληεπεμήιζαλ κε πνιχ κεγαιχηεξε επθνιία ζηηο δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο θαη ιηγφηεξν ζηηο θσλεκηθέο δνθηκαζίεο.  Ζ γλψζε ησλ γξακκάησλ, θάλεθε λα επεξεάδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο επηδφζεηο ησλ λεπίσλ ζηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα λήπηα πνπ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θαη ηα νπνία γλψξηδαλ αξθεηά γξάκκαηα, πάλσ απφ 10, θάλεθε φηη αληεπεμήιζαλ κε ζρεηηθά κεγάιε επθνιία ζην ζχλνιν ησλ θσλεκηθψλ δνθηκαζηψλ, κε εμαίξεζε ηηο ζεκαληηθφηαηεο δπζθνιίεο πνπ αληηκεηψπηζαλ ζηε θσλεκηθή θπξίσο θαηάηκεζε ησλ ιέμεσλ ζηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία. Αληηζέησο, ηα παηδηά, πνπ γλψξηδαλ ιηγφηεξα γξάκκαηα, θάλεθε λα δπζθνιεχνληαη ηφζν ζηηο θσλεκηθέο, φζν θαη ζηηο ζπιιαβηθέο δνθηκαζίεο.  Σα δίγισζζα παηδηά, θάλεθε λα δπζθνιεχνληαη ζηηο δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, κφλν ζε ζρέζε κε ηελ ειηθία ηνπο, θαη κε ην αλ είραλ εμαζθεζεί θσλνινγηθά ή φρη. Έηζη, αληηκεηψπηζαλ πξφβιεκα ζην ζχλνιν ησλ θσλνινγηθψλ δνθηκαζηψλ 2 λήπηα, ηα νπνία πξνέξρνληαλ απφ ηελ Αιβαλία. Αληηζέησο, ην έλα παηδί - πξνλήπην πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηελ Αιβαλία, ην νπνίν είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, θαηάθεξε κε ζρεηηθή επθνιία λα αληαπεμέιζεη ζηηο δνθηκαζίεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο, θάηη πνπ δε ζπλέβε θαη κε ηηο δνθηκαζίεο, πνπ αθνξνχζαλ ηε δηεξεχλεζε ηεο αλάπηπμεο ηεο θσλεκηθήο. Δπίζεο, ην πξνλήπην, πνπ πξνέξρνληαλ απφ ην Βέιγην θαη πνπ είρε εμαζθεζεί θη εθείλν θσλνινγηθά, κπφξεζε λα αληαπεμέιζεη, κε ζρεηηθά κεγάιε επθνιία, ζηε δνθηκαζία απαινηθήο θσλήκαηνο. 59 3.2. Πεξηνξηζκνί ηεο παξνύζαο έξεπλαο Λφγσ αλάγθεο ελλνηνινγηθνχ θαη ρσξηθνχ πεξηνξηζκνχ ηεο παξνχζαο έξεπλαο:  Γελ εμεηάζηεθε ην δείγκα, σο πξνο ην δείθηε λνεκνζχλεο ή ηε λνεηηθή αλάπηπμε. Άιισζηε, έξεπλεο έρνπλ δείμεη, φηη ε λνεκνζχλε ζρεηίδεηαη κφλν κε ηελ εκθάληζε ησλ ζχλζεησλ κεηαθσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ, θαη δε ηεο θσλεκηθήο θαηάηκεζεο (Μαλσιίηζεο, 2000). Άιινη πεξηνξηζκνί είλαη νη παξαθάησ:  Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο δελ κπνξνχλ λα γεληθεπηνχλ, θαζφηη απνηειεί κηα κειέηε πεξίπησζεο. Απνηεινχλ, φκσο, έλα δείθηε ηεο επίδξαζεο ηεο ζπζηεκαηηθήο δηδαζθαιίαο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο γηα ηελ πεξαηηέξσ γισζζηθή εμέιημε ησλ παηδηψλ.  Γε κειεηήζεθε ην θιίκα γξακκαηηζκνχ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ε επίδξαζή ηνπ ζην βαζκφ ηεο αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ λεπίσλ. Χζηφζν, έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ν παξάγνληαο απηφο δε θαίλεηαη λα παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ θαηάθηεζε, ζπγθεθξηκέλα, ηνπ θσλεκηθνχ επηπέδνπ ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο (Παπνχιηα – Σδειέπε, 1997). Μάιηζηα, o Chaney (1992), ππνζηεξίδεη, φηη ην θιίκα γξακκαηηκνχ ηεο νηθνγέλεηαο, κπνξεί λα αζθήζεη θάπνηα επίδξαζε, κφλν κέζσ ηεο εθκάζεζεο γξακκάησλ.  Γε ρξεζηκνπνηήζεθε θάπνην εμεηδηθεπκέλν ηεζη γηα ηελ, φζν ην δπλαηφ, πην αθξηβή εθηίκεζε ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο ησλ λεπίσλ θαη ησλ πξνλεπίσλ, ν βαζκφο αλάπηπμεο ηεο νπνίαο, ζρεηίδεηαη κε ην πςειφ ή ρακειφ, αληίζηνηρα, επίπεδν ησλ κεηαθσλνινγηθψλ ηθαλνηήησλ ησλ παηδηψλ (Μαλσιίηζεο, 2000). Έγηλε, φκσο, κηα γεληθή εθηίκεζε ηεο γισζζηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο απφ ηε λεπηαγσγφ, ιακβάλνληαο ππφςε, ηνλ ηξφπν ηεο πξνθνξηθήο ηνπο έθθξαζεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα, θαζφηη, φπσο πξναλαθέξζεθε, ην δείγκα πεξηιάκβαλε θαη δίγισζζα παηδηά.  ΢ε φ, ηη αθνξά ηελ ειηθία ησλ παηδηψλ, δε δηεξεπλήζεθε, θαηά πφζν, ε φπνηα δηαθνξά αλάκεζά ηνπο ζηνπο κήλεο, έρεη θάπνηα ζρέζε κε ηελ επίδνζή ηνπο ζηηο θσλνινγηθέο δνθηκαζίεο. Χζηφζν, ν Καξπψηεο (2003), δηαπίζησζε ζε έξεπλά ηνπ, φηη δε θαίλεηαη ν παξάγνληαο απηφο λα είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθφο,, έηζη, ψζηε, λα αζθεί ζεκαληηθή επίδξαζε ζηε θσλνινγηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. 60 3.3. Παηδαγσγηθέο πξνηάζεηο Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο, κπνξνχλ λα βξνπλ πξαθηηθή εθαξκνγή ζην ζρνιείν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα ζπκπεξάζκαηα, πνπ πξνέθπςαλ, κπνξεί λα απνηειέζνπλ έλαπζκα γηα ηε ζσζηή αμηνπνίεζή ηνπο απφ ηηο λεπηαγσγνχο θαη ηνπο δαζθάινπο ηεο Α’ Σάμεο ηνπ Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ, πξνθεηκέλνπ λα ζπληειέζνπλ ζην κέγηζην ζηελ αλάπηπμε ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ. Οη πξνηάζεηο πνπ απνξξένπλ απφ ηα ζπκπεξάζκαηα είλαη νη εμήο:  Δίλαη ζεκαληηθφ, κε ηελ είζνδν ηνπ παηδηνχ ζην λεπηαγσγείν, λα θαηαξηίδεηαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ηεζη αμηνιφγεζεο ηνπ βαζκνχ αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο ηνπ επίγλσζεο, πξνθεηκέλνπ λα εληνπηζηνχλ ηα παηδηά κε ρακειή θσλνινγηθή επίγλσζε θαη λα κπνξέζνπλ λα βνεζεζνχλ. Σν ηεζη απηφ, θξίλεηαη απαξαίηεην λα επαλαιακβάλεηαη, πξνθεηκέλνπ λα παξαθνινπζείηαη ε αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ηνπ παηδηνχ.  Ζ Νεπηαγσγφο, απφ ηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, ζα πξέπεη λα θάλεη πξφγξακκα θσλνινγηθήο επίγλσζεο. ΢ην πξφγξακκα απηφ, ζα πξέπεη λα δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηα παηδηά, πνπ ζχκθσλα κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο, είλαη πηζαλφ λα αληηκεησπίζνπλ θάπνηα πξνβιήκαηα, φπσο π.ρ. ζηα αγφξηα θαη ζηα παηδηά, ησλ νπνίσλ νη γνλείο πξνέξρνληαη απφ ρακειφ θνηλσληθννηθνλνκηθνκνξθσηηθφ επίπεδν.  Ζ Νεπηαγσγφο, ζα πξέπεη λα θαηαξηίδεη έλα πξφγξακκα θσλνινγηθήο επίγλσζεο, ην νπνίν, ζα ζηνρεχεη, αξρηθά, ζηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ παηδηνχ ζηηο κεγαιχηεξεο θσλνινγηθέο κνλάδεο ησλ ιέμεσλ, ηηο ζπιιαβέο, πξνρσξψληαο, ζηαδηαθά, ζηηο κηθξφηεξεο κνλάδεο, δειαδή, ηα θσλήκαηα.  Ζ Νεπηαγσγφο, ζα πξέπεη λα ζπκπεξηιακβάλεη ζηηο δνθηκαζίεο γηα ηελ εμάζθεζε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ λεπίσλ θαη αλάινγεο δνθηκαζίεο γξαθνθσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, νη νπνίεο, ζα ζηνρεχνπλ, φπσο έρνπλ δείμεη έξεπλεο (Muter & Snowling, 1998), ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο δνκήο ηεο γιψζζαο ηνπο.  Οη δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, πξέπεη λα έρνπλ παηγληψδε ραξαθηήξα. Σα δε θείκελα θαη νη ιέμεηο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ζα πξέπεη λα αληινχληαη απφ ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ θαη λα ζπκθσλνχλ κε ην γισζζηθφ επίπεδν αλάπηπμεο ηνπο.  Οη παηδαγσγνί, πξέπεη λα είλαη ελεκεξσκέλνη γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο κεζφδνπο, κε ηηο νπνίεο κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο ηνπο λα πιεξνθνξεζνχλ γηα ηηο ζπιιαβέο θαη ηα θσλήκαηα, πξηλ ιάβνπλ ηελ επίζεκε δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο. 61 3.4. Πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο Σα πνξίζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο, δελ θαιχπηνπλ, παξά κφλν, έλα πνιχ κηθξφ θελφ, πνπ ππάξρεη ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία. Μεξηθέο απφ ηηο πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο, ζα κπνξνχζαλ λα είλαη νη εμήο:  Να κειεηεζεί ε ζρέζε αλάκεζα ζην βαζκφ αλάπηπμεο ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο θαη ηεο κεηέπεηηα αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ κνλφγισζζσλ θαη ησλ δίγισζζσλ λεπίσλ, ζε καθξνρξφληεο έξεπλεο.  Να δηεξεπλεζεί, ζε καθξνρξφληεο έξεπλεο, θαηά πφζνλ, ε νκάδα ησλ λεπίσλ, πνπ δελ είρε εμαζθεζεί θσλνινγηθά, κπνξεί λα παξνπζηάζεη, θαη ζε πνην βαζκφ, αλαγλσζηηθέο δπζθνιίεο, κε ηελ είζνδφ ηεο ζηε δεκνηηθή εθπαίδεπζε.  Να κειεηεζεί ε ζρέζε ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο θαη ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ησλ λεπίσλ, ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζε καθξνρξφληεο έξεπλεο.  Να κειεηεζεί ζε καθξνρξφληεο έξεπλεο, ζε πνην βαζκφ, ε χπαξμε ηεο δεμηφηεηαο ή ε θαηάθηεζε ηεο ζπιιαβηθήο επίγλσζεο, κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηελ θαηάθηεζε ηεο αλαγλσζηηθήο ηθαλφηεηαο ησλ παηδηψλ.  Να δηεξεπλεζεί, ζε καθξνρξφληεο έξεπλεο, θαηά πφζνλ, ε εμάζθεζε ησλ λεπίσλ ζηηο δνθηκαζίεο γξαθνθσλεκηθήο αληηζηνηρίαο, ζρεηίδεηαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο ηνπο επίγλσζεο, θαη αθνινχζσο, κε ηελ επθνιφηεξε θαη γξεγνξφηεξε θαηάθηεζε ηεο κεηέπεηηα αλαγλσζηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο  Να κειεηεζεί, ζε καθξνρξφληεο έξεπλεο, θαηά πφζνλ, νη παξάγνληεο πνπ εμεηάζηεθαλ ζηελ παξνχζα έξεπλα, νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο ησλ λεπίσλ, εμαθνινπζνχλ λα επεξεάδνπλ, θαη θαηά πφζνλ, ην βαζκφ ηεο κεηέπεηηα θαηάθηεζεο ηεο αλαγλσζηηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο, φηαλ ηα παηδηά εηζέξρνληαη ζην Γεκνηηθφ ΢ρνιείν.  Να δεκηνπξγεζεί κηα βάζε δεδνκέλσλ, ζην δπαδίθηπν, κε δνθηκαζίεο θσλνινγηθήο επίγλσζεο, δνθηκαζκέλεο θαη ζχκθσλεο κε ηα επηζηεκνληθά θαη εξεπλεηηθά δεδνκέλα, πνπ ζα είλαη πξνζβάζηκεο ζε θάζε εθπαηδεπηηθφ γηα ρξήζε ζηελ ηάμε, χζηεξα απφ ηελ αλαπξνζαξκνγή ηνπο ζην εθάζηνηε επίπεδν ησλ παηδηψλ. 62 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ADAMS, M. (1995) Beginning to Read: Thinking and Learning about Print (8th Ed.). Cambridge, Mass. : The MIT Press, 57. AIDINIS, A. & Nunes, T. (2001).The Role of Different Levels of Phonological Awareness in the Development of Reading and Spelling in Greek. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, Vol. 14, 145 – 177. ΑΝΑΓΝΧ΢ΣΟΠΟΤΛΟ΢, Β. Γ. & Σ΢ΗΛΗΜΔΝΖ, Σ. Γ.. (1999). Αλζνιφγην Αλνημηάηηθν Γηα Παηδηά Πξνζρνιηθήο θαη Πξψηεο ΢ρνιηθήο Ζιηθίαο. Αζήλα: Καζηαληψηεο, 38 (απφζπ.). ΑΝΑ΢ΣΑ΢ΗΑΓΖ – ΢ΤΜΔΧΝΗΓΖ, Α. (1990).Γεληθή Γισζζνινγία. II (Γηάγξακκα). Θεζζαινλίθε: Τπεξεζία Γεκνζηεπκάησλ ΑΠΘ. ΑΡΑΝΗΣΟΤ, Λ. (1987). 19 Παξάινγα θη Έλα κε Γχν Άινγα, Αζήλα: ΢χγρξνλε Δπνρή. ΢ην Αλαγλσζηφπνπινο, Β. Γ. & Σζηιηκέλε, Σ. Γ.. (1999). Αλζνιφγην Αλνημηάηηθν Γηα Παηδηά Πξνζρνιηθήο θαη Πξψηεο ΢ρνιηθήο Ζιηθίαο. Αζήλα: Καζηαληψηεο, 26 (απφζπ.). BALL, E. W., & BLACHMAN, B. A. (1991). Does phoneme awareness training in kindergarten make a difference in early word recognition & developmental spelling.Reading Research Quarterly. BENTIN, S., DEUTSCH, A., & LIBERMAN, I. Y. (1990).Syntactic Competence and Reading Ability in Children, Journal of Experimental Child Psychology. BOWEY, J. & FRANCIS, J. (1991). Phonological Analysis as a Function of Age and Exposure to Reading Instruction. Applied Psycholinguistics, Vol. 12, 91-121. BOWEY, J. (1994). Phonological Sensitivity in Novice Readers and Nonreaders, Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 58, 134-159. BRADLEY, L. & BRYANT, P. E. (1983).Categorizing Sounds and Learning to Read – A Casual Connection, Nature, Vol. 301, 419-421. BRADLEY, L. & BRYANT, P. E. (1985). Rhyme and Reason in Reading and Spelling. I.A.R.L.D. Monographs No 1. Ann Arbor: University of Michigan Press. 63 BROWNE, A. (1996).Developing language and literacy 3 – 8.London: Paul Chapman Publishing, 2. BRUCK, M. & GENESEE, F. (1995). Phonological Awareness in Young Second Language Learners. Journal of Child Language, Vol. 22, 307-324. BRUCK, M. & TREIMAN, R. (1990).Phonological Awareness and Spelling in Normal Children and Dyslexics. The Case of Initial Consonant Clusters. Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 50 (1), 156-178. BRUCK, M. & TREIMAN, R. (1990). Phonological Awareness and Spelling in Normal Children and Dyslexics. The Case of Initial Consonant Clusters. Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 50 (1), 156-178. BURGESS, S. & LONIGAN, C. (1998).Bidirectional Relations of Phonological Sensitivity and Prereading Abilities: Evidence from a Preschool Sample.Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 70, 117-141. BYRNE, B. & FIELDING – BARNSLEY, R. (1989).Phonemic Awareness and Letter Knowledge in the Child’s Acquisition of the Alphabetic Principle.Journal of Educational Psychology, Vol. 81 (3), 313-321. BYRNE, B. & FIELDING – BARNSLEY, R. (1991).Evaluation of a Program to Teach Phonemic Awareness to Young Children.Journal of Educational Psychology, Vol. 83 (4), 451-455. BYRNE, B. & FIELDING – BARNSLEY, R. (1993). Evaluation of a Program to Teach Phonemic Awareness to Young Children: A 1-Year Follow-Up. Journal of Educational Psychology, Vol. 85 (1), 104-111. ΓΑΒΡΗΖΛΗΓΟΤ, Ε. (2003).Φσλεηηθή ΢πλεηδεηνπνίεζε θαη Γηφξζσζε Παηδηψλ Πξνζρνιηθήο θαη Πξψηεο ΢ρνιηθήο Ζιηθίαο. Αζήλα: Σππσζήησ, 46, 57. CARAVOLAS, M. & BRUCK, M. (1993).The Effect of Oral and Written Language Input on Children s’ Phonological Awareness: A Cross-Linguistic Study.Journal of Experimental Child Psychology. CARDOSO-MARTINS, C. (1991).Awareness of Phonemes and Alphabetic Literacy Acquisition. British Journal of Educational Psychology, 61, 164-173. 64 CASTLE, J., RIACH, J., & NICHOLON T. (1994).Getting Off to a Better Start in Reading and Spelling: The Effects of Phonemic Awareness Instruction Within a Whole Language Program. Journal of Educational Psychology, Vol. 56A (3), 350-359. CHANEY, C. (1992). Language Development, Metalinquistic Skills And Print Awareness in 3 yearOld Children. Applied Psycholinguistics, Vol. 13, 485-514. ΓΗΑΝΝΗΚΟΠΟΤΛΟΤ, Α. Α. (2000). Απφ ηελ Πξναλάγλσζε ζηελ Αλάγλσζε. Αζήλα: Καζηαληψηεο, 56, 60. ΓΗΑΝΝΗΚΟΠΟΤΛΟΤ, Α. Α. (2003). Απφ ην <<κκκκ φπσο αγειάδα>> ζην <<κκκκ φπσο κακά>>: Ζ Φσλνινγηθή Δμάζθεζε ζηελ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε (ζει. 10-18). ΢ην Δ. ΣΑΜΟΤΡΗΓΟΤ (Δπηκ.) Αλάδπζε ηνπ Γξακκαηηζκνχ θαη Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε: ΢πκπεξηθνξέο, Υεηξηζκνί, Γεκηνπξγηθέο Λχζεηο, Θεζζαινλίθε: Βηβιηνθίλεζε. Αλαζχξζεθε ζηηο 12/10/2006 απφ: www.rhodes.aegean.gr/tepaes/anamorfosi/giannik/article02.htm. COHEN, L. & MANION, L. (1997). Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο, Αζήλα: Έθθξαζε. CONTENT, A. KOLINSKY, R., MORAIS, J. & BERTELSON, P. (1986).Phonetic Segmentation in Prereaders: Effect of Corrective Information, Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 42, 4972. COSSU, G., SHANKWEILER, D., LIBERMAN, I., KATZ, L. & TOLA, G. (1988). Awreness of Phonological Segments and Reading Ability in Italian Children. Applied Psycholinguistics Vol. 9, 116. ΓΔΓΔ, Κ. (2005). Αδεκνζίεπηε Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή: Γηγισζζία: Ζ Πεξίπησζε ηεο Φσλεκηθήο ΢πλεηδεηνπνίεζεο ζηελ Πξνζρνιηθή Ζιηθία. Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ: Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. Ρφδνο, 31, 49. DEMONT, E., & GOMBERT, J.E. (1996). Phonological awareness as a predictor of recoding skills and syntactic awareness as a predictor of comprehension skills. British Journal of Educational Phonology, 315-332. 65 DIBEL: Γνθηκαζίεο γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο θσλεκηθήο επίγλσζεο ζηελ Αγγιηθή Γιψζζα: Αλαζχξζεθε ζηηο 10/10/2006 απφ: https--dibels.uoregon.edu- measures-files-5th_edition- isf_prog_mon_all.pdf). EHRI, L. & WILCE, L. (1987). Cipher Versus Cue Reading: An Experiment in Decoding Acquisition. Journal of Educational Psychology, Vol. 79 (1), 3-13. ΦΗΛΗΠΠΑΚΖ – WARBURTON, E. (1992) Δηζαγσγή ζηε Θεσξεηηθή Γισζνινγία. Αζήλα: Νεθέιε, 48. FOX, B & ROUTH, D. (1975). Analyzing Spoken Language into Words, Syllables and Phonemes: A Developmental Study. Journal of Psycholinguistic Research, Vol. 4 (4), 331-342. GARLOCK, V., WALLEY, A. & METSALA, J. (2001).Age-0f-Acquisition, Word Frequency and Neighborhood Density Effects on Spoken Word Recognition by Children and Adults.Journal of Memory and Language, Vol. 45, 468-492. GLAZER, S. M. (1989).Oral language and literacy Development.΢ην W. H. TEALE & E. SULZBY (Δπηκ. ).Emergent Literacy: Writing and Reading.Norwood.NJ: Ablex, 18. GOLDSTEIN, D. (1976).Cognitive – Linguistic Functioning and Learning to Read in Preschoolers.Journal of Educational Psychology, Vol. 68 (6), 680-688. GOMBERT, J.E. (1992).Metalinguistic Development (T. Pownall, Trans.). London: Harvester Wheatsheaf. (Original work published 1990), 15, 23. HAKES, D. T. (1980). The Development Of Metalinquistic Abilities In Children. Berlin: Springer. HATCHER, P., HULME, C., & ELLIS, A. (1994).Ameliorating Early Reading Failure by integrating the teaching of reading and phonological skills:The Phonological Linkage Hypothesis.Child Development. HELLWAG, ΢ΣΟ: ΑΝΑΓΝΧ΢ΣΟΠΟΤΛΟ΢, Β.Γ.. (1994), Γισζζηθφ Τιηθφ γηα ην Νεπηαγσγείν. Αζήλα: Καζηαληψηεο, 77. 66 HOIEN, T., LUNDBERG, I., STANOVICH, K., BJAALID, I., K. (1995). Components of Phonological Awareness. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, Vol. 7, 171-188. HOLTON D., MACKRIDGE, P., ΦΗΛΗΠΠΑΚΖ - WARBURTON, Η. (2000). Γξακκαηηθή ηεο Νέαο Διιεληθήο Γιψζζαο. Αζήλα: Παηάθεο, 3, 4. HULME, C., HATCHER, P., NATION, K., BROWN, A., ADAMS, J. & STUART, G. (2002).Phoneme Awareness Is a Better Predictor of Early Reading Skill Than Onset – Rime Awareness. Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 82, 2-28. JIMENEZ G., & HARO, G. (1995). Effects of World Linguistic Properties on Phonological Awareness in Spanish Children.Journal of Educational Psychology, Vol. 87 (2), 193-201. JOHNSTON, R. S., ANDERSON, M., & HOLLIGAN, C. (1996).Knowledge of the Alphabet and Explicit Awareness of Phonemes in pre-readers: The Nature of the Relationship.Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal.Vol. 8, 217-234. JOSEPH B., & PHILIPPAKI – WARBURTOΝ, I. (1987). Modern Greek. London: Groom Helm, 231. JUEL, C., CRIFFITH, P. & GOUGH, P. (1986). Acquisition of Literacy: A Longitudinal Study of Children in First and Second Grade. Journal of Educational Psychology, Vol. 78 (4), 243-255. ΚΑΚΑΒΟΤΛΖ΢, Α. (1993). Γλσζηηθή Αλάπηπμε. Αζήλα: Έθδνζε ΢πγγξαθέα, 229. ΚΑΡΤΧΣΖ΢, Θ. (1995). Ζ αλάπηπμε ηεο Φσλνινγηθήο ΢πλείδεζεο ζε Παηδηά Α’ θαη Β’ Σάμεο Γεκνηηθνχ θαη ε Μάζεζε ηεο Αλάγλσζεο. Αδεκνζίεπηε Μεηαπηπρηαθή Δξγαζία: Παλεπηζηήκην Κξήηεο, Ρέζπκλν. ΚΑΡΤΧΣΖ΢, Θ. (2003). Ζ Δμέιημε ηεο Φσλνινγηθήο ΢πλείδεζεο Μαζεηψλ απφ ηελ Α’ ζηε Β’ Σάμε Γεκνηηθνχ ΢ρνιείνπ θαη ε Πξφζθηεζε ηεο Αλαγλσζηηθήο Γεμηφηεηαο. Αδεκνζίεπηε Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. ΚΑΣΖ, Γ. (1992). Γιψζζα θαη Δπηθνηλσλία ζην Παηδί. Αζήλα: Οδπζζέαο, 158. 67 KOZMINSKY, L. & KOZMINSKY, E. (1995).The Effects of Early Phonological Awareness Training on Reading Success.Learning and Instruction. ΚΟ΢ΜΑ΢, Γ & ΢ΑΡΗ΢ΥΟΤΛΖ΢. ΢ ( α΄ έθδνζε 1988). Αλαιπηηθή Γξακκαηηθή ηεο Νέαο Διιεληθήο: ΢πληαθηηθφ. ΢εηξά: Γισζζηθή Βηβιηνζήθε. Θεζζαινλίθε, 2002, 2, 3. ΚΟΤΣ΢ΟΤΒΑΝΟΤ, Δ. (2000). Πξψηκε Αλάγλσζε θαη Γξαθή: ΢ηξαηεγηθέο Γηδαθηηθήο. Αζήλα: Οδπζζέαο. ΚΧΣΟΤΛΑ΢, Β. (2003). Φσλεκηθή Δπίγλσζε θαη Δθδήισζε Αλαγλσζηηθψλ Γπζθνιηψλ. Γιψζζα, ηρ. 56. ΛΗΑΠΖ΢, Β. (1994). Γιψζζα ε Διιεληθή: Απφ ηε Γισζζηθή Θεσξία ζηε Γηδαθηηθή Πξάμε. Θεζζαινλίθε: Βάληαο. LIBERMAN, I., SHANKWEILER, D., FISHER, F., & CARTER, B. (1974). Explicit Syllable Segmentation in the Young Child. Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 18, 201-212. LONIGAN, C., BURGESS, S., ANTHONY, J., & BARKER, T. (1998). Development of Phonological Sensitivity in 2-to 5-Year-Old Children. Journal of Educational Psychology, Vol. 90 (2), 294-311. LUNDBERG, I., FROST, J. & PETERSEN, O, P. (1988). Effects of an Extensive Program for Simulating Phonological Awareness in Preschool Children. Reading Research Quarterly, Vol. 23, 263284. LUNDBERG, I. (1998). Why is Learning to Read a Hard Task for Some Children; Scandinavian Journal of Psychology, Vol. 39, 155-157. ΜΑΝΧΛΗΣ΢Ζ΢, Γ. (2000). Μέηξεζε θαη Αμηνιφγεζε Μεηαγισζζηθψλ Ηθαλνηήησλ Παηδηψλ Ζιηθίαο 5 – 6 εηψλ. Αζήλα: Γξεγφξεο, 29. MAUER, A. (1995). Phonological Awareness training at Kindergarten and Determinants of its Effectiveness. Poster ζην IV Δπξσπατθφ ΢πλέδξην Φπρνινγίαο. Αζήλα, 2-7 Ηνπιίνπ. MCBRIDE-CHANG, C. (1995). What is Phonological Awareness? Journal of Educational Psychology, Vol. 87 (2), 179-192. 68 ΜΖΝΑ΢, Κ. (αρξ.). Δηζαγσγή ζηε Γισζζνινγία. Ρφδνο: Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. Πξφγξακκα ΔΠΔΑΔΚ <<Αθαδεκατθή θαη Δπαγγεικαηηθή Αλαβάζκηζε Δθπαηδεπηηθψλ Α/ζκηαο Δθπαίδεπζεο>>. MIRAMBEL, A. (1988) Ζ Νέα Διιεληθή Γιψζζα: Πεξηγξαθή θαη Αλάιπζε (κηθξ. ΢η. Καξαηδά) Θεζζαινλίθε: ΑΠΘ, Ηλζηηηνχην Νενειιεληθψλ ΢πνπδψλ. MORAIS, J. (1991). Constraints on the Development of Phonemic Awareness. ΢ην: S. BRADY & D. SHANKWEILER (Eds.). Phonological Processes in Literacy (pp. 5-27). Hillsdale NJ: Lawrence Associates. ΜΠΑΜΠΗΝΗΧΣΖ΢, Γ. (1980). Θεσξεηηθή Γισζζνινγία. Αζήλα, 26, 157. MUMTAZ, S. & HUMPHREYS, G. (2001). The effects of Bilingualism on Learning to Read English: Evidence from the Contrast between Urdu-English Bilingual and English Monolingual Children. Journal of Research in Reading, Vol. 24 (2), 113-134. MUTER, V., & SNOWLING, M (1998). Concurrent and Longitudinal Predictors of Reading: The Role of Metalinguistic and Short-term Memory Skills. Reading Research Quarterly, Vol. 33 (3), 320337. MUTER, V., & DIETHELM, K. (2001). The Contribution of Phonological Skills and Letter Knowledge to Early Reading Development in a Multilingual Population. Language Lerning, Vol. 51 (2), 187-219 NASLUND, J. C. & Schneider, W. (1996). Kindergarten Letter Knowledge, Phonological Skills, and Memory Processes: Relative Effects On Early Literacy. Journal of Experimental Child Psychology, 62, 30-59. NESDALE. A. R., HERRIMAN, M. L. & TUNMER, W. Phonological Awareness In Children, In TUNMER, W. E., PRATT, C, HERRIMAN, M. L. Metalinquistic Awareness In Children: Theory, Research & Implications. (1984). Berlin. Heidelberg. New York. Tokyo. Springer-Verlag ed., 56-72. NUTBROWN, C. (1997). Recognizing early literacy development. Assessing children’s achievements. London. Paul Chapman Publishing. Ltd 69 OKTAY, A. & AKTAN, E. (2002). A Cross-Linguistic Comparison of Phonological Awareness and Word Recognition in Turkish and English. International Journal of Early Years Education, Vol. 10 (1), 37-48. OLOFSSON, A. (2001). Towards a Method for Assessment Rading-Related Development in Preschool Children: Print Awareness and Metaphonological Skills in Practical Application. Psychology, Vol. 8 (3), 300-312. PADELIADOU, D., KOTOULAS, V., BOTSAS, G. (1998). Phonological Awareness Skills: Internal Structure and Hierarchy. Proceedings of the 12th International Symposium on Theoretical and Applied Linguistics, Vol ΗΗ, School of English, Thessaloniki. ΠΑΝΣΔΛΗΑΓΟΤ, ΢., ΜΠΟΣ΢Α΢, Γ., ΢ΗΓΔΡΗΓΖ΢. Γ. (2000). Ζ Δμήγεζε ηεο Αλαγλσζηηθήο Δπίδνζεο κε Βάζε ηε Φσλεκηθή Δλεκεξφηεηα, ην Οηθνγελεηαθφ Πεξηβάιινλ θαη ην Κνηλσληθφ Δπίπεδν: Μηα Πξνθαηαξθηηθή Αλάιπζε κε Παηδηά Πξψηεο Γεκνηηθνχ. Δξεπλψληαο ηνλ Κφζκν ηνπ Παηδηνχ, ηρ. 4, 53-65. ΠΑΝΣΔΛΗΑΓΟΤ, ΢. (2001). Φσλνινγηθή Δπίγλσζε: Πεξηερφκελν θαη ΢ρέζε κε ηελ Αλάγλσζε θαη ηε Γξαθή ζηελ Διιεληθή Γιψζζα. ΠΑΤΛΗΓΟΤ, Θ. (1995). Δπίπεδα Γισζζηθήο Αλάιπζεο. Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο, 34, 19. ΠΑΠΑΝΖ΢, Δ. (2001). Φσλνινγηθή θαη ΢πληαθηηθή Δλεκεξφηεηα Μαζεηψλ Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο σο Παξάγνληεο Πξφβιεςεο ηεο Αλαγλσζηηθήο Ηθαλφηεηαο ζηελ Πξψηε θαη Γεχηεξε Σάμε ηνπ Γεκνηηθνχ ΢ρνιείνπ. Αδεκνζίεπηε Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Παλεπηζηήκην Κξήηεο. Ρέζπκλν. ΠΑΠΟΤΛΗΑ ΣΕΔΛΔΠΖ, Π. (1997). Ζ Απζφξκεηε Αλάιπζε ηεο Φσλεκηθήο ΢πλεηδεηνπνίεζεο ζηα Παηδηά ηεο Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο. Γιψζζα, ηρ 41, 20-42. ΠΑΠΟΤΛΗΑ ΣΕΔΛΔΠΖ, Π. (1999). Ζ Φσλεκηθή ΢πλεηδεηνπνίεζε θαη ε ΢ρέζε ηεο κε ηελ Καηαλφεζε ηεο Ηθαλφηεηαο Αλάγλσζεο θαη Γξαθήο. Γιψζζα θαη Γξακκαηηζκφο, ηεχρνο. 8, 4-16. PERFETTI, C., BECK, I., BELL, L., & HUGHES, C. (1987). Phonemic Knowledge and Learning to Read are Reciprocal: A Longitudinal Study of First Grade Children.Merill Palmer Quarterly, Vol. 33 (3), 283-319. 70 ΠΔΣΡΟΤΝΗΑ΢, Δ. (1993). Νενειιεληθή Γξακκαηηθή θαη ΢πγθξηηηθή Αλάιπζε. Θεζζαινλίθε: Studio University Studio Press. ΠΟΡΠΟΓΑ΢, Κ. Γ.. (1984). Ζ Μάζεζε ηεο Γιψζζαο. Αζήλα, 74 ΠΟΡΠΟΓΑ΢, Κ. Γ. (1992). Ζ εθκάζεζε ηεο Αλάγλσζεο θαη Οξζνγξαθίαο ζε ΢ρέζε κε ηελ Ζιηθία θαη Φσλεκηθή Δλεκεξφηεηα. Φπρνινγία. ΠΟΡΠΟΓΑ΢, Κ. Γ. (1996). Γλσζηηθή Φπρνινγία. Ζ Γηαδηθαζία ηεο Μάζεζεο (Δπεμεξγαζία Πιεξνθνξηψλ, Αληίιεςε, Μλήκε, Αλαπαξάζηαζε ηεο Γλψζεο). Αζήλα, ηφκνο 1, 239. ΠΟΡΠΟΓΑ΢, Κ. Γ. (1999), ΠΑΛΑΗΟΘΟΓΧΡΟ΢, Α., & ΠΑΝΑΓΗΧΣΟΠΟΤΛΟ΢, Π. (1999), Γηεξεχλεζε ηνπ Ρφινπ ηεο Φσλνινγηθήο Δλεκεξφηεηαο ζηελ εθκάζεζε ηεο Αλάγλσζεο θαη γξαθήο ηεο Διιεληθήο Γιψζζαο. ΢ην Κ. ΥΑΡΖ, Ν. ΠΔΣΡΟΤΛΑΚΖ & ΢. ΝΗΚΟΓΖΜΟΤ (Δπηκ.) Διιεληθή Παηδαγσγηθή θαη Δθπαηδεπηηθή Έξεπλα. Πξαθηηθά ηνπ 1νπ Παλειιελίνπ ΢πλεδξίνπ. Αζήλα: ΑηξαπφοΠαηδαγσγηθή Δηαηξεία Διιάδνο. ΠΟΡΠΟΓΑ΢, Κ. Γ.. (2002). Ζ Αλάγλσζε. Πάηξα. ROMAINE, S. (1989). Bilingualism. Oxford: Basil Blackwell. ROSNER, J., & SIMON, D.P. (1971). The auditory analysis test: An initial report. Journal of Learning Disabilities, 4 (7), 384-392. SCHATSCHNEIDER, C. FRANCIS, D., FOORMAN, B., FLETCHER, J. & MEHTA, P. (1999). The Dimensionality of Phonological Awareness: An Application of Item Response Theory. Journal f Educational Psychology, Vol. 91 (3), 439-449. SCHNEIDER, W., KUSPERT, P., ROTH, E., VISE, M. & MARX, H. (1997). Short- and LongTerm Effects of Training Phonological Awareness in Kindergarten: Evidence from Two German Studies. Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 66, 311-340. ΢ΔΣΑΣΟ΢, Μ. (1974). Φσλνινγία ηεο Κνηλήο Διιεληθήο. Αζήλα: Παπαδήζε. SEYMOUR, P. H. K. (2001). Longitudinal Study of Foundation Literacy. Working Paper Presented To The Partners Of The European Project ‘Foundation Literacy’. University of Dundee. Great Britain. 71 SHARE, D.L. (1995).Phonological Recording and Self-Teaching: Sine Qua non of Reading Acquisition.Cognition 55 (2), 151-218. SKUTNABB-KANGAS, T. (1984). Bilingualism or not: The Education of Minorities. Clevedon: Multilingual Matters. SPECTOR, J. E. (1995). Phonemic Awareness Training: Application of Principles of Direct Instruction. Reading and Writing Quarterly: Overcoming Learning Difficulties. STAHL, S., & MURRAY, B. (1994). Defining Phonological Awareness and Its Relationship to Early Reading. Journal of Educational Psychology, Vol. 86 (2), 221-234. STANOVICH, K., CUNNINGHAM, A. & CRAMER, B. (1984). Assessing Phonological Awareness in Kindergarten Children: Issues of Task Comparability.Journal of Experimental Child Psychology. STANOVICH, K. E. (1986). Mathew Effects In Reading: Some Consequences Of Individual Differences In The Acquit ion Of Literacy. Reading Research Quarterly. STERN & STERN ΢ΣΟ: INGRAM, D. (1989). First Language Acquisition. Cambridge University Press. STOWE, R., ARNOLD, D. & ORTIZ, C. (2000). Gender Differences in the Relationship of Language Development to Disruptive Behavior and Peer Relationships in Preschoolers. Journal of Applied Development Psychology, Vol. 20 (4), 521-536. ΣΑΦΑ, Δ. (1998). Πξφγξακκα Δλίζρπζεο ηεο Φσλνινγηθήο Δλεκεξφηεηαο ζηα Παηδηά ηνπ Νεπηαγσγείνπ. Αλνηρηφ ΢ρνιείν. ΣΑΦΑ, Δ. (2001). Αλάγλσζε θαη γξαθή ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε. Διιεληθά Γξάκκαηα: Γ’ Έθδνζε. Αζήλα, 161, 162, 180. ΣΕΟΤΡΗΑΓΟΤ, Μ. (1993). Ο Λφγνο ηνπ Παηδηνχ ηεο Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο. ΑΠΘ: Τπεξεζία Γεκνζηεπκάησλ. Θεζζαινλίθε,117, 119. 72 ΣΟΜΠΑΨΓΖ΢, Γ. (1992). Γηδαζθαιία Νενειιεληθήο Γιψζζαο. Θεζζαινλίθε: Βάληα, 88. TORGESEN, J., MORGAN, S. & DAVIS, C. (1992).Effects of Two Types of Phonological Awareness Training on Word Learning in Kindergarten Children. Journal of Educational Psychology, Vol. 84 (3), 364-370. TREIMAN, R., & BYRON, J. (1983). Phonemic – Analysis Helps Children Benefit from Spelling – Sound Rules. Memory and Cognition, Vol. 11(4), 382-389. TREIMAN, R. (1985). Onsets and Rimes as Units of Spoken Syllables: Evidence from Children. Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 39, 161-181. TREIMAN, R. (1991). Children’s Spelling Errors on Syllable – Initial Consonant Clusters, Journal of Educational Psychology, Vol. 83 (3), 346-360. TREIMAN, R., & WEATHERSTON, S. (1992). Effects of Linguistic Structure on Children’ s Ability to Isolate Initial Consonants. Journal of Educational Psychology, Vol. 84 (2), 174-181. TREIMAN, R., BACH, D., & WEATHERSTON, S. (1993). Children’s Use of Phoneme – Grapheme Correspondences in Spelling: Roles of Position and Stress. Journal of Educational Psychology, Vol. 85 (3), 466-477. TREIMAN, R. & ZUKOWSKI, A. (1996). Children’s Sensitivity to Syllables, Onsets, Rimes and Phonemes. Journal of Experimental Child Psychology, Vol. 61, 193-215. TREIMAN, R., BRODERICK, V., TINCOFF, R., & RODRIGUEZ, K. (1998).Children’s Phonological Awareness: Confusions between Phonemes that Differ Only in Voicing.Journal of Experimental Methodology.Reading Research Quarterly. Σ΢ΑΝΣΟΤΛΑ, Γ., ΠΡΧΣΟΠΑΠΠΑ΢, Α., & ΜΟΤΕΑΚΖ, Α. Γείθηεο Αλαγλσζηηθψλ Γεμηνηήησλ ζηελ Πξνζρνιηθή Ζιηθία (Πφζηεξ). Αλαζχξζεθε ζηηο 12/10/2006 απφ: http://www.ilsp.gr/homepages/protopapas/pdf/Tsantoula_etal_2004_PosterEDSE.pdf#search=%22%C F%86%CF%89%CE%BD%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AE% 20%CE%B5%CF%80%CE%AF%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7%22. Σ΢ΟΛΑΚΖ΢, Υ. (2006). Νενειιεληθή Γξακκαηηθή ηεο Δ’ θαη ΢Σ’ Γεκνηηθνχ. ΟΔΓΒ, 25, 86-88. 73 UKRAINETZ, T., COONEY, M., DYER, S., KYSAR, A. & HARRIS, T (2000). An Investigation into Teaching Phonemic Awareness through Shared Reading and Writing. Early Childhood Research Quarterly, Vol. 15 (3), 331-355. WALLACH, L., WALLACH, M. A., DOZIER, M. G., & KAPLAN, N. E. (1977).Poor Children Learning to Read don have Trouble with Phoneme Recognition.Journal of Educational Psychology. WAGNER, R. & TORGESEN, J (1987). The nature of Phonological Processing and Its Casual Role in the Acquisition of Reading Skills. Psychological Bulletin, Vol. 101 (2), 192-212. WALLEY, A., SMITH, L. & JUSCZYK, P. (1986). The Role of Phonemes and Syllables in the Perceived Similarity of Speech Sounds for Children, ζην ΓΔΓΔ, Κ. (2005). Αδεκνζίεπηε Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή: Γηγισζζία: Ζ Πεξίπησζε ηεο Φσλεκηθήο ΢πλεηδεηνπνίεζεο ζηελ Πξνζρνιηθή Ζιηθία. Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ: Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. Ρφδνο, 43. WATSON, I. (1991).Phonological Processing in Two Languages In: E. Bialystok (Eds.) Language Processing in Bilingual Children (pp. 25-48). Cambridge: Cambridge University Press. WEINREICH, U. (1968, 1953 α’ έθδνζε). Languages in Contact. The Hauge: Mouton, 1. WEISBERG, P., ANDRACCHIO, B. & SAVARD, C. (1989). Oral Blending in Young Chldren: Effects of Sound Pauses, Initial Sound, and Word Familiarity. Journal of Educational Research, Vol. 82 (43), 139-145. ΥΑΡΑΛΑΜΠΑΚΖ΢, Υ. (2001). Νενειιεληθφο Λφγνο: Μειέηεο γηα ηε Γιψζζα, ηε Λνγνηερλία θαη ην Ύθνο (4ε έθδ.). Αζήλα: Σζηβηεξψηεο. YOPP, H.K. (1992). Developing Phonemic Awareness in Young Children.Reading Teacher, 70. YOPP, H.K. (1998).The Validity and Reliability of Phonemic Awareness Tests.Reading Research Quarterly, Vol. 23, 173. 74 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 75 ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΔ΢ ΠΟΤ ΓΟΘΖΚΑΝ ΢ΣΑ ΝΖΠΗΑ ΓΟΚΙΜΑΣΙΔΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΔΠΙΓΝΩΣΗΣ Α. ΓΟΚΙΜΑΣΙΑ ΔΠΙΣΗΜΑΝΣΗΣ ΤΗΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ:  Βξεο ηηο ιεμνχιεο πνπ ιείπνπλ ζην παξαθάησ πνηεκαηάθη. (Γίλεηαη πξψηα έλα παξάδεηγκα νκνηνθαηαιεμίαο π.ρ. [γeló] – [agapó], αιιά θαη αληηπαξαδείγκαηα, π.ρ. νη ιεμνχιεο [γatáki] – [karékla], αθνχγνληαη ην ίδην ζην ηέινο; Πνηα ιεμνχια αθνχγεηαη ην ίδην ζην ηέινο κε ηε γάηα: ε [patáta] ή ην [pjáto];). ΛΗΜΔΡΗΚ (απφζπ., Αξαλίηνπ, 1987, ζην Αλαγλσζηφπνπινο, Σζηιηκέλε, 1999, ζει. 26) Έλαο γαηνχιεο έπιελε ηε γνχλα ηνπ φιν ηχπν κεο ζηεο ιηκλνχιαο ην λεξφ πνπ βξίζθεηαη ζηνλ ….. (θήπν-ελδεηθηηθή) Έλα ρξπζφςαξν ηξειφ πνπ ήηαλ φιν λάδη, κηα δαγθσληά ζηε κχηε ηνπ, ηνπ δίλεη θαη ………..( θσλάδεη-ελδεηθηηθή) 76 Β. ΓΟΚΙΜΑΣΙΑ ΔΠΙΣΗΜΑΝΣΗΣ ΤΗΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ:  Πνηεο ιεμνχιεο αθνχγνληαη ην ίδην ζην ηέινο ζην παξαθάησ λαλνχξηζκα; (Γίλνληαη γηα παξάδεηγκα ηα δεπγάξηα ιέμεσλ [kolokíζi] – [spurjíti] ‘αθνχγνληαη ην ίδην ζην ηέινο’, [kalá] – [oréo] ‘δελ αθνχγνληαη ην ίδην ζην ηέινο’). ΢εκ.: Οη ιεμνχιεο δίλνληαη αλά δεπγάξηα: [vuná] – [nerá], [klarákia] – [hortarákia], [klarákia] – [peδákia], [hortarákia] – [peδákia], [neró] – [jaló]. Ναλνχξηζκα (απφζπ., Αλαγλσζηφπνπινο, Σζηιηκέλε,1999, ζει. 38). Έια, χπλε, απ’ ηα βνπλά θη απ’ ηα θξχα ηα λεξά έια, χπλε, απ’ ηα θιαξάθηα θαη δξνζηά απ’ ηα ρνξηαξάθηα, λα ππλψζεηο ηα παηδάθηα. Νάλη λάλη λάλη ηνπ ψζπνπ λα ‘ξζεη ε κάλα ηνπ απ’ ηα μχια, απ’ ην λεξφ θη απ’ ηνλ θφθθηλν γηαιφ. 77 Γ. ΓΟΚΙΜΑΣΙΑ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΤΔΛΙΚΟΥ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ:  Γίλνληαλ νη παξαθάησ ιέμεηο, έλα δεχγνο θάζε θνξά, θαη ε λεπηαγσγφο ξσηνχζε: ‘΢ε πνηα θσλνχια ηειεηψλνπλ νη δχν ιεμνχιεο;’. Σηο ιέμεηο ηηο έιεγε ε λεπηαγσγφο, καδί κε ηα παηδηά αξγά, ρσξίδνληάο ηεο πξνθνξηθά ζε ζπιιαβέο, θαη κέλνληαο πεξηζζφηεξν ρξφλν ζηε θσλνχια, πνπ αθνπγφηαλ ηειεπηαία, π.ρ. /vu – náááááááá/. [vuná – [nerá] [klarákia] – [hortarákia] [klarákia] – [peδákia] [hortarákia] – [peδákia] [neró] – [jaló] 78 Γ. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ ΑΝΑΓΝΩΡΗ΢Ζ΢ - ΣΑΤΣΗ΢Ζ΢ ΦΩΝΖΜΑΣΟ΢  Πνηα απφ ηα παξαθάησ δεπγάξηα ιέμεσλ έρνπλ κηα θσλνχια ίδηα; (Γίλεηαη ην παξάδεηγκα: /máti/ – /spíti/ ‘αθνχγεηαη ε θσλνχια /i/’, /babás/ – /póδi/ ‘δελ αθνχγεηαη θακηά φκνηα θσλνχια’). /xíla/ – /neró/ /mána/ – /neró/ /éla/ – /ípne/ /kría/ – /zestá/ 79 Δ. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ ΑΝΑΓΝΩΡΗ΢Ζ΢ – ΣΑΤΣΗ΢Ζ΢ ΢ΤΛΛΑΒΖ΢  Κάζε θνξά ζα ζνπ ιέσ ηξεηο δηαθνξεηηθέο ιεμνχιεο. Οη δχν απφ απηέο ζα έρνπλ έλα θνκκάηη πνπ αθνχγεηαη ην ίδην, ελψ ε κία ιέμε ζα αθνχγεηαη ηειείσο δηαθνξεηηθά. Δζχ ζα αθνχο πξνζεθηηθά θαη ηηο ηξεηο ιεμνχιεο θαη ζα πξνζπαζείο λα βξεηο απηή πνπ δηαθέξεη. (Γίλεηαη έλα παξάδεηγκα: /kóta/, /kópos/, /avγó/ θαη εμεγεί ε λεπηαγσγφο γηαηί ηα: /kóta/, /kópos/, έρνπλ έλα θνκκάηη – ζπιιαβή- πνπ αθνχγεηαη ην ίδην θαη ζηηο δχν, ελψ ην /avγó/ αθνχγεηαη ηειείσο δηαθνξεηηθά). [kolocíζi]θνινθχζη, [kóta] θφηα, [píta] πίηα [γatúlis] γαηνχιεο, [manávis] καλάβεο, [skílos] ζθχινο [patáta] παηάηα, [potíri] πνηήξη, [γáta] γάηα [róδi] ξφδη, [póso] πφζν, [káno] θάλσ 80 Ε. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΔ΢ ΚΑΣΑΣΜΖ΢Ζ΢ ΣΩΝ ΛΔΞΔΩΝ ΢ΣΑ ΓΟΜΗΚΑ ΣΟΤ΢ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ  ΢ηα παξαθάησ δεπγάξηα ιέμεσλ πνηα είλαη ε πην κεγάιε ιέμε; Σα παηδηά ιέλε ξπζκηθά , ρηππψληαο παιακάθηα, ηηο ζπιιαβέο θάζε ιέμεο, ελψ έπεηηα ηηο ιέλε πξνθνξηθψο, δείρλνληαο γηα θάζε θσλνχια έλα δαρηπιάθη θάζε θνξά, θαη ηέινο κεηξνχλ ηα δαρηπιάθηα ηνπο, γηα λα δνπλ πφζεο ζπιιαβέο έρεη ε θάζε ιέμε. (Γίλεηαη ην εμήο παξάδεηγκα: [δeftéra] – [paraskeví], [δeftéra] ‘3 ζπιιαβέο’ – [paraskeví] ‘4 ζπιιαβέο’, άξα ε ιέμε [paraskeví] είλαη κεγαιχηεξε απφ ηε ιέμε [δeftéra]. ΢εκ.: ΢ην δεπγάξη [γatúlis] – [asprúlis], ηα παηδηά πξνβιέπεηαη λα εληνπίζνπλ ηξεηο ζπιιαβέο θαη ζηηο δχν ιέμεηο. Αθνχ γίλεη απηφ, βιέπνπλ ηηο αληίζηνηρεο ιέμεηο γξακκέλεο ζε θαξηέιεο, κεηξνχλ έλα – έλα ηα γξάκκαηα θάζε ιέμεο θαη αλαθαιχπηνπλ ηε δηαθνξά: φηη δειαδή έρνπλ ηξία κέξε – ζπιιαβέο θαη νη δχν, αιιά ν [γatúlis] έρεη νρηψ γξάκκαηα, ελψ ν [asprúlis] έρεη ελληά. Σα παηδηά ζπλεηδεηνπνηνχλ έηζη φηη δελ ππάξρεη απφιπηε αληηζηνηρία αλάκεζα ζηηο θσλνχιεο θαη ζηα γξαθήκαηα, ηε γξαπηή ηνπο δειαδή απεηθφληζε. [míti] κχηε – [spurjíti] ζπνπξγίηη [treló] ηξειφ – [kaζaró] θαζαξφ [pórta] πφξηα – [paráζiro] παξάζπξν [γatúlis] γαηνχιεο – [asprúlis] αζπξνχιεο 81  Διάηε λα κεηξήζνπκε κε ηα δαρηπιάθηα καο πφζεο θσλνχιεο έρνπλ νη παξαθάησ ιέμεηο. (Γίλεηαη ην εμήο παξάδεηγκα: ζε πξψηε θάζε, κεηξνχλ πξνθνξηθψο ηα θσλήκαηα ηεο ιέμεο [kaláζi] /k/-/a/-/l/-/á/-/ζ/-/i/, ελψ ζε δεχηεξε θάζε δίλεηαη ε ιέμε γξακκέλε ζε θάξηα , φπνπ επηβεβαηψλνπλ ή αλαηξνχλ ηελ αξρηθή ηνπο γλψκε). Ζ ίδηα δηαδηθαζία ζα αθνινπζεζεί θαη γηα ηηο ππφινηπεο ιέμεηο. [míti] κχηε [spurjíti] ζπνπξγίηη [treló] ηξειφ [kaζaró] θαζαξφ [pórta] πφξηα [γatúlis] γαηνχιεο [asprúlis] αζπξνχιεο 82 Ζ. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ ΔΝΣΟΠΗ΢ΜΟΤ ΣΟΤ ΑΡΥΗΚΟΤ ΦΩΝΖΜΑΣΟ΢  Απφ πνηα θσλνχια αξρίδνπλ νη παξαθάησ ιέμεηο; (Γηα παξάδεηγκα ε ιέμε [katerína] αξρίδεη κε ηε θσλνχια /k/, ελψ ε ιέμε [mílo] αξρίδεη κε ηε θσλνχια /m/). [míti] κχηε [spurjíti] ζπνπξγίηη [treló] ηξειφ [kaζaró] θαζαξφ [pórta] πφξηα [γatúlis] γαηνχιεο [asprúlis] αζπξνχιεο 83 Θ. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ ΔΝΣΟΠΗ΢ΜΟΤ ΣΟΤ ΣΔΛΗΚΟΤ ΦΩΝΖΜΑΣΟ΢  ΢ε πνηα θσλνχια ηειεηψλνπλ νη παξαθάησ ιεμνχιεο; (Γηα παξάδεηγκα ε ιέμε [katerína] ηειεηψλεη ζε /a/, ελψ ε ιέμε [mílo/ ηειεηψλεη ζε /o/). [míti] κχηε [spurjíti] ζπνπξγίηη [treló] ηξειφ [kaζaró] θαζαξφ [pórta] πφξηα [γatúlis] γαηνχιεο [asprúlis] αζπξνχιεο 84 Η. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ ΑΠΑΛΟΗΦΖ΢ ΣΟΤ ΣΔΛΗΚΟΤ ΦΩΝΖΜΑΣΟ΢  Αξρηθά, ε λεπηαγσγφο ξσηά: Πψο ζα γίλνπλ νη παξαθάησ ιεμνχιεο αλ ζβήζνπκε ηελ ηειεπηαία θσλνχια; (Γηα παξάδεηγκα ε ιέμε [katerína] Καηεξίλα ζα γίλεη /katerín/, ελψ ε ιέμε [mílo] κήιν ζα γίλεη /míl/). Έπεηηα, δίλεη ζηα παηδηά ηηο παξαθάησ ιέμεηο θαη ξσηά: Πνηα θαηλνχξηα ιεμνχια ζα έρνπκε αλ ζβήζνπκε: ην /a/ πνπ είλαη ζην ηέινο ζηα [piatákia]; ην /a/ απφ ην /na/ λα; ην /ζ/ απφ ην /ζa/ ζα; ην /n/ απφ ηε ιέμε [lemóni] ιεκφλη; ην /p/ απφ ηε ιέμε [páno] πάλσ; ην /ps/ απφ ηε ιέμε [psári] ςάξη; 85 Κ. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ ΔΝΣΟΠΗ΢ΜΟΤ ΣΟΤ ΜΔ΢ΑΗΟΤ ΦΩΝΖΜΑΣΟ΢  Πνηα θσλνχια αθνχγεηαη ζηε κέζε ζηηο παξαθάησ ιέμεηο; (Γίλεηαη γηα παξάδεηγκα ε ιέμε [kaláζi] θαιάζη, δηεξεχλεζε γηα ην αλ αθνχλ ηα παηδηά ζηε κέζε ηε θσλνχια /a/ ή /la/). [kaζaró] θαζαξφ [spurjíti] ζπνπξγίηη [daŋgoniá] δαγθσληά [patúsa] παηνχζα [mitára] κπηάξα 86 Λ. ΓΟΚΗΜΑ΢ΗΑ ΔΝΣΟΠΗ΢ΜΟΤ ΦΩΝΖΜΑΣΟ΢ ΚΑΗ ΑΛΛΟΦΩΝΩΝ  Πνχ αθνχο ηε θσλνχια /γ/; (Παξάδεηγκα: Πνχ αθνχγεηαη ε θσλνχια /γ/, ζηε ιέμε [áloγν] άινγν ή ζηε ιέμε [neró] λεξφ;) [γáta] γάηα [fotjá] θσηηά [kalamárja] θαιακάξηα [kalá] θαιά [peδjá] παηδηά a1942 ΑΡΗΘΜΟ΢ ΣΔΚΜΖΡΗΟΤ 87