‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1398‬ﺻﻔﺤﺎت ‪49- 74‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي آن‬ ‫ﮐﺎﻇﻢ ﻣﻼزاده* ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺳﺎﻟﮏ اﮐﺒﺮي‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ‪1398/5/8 :‬‬ ‫**‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺬﯾﺮش‪1399/1/25 :‬‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي در ﻣﯿﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاري‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻗﺒﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ اﯾﻦ ﺳﺆال ﻣﻬﻢ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﭼﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﯾﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﻠﯽ »ﺳﻨﺠﺎق« ﻣﻌﺮﻓﯽﺷﺪهاﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺪون ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ازﺟﻤﻠﻪ ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ‪ ،‬اﺷﯿﺎء ﻧﺬري و ﻧﻤﺎدﯾﻦ‪ ،‬اﺑﺰار دﻓﺎﻋﯽ و‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق ﮐﻔﻦ اﺷﺎره ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻼش ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﻮمﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ‬ ‫دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ و اﺑﻌﺎد و ﻧﯿﺰ ﻣﺤﻞ ﮐﺸﻒ و اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬داراي ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس‪،‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ‪ ،‬دﻓﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺬري‪ ،‬ﺟﺎدوﯾﯽ‪ ،‬آﯾﯿﻨﯽ و ﻧﯿﺰ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﮑﻤﻞ و‬ ‫ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ آن اﺷﺎرهﺷﺪه و در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ‬ ‫آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﺎرﺑﺮد آن ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ي ﺷﺮور و ﻧﯿﺰ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬ ‫ﻣﻮذي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻧﻮﻋﯽ ﺗﺪاوم اﺳﺘﻔﺎده از آن را ﻣﯽﺗﻮان در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﯽ و زردﺷﺘﯿﺎن دوره ﻗﺒﻞ‬ ‫و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪.‬‬ ‫واژهﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي‪ :‬ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي‪ ،‬ﻣﺎرﻏﻦ‪ ،‬ﻓﻠﺰﮐﺎري ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‬ ‫* داﻧﺸﯿﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳﯿﻨﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺪان‪ ،‬اﯾﺮان‪) .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل(‪.‬‬ ‫** داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮي ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﯿﺪاﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳﯿﻨﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺪان‪.‬‬ ‫‪mollazadeh@gmail.com‬‬ ‫‪h.salekakbari@gmail.com‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫‪50‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺑﺨﺸﯽ از دﺳﺖﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻓﻠﺰي و در ﻣﻮاردي ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از دوره‬ ‫ﭘﯿﺶازﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﻫﺪف اﺗﺼﺎل ﯾﺎ ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه و از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺷﮑﻞ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد و ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺳﻨﺠﺎقﻗﻔﻠﯽ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﯿﻠﻪاي و ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ و آﯾﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﻧﻤﺎدﯾﻦ‬ ‫اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ در ﻣﯿﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺠﺎور )ﻫﻢ در ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻫﺪاﯾﺎي ﺗﺪﻓﯿﻨﯽ و ﻫﻢ در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاري( ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‪،‬‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﯿﻠﻪاي از ﻧﻈﺮ دوره زﻣﺎﻧﯽ و ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬از ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ اﺑﻌﺎد‪ ،‬اﺷﮑﺎل و ﺗﺰﯾﯿﻨﺎت ﺗﻨﻮع ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﺮان اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺣﺪاﻗﻞ از دوره ﻣﻔﺮغ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮدهاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل ﺗﻨﻮع و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ اﺻﻠﯽ آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺼﺮ آﻫﻦ )‪ 550-1450‬ق‪.‬م( اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫اﯾﻦ ﻋﺼﺮ و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻤﺎل ﻏﺮب‪ ،‬ﻏﺮب‪ ،‬ﻓﻼت ﻣﺮﮐﺰي و ﺷﻤﺎل اﯾﺮان‪،2‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪه و ﯾﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻫﺪاﯾﺎي ﺗﺪﻓﯿﻨﯽ در ﻗﺒﻮر ﻗﺮار‬ ‫داده ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ ،‬ﺗﮑﻨﯿﮏ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺒﮏﻫﺎي ﻫﻨﺮي اﯾﻦ اﺷﯿﺎء ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي درﺧﻮري در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ وﺟﻮدي اﯾﻦ اﺷﯿﺎء ﮐﺎرﺑﺮد ﯾﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع اﺑﻌﺎد‪ ،‬اﺷﮑﺎل‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﮐﺸﻒ و ﮔﺴﺘﺮه ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫ﻣﯿﻠﻪاي‪ ،‬در ﺧﺼﻮص ﮐﺎرﺑﺮد وﯾﮋه اﯾﻦ دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﻫﯿﭻ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس )‪ ،Van Loon, 1989: 323‬ﻣﻮري‪ ،(107 :1379 ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ ) ‪Van Loon,‬‬ ‫‪ ،1989: 323‬ﻣﻮري‪ ،(107 :1379 ،‬ﮐﺎرﺑﺮد آﯾﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﻧﺬري ) ;‪Dussaud, 1949: 197‬‬ ‫‪1. Pins‬‬ ‫‪ -2‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮐﻤﺒﻮد دادهﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺎﺑﻞاﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ در دﺳﺘﺮس ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪51 ...‬‬ ‫‪ ،Marcus, 1994: 5-15‬ﮔﺪار‪ ،42 :1358 ،‬ﻫﮋﺑﺮي ﻧﻮﺑﺮي و ﺳﺒﺰي‪ (174-173 :1390 ،‬و‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻼح )‪ (Marcus, 1994: 5-15‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎي ﻣﻄﺮح در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮش ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ‬ ‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و ﻫﻨﺮي ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي و ﺳﺆال اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﻄﺮح در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﯾﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻼش دارد ﺗﺎ ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﻮمﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤﮏ از روش‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪-‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﻣﺤﻞ ﮐﺸﻒ آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺳﻨﺠﺶ‬ ‫ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎي ﻣﻄﺮح و ﻧﯿﺰ اراﺋﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬ ‫ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﺗﻮﺳﻂ دﻣﺮﮔﺎن و در ﻃﯽ ﮐﺎوشﻫﺎﯾﯽ در ﻧﺎﺣﯿﮥ ﻗﻔﻘﺎز‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1889‬م ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1896‬م‬ ‫از ﺷﻮش ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد‪ ،‬را ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد )اورﻟﺖ‪ .(334-332 :1392 ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن دﯾﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﻤﯿﺖ )‪ ،(Schmidt, 1936‬واﻧﺪﻧﺒﺮگ )‪،(Vanden Berghe, 1963‬‬ ‫ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ و‪ ...‬ﻧﯿﺰ در ﮐﺎوشﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي را ﺑﻪ ﭼﺎپ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ )ﮐﺮﺗﯿﺲ‪ .(64 :1393 ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي ﮐﺸﻒ اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‬ ‫ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﮐﺎرﮐﺮد آنﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﮔﺪار‪ ،‬آﺳﺘﯿﻦ‪ ،‬آﻣﯿﻪ و‪ ...‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ )اورﻟﺖ‪ .(332 :1392 ،‬ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺟﺎﮐﻮﺑﺴﺘﺎل‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1956‬م در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﯾﻮﻧﺎن و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ اروﭘﺎ و آﺳﯿﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻪ از ﯾﻮﻧﺎن ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه ﺑﻮد )‪.(Jacopsthal, 1956‬‬ ‫‪1. Jacobsthal‬‬ ‫‪52‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫رﺟﺐ ﯾﯿﻠﺪرﯾﻢ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎس دﯾﮕﺮي ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ را در ﺳﺎل ‪ 1989‬م ﺑﺎ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي اورارﺗﻮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﮐﯽ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪ )‪.(Yildirim, 1989‬‬ ‫در اﯾﺮان ﮐﺎري ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﺎص روي ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺻﻮرت‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﻣﻮري در ﮐﺘﺎب زﯾﺮﺧﺎﮐﯽﻫﺎي ﻣﻔﺮﻏﯽ ﻗﺪﯾﻢ اﯾﺮان‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﯽ داراب ﺑﯿﮕﯽ در ﺳﺎل ‪ 1379‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ را در زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫زﯾﻮرآﻻت ﻣﻔﺮﻏﯽ زاﮔﺮس ﻣﺮﮐﺰي ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد )ﻣﻮري‪ (1379 ،‬از ﭘﮋوﻫﺶ دﯾﮕﺮي‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﺎص ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯿﺸﻞ‬ ‫ﻣﺎرﮐﻮس اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻮردي ﮐﺎرﮐﺮد ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺣﺴﻨﻠﻮ را ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ )‪ .(Marcus, 1994‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﺎص‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻧﺪرت ﺑﺮ روي ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮐﺮده و آﺛﺎري را در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ؛ ﮐﻪ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﻫﮋﺑﺮي ﻧﻮﺑﺮي و ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺒﺰي اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬ ‫را در ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ )ﻫﮋﺑﺮي ﻧﻮﺑﺮي و‬ ‫ﺳﺒﺰي‪.(1390 ،‬‬ ‫روش ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و دادهﻫﺎي آن از‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و در ﻣﻮاردي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﯿﺪاﻧﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ )ﯾﺎ ﻗﻮم‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ( ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن‬ ‫ﮐﺎوشﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ‪ 15‬ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‬ ‫ﻋﺼﺮ آﻫﻦ )‪ 550-1450‬ق‪.‬م( ﯾﮑﯽ از دورهﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﻣﺤﻮري در ﺣﯿﺎت ﺑﺸﺮي‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ آن ﺗﺤﻮﻻت ﮔﺴﺘﺮده اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ رخ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪53 ...‬‬ ‫داده اﺳﺖ )ﻣﻼزاده‪ .(211-214 :1394 ،‬در اﯾﻦ دوره ﻓﻠﺰﮔﺮي ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺴﯿﺎري ﯾﺎﻓﺘﻪ و‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﻓﻠﺰي زﯾﺎدي در ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎوش ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاري و ﻗﺒﺮﻫﺎي اﯾﻦ دوره ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ از ﺗﻨﻮع ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﮐﺎرﮐﺮدي ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي اﺷﺎره ﮐﺮده ﮐﻪ از‬ ‫ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ در ﮔﺴﺘﺮه وﺳﯿﻊ و ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺣﻀﻮر ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺳﺎده ﯾﺎ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ )ﺑﺎ زﯾﺮﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر( دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫از ﻣﻔﺮغ و آﻫﻦ و در ﻣﻮاردي ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻃﻼ و ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از دو ﻓﻠﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه و ﻫﻢ در‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ و ﻫﻢ در ﻣﯿﺎن ﻫﺪاﯾﺎﯾﯽ ﺗﺪﻓﯿﻨﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ اﯾﻦ دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻮع ﺷﮑﻠﯽ و اﺑﻌﺎد‬ ‫آنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد آنﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس‬ ‫)‪ ،(Muscarella, 1988: 40‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ )اورﻟﺖ‪ ،(332 :1392 ،‬آﯾﯿﻨﯽ )ﮔﺪار‪،(42 :1358 ،‬‬ ‫ﻧﻤﺎدﯾﻦ )‪ ،(Marcus, 1994: 9-10‬ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﮐﻔﻦ )‪ (Ibid: 4‬و ﮐﺎرﺑﺮد دﻓﺎﻋﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﭼﻨﺪ ﮐﺎرﺑﺮد از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي و ﻣﺤﻞ ﮐﺸﻒ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري آنﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﻮم‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻄﺮح در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ اﺷﯿﺎء‪،‬‬ ‫ﺗﻼش ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ آرا و ﻧﻈﺮﯾﺎت و ﻧﯿﺰ ﺗﻨﺎﻗﺾﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺷﯿﻮه‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﺷﺎﻣﻞ آن دﺳﺘﻪ از ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯿﻠﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻮكﺗﯿﺰ و ﺳﺮﻫﺎي اﻏﻠﺐ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻮل آنﻫﺎ از ﺣﺪود ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 35‬ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮده و ﺿﺨﺎﻣﺖ آﻧﻬﺎ از ﻧﻮكﺗﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﺘﻬﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اﻏﻠﺐ‬ ‫ﻣﻮارد ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ و ﺣﺠﻢدار ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﻣﯽﺗﻮان در دو ﮔﺮوه ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﺪون ﺳﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ‬ ‫‪54‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫)ﻋﮑﺲ ‪ (4‬و ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﺣﺠﻢدار ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد )ﻋﮑﺲﻫﺎي ‪ 5‬و‬ ‫‪ .(6‬اﯾﻦ دو دﺳﺘﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﺰﯾﯿﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻓﻠﺰ ﻣﺘﻔﺎوت و ﯾﺎ ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي‬ ‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬در زﯾﺮﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ اﺷﯿﺎء ﻣﺸﺎﺑﻪ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺰارهﻫﺎي ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ق‪.‬م ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﯿﻠﻪاي ﻣﺴﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر ﮐﻪ اﻣﺮوزه در ﻣﻮزه‬ ‫ﻣﺘﺮوﭘﻮﻟﯿﺘﻦ ﻧﮕﻪداري ﻣﯽﺷﻮد )ﻋﮑﺲ ‪ ،(1‬از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ اﺳﺖ ) & ‪Fredrik‬‬ ‫‪ .(Dyson, 2005: 123‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي از ﻫﺰاره ﺳﻮم ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد ﺑﻪ اﯾﻦﻃﺮف از‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻋﺼﺮ ﻣﻔﺮﻏﯽ ﺑﻨﯽ ﺳﺮﻣﻪ‪ ،‬ﭼﻐﺎﺳﺒﺰ‪ ،‬ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺳﺮاب ﺑﺎغ )اورﻟﺖ‪:1392 ،‬‬ ‫‪ ،(334‬ﮐﻤﺘﺮﻻن ‪ ،I‬ﻣﯿﺮوﻟﯽ )‪ (Van Loon, 1989: 171‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻋﺼﺮ‬ ‫ﻣﻔﺮﻏﯽ ﺷﻬﺪاد ﻧﯿﺰ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ؛ ﮐﻪ در ﮐﻤﺎل ﻇﺮاﻓﺖ اﺟﺮا ﺷﺪهاﻧﺪ )ﺣﺎﮐﻤﯽ‪:1385 ،‬‬ ‫‪) (146‬ﻋﮑﺲ ‪ .(2‬در ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﺳﺎﺧﺖ و اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺴﯿﺎري‬ ‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺗﺪﻓﯿﻨﯽ و ﻧﯿﺰ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان آنﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪.‬‬ ‫روﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺷﻮش‪ ،‬ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد و دوه‪ ‬ﻫﻮﯾﻮك )در ﺷﻤﺎل ﺳﻮرﯾﻪ(‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد )ﮐﺮﺗﯿﺲ‪ .(65 :1392 ،‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در دوره اﺷﮑﺎﻧﯽ و ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ‬ ‫و ﺣﺘﯽ اﺳﻼﻣﯽ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ )اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در ﻣﻘﯿﺎس ﻋﺼﺮ آﻫﻦ(‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ را ﻣﯽﺗﻮان در اواﯾﻞ دوران اﺳﻼﻣﯽ و در ﻣﺤﻮﻃﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﮐﻪ داراي ﺳﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﭘﺮﻧﺪه )ﻋﮑﺲ ‪ (3‬اﺳﺖ )ﺷﺮﯾﻔﯿﺎن و‬ ‫دهﭘﻬﻠﻮان‪.(40 :1387 ،‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪55 ...‬‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -1‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -2‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -3‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﺎ ﺳﺮ‬ ‫از ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر‬ ‫ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﺎ ﺳﺮﻫﺎي ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ‬ ‫ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﭘﺮﻧﺪه از ﻣﺤﻮﻃﻪ‬ ‫)‪(www.metmuseum.org/April2019‬‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺷﻬﺪاد‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر )ﺷﺮﯾﻔﯿﺎن و‬ ‫ﮐﺮﻣﺎن )ﺣﺎﮐﻤﯽ ‪:1385‬‬ ‫دهﭘﻬﻠﻮان‪(40 :1387 ،‬‬ ‫‪ 789‬و ‪(751‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي در اﯾﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده را در‬ ‫ﻋﺼﺮ آﻫﻦ )‪ 1450‬ﺗﺎ ‪ 550‬ق‪.‬م( داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ دوره ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻗﺎﻟﺐ آن ﺗﻌﺪادي از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ دورة ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‬ ‫ﻓﻼت اﯾﺮان ﮐﻪ از آنﻫﺎ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ در ﭼﻬﺎر ﻧﺎﺣﯿﮥ ﺷﻤﺎل رﺷﺘﻪﮐﻮهﻫﺎي اﻟﺒﺮز‪ ،‬ﻓﻼت ﻣﺮﮐﺰي‪ ،‬ﺷﻤﺎل ﻏﺮب و زاﮔﺮس‬ ‫ﻣﺮﮐﺰي ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬و‪‬ﺳﮑﻪ )ﺧﻠﻌﺘﺒﺮي )اﻟﻒ(‪ ،(108 :1383 ،‬ﺗﻮل ﺗﺎﻟﺶ‬ ‫)ﺧﻠﻌﺘﺒﺮي )ب(‪ ،(79 :1383 ،‬ﻣﺎرﻟﯿﮏ )ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،(98 -95 :1378 ،‬ﻗﯿﻄﺮﯾﻪ )ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪،‬‬ ‫‪ ،(47-42 :1370‬ﺧﻮروﯾﻦ )‪ ،(van den Berghe, 1965: 30-32‬ﺗﭙﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻗﺰوﯾﻦ‬ ‫)ﻓﺎﺿﻠﯽ‪ ،(126-123 :1385 ،‬ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺳﯿﻠﮏ )ﮔﺮﯾﺸﻤﻦ‪ ،(332 :1389 ،‬دﯾﻨﺨﻮاه ﺗﭙﻪ‬ ‫)‪ ،(Muscarella, 1974: 43‬ﻫﻔﺘﻮان ﺗﭙﻪ )‪ ،(Burney, 1972: 135-136‬ﺣﺴﻨﻠﻮ ) ‪Marcus,‬‬ ‫‪ (1994: 4-5&12‬ﻧﻮﺷﯿﺠﺎن )ﮐﺮﺗﯿﺲ‪ ،(64 :1393 ،‬ﮔﯿﺎن ) ‪Contenau & Ghirshman,‬‬ ‫‪56‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫‪ ،(1935: 18-38‬ﺑﺎﺑﺎﺟﺎن )‪ ،(Goff, 1978: 29-30‬ﺑﺮدﺑﺎل )اورﻟﺖ‪ (623-602 :1392 ،‬و‬ ‫ﺳﺮخدم )‪ .(Van Loon, 1989: 53‬ﺟﺰﺋﯿﺎت و ﻣﺤﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮي ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‬ ‫از ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﻣﯽﺗﻮان در ﺟﺪوﻟﺶ ‪ 1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -4‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -5‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﺠﺎق‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺎرك ﻗﺎﻟﺒﯽ‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -6‬ﺳﻨﺠﺎق ﺑﺎ ﺗﺎرك‬ ‫ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﺪون ﺗﺎرك از ﺣﺴﻨﻠﻮ‬ ‫) ‪https: //www.mfa.org/collections/‬‬ ‫ﻏﯿﺮﻓﻠﺰي از ﮔﯿﺎن‬ ‫)‪(Marcus, 1994: 7‬‬ ‫‪(object/rosette-pin‬‬ ‫) & ‪Contenau‬‬ ‫‪(Ghirshman, 1935‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از دو ﮔﺮوه ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ و‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در ﺑﯿﻦ آوارﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از‬ ‫ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﯾﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻌﻤﺪي در ﺑﯿﻦ ﺧﺸﺖﻫﺎي دﯾﻮارﻫﺎ و ﮐﻒﻫﺎ ـ ﺳﺮخدم ـ ﺟﺎﺳﺎزي‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ )‪ Goff, 1978: 29-30 ،Muscarella, 2005: 695-696‬و ‪.(Van Loon, 1989: 53‬‬ ‫در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در داﺧﻞ ﮔﻮدال ﺗﺪﻓﯿﻦ و در ﻣﺠﺎورت ﺑﺎ ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬ ‫اﺳﮑﻠﺖﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﺿﻌﯿﺖ ﻗﺮارﮔﯿﺮي اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﮑﻠﺖﻫﺎ در داﺧﻞ‬ ‫ﻗﺒﻮر ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﺑﺮ روي ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﺷﺎﻧﻪ و ﺳﺮ‪ ،‬ﺑﺮ روي ﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﮑﻠﺖ‬ ‫و زﯾﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻨﮓ ﮐﻒ ﮔﻮر )ﻓﺎﺿﻠﯽ‪ ،126-125 :1385 ،‬ﮔﺮﯾﺸﻤﻦ‪ 66-65 :1389 ،‬و ‪،268‬‬ ‫ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ ،47-42 :1370 ،‬ﺧﻠﻌﺘﺒﺮي )اﻟﻒ(‪ ،45-42 :1383 ،‬ﺧﻠﻌﺘﺒﺮي )ب(‪-29 :1383 ،‬‬ ‫‪ ،41‬ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ 78-71 :1378 ،‬و ‪.(Burney, 1972: 135-136‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪57 ...‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ -1‬ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي و ﻣﺤﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮي آنﻫﺎ در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ )ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن(‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت‬ ‫ﺟﻨﺲ‬ ‫ﺳﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫آﻫﻦ‬ ‫ﺳﺮ ﺗﻮﺗﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫اﻧﺪازه‬ ‫)‪(cm‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 6‬ﻋﺪد ﻣﻔﺮﻏﯽ‪16/5 -4/5 ،‬‬ ‫ﻣﺤﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮي‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺷﻤﺎره‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق‬ ‫ﮔﻮر‬ ‫‪-‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪ‬ ‫‪ 4‬ﻋﺪد‬ ‫آﻫﻦ‪+‬ﻣﻔﺮغ و ‪5‬‬ ‫ﻋﺪد آﻫﻨﯽ‬ ‫ﺳﺮ ﺗﻮﺗﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﻔﺮغ=آﻫﻦ‬ ‫ﺳﺮ ﺗﻮﺗﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫ﺳﺮ ﺗﻮﺗﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪)4‬ﻓﺮﺳﻮده(‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪29‬‬ ‫ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‬ ‫‪I-II‬‬ ‫و ‪13/5‬‬ ‫‪14/1 ،11/8‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺑﺮدﺑﺎل‬ ‫‪66‬‬ ‫و ‪10/5‬‬ ‫‪،12 ،15/5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪10/5‬‬ ‫ﺳﺮ ﺗﻮﺗﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪11/7‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪ 8‬ﻋﺪد از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪13/9 -5/7‬‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻧﯿﻤﻪ‬ ‫‪24‬‬ ‫‪3‬‬ ‫داراي ﺳﻮراخ در‬ ‫ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﮑﻠﺖ‬ ‫ﺳﺪهﻫﺎي‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ‪ ،‬ﯾﮏ‬ ‫آﻏﺎزﯾﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ داراي ﺗﺎرك‬ ‫ﻫﺰاره اول‬ ‫ﺷﺎﺧﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﺗﺎرك ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮﺷﯿﺮ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪19‬‬ ‫روي ﺳﯿﻨﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آﻫﻦ‬ ‫‪-‬‬ ‫دو ﻋﺪد روي‬ ‫‪4‬‬ ‫‪7‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‪ +‬ﻧﻘﺮه‪،‬‬ ‫‪، 14 ،15‬‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ‪ 1 ،‬ﻋﺪد در‬ ‫‪550-800‬‬ ‫ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺳﺮ و ‪1‬‬ ‫ق‪.‬م‬ ‫ﻋﺪد در ﮐﻨﺎر‬ ‫داراي ﺳﺮﺷﯿﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‪ +‬ﻧﻘﺮه و ‪ 7/5 2‬و ‪6/5‬‬ ‫ﮐﻨﺎر ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪123‬‬ ‫اﺳﮑﻠﺖ‬ ‫ﻋﺪد آﻫﻨﯽ‬ ‫‪-‬‬ ‫آﻫﻦ‬ ‫‪22‬‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ‬ ‫و‪‬ﺳﮑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪61‬‬ ‫ﺳﯿﻠﮏ‬ ‫‪B‬‬ ‫‪58‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪14‬‬ ‫داراي ﺗﺎرﮐﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪9‬‬ ‫ﮐﻨﺎر ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪31‬‬ ‫اﺳﮑﻠﺖ‬ ‫ﮐﻨﺎر ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬ ‫ﻣﺎرﭘﯿﭽﯽ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪149‬‬ ‫اﺳﮑﻠﺖ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺑﯿﻦ ﺳﺮ و ﺷﺎﻧﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺑﯿﻦ ﺳﺮ و ﺷﺎﻧﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﮐﻨﺎر ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫اﺳﮑﻠﺖ‬ ‫ﮐﻨﺎر ﻧﯿﻤﻪ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪-1200‬‬ ‫‪ 1000‬ق‪.‬م‬ ‫ﻗﯿﻄﺮﯾﻪ‬ ‫اﺳﮑﻠﺖ‬ ‫روي ﺳﯿﻨﻪ و ﺑﯿﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪330‬‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ و ﺳﺮ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫روي ﺳﯿﻨﻪ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪332‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫روي ﺳﯿﻨﻪ و ﺑﯿﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪177‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻔﺮغ‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ و ﺳﺮ‬ ‫ﺑﯿﻦ ﺷﺎﻧﻪ و ﺳﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪151‬‬ ‫ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﮐﺎر ﻋﻠﻤﯽ و ﺟﺎﻣﻊ درﺧﻮري‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻣﺪارك ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺗﻮان ﺷﯿﻮه ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫و ﺗﺰﯾﯿﻦ آﻧﻬﺎ را ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ :‬ﻏﺎﻟﺐ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻣﻔﺮغ )ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﺲ و ﻗﻠﻊ( و ﺑﻪ‬ ‫ﺷﯿﻮه رﯾﺨﺘﻪﮔﺮي ﯾﺎ ﻗﺎﻟﺐرﯾﺰي ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻗﺎﻟﺐرﯾﺰي ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﺳﺎدهﺗﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ از ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي دو ﮐﻔﻪ و ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮﮐﺎرﺗﺮ‪ ،‬از ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻣﻮم ﮔﻤﺸﺪه‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي دو ﮐﻔﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﻨﺠﺎق ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ دو ﮐﻔﻪ‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻨﺪه ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن دو ﮐﻔﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻮراخ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﻠﺰ‬ ‫ﻣﺬاب ﺑﻪ داﺧﻞ ﻗﺎﻟﺐ رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﻮه از دوره ﻣﻔﺮغ ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده و در ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪59 ...‬‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )‪ .(Overlaet, 2004: 336‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽﺗﺮ و ﻃﺮح ﺣﺠﻤﯽ‪ ،‬روش ﻣﻮم ﮔﻤﺸﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ‬ ‫ﺷﯿﻮه ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮﻣﯽ ﺳﻨﺠﺎق از ﻣﻮم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ روﮐﺸﯽ از ﮔﻞ ر‪‬س در‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺧﺸﮏ ﺷﺪن روﮐﺶ ﮔﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﺮارت داده ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮم‬ ‫ذوبﺷﺪه از ﻣﻨﻔﺬ ﺗﻌﺒﯿﻪﺷﺪه ﺧﺎرج ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪﺟﺎي آن ﻓﻠﺰ ﻣﺬاب رﯾﺨﺘﻪ و ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺧﺸﮏ ﺷﺪن آن ﭘﻮﺳﺘﻪ ﮔﻠﯽ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪه و ﺳﻨﺠﺎق ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﺎت‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺎﻟﺐرﯾﺰي اﺟﺮا ﻣﯽﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﺰﯾﯿﺎت و ﭘﺮداﺧﺖ و ﺻﯿﻘﻞ‬ ‫ﺳﻄﺤﯽ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﺧﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻌﺪادي از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻮأﻣﺎن از دو ﻓﻠﺰ آﻫﻦ و‬ ‫ﻣﻔﺮغ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻫﻦ ﺑﺮاي ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯿﻠﻪ و از ﻣﻔﺮغ ﺑﺮاي ﺳﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﺳﻨﺠﺎق‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ در اﯾﻦ دوره اﻣﮑﺎن ذوب و رﯾﺨﺘﻪﮔﺮي آﻫﻦ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ )ﻣﻼزاده‪ ،(182 :1387 ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺨﺶ آﻫﻨﯽ رﯾﺨﺘﻪﮔﺮي ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫ﺗﮑﻨﯿﮏ رﯾﺨﺘﻪﮔﺮي ﺑﺮ )‪ ،(Casting on‬ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﻗﺎﻟﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻔﺮﻏﯽ را ﺑﺮ روي اﻧﺘﻬﺎي‬ ‫ﻣﯿﻠﻪ آﻫﻨﯽ رﯾﺨﺘﻪﮔﺮي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ )‪.(Piggot, 1977: 209-234‬‬ ‫ﺗﺰﯾﯿﻦ ‪ :‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ داراي دو ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ ﻣﯿﻠﻪ و ﺳﺮ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﯿﻠﻪ ﺳﺎده و ﻓﺎﻗﺪ ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ و ﺗﺰﯾﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﺳﺮ ﺳﻨﺠﺎق دارد‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﺳﺮﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﺮحﻫﺎي ﻣﻬﺮه‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ و ﺷﯿﺎر‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦﻫﺎي ﺳﺎده ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ در ﺗﻌﺪادي‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﺣﺠﻤﯽ ﭘﯿﺪا‬ ‫ﮐﺮده و ﺑﺎ ﭘﯿﮑﺮهﻫﺎي ﺣﯿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﮔﯿﺎﻫﯽ و ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻧﻘﻮش ﺷﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺰ‪ ،‬ﻣﯿﻮه اﻧﺎر و ﺧﻮﺷﻪاﻧﮕﻮر ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ ﺷﯿﺮ‬ ‫ﯾﮏ ﻧﻘﺶ ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد در ﺑﺴﯿﺎري از اﺷﯿﺎء ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از دوران ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﺮ ﻧﻤﺎدي‬ ‫از ﺧﻮرﺷﯿﺪ )ﻣﻬﺮ(‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن ﮐﻪ در ﻧﻘﺶﻫﺎ و ﻣﺪلﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﺮ روي‬ ‫ﺑﺮﻧﺰﻫﺎي ﻟﺮﺳﺘﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺳﮑﺎرﻻ ﺟﻨﮓ ﺷﯿﺮﻫﺎ و اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﺮ روي ﭘﺎﻫﺎي‬ ‫‪60‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫ﻋﻘﺒﯽ را ﻣﻌﺮف آﻫﻦ ‪ II‬و ‪ III‬ﻟﺮﺳﺘﺎن ﻣﯽداﻧﺪ )‪ .(Ayazi, 2008: 31‬ﻣﻮﺗﯿﻒﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي‬ ‫از ﺷﯿﺮ در ﺳﺮﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺑﺰ ﮐﻮﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻈﻬﺮ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﺳﺘﺎرهﻫﺎي‬ ‫ﭼﻨﺪﭘﺮ ﺑﺮ ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﺣﯿﻮان ﺑﺰرگ اﻧﺪاﻣﯽ اﺳﺖ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ )ﻋﻼﺋﯽ‪:1375 ،‬‬ ‫‪ .(20‬ﺷﺎخﻫﺎي ﭘﯿﭻدار ﺑﺰﮐﻮﻫﯽ‪ ،‬ﮔﺎو و ﮔﻮزن ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺮدم ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﻧﺰول ﺑﺎران ﻣﺆﺛﺮ‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻮش ﺑﻪ ﺗﻠﻘﯿﻦ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺟﺎدوﯾﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪﺻﻮرت‬ ‫ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﯾﺎ روي ﻇﺮف ﮐﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﺗﻤﺎم دورهﻫﺎي‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮب و ﭘﺮارزﺷﯽ از ﺟﺎﻧﻮران ﺷﺎخدار در دﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮي از ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺎران ﺑﻮدهاﻧﺪ )ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ‪ .(37 :1375 ،‬درﺧﺖ اﻧﺎر ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻮاره‬ ‫در اﻋﺼﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ درﺧﺖ ﻣﻘﺪ‪‬س ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﻮه اﻧﺎر ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫ﺳﻤﺒﻠﯽ از ﺳﯿﻨﻪ ﯾﮏ زن در زﻣﺎن ﺣﺎﻣﻠﮕﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺎر اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺗﯿﻒ اﯾﻦ ﻣﯿﻮه در ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ )‪.(Ayazi, 2008: 36‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي در دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻓﻼت اﯾﺮان را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﭘﻬﻨﻪ وﺳﯿﻌﯽ از‬ ‫ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﺧﺎور ﻧﺰدﯾﮏ و ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از اروﭘﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪،‬‬ ‫ﯾﻮﻧﺎن‪ ،‬آﺳﯿﺎي ﺻﻐﯿﺮ‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ و ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﻟﻮاﻧﺖ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ داراي‬ ‫ﺳﺮﻫﺎي ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺣﯿﻮاﻧﺎت واﻗﻌﯽ و ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﺨﯿﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻋﮑﺲ ‪ .(7‬در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪهاﻧﺪ؛ از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﺎوش ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺤﺪودي از اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ از ﻗﺒﻮر ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪهاﻧﺪ )‪ .(Yildirim, 1989: 10‬در ﯾﻮﻧﺎن ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ از ﻣﻌﺎﺑﺪ ﻫﺮا در‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﭘِﺮاﭼﻮرا و آراﮔﻮس ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ )‪ .(Jacopsthal, 1956: 96‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫‪1. Perachora‬‬ ‫‪2. Argos‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪61 ...‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آنﻫﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﻗﺒﻮر ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐ‪‬ﺮاﻣﯿﮑﻮس در‬ ‫آﺗﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬از ﻗﺒﻮر ﺟﺰاﯾﺮ اژه‪ ،‬ﮐﺮت و ﺳﯿﺮوس ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪهاﻧﺪ )‪ .(Hood, 1994: 194‬در ﻗﺒﺮس از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ا‪‬ﻧﮑﻮﻣﯽ و ﻟَﭙﯿﺘﻮس ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﮔﺰارشﺷﺪه اﺳﺖ )‪ .(Jacopsthal, 1956: 28‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﯾﻮﻧﺎن را ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺷﯿﺎء ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻣﻘﺪ‪‬س ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‬ ‫)‪.(Ibid: 96‬‬ ‫در آﻧﺎﺗﻮﻟﯽ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻫﻢ از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ﻫﻢ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آن را ﻣﯽﺗﻮان در اﮐﺜﺮ ﻃﺒﻘﺎت اﺳﺘﻘﺮاري ﺗﺮوآ ‪ ،‬آﻻﺟﺎ ﻫﻮﯾﻮك ‪ ،‬در ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻟﯿﺸﺎر ﺑﺨﺼﻮص ﻃﺒﻘﻪ ‪ II‬و ﻗﺒﻮر آن‪ ،‬در ﻻﯾﻪﻫﺎي ‪ I‬و ‪ II‬ﮐﻮل ﺗﭙﻪ در دو ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ و ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺑﻐﺎزﮐﻮي از ﻃﺒﻘﺎت )‪ I ،II ،III ،IVb ،IVc ،IVd ،V‬و‬ ‫‪ ،(Yildirim, 1989: 12‬از ﺳﮑﻮﻧﺖﮔﺎهﻫﺎي ﮔﯿﺰﻧﯽﻫﺎي ﻓﺮﯾﮕﯿﻪاي ﮔﻮردﯾﻮن و زﯾﻨﺠﯿﺮﻟﯽ‬ ‫ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ‪ .(93 :1389 ،‬در ﻗﻔﻘﺎز از ﻗﺒﻮر و‬ ‫ﮐﻮرﮔﺎنﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻮﺑﺎن )ﻗﻔﻘﺎز ﺷﻤﺎﻟﯽ(‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻫﺎي ﻧﯿﻤﮑﺮه ﯾﺎ ﻟﻮﻟﻪ ﺷﺪه و‬ ‫ﯾﺎ ﺑﺎ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ .(93 :‬ﮔﻮرﻫﺎي ﻟ‪‬ﻠﻮار )ﻫﻤﺎن‪ ،(82 :‬از‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪ ﮐﺎﻟﯽ ﮐَﻨﺪ در ﯾﮏ ﻗﺒﺮ ﺳﻨﺠﺎﻗﯽ ﮐﻪ در داﺧﻞ ﯾﮏ ﻓﻨﺠﺎﻧﯽ ﺑﻮده و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎز ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﮐﻨﺎر ﺳﺮ و روي ﺳﯿﻨﻪ اﺳﮑﻠﺖ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ )‪.(Yildirim, 1989: 11‬‬ ‫در ﺳﻮرﯾﻪ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﻏﺮب ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﮐﺎوشﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﭙﻪ اﺑﻮﺷﻮﺷﻪ در ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﺷﻐﺎﻟﯽ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ﺳﻨﺠﺎق از‬ ‫‪1. Kerameikos‬‬ ‫‪2. Enkomi‬‬ ‫‪3. Lapithos‬‬ ‫‪4. Truva‬‬ ‫‪5. Alaca Hoyok‬‬ ‫‪62‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫ﻻﯾﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻻﯾﻪﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاري و ﻗﺒﻮر ﻣﺤﻮﻃﻪ ﭼﻐﺎﺑﺎزار‪،‬‬ ‫در رأس ﺷﻤﺮا و از دورة اوﮔﺎرﯾﺖ ﻣﯿﺎﻧﯽ ‪ I‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﯾﺮ اﺷﯿﺎء ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ )‪ .(Yildirim, 1989: 10‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ از ﻧﯿﻨﻮا‪ ،‬از ﺳﺎﺧﺖ و‬ ‫ﺳﺎزﻫﺎي ﺳﻨﺎﺧﺮﯾﺐ )ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ‪ ،(82 :1389 ،‬در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﯾﻮرﻗﺎن ﺗﭙﻪ ﯾﺎ ﻧﻮزي در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻗﺒﻮر دوره آﺷﻮر ﻧﯿﺰ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ از ﻻﯾﻪﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاري و‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻗﺒﻮر ﻣﮕﯿﺪو و ﻏﺰه و در ﺟﺒﻞ ﻟﺒﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ) ‪Yildirim,‬‬ ‫‪.(1989: 10‬‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ - 7‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺧﺎور ﻧﺰدﯾﮏ )‪(Yildirim, Recep, 1989‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﻄﺮح در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﺎرﮐﺮد ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي‬ ‫‪1. Megiddo‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪63 ...‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف اﺻﻠﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎزﺳﺎزي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮاد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮاد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﯾﻦ ﺑﺎزﺳﺎزي دارد‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي‬ ‫ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪﻧﻮﻋﯽ در دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي او ﻧﯿﺰ اﻧﻌﮑﺎس ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ازاﯾﻦرو ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪوﯾﮋه‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﯾﺎ آﯾﯿﻨﯽ و ﯾﺎ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد و ﯾﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻮع ﺑﺴﯿﺎر از ﻧﻈﺮ اﺑﻌﺎد‪ ،‬اﺷﮑﺎل‪ ،‬ﻓﻠﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و ﻧﯿﺰ ﮐﺸﻒ آن در ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي‬ ‫ﺗﺪﻓﯿﻨﯽ‪ ،‬آﯾﯿﻨﯽ و ﺳﮑﻮﻧﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻬﺎﻣﺎت زﯾﺎدي ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه و از ﻫﻤﯿﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﯽ در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﻄﺮحﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎ و ﻧﯿﺰ اراﺋﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺟﺪﯾﺪي در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس )‪(Garment Pin‬‬ ‫اﺗﺼﺎل ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﻨﻔﺼﻞ ﯾﺎ ﺑﺎزﺷﺪﻧﯽ ﻟﺒﺎس ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﺻﻠﯽ‬ ‫اﻧﻮاع ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﺳﻨﺠﺎق ﻣﯿﻠﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺗﺪاوم ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ رواج ﺳﻨﺠﺎقﻗﻔﻠﯽﻫﺎ و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل ﻟﺒﺎس ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد )‪ .(Muscarella, 1988: 40‬ﮐﺸﻒ ﺗﻌﺪادي از‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﮐﻨﺎر ﺷﺎﻧﻪ و روي ﺳﯿﻨﻪ اﺳﮑﻠﺖ )ﮔﺮﯾﺸﻤﻦ‪،‬‬ ‫‪ 182 ،23 ،268 ،66-65 :1389‬و ‪ 198‬و ‪ (Burney, 1972: 135-136‬ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎدهاي‬ ‫را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﮐﺎرﺑﺮد را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ روي ﭘﻼك ﮔﻠﯽ ﻋﯿﻼﻣﯽ از‬ ‫ﻋﺼﺮ ﻣﻔﺮغ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻘﺎﺷﯽ روي ﺳﻔﺎل از ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد )ﻋﮑﺲ ‪(8‬‬ ‫)‪ .(Van Loon, 1989: 323‬ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪوﺿﻮح ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮدي را ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﺟﻔﺖ ﺳﻨﺠﺎق ﺑﺮ روي ﻗﺴﻤﺖ ﺳﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﺳﺮ ﺳﻨﺠﺎق ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ از‬ ‫ﺳﺮخدم ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻋﮑﺲ ‪) (9‬اورﻟﺖ‪ (331 :1392 ،‬ﮐﻪ ﺗﺎ‬ ‫‪64‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫ﺣﺪودي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻻزﻣﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻔﺎدهاي از ﺳﻨﺠﺎق ﻣﯿﻠﻪاي‬ ‫وزن ﻧﻪﭼﻨﺪان زﯾﺎد‪ ،‬اﺑﻌﺎد ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻮﭼﮏ و ﺗﻮان ﻧﮕﻪدارﻧﺪﮔﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل اﯾﻦ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در ﺣﺴﻨﻠﻮ ﺑﯿﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 13‬ﺳﺎﻧﺘﯿﻤﺘﺮ اﺳﺖ )‪ (Marcus, 1994: 4‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﻨﺠﺎق‬ ‫ﻟﺒﺎس ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﻠﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﭼﻮب‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان و ﻋﺎج ﻧﯿﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮي ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗﻮان ﺷﺎﻫﺪ آن ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﯽرﺳﺪ ﺗﻨﻬﺎ زﻧﺎن از ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻔﺘﯽ ﺑﺮ روي ﺷﺎﻧﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ‪،‬‬ ‫درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻧﻮكﺗﯿﺰ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﻮده‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -8‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮي ﺳﻨﺠﺎق‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -9‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس در ﻟﺮﺳﺘﺎن‬ ‫ﻟﺒﺎس در ﯾﻮﻧﺎن )‪(Yildirim, Recep, 1989‬‬ ‫)‪(Marcus, 1994: 8‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ )‪(Hair Pin‬‬ ‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫آن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﻮم ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﺠﺎرب ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮد را‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ داﺷﺘﻪ و دارﻧﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻧﯿﺰ از ﻧﻈﺮ ﺷﮑﻞ و اﺑﻌﺎد‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دورهﻫﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ اﻧﻮاع ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺴﯿﺎر دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻨﺪ ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ ﻣﻮ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮاي زﻧﺎن و ﻫﻢ ﻣﺮدان در ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎﺳﺘﺎن رﺳﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻮده و‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪65 ...‬‬ ‫وﺟﻮد ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﯾﺎ اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻮﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮوري ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫دادهﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي در ﻗﺒﻮر ﮐﻨﺎر ﺳﺮ‬ ‫اﺳﮑﻠﺖﻫﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ - .‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻗﯿﻄﺮﯾﻪ‬ ‫)ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ (47-42 :1370 ،‬و ﻟﺮﺳﺘﺎن )اورﻟﺖ‪ .-(332 :1392 ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ را ﺑﺮاي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد )ﻋﮑﺲ ‪.(10‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻧﺬري‪ ،‬آﯾﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﯾﻦ و ﺟﺎدوﯾﯽ‬ ‫)‪(Votive, Ritual, Symbolic and Magic Pin‬‬ ‫ﺗﻌﺪادي از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان در داﺧﻞ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﯾﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫آنﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﺬري ﯾﺎ آﯾﯿﻨﯽ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﺠﺎرب دوره ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﺷﯿﺎء ﻧﺬري ﯾﺎ اﻫﺪاﯾﯽ ﺑﻪ‬ ‫زﯾﺎرﺗﮕﺎهﻫﺎ از ﺗﻨﻮع ﺷﮑﻠﯽ‪ ،‬ارزﺷﯽ و ﮐﺎرﺑﺮدي ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ )دوﻟﺘﯽ و ﻣﻼزاده‪،‬‬ ‫‪ .( :1397‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﺑﺮﻧﺰي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزش ذاﺗﯽ ﻓﻠﺰ و ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﮐﻨﺎر ﮐﺎرﺑﺮد اﺻﻠﯽ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺷﯿﺎء ﻧﺬري و آﯾﯿﻨﯽ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺪار ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮي ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در زﯾﺮ ﮐﻒﻫﺎ‬ ‫و دﯾﻮارﻫﺎي ﻣﻌﺒﺪ ﺳﺮخدم در ﮐﻨﺎر ﺳﺎﯾﺮ اﺷﯿﺎء ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از اﯾﻦ ﻣﻌﺒﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ را‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺳﺎﯾﻞ ﻧﺬري ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده و ﻋﻨﻮان ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ اﻏﻠﺐ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺨﺼﻮص از ﻟﺮﺳﺘﺎن ﻧﺬري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﻨﺪان دور از واﻗﻌﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﺮاﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آنﻫﺎ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪﻋﻨﻮان زﯾﻨﺖ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﺟﺎﮔﯿﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺰﯾﻦ و ﺳﺒﮏوزن و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﭼﯿﺰي‬ ‫دﺳﺘﻤﺰد ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان‪ ،‬ﻧﺬرﻫﺎي ارزان ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﻫﺪاء ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﺮدﻣﺎن‬ ‫دوران ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاي ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ« )ﮔﺪار‪ .(42 :1358 ،‬در ﯾﻮﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺪاد‬ ‫‪66‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫زﯾﺎدي از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي از ﻣﻌﺎﺑﺪ ﻫﺮا ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺬري ﺑﻮدن اﯾﻦ اﺷﯿﺎء‬ ‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ )‪.(Jacopsthal, 1956: 96‬‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺗﻌﺪاد ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي در داﺧﻞ ﻗﺒﻮر و ﻣﺤﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮي‬ ‫‪1‬‬ ‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺻﻄﻼح »ﺳﻨﺠﺎق ﮐﻔﻦ « را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻣﺘﺪاول ﮐﺮده اﺳﺖ‬ ‫)‪ .(Marcus, 1994: 4‬ازآﻧﺠﺎﮐﻪ رﺳﻢ ﮐﻔﻦ ﭘﯿﭻ ﮐﺮدن ﺟﺴﺪ ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ در ﻣﺘﻮن ﺷﺮق‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﺣﺘﻤﺎل داد ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل ﻗﻄﻌﺎت‬ ‫ﮐﻔﻦ و ﯾﺎ ﺑﺎ اﻫﺪاف آﯾﯿﻨﯽ ‪ -‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎﻫﺪف اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺮده در دﻧﯿﺎي ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ‪ -‬در‬ ‫ﺗﺪﻓﯿﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺴﻨﻠﻮ اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ اﻧﺪازه‬ ‫ﺑﺰرگ ﺗﺮي داﺷﺘﻪ و ﻃﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﯿﻦ ‪ 36-14‬ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮده و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫اﺟﺴﺎد ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻي ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻔﺘﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ) ‪Marcus,‬‬ ‫‪) (1994: 4‬ﻋﮑﺲ ‪ .(11‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان در ﻗﺒﻮر ﺗﭙﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‬ ‫ﻗﺰوﯾﻦ و ﺣﺴﻨﻠﻮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ روي ﺳﯿﻨﻪﻫﺎي اﺳﮑﻠﺖﻫﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ )ﻓﺎﺿﻠﯽ‪،‬‬ ‫‪.(Marcus, 1994: 5) (126-125 :1385‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮﺿﯿﻪ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﯿﺸﻞ ﻣﺎرﮐﻮس در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺣﺴﻨﻠﻮ در ﺷﻤﺎل‬ ‫ﻏﺮب اﯾﺮان ﻣﻄﺮحﺷﺪه اﺳﺖ )‪ .(Marcus, 1994‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫و آراﯾﺶ زﻧﺎن در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن )دوﺷﯿﺰﮔﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮي و ﻣﺎدري( ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ )‪ .(Ibid: 6-7‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ رﺳﻮم اﻗﻮام ﺑﻬﺎروﻧﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ زاﮔﺮس اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ در آن در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﯽ ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺮوس ﺳﻮزن ﻧﻤﺎدﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده داﻣﺎد ﻫﺪﯾﻪ‬ ‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ و اﻋﺘﻘﺎد دﯾﮕﺮي از ﻫﻤﯿﻦ اﻗﻮام ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻣﺮدي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺮوﮐﺮدن ﯾﮏ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق داﺧﻞ ﻣﻮﻫﺎي »ﭘﺮي« )اﻓﺴﺎﻧﻪاي( او را ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ )‪.(Ibid: 9‬‬ ‫‪1. Shroud Pin‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪67 ...‬‬ ‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻓﻠﺰي اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺟﺎدوﯾﯽ و‬ ‫ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس دادهﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﻌﺪادي از ﻓﻠﺰات‬ ‫ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﺲ‪ -‬ازﻟﺤﺎظ ﻗﺪرت ﺟﺎدوﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﺮغ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ‪ -‬و آﻫﻦ‪ -‬ﻫﻤﺎن ﻓﻠﺰاﺗﯽ ﮐﻪ در‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ -‬ﻗﺪرت ﺟﺎدوﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ و ﺣﻔﺎﻇﺖ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫)‪ ،(Paszthory, 1989: 35‬ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﻨﺎﻫﺎ در ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻗﻄﻌﺎﺗﯽ از اﯾﻦ‬ ‫ﻓﻠﺰ را در زﯾﺮ ﺷﺎﻟﻮده ﺑﻨﺎﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮاي دﻓﻊ ارواح و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺷﺮور در ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫ﻃﻠﺴﻢ و آوﯾﺰ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﯽآوﯾﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﺦﻫﺎ و اﺷﯿﺎء ﻧﻮكﺗﯿﺰ ﻓﻠﺰي در دورهﻫﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ و‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﯿﺦ ﻧﯿﺮوي ذاﺗﯽ ﺟﺎدوﯾﯽ داﺷﺘﻪ‬ ‫و ﻣﯿﺦﮐﻮب و اﻟﺼﺎق آن در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ ﺟﺎدوي ﻧﻤﺎدﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻣﯿﺦﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺟﺎدوﯾﯽ را در ﻋﺮاق‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺑﯿﻤﺎرياي ﮐﻪ در وﺟﻮد ﺷﺨﺺ ﺑﯿﻤﺎر رﺧﻨﻪ ﮐﺮده‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ دام اﻧﺪاﺧﺘﻦ و ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ درآوردن ارواح ﭘﻠﯿﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﯾﻮار ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎر‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﯿﺦ زده ﻣﯽﺷﻮد )‪ .(Rashid, 1983: 41‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺦﻫﺎي‬ ‫ﺟﺎدوﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد وﺳﯿﻊ ﮐﻪ در ﻣﻮاردي داراي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ ﺑﻪدﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪه ﮐﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺑﺪيﻫﺎ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﺷﺮ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫)‪ .(Thompson, 1971: 46, 61, 92‬در اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﯿﺰ ﻫﻨﻮز در ﻣﯿﺎن ﻻﯾﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﺼﺎق اﺷﯿﺎء ﻓﻠﺰي ﻧﻮكﺗﯿﺰي ﭼﻮن ﺳﻮزن و ﺳﻨﺠﺎق ﻗﻔﻠﯽ ﺑﺮ‬ ‫روي ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺳﺒﺐ راﻧﺪه ﺷﺪن ارواح و اﺟﻨﻪ و ﻣﺎﻧﻊ از آﺳﯿﺐرﺳﺎﻧﯽ آنﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ را در ﻣﯿﺎن زردﺷﺘﯿﺎن ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از اﯾﺸﺎن اﺑﺰاري ﻓﻠﺰي ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻮكﺗﯿﺰ ﺑﺎ ﻧﺎم »ﻣﺎرﻏﻦ«‪» ،‬ﻣﺎرﺟﻦ« و ﯾﺎ »ﻣﺎرﮔﻦ« دارﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺑﺮاي زدن‪ ،‬ﮐﺸﺘﻦ و راﻧﺪن‬ ‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﻫﺮﯾﻤﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎر‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‪ ،‬ﺳﻮﺳﮏ‪ ،‬ﺣﺸﺮات و‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ »ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺑﻪدﯾﻨﯽ ﯾﮏ ﻣﺎرﻏﻦ ﺑﺎﯾﺪ داﺷﺘﻦ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان‪ -‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﻣﻮﺟﻮدات اﻫﺮﯾﻤﻨﯽ ‪ -‬و ﮔﻨﺎﻫﮑﺎران را ﺑﺎ آن ز‪‬ﻧﺪ و ﮐُﺸﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﮐَﺮﻓﻪﻣﻨﺪﺗﺮ )رﺳﺘﮕﺎرﺗﺮ( ﺷﻮد« و اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را درﺑﺎرة ﻣﺎرﻏﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪ »ﮐﻪ ﭼﻮن ﺧﺮﻓﺴﺘﺮ‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﺪ‪-‬ﻣﺎرﻏﻦ را‪ -‬ﻧﮑُﺸﺪ«)داد‪‬ﮔﯽ‪.(121 -120 :1369 ،‬‬ ‫‪68‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻓﻼت اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﯿﺰي ﻧﻮك‬ ‫آن در اﮐﺜﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﻣﯿﺦﻫﺎ و ﺳﻮزنﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫ﻣﺎرﻏﻦﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ ارواح و ﻣﻮﺟﻮدات اﻫﺮﯾﻤﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻋﻤﺪه از دو ﻓﻠﺰ ﻣﻔﺮغ و آﻫﻦ در ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ؛ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽ دﻓﺎﻋﯽ و‬ ‫ﺿﺪ اﻫﺮﯾﻤﻨﯽ اﯾﻦ دو ﻓﻠﺰ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻓﻼت اﯾﺮان را وﺳﺎﯾﻞ و‬ ‫ﻃﻠﺴﻢﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي دﻓﻊ ارواح و اﺟﻨﻪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدﻣﺎن ﻋﺼﺮ آﻫﻨﯽ‪ ،‬ﻫﻢ در‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ﻫﻢ در ﮐﻨﺎر ﻣﺮدﮔﺎن ﺧﻮﯾﺶ در ﻗﺒﻮر ﻗﺮار ﻣﯽدادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -10‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﯽ‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‬ ‫ﻋﮑﺲ ‪ -11‬ﺳﻨﺠﺎق ﮐﻔﻦ ) ‪Marcus,‬‬ ‫‪(1994: 6‬‬ ‫‪www.pinterest.com/search/pins‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺎرب و ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻨﺠﺎق در ﮐﻨﺎر ﮐﺎرﺑﺮد اﺻﻠﯽ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻮاردي ‪ -‬ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣﺜﺎل در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻌﺪادي از ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎسﻫﺎي اﻣﺮوزي‪ -‬ﺻﺮﻓﺎً ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ داﺷﺘﻪ و ﻓﺎﻗﺪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪69 ...‬‬ ‫ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻫﺎي ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ‬ ‫آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﮑﻤﻞ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ را دﺳﺖﮐﻢ ﺑﺮاي ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻟﺒﺎس و ﻣﻮ‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎق ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد دﻓﺎﻋﯽ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي داراي ﻧﻮكﺗﯿﺰ و ﮐﺸﻨﺪه و ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻻزم ﺑﺮاي ﺿﺮﺑﻪ‬ ‫زدن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪراﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺳﻼح ﮐﺎرا ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺪارك ﻣﮑﺘﻮب زﯾﺎدي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ در ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ و ﻟﺒﺎس‬ ‫در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻼح ﮐﺸﻨﺪه در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻓﺎع ﯾﺎ ﻗﺘﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬ ‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )‪ .(Marcus, 1994: 10‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﻮﻣﺮي ﻧﯿﺰ اﺷﺎرات ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺪارك ﻋﮑﺴﯽ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ و اﯾﺮان‪ ،‬اﯾﺸﺘﺎر اﻟﻬﻪ‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﻋﺸﻖ ﺑﺎ ﺳﻼحﻫﺎﯾﯽ ﻧﺸﺎن دادهﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﮐﺸﯿﺪه‬ ‫ﺷﺪه ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ دوره ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ ﻏﺮب ﻧﯿﺰ ﺷﻮاﻫﺪي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ زﻧﺎن‬ ‫از ﺳﻨﺠﺎق ﮐﻼه ﺧﻮد ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺳﯿﻠﻪ دﻓﺎع ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ )‪.(Ibid‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ ﺑﺎ ﮐﺎرﮐﺮد دﻓﺎﻋﯽ در ﺷﺮق دور ﻧﯿﺰ ﺳﺎﺑﻘﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻮﯾﮋه‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﻮي ﺷﺮق دور ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس رواﯾﺖﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در اواﺧﺮ دوره ﻗﺎﺟﺎر در اﯾﺮان از ﺟﻮاﻟﺪوز‬ ‫و اﺑﺰارﻫﺎي ﺷﺒﯿﻪ ﺳﻨﺠﺎق ﺑﺮاي ﮐﺸﺘﻦ اﻓﺮاد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‬ ‫»ﺟﻮاﻟﺪوزﮐﺶ« اﻃﻼق ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ‬ ‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻧﻮع دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺎرﮐﻮس در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‬ ‫اﺷﺎره دارد ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده زﻧﺎن از ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﻧﻮﻋﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺟﻨﮓاﻓﺰارﻫﺎي ﻣﺮدان ﺑﻮده‪،‬‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺎﻫﯿﺖ روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ داﺷﺘﻪ و ﻫﺪف آن ﺑﻪ رخ ﮐﺸﯿﺪن ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺴﻠﺢ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ )‪ .(Marcus, 1994: 10‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﯾﻤﻨﯽﻫﺎي اﻣﺮوزي از ﺧﻨﺠﺮ ﻧﯿﺰ‪،‬‬ ‫ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ دارد‪.‬‬ ‫‪70‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ 5‬ـ ‪ 35‬ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ و ﻗﻄﺮي ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 1/5‬ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً‬ ‫از ﻣﻔﺮغ و آﻫﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از راﯾﺞﺗﺮﯾﻦ اﺷﯿﺎء ﻓﻠﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ آﻫﻦ‬ ‫ﺧﺎور ﻧﺰدﯾﮏ ﻫﻢ در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي اﺳﺘﻘﺮاري ‪-‬اﺳﺘﻔﺎده روزﻣﺮه‪ ،-‬ﻣﺬﻫﺒﯽ ‪-‬اﻫﺪاﯾﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻧﺬري‪ -‬و ﺗﺪﻓﯿﻨﯽ –آﯾﯿﻨﯽ‪ -‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺒﻮر اﯾﻦ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ در ﮐﻨﺎر ﯾﺎ روي ﻧﯿﻤﻪ‬ ‫ﺑﺎﻻﯾﯽ اﺳﮑﻠﺖﻫﺎ ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﯾﻦ دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﻠﯽ‬ ‫»ﺳﻨﺠﺎق« ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻔﮑﯿﮏ و ﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫آن ازﺟﻤﻠﻪ ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ‪ ،‬اﺷﯿﺎء ﻧﺬري و ﻧﻤﺎدﯾﻦ‪ ،‬اﺑﺰار دﻓﺎﻋﯽ و ﺳﻨﺠﺎق ﮐﻔﻦ‬ ‫اﺷﺎره ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮي اﺑﻬﺎﻣﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻼش‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﻮمﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖآﻣﺪه‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ و اﺑﻌﺎد و ﻧﯿﺰ ﻣﺤﻞ ﮐﺸﻒ و اﺳﺘﻔﺎده داراي‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻨﺠﺎق ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﻣﻮ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ‪ ،‬دﻓﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺬري‪،‬‬ ‫ﺟﺎدوﯾﯽ‪ ،‬آﯾﯿﻨﯽ و ﻧﯿﺰ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﮑﻤﻞ و ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ‬ ‫از اﯾﻦ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه و در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد آن ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ارواح و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺷﺮور و ﻧﯿﺰ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﻮذي و آزاررﺳﺎن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪﻧﻮﻋﯽ ﺗﺪاوم اﺳﺘﻔﺎده از آن را ﻣﯽﺗﻮان در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﯽ و ﻧﯿﺰ زردﺷﺘﯿﺎن دوره ﻗﺒﻞ و‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻮﯾﺬ و ﻃﻠﺴﻤﯽ را داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ارواح‬ ‫ﺷﺮور و اﺟﻨﻪ را از ﺻﺎﺣﺐ آن دور ﻣﯽداﺷﺖ و ﻧﻮﻋﯽ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺟﺎدوﯾﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮده و‬ ‫در ﺻﻮرت ﻟﺰوم از آن ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﻮذي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺑﺰار دﻓﺎع ﺷﺨﺼﯽ ﻧﯿﺰ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ‪71 ...‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪ ‬اورﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﻮ )‪ ،(1392‬ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اوﻟﯿﻪ در ﭘﺸﺘﮑﻮه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن‪ :‬دﮐﺘﺮ ﮐﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ ﻧﯿﮑﻨﺎﻣﯽ و‬ ‫دﮐﺘﺮ اﻣﯿﺮ ﺳﺎﻋﺪ ﻣﻮﭼﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺣﺎﮐﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ )‪ ،(1385‬ﮐﺎوش ﻫﺎي ﺑﺎﺳـﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺷـﻬﺪاد )‪ ،(1354-1347‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸـﺎرات‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺧﻠﻌﺘﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ )اﻟﻒ(‪ ،(1383) .‬ﮐﺎوش ﻫﺎي ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺗـﺎﻟﺶ‪ ،‬و‪‬ﺳـﮑﻪ‪-‬ﻣﯿـﺎن رود‪،‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات اداره ﮐﻞ ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺧﻠﻌﺘﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ )ب(‪ ،(1383) .‬ﮐﺎوش ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗـﺎﻟﺶ‪،‬‬ ‫ﺗﻮل ﮔـﯿﻼن‪ ،‬اﻧﺘﺸـﺎرات اداره ﮐـﻞ ﻣﯿـﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ اﺳـﺘﺎن ﮔـﯿﻼن ﺑـﺎ ﻫﻤﮑـﺎري ﭘﮋوﻫﺸـﮑﺪه‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬ ‫‪ ‬دادﮔﯽ‪ ،‬ﻓَﺮﻧَﺒﻎ )‪ ،(1369‬ﺑﻨﺪﻫﺶ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺷﺮﯾﻔﺎن‪ ،‬ﻫﺎدي و ده ﭘﻬﻠﻮان‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ )‪ ،(1387‬ﻓﻠﺰﮐﺎري ﻧﯿﺸﺎﺑﻮر در دورة اﺳﻼﻣﯽ ) ﻗﺮون ‪ 6-2‬ه‪.‬ق(‪،‬‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﮋوﻫﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.46 -31 :16‬‬ ‫‪ ‬ﻋﻼﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ )‪ ،(1375‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻨﺮي اﺷﯿﺎء ﻣﻔﺮﻏﯽ ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﻣﻔﺮغ ﻫﺎي ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺟﻠـﺪ‬ ‫اول‪ ،‬ﺧﺮم آﺑﺎد‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﯿﻐﺎم‪.20 -10 ،‬‬ ‫‪ ‬ﻓﺎﺿﻠﯽ ﻧﺸﻠﯽ‪ ،‬ﺣﺴـﻦ )‪ ،(1385‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ دﺷﺖ ﻗﺰوﯾﻦ از ﻫﺰارة ﺷﺸﻢ ﺗﺎ ﻫﺰارة اول ﻗﺒـﻞ از‬ ‫ﻣﯿﻼد‪ :‬ﮔﺰارش ﮐﺎوش ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ زاﻏﻪ‪ ،‬ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞآﺑﺎد و‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ دﺷﺖ ﻗﺰوﯾﻦ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻓﯿﺸﺮ‪ ،‬وﯾﻠﯿﺎم ﺑﻨﯽ )‪ ،(1387‬ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﮐﻤﺒﺮﯾﺞ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﻗﺎدر ﺗﯿﻤـﻮري‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻬﺘﺎب‪.‬‬ ‫‪ ‬ﮐﺎﻟﻤﺎﯾﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺘﺮ )‪ ،(1376‬ﻣﻔﺮغﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎرﯾﺦﮔﺬاري ﻟﺮﺳﺘﺎن و ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺻـﻤﯽ‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮر‪.‬‬ ‫‪ ‬ﮐﺎﻣﺒﺨﺶ ﻓﺮد‪ ،‬ﺳـﯿﻒا‪ ،(1370)...‬ﺗﻬـﺮان ﺳـﻪ ﻫـﺰار و دوﯾﺴـﺖﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﮐـﺎوشﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻓﻀﺎ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﮐﺮﺗﯿﺲ‪ ،‬ﺟﺎن )‪ ،(1392‬ﻧﻮﺷﯿﺠﺎن ‪ :3‬ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﮐﺎﻇﻢ ﻣﻼزاده‪ ،‬ﻫﻤﺪان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸـﺮ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳﯿﻨﺎ‪.‬‬ ‫‪72‬‬ ‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1398‬‬ ‫‪ ‬ﮔﺪار‪ ،‬آﻧﺪره )‪ ،(1358‬ﻫﻨﺮ اﯾﺮان )ﺑﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ(‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬دﮐﺘـﺮ ﺑﻬـﺮوز ﺣﺒﯿﺒـﯽ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸـﺎرات‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻠﯽ اﯾﺮان‪.‬‬ ‫‪ ‬ﮔﺪار‪ ،‬آﻧﺪره و دﯾﮕﺮان )‪ ،(1371‬آﺛﺎر اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺳﺮو ﻗﺪ ﻣﻘـﺪ‪‬م‪ ،‬ﻣﺸـﻬﺪ‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪.‬‬ ‫‪ ‬ﮔﯿﺮﺷﻤﻦ‪ ،‬روﻣﻦ )‪ ،(1389‬ﺳﯿﻠﮏ ﮐﺎﺷﺎن )ﺟﻠﺪ دوم(‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻤﯿﻦ‪ :‬اﺻﻐﺮ ﮐﺮﯾﻤـﯽ‪ ،‬آزﯾﺘـﺎ ﻫﻤﭙﺎرﺗﯿـﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮﺳﻞ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﺎﺳﮑﺎرﻻ‪ ،‬اﺳﮑﺎر واﯾﺖ )‪ ،(1387‬ﺑﺮﻧﺰ و آﻫﻦﻫﺎي ﺣﺴﻨﻠﻮ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﺻﺪراﯾﯽ و ﺻـﻤﺪ ﻋﻠﯿـﻮن‪،‬‬ ‫ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﻫﻨﺮ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﺠﯿﺪزاده‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ )‪ ،(1375‬ﺗﺎرﯾﺦﮔﺬاري ﺳﺮﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﻔﺮﻏـﯽ ﻟﺮﺳـﺘﺎن‪ ،‬در ﮐﺘـﺎب ﻣﻔـﺮغﻫـﺎي‬ ‫ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﮔﺮدآورﻧﺪه ﺳﯿﺪ ﻓﺮﯾﺪ ﻗﺎﺳﻤﯽ‪ ،‬ﺧﺮمآﺑﺎد‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﯿﻐﺎم‪.128-105 :‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ )‪ ،(1375‬آﺗﺸﺪان ﻫﺎي ﻣﻔﺮﻏﯽ ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﻣﻔﺮغﻫﺎي ﻟﺮﺳـﺘﺎن ﺟﻠـﺪ اول‪،‬‬ ‫ﮔﺮدآورﻧﺪه ﺳﯿﺪ ﻓﺮﯾﺪ ﻗﺎﺳﻤﯽ‪ ،‬ﺧﺮمآﺑﺎد‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﯿﻐﺎم‪.104-100 :‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻼزاده‪ ،‬ﮐﺎﻇﻢ )‪» ،(1387‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻫﻦ و ﮐﺎرﺑﺮد آن در اﯾـﺮان«‪ ،‬ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ )داﻧﺸﮕﺎه ﺳﯿﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن(‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،2‬ﺷﻤﺎره ‪.177-199 :3‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻼزاده‪ ،‬ﮐﺎﻇﻢ )‪ ،(1394‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي آﻫﻨﯽ در ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﺎوري و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺼﺮ آﻫﻦ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ )ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻏﺮب و ﺷـﻤﺎل ﻏـﺮب اﯾـﺮان(‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﯽ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬دورة ‪ ،7‬ﺷﻤـﺎرة ‪.227-226 :1‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻮري‪ ،‬ﭘﯽ‪ .‬آر‪ .‬اس )‪ ،(1379‬زﯾﺮﺧﺎﮐﯽ ﻫﺎي ﻣﻔﺮﻏﯽ ﻗـﺪﯾﻢ اﯾـﺮان‪ ،‬ﻣﺘـﺮﺟﻢ‪ :‬ﻋﻠـﯽ داراب ﺑﯿﮕـﯽ‪،‬‬ ‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪.‬‬ ‫‪ ‬واﻧﺪﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﻟﻮﺋﯽ )‪ ،(1345‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻬﻨﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬ﻋﺰتا‪ ،(1378)...‬ﺣﻔﺎريﻫﺎي ﻣﺎرﻟﯿﮏ ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﮐﺸـﻮر‬ ‫) ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه(‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻫﮋﺑﺮي ﻧﻮﺑﺮي‪ ،‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ و ﺳﺒﺰي دوآﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ )‪ (1390‬ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬دوره ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.188-165 :2‬‬ 73 ... ‫ﺳﻨﺠﺎقﻫﺎي ﻣﯿﻠﻪاي ﻋﺼﺮ آﻫﻦ اﯾﺮان و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي‬  Burney, C. (1972). "Excavations at Haftavān Tepe 1969: Second Preliminary Report." Iran 10, no. 1, 127-142.  Contenau, G, R, Ghirshman, and H, V, Vallois. (1935). Fouilles du Tépé-Giyan près de Néhavend, 1931 et 1932. Vol. 3. P. Geuthner.  Danti, Michael D and Megan Cifarelli. (2015). "Iron II Warrior Burials at Hasanlu Tepe, Iran." Iranica Antiqua 50, 61-157.  Danti, . (2013). "The late Bronze and early Iron age in northwestern Iran." in oxford Hand book of Ancient Iran, ed. by D. T. Potts, oxford University Press: 327-376  David, N, Carol Kramer. (2001). Ethnoarchaeology in action. Cambridge University Press.  Goff, Clare. (1978). "Excavations at Baba Jan: the pottery and metal from levels III and II." Iran 16, no. 1, 29-65.  Hiebert, F, T., and R, H. Jr Dyson. (2005). "Prehistoric Nishapur and the frontier between Central Asia and Iran." Iranica Antiqua 37, 113-149.  Hood, S. (1994). The arts in prehistoric Greece. Vol. 40. Yale University Press.  Jacobsthal, P. (1956). Greek pins and their connexions with Europe and Asia. Vol. 3. Clarendon Press.  Marcus, M. (1994). "Dressed to kill: Women and pins in early Iran." Oxford Art Journal 17, no. 2, 3-15  Muscarella, O, W. (1968). "Excavations at Dinkha Tepe, 1966." Bulletin of the Metropolitan Museum of Art 27, no. 3, 187-96.  Muscarella, O, W. (1974). "The Iron Age at Dinkha Tepe, Iran." Metropolitan Museum Journal 9, 35-90.  Muscarella, O, W. (1988). Bronze and iron: ancient Near Eastern artifacts in the Metropolitan Museum of Art. Metropolitan Museum of Art.  Schmidt, E, F, Maurits Nanning van Loon, and Hans H. Curvers. (1989). The Holmes Expeditions to Luristan. No. 108. Oriental Institute of the University of Chicago.  Paszthory, E. (1989). "Electricity generation or magic? The analysis of an unusual group of finds from Mesopotamia." MASCA Research Papers in Science and Archaeology 6, 31-38.  Pigott, V.C. (1977)."The Question of the Presence of Iron in theIron I Period in Western Iran", in "Mountains and lawland", ed, L.D.Levine and T.C.Young, Malbu-California, 209-234 1398 ‫ ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬،11 ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‬،‫دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ اﯾﺮان‬ 74  Rashid, S, A. (1992). "Gründungsfiguren im Iraq." Praehistorische Zeitschrift 67, no. 1, 247-247.  Van den Berghe, L. (1964). La nécropole de Khurvin. Nederlands HistorischArchaeologisch Institut in het Nabije Oosten.  Yildirim, Recep. (1989). Urartu igneleri. Turk Tarih Kurumu Basimevi.  The Metropolitan Museum of Art(April2019) From: https://www.metmuseum.org/pin  Museum of Fine Arts, Boston(April2019) From: https: //www.mfa.org/collections/object/rosette‫ـ‬pin