Community Health (SALĀMAT-I IJTIMĀĪ) ISSN 2423-4702; Vol. 5 No.2; 2018 http://journals.sbmu.ac.ir/ch Original Article Individual and Social Impacts of Medical Malpractice Complaints on Doctors: A Qualitative Study Simin Kazemi 1,2 , Mohammad Esmaeil Riahi 3* 1. PhD candidate in Sociology, University of Mazandaran, Babolsar, Iran. 2. MD, Social Determinant of Health Center, Shahid Beheshti University of Medical Sciences. Tehran. Iran 3. Associate Professor of Sociology, University of Mazandaran, Babolsar, Iran . * Corresponding Author: Mohammad Esmaeil Riahi, University of Mazandaran, Babolsar, Iran Email: m.riahi@umz.ac.ir Accepted: 20 May 2018 Published: 21 June 2018 ID Received: 25 April 2018 fS How to cite this article: Kazemi S, Riahi ME. Individual and Social Impacts of Medical Malpractice Complaints on doctors: A qualitative study. Community Health. 2018; 5(2):159-70. DOI: http://dx.doi.org/10.22037/ch.v5i2.21199. Ar ch iv eo Abstract Background and Objective: Medical malpractice lawsuit can persuade physicians to be more careful in practice but each file may have many adverse consequences for doctors and patient and society. The purpose of this study is to investigate the impacts of medical malpractice lawsuit on doctors and their practice. Materials and Methods: This qualitative study conducted by Problem-centered interview and convenience sampling. Participants were 15 physicians who were summoned to Dispute Resolution Council. After declaring the informed consent, a Semi-structured interview was conducted with each doctor. Data was analyzed by encoding and categorization. Results: Psychological consequences include anxiety and depression; professional effects include time loss and absence from work, social consequence like loss of reputation, family members’ concern were the deleterious effects of complaints against physicians. Also changing the practice to defensive medicine is an important consequence of complaints. Conclusion: Patient’s complaint can lead to Psychological and social consequences for physicians. Also it can result in defensive medicine that doctors avoid of admitting high risk patients and impose medically unnecessary costs to patients. Investigation of patients' complaints in preliminary expert commissions and before calling doctors to judicial authorities can help reduce these problems. Keywords: Medical Malpractice, Patient, Physician, Defensive Medicine Conflict of Interest: None of the authors has any conflict of interest to disclose. www.SID.ir ‫مقاله‬ ‫سیمین‪170‬‬ ‫اجتماعی‪ ،‬دوره پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬بهار ‪ ،1397‬صفحات ‪ 159‬تا‬ ‫‪http://ch.sbmu.ac.ir‬‬ ‫کاظمی و محمداسماعیل ریاحی ‪161‬‬ ‫سالمتشکایت از ‪...‬‬ ‫اصیلفردی و اجتماعی‬ ‫پیامدهای‬ ‫پیامدهای فردی و اجتماعی شکایت از قصور پزشکی در میان پزشکان‪ :‬یک مطالعه کیفی‬ ‫سیمین کاظمی‪1‬و‪ ،2‬محمداسماعیل ریاحی‬ ‫‪*3‬‬ ‫‪ .1‬دانشجوی دکتری جامعه شناسی‪ ،‬دانشگاه مازندران‪ ،‬بابلسر‪ ،‬ایران‬ ‫‪ ،MD .2‬مرکـز تحقیقـات عوامـل اجتماعـی مؤثر بر سـالمت‪ ،‬دانشـگاه علـوم پزشـکی شـهید بهشـتی‪ ،‬تهـران‪ ،‬ایران‬ ‫‪ .3‬دانشیار جامعه شناسی‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه مازندران‪ ،‬بابلسر‪ ،‬ایران‪.‬‬ ‫* نویسنده مسئول‪ :‬محمداسماعیل ریاحی‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه مازندران‪ ،‬بابلسر‪ ،‬ایران‪.‬‬ ‫‪Email: m.riahi@umz.ac.ir‬‬ ‫‪ID‬‬ ‫تاریخ دریافت‪ :‬فروردین ‪1397‬‬ ‫چکیده‬ ‫تاریخ پذیرش‪ :‬اردیبهشت ‪1397‬‬ ‫‪fS‬‬ ‫زمینه و هدف‪ :‬امکان شکایت از قصور پزشکی اگر چه می تواند پزشـکان را وادار بـه دقـت در طبابـت کنـد‪ ،‬امـا ممکـن اسـت‬ ‫پیامدهای نامطلوب جسمی‪ ،‬روانی و اجتماعی برای پزشکان و بیماران به دنبال داشته باشد‪ .‬هدف این مطالعه‪ ،‬تعیین پیامـدهای‬ ‫منفی شکایت از قصور پزشکی بر پزشکان و نحوه طبابت آنهاست‪.‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫روش و مواد‪ :‬این مطالعه کیفی به روش مصا حبه مسأله محور و به شیوه نمونه گیری هدفمنـد انجـام شـد‪ .‬نمونـه هـا از میـان‬ ‫پزشکانی که برای رسیدگی به پرونده قصور پزشکی به شورای حل اختالف مستقر در سازمان نظام پزشکی تهران مراجعـه کـرده‬ ‫‪iv‬‬ ‫بودند‪ ،‬انتخاب شدند تعداد نمونه ها ‪ 15‬نفر بود که با هر کدام از آنها پس از اعالم تمایل و رضایت آگاهانه‪ ،‬مصاحبه نیمه سـاختار‬ ‫یافته انجام شد‪ .‬داده ها با استفاده از کدگذاری و طبقه بندی تحلیل شدند‪.‬‬ ‫‪ch‬‬ ‫یافته ها‪ :‬پیامدهای روانی مانند استرس و اضطراب‪ ،‬پیامدهای شغلی مانند رفت و آمـد مکـرر بـه مراجـا ق ـایی و ایبـت از کـار و‬ ‫پیامدهای اجتماعی مانند ضربه به اعتبار و شهرت پزشک و پیامدهای خانوادگی مانند نگرانـی اع ـا خـانواده از جملـه تبعـات منفـی‬ ‫‪Ar‬‬ ‫شکایت از قصور پزشکی برای پزشک بودند‪ .‬تغییر نحوه طبابت به سـمت طـد دفـاعی‪ ،‬محافظـه کـاری و کـاه‬ ‫جـرات و جسـارت‬ ‫پزشکان در طبابت از دیگر پیامدها بود‪ .‬پرداخت خسارت هم به عنوان یکی از تبعات قصور پزشکی توسط پزشکان عمومی مطرح شد‪،‬‬ ‫اما پزشکان متخصص اشاره ای به آن نداشتند‪.‬‬ ‫نتیجه گیری‪ :‬مطالعه نشان داد که شکایت بیمار از پزشک‪ ،‬پیامدهای روانی و اجتماعی بـرای پزشـکان در بـر داشـته اسـت و بـا‬ ‫عکس العمل دفاعی‪ ،‬موجد پذیرش نشدن بیماران پرخطر و تحمیل هزینه های اضافی به بیماران می شـود‪ .‬بـه اعتقـاد مشـارکت‬ ‫کنندگان در این مطالعه بررسی شکایت های بیماران در کمیسیون های کارشناسی و قبل از فراخوانده شدن پزشـکان بـه مراجـا‬ ‫ق ایی می تواند در کاه‬ ‫این مشکالت کمک کننده باشد‪.‬‬ ‫واژگان کلیدی‪ :‬قصور پزشکی‪ ،‬پزشک‪ ،‬بیمار‪ ،‬طد دفاعی‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫سیمین کاظمی و محمداسماعیل ریاحی ‪161‬‬ ‫پیامدهای فردی و اجتماعی شکایت از ‪...‬‬ ‫مقدمه‬ ‫‪Ar‬‬ ‫‪ch‬‬ ‫‪iv‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫‪fS‬‬ ‫‪ID‬‬ ‫قصور پزشکی یکی از پیامدهای ناخواسته در ارائه خدمات سالمت به بیماران است که اکنون خود به عنوان یک مسأله مهم‬ ‫سالمتی و عامل آسید و صدمه به سالمت در جواما مختلف مطرح است‪ .‬با شکل گیری پزشکی مدرن و دسترسی به روش‬ ‫های درمانی پیچیده و کاربرد مداخالت پزشکی مختلف‪ ،‬امکان ایجاد آسید بیشتر از پی شده و بیماری که برای بهبود‬ ‫یافتن یک مشکل به پزشک مراجعه کرده ممکن است دچار مشکلی جدید یا پیچیده تر از مشکل اولیه شود که مداخالت‬ ‫پزشکی در آن دخیل بوده است‪ .‬در چنین شرایطی برخی بیماران ممکن است برای استیفای حق خود به شکایت از پزشک‬ ‫درمراجا ق ایی متوسل شوند‪.‬‬ ‫طبق تعریف قصور پزشکی‪ ،‬اگر پزشک هر کدام از مراحل تشخیص و درمان اعم از معاینه دقیق‪ ،‬تشخیص به موقا‪ ،‬درمان و‬ ‫جراحی های صحیح‪ ،‬پیگیری‪ ،‬مشاوره و راهنمایی های الزم را طبق موازین علمی و فنی پزشکی انجام نداده باشد مرتکد‬ ‫قصور پزشکی گردیده است (‪ .)1‬در واقا قصور پزشکی با صدمه به بیمار یا یک عارضه ناخواسته در طی مراقبت پزشکی آااز‬ ‫می شود‪ ،‬بیمار و خانواده اش از بار عاطفی و مالی این عارضه ناخواسته رنج می برند و به دنبال ارامت هزینه های اقتصادی‬ ‫و پزشکی و جبران درد و رنج شان هستند (‪ .)2‬در موارد قصور پزشکی‪ ،‬شاکی باید ثابت کند که آنچه رخ داده‪ ،‬اهمال و سهل‬ ‫انگاری بوده‪ ،‬این اهمال موجد آسید یا صدمه شده یا به رخ دادن آن کمک کرده و صدمه یا آسید وجود دارد (‪.)3‬‬ ‫پژوه ها نشان می دهند که افزای تعداد شکایات به علت قصور پزشکی‪ ،‬پدیده ای جهانی است و مقدار و شدت این‬ ‫مشکل در بین کشورها بسیار متغیر است (‪ .)4‬در ایاالت متحده شکایت از پزشکان از ‪ %8‬در سال ‪ 1986‬به ‪ %27‬در سال‬ ‫‪ 1990‬رسیده است (‪ .)5‬در سال های ‪ 1991‬تا ‪ 2005‬شکایت از قصور پزشکی برای همه پزشکان ‪ %7/4‬در سال بوده و‬ ‫ساالنه ‪ %1/6‬از شکایات منجر به پرداخت ارامت شده اند‪ .‬در فاصله سال های ‪ 2011‬تا پایان ‪ 2014‬بیمه ها مبلغ ‪625‬‬ ‫میلیون دالر به شاکیان پرونده های قصور پزشکی پرداخت کرده اند (‪.)6‬‬ ‫در ایران تشکیل پرونده و برخورد با شکایات قصور پزشکی از سال ‪ 1365‬صورت پذیرفته است‪ .‬طی سال های ‪ 1365‬تا‬ ‫‪ 1376‬جمعاً ‪ 3119‬شکایت از پزشکان صورت گرفته که در ‪ 1571‬مورد (‪ )%50/3‬پزشکان تبرئه شده اند (‪ .)7‬در سال های‬ ‫‪ ،1384-1382‬مجموعاً ‪ 2573‬شکایت از پزشکان در سازمان پزشکی قانونی مرکز تهران ثبت شده است (‪ .)8‬طبق اعالم‬ ‫معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی در سال ‪12000 ،1393‬پرونده پزشکی تشکیل شده که ‪ 4000‬پرونده منجر به شکایت‬ ‫از پزشک شده است (‪ .)9‬مروری مختصر بر آمار قصور پزشکی و شکایت از پزشکان از سال ‪ 1365‬تا ‪ 1393‬در کشور‪ ،‬حکایت‬ ‫از افزای و شدت یافتن این مسأله دارد‪ .‬آمارهای منتشر شده مراجا ق ایی رسیدگی کننده و مطالعات مختلف نشان می‬ ‫دهد که قسمت اعظم پرونده های قصور پزشکی با تبرئه پزشک مختومه می شوند (‪ 10‬و ‪.)11‬‬ ‫اگر چه قصور پزشکی در وهله اول به خاطر پیامدهای منفی و جدی که برای سالمت جامعه به دنبال دارد‪ ،‬به عنوان یک‬ ‫مسأله سالمتی شناخته می شود‪ ،‬اما با نگاهی وسیا تر می توان وجه دیگر آن که پیامدهای این مسأله بر زندگی‪ ،‬سالمت و‬ ‫عملکرد شغلی پزشکان است را دریافت‪ .‬قصور پزشکی عالوه بر این که می تواند سالمت بیماران را تهدید کرده و یا موجد‬ ‫تشدید بیماری و خطر مرگ گردد‪ ،‬ممکن است بر وضعیت سالمت پزشکان نیز اثرات منفی و مخرب داشته باشد‪ .‬عواقد‬ ‫عاطفی آسید زای شکایت علیه پزشکان می تواند شامل ترومای روانشناختی‪ ،‬تشدید دردهای جسمی‪ ،‬حمله های بیماری‬ ‫جسمی‪ ،‬سوءمصرف الکل‪ ،‬از هم پاشیدگی خانواده پزشک‪ ،‬رفتار شخصی نامناسد و افکار خودکشی باشد (‪ Nash .)12‬و‬ ‫همکاران در مطالعه ای مروری دریافتند که شکایت بیمار از پزشک یا تهدید به شکایت می تواند منجر به اثرات عاطفی‪،‬‬ ‫جسمی و رفتاری در پزشکان شود‪ .‬در این مطالعه بسیاری از پزشکان گفته بودند که شکایت بیمار از آنها حتی وقتی به‬ ‫نحوی مطلوب حل و فصل شده است‪ ،‬تروماتیک ترین تجربه زندگی شان بوده است (‪ .)13‬یکی دیگر از پیامدهای شکایت‬ ‫قصور پزشکی‪ ،‬شکل گرفتن طد دفاعی است که در واقا به معنی دور شدن پزشکان از طبابت استاندارد‪ ،‬سالم و صحیح‬ ‫است که علت آن تهدید به شکایت از طرف بیماران است (‪ .)14‬در حالی که قصور به عنوان یک ابزار کنترل ممکن است‬ ‫بیماران را برای استیفای حقوق شان و نیز بازیابی سریا تر سالمتی‪ ،‬توانمند کند و پزشکان را وادار کند که تصمیمات شان با‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪ 162‬مجله سالمت اجتماعی‬ ‫دوره پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬بهار ‪1397‬‬ ‫روش و مواد‬ ‫‪fS‬‬ ‫‪ID‬‬ ‫مالحظه بیشتری باشد‪ ،‬اما می تواند پیامدهای ناخواسته ای مثل تشویق پزشکان به درخواست آزمای های ایر ضروری و از‬ ‫بین بردن اعتماد الزم در تصمیم گیری درمانی مشترک پزشک و بیمار به همراه داشته باشد (‪ .)15‬در مطالعه ‪ Tebano‬کسر‬ ‫قابل توجهی از متخصصان بیماری های عفونی انواعی از رفتارهای دفاعی را در تجویز یا توصیه آنتی بیوتیک گزارش داده اند‬ ‫(‪ .)16‬مطالعه ‪ Berlin‬در ایاالت متحده نشان می دهد که اگر چه میزان شکایت قصور پزشکی در دهه ‪ 1960‬میالدی افزای‬ ‫تصاعدی داشت و در دهه ‪ 1970‬پزشکان طد دفاعی را آااز کردند‪ ،‬در بیست سال گذشته تعداد شکایات قصور پزشکی رو‬ ‫به کاه گذاشته اما طبابت به شیوه دفاعی ادامه دارد‪ .‬آزمای ها و معاینات احتمال تشخیص بی از حد و درمان بی از‬ ‫حد و به این ترتید نوع جدیدی از خطای پزشکی را رقم زده است (‪.)17‬‬ ‫برای ارزیابی عمیق و دقیق مسأله قصور پزشکی الزم است‪ ،‬عالوه بر مشکالتی که این مسأله برای بیماران ایجاد می کند‪،‬‬ ‫سایر تبعات آن را نیز در نظر گرفت‪ .‬این تبعات می تواند از یک طرف شامل پیامدهای منفی شکایت از قصور پزشکی بر‬ ‫زندگی فردی و اجتماعی پزشکان به عنوان یک گروه اجتماعی مهم باشد که عهده دار بازگرداندن سالمت به جامعه هستند و‬ ‫از طرف دیگری پیامدهایی را در بر می گیرد که به دنبال تغییر در نحوه طبابت پزشکان‪ ،‬جامعه و بیماران را متأثر می سازند‪.‬‬ ‫از آنجا که مطالعات اندکی پیامدهای شکایت قصور پزشکی در میان پزشکان را مورد توجه قرار داده اند و همین مطالعات‬ ‫اندک هم به صورت کمی انجام شده اند‪ ،‬ضرورت انجام یک مطالعه کیفی به منظور برداشتی دقیق تر از موضوع و شناختن‬ ‫جنبه های گوناگون مسأله احساس می شد‪ .‬این مطالعه با هدف تعیین پیامدهای شکایت های قصور پزشکی در میان‬ ‫پزشکانی که برای پاسخگویی در مورد پرونده قصور پزشکی به شورای حل اختالف مستقر در سازمان نظام پزشکی فراخوانده‬ ‫شده بودند‪ ،‬انجام شد‪.‬‬ ‫‪Ar‬‬ ‫‪ch‬‬ ‫‪iv‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫این مطالعه کیفی با استفاده از روش مصاحبه مسأله محور انجام شد‪ .‬مصاحبه مسأله محور شامل پیشنهاداتی برای صورت‬ ‫بندی و نحوه کندوکاو در حین مصاحبه است و با استفاده از راهنمای مصاحبه که حاوی سؤال ها و محرک های شفاهی‬ ‫است‪ ،‬انجام می شود (‪ .) 18‬نمونه گیری به روش هدفمند بود و نمونه ها از میان پزشکانی که برای رسیدگی به پرونده قصور‬ ‫پزشکی به شورای حل اختالف مستقر در سازمان نظام پزشکی تهران مراجعه کرده بودند‪ ،‬انتخاب شدند‪ .‬پس از کسد مجوز‬ ‫از مراجا ق ایی و موافقت رییس شورای حل اختالف سازمان نظام پزشکی‪ ،‬محقق در طی پنج ماه یعنی از اردیبهشت لغایت‬ ‫شهریور ‪ 1395‬در محل شورای حل اختالف سازمان نظام پزشکی ح ور یافت و پس از پایان هر جلسه رسیدگی به پرونده‬ ‫قصور‪ ،‬به پزشک مراجعه و ضمن معرفی خو د و توضیح درباره مطالعه و هدف آن از وی دعوت می کرد که در صورت رضایت‬ ‫و تمایل در تحقیق مشارکت نماید‪ .‬پزشک در صورت تمایل و رضایت شماره تلفن خود را به محقق اعالم نموده که جهت‬ ‫تعیین زمان و مکان مصاحبه هماهنگی الزم صورت گیرد‪ .‬برای مصاحبه با ‪ 22‬پزشک هماهنگی اولیه صورت گرفت‪ .‬تعداد‬ ‫نمونه ها با استفاده از شیوه اشباع نظری ‪ 15‬نفر بود‪ .‬برای مصاحبه با پزشکان یک راهنما تهیه شد که محقق بر اساس آن‬ ‫راهنما جریان مصاحبه را پی می برد‪ .‬در حین مصاحبه بنا به ضرورتِ پرس های مطالعه و بر اساس پاسخ های مصاحبه‬ ‫شونده ممکن بود پرس های فی البداهه یا خلق الساعه هم مطرح شوند‪.‬‬ ‫مالحظات اخالقی در این مطالعه‪ ،‬شامل موارد زیر بود‪ :‬مشارکت در مطالعه داوطلبانه و اختیاری بود‪ .‬به مشارکت کنندگان‬ ‫اطمینان داده شد که مصاحبه ها با اختصاص یک کد به هر مصاحبه شونده ثبت می شود‪ ،‬نام و نام خانوادگی آنها در هیچ‬ ‫جا درج نمی گردد و داده های حاصل از مصاحبه ها صرفاً در راستای هدف پژوه مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬تعیین مکان‬ ‫و زمان مناسد با پزشکان بود و در هر زمان می توانستند از مشارکت در مطالعه یا ادامه مصاحبه انصراف بدهند‪ .‬ایر از‬ ‫شخص پزشک هیچ کس دیگری از پرسنل یا همک اران یا بیماران وی از علت یا موضوع مراجعه محقق مطلا نمی شد‪.‬‬ ‫همچنین به علت عدم تمایل مشارکت کنندگان به ضبط شدن صدای شان‪ ،‬پاسخ های آنها در طول مصاحبه یادداشت می‬ ‫شد و نکات مبهم در پایان هر مصاحبه مجدداً طرح و اصالح می گردید‪.‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫سیمین کاظمی و محمداسماعیل ریاحی ‪163‬‬ ‫پیامدهای فردی و اجتماعی شکایت از ‪...‬‬ ‫با استفاده از روش کدگذاری و طبقه بندی داده های حاصل از مصاحبه ها تجزیه و تحلیل شدند‪ .‬ابتدا نکات و م امین‬ ‫کلیدی استخراج و کدگذاری شدند‪ .‬این نکات و م امین در ش طبقه اصلی شامل پیامدهای روانی‪ ،‬پیامدهای شغلی‪،‬‬ ‫پیامدهای خانوادگی‪ ،‬پیامدهای اجتماعی‪ ،‬پیامدهای مالی و تغییر نحوه طبابت قرار گرفتند‪.‬‬ ‫یافته ها‬ ‫مشارکت کنندگان شامل سه زن و دوازده مرد بودند‪ .‬سه نفر پزشک عمومی‪ ،‬هفت نفر متخصص‪ ،‬چهار نفر فلوشیپ و یک‬ ‫نفر فوق تخصص بودند‪ .‬پنج نفر ع و هیأت علمی یکی از دانشگاه های علوم پزشکی شهر تهران بودند‪ .‬ایر از سه نفر سایر‬ ‫پزشکان دارای مطد شخصی بودند‪ .‬مشخصات جمعیت شناختی مشارکت کنندگان در جدول شماره ‪ 1‬آمده است‪.‬‬ ‫جدول شماره ‪ -1‬ویژگی های جمعیت شناختی پزشکان مشارکت کننده در مطالعه‬ ‫کد‬ ‫‪ID‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫‪fS‬‬ ‫بلی‬ ‫خیر‬ ‫بلی‬ ‫بلی‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫بلی‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫بلی‬ ‫بیمارستان دولتی و مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫بیمارستان دولتی و مطد‬ ‫بیمارستان دولتی‪ ،‬خصوصی و مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی و مطد‬ ‫مطد‬ ‫مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی و مطد‬ ‫بیمارستان دولتی‬ ‫بیمارستان دولتی و خصوصی و مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی و مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی و مطد‬ ‫بیمارستان دولتی‪ ،‬خصوصی و مطد‬ ‫‪iv‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪53‬‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫زن‬ ‫مرد‬ ‫زن‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫زن‬ ‫مرد‬ ‫مرد‬ ‫متخصص بیماری های پوست و مو‬ ‫فلوشیپ چشم پزشکی‬ ‫فلوشیپ گوش و حلق و بینی‬ ‫متخصص چشم پزشکی‬ ‫فلوشیپ گوش و حلق و بینی‬ ‫دکترای حرفه ای پزشکی عمومی‬ ‫دکترای حرفه ای پزشکی عمومی‬ ‫متخصص چشم پزشکی‬ ‫دکترای حرفه ای پزشکی عمومی‬ ‫متخصص جراحی عمومی‬ ‫متخصص چشم پزشکی‬ ‫متخصص گوش و حلق و بینی‬ ‫فلوشیپ زنان و زایمان‬ ‫متخصص گوش و حلق و بینی‬ ‫فوق تخصص جراحی پالستیک‬ ‫علمی‬ ‫محل کار‬ ‫‪ch‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫سن‬ ‫جنس‬ ‫درجه و رشته‬ ‫عضو هیأت‬ ‫محل قصور‬ ‫مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫بیمارستان دولتی‬ ‫بیمارستان دولتی‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫مطد‬ ‫مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫مطد‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫بیمارستان دولتی‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫بیمارستان خصوصی‬ ‫‪Ar‬‬ ‫داده های استخراج شده از مصاحبه در طبقات زیر قرار گرفتند‪.‬‬ ‫ پیامدهای روانی‪ :‬بعد از هر شکایت قصور پزشکی‪ ،‬مشکالت روانشناختی شایا ترین مشکالتی هستند که پزشکان ممکن‬‫است تجربه کنند‪ .‬این مشکالت ممکن است از یک احساس ناراحتی مختصر تا اضطراب و افسردگی متغیر و متنوع باشند‪.‬‬ ‫شایا ترین پیامد روانی که پزشکان بعد از طرح شکایت قصور تجربه کرده بودند استرس و اضطراب بود‪ .‬این اضطراب به ویژه‬ ‫در مورد نحوه رسیدگی به پرونده و نتیجه و عواقد آن وجود داشت‪ .‬احساس ناراحتی‪ ،‬نگرانی و سردرگمی و سرزن خود از‬ ‫دیگر حالت هایی بود که پزشکان در توصیف وضعیت روانی شان بعد از شکایت قصور پزشکی بیان کردند‪.‬‬ ‫‪-‬مرد ‪ 44‬ساله‪ ،‬متخصص و فلوشیپ گوش و حلق و بینی‪ :‬این شکایت ها استرس ایجاد می کنند‪ ،‬آدم باید کارشو تعطیل‬ ‫کنه‪ ،‬بلند شه بره دادگاه و شورای حل اختالف‪ ...‬خد این ناراحت کننده است‪...‬استرس زاست‪...‬‬ ‫مرد ‪ 33‬ساله متخصص چشم‪ :‬خود شکایت برای من چیز مهمی نبود‪ ،‬می دونستم که مقصر نبودم‪ ...‬فقط اعصاب خُردی و‬‫اضطراب بود‪ .‬اولین بار بود و نمی دونستم قراره چه اتفاقی بیفته‪ .‬تا اون موقا دادگاه نرفته بود و سخت بود ‪...‬از نظر تایم ‪...‬بی‬ ‫اعتمادی به مریض ها‪ ...‬اصالً آدم بدش میاد از همه‪ ،‬از این که به جای قدرشناسی ازت شکایت کنند‪ ...‬نامه از دادگاه بیاد‪.‬‬ ‫خد بین همکاران بده‪ ،‬به اعتبار آدم ضربه می زنه‪.‬‬ ‫ پیامدهای شغلی‪ :‬یکی از مشکالت پزشکان در هنگام مورد شکایت واقا شدن به دلیل قصور پزشکی‪ ،‬تداخل این مسأله با‬‫انجام وظایف و مسئولیت های شغلی و حرفه ای آنهاست‪ .‬در حالی که برای آنها کار پزشکی همچنان ادامه دارد و باید به‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪ 164‬مجله سالمت اجتماعی‬ ‫دوره پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬بهار ‪1397‬‬ ‫بیماران دیگرشان بپردازند‪ ،‬اح ار به مراجا ق ایی و رفت و آمد مکرر به این مراجا که زمان آن خارج از کنترل پزشک‬ ‫است‪ ،‬موجد می شود‪ ،‬از انجام وظایف شغلی بازبمانند‪ .‬پزشکان ع و هیأت علمی حتی مجبور می شوند جلسات درس شان‬ ‫را متوقف کنند یا به تعویق بیندازند که بتوانند به امور مربوط به پرونده قصور پزشکی بپردازند‪ .‬ایبت از کار اجباری و مکرر‬ ‫پزشکان برای شرکت در جلسات رسیدگی به پرونده قصور پزشکی باعث نارضایتی بیماران‪ ،‬مدیران و دانشجویان آنها می‬ ‫شود که االد از مسأله شکایت و علت ایبت پزشک بی اطالع هستند‪ .‬پزشکان معتقد بودند که یک پرونده قصور مربوط به‬ ‫عملکرد آنها درباره یک بیمار است‪ ،‬اما می تواند‪ ،‬کل عملکرد آنها درباره بیماران دیگر و فعالیت های شغلی شان را تحت‬ ‫تأثیر قرار دهد‪.‬‬ ‫‪fS‬‬ ‫‪ID‬‬ ‫مرد ‪ 53‬ساله‪ ،‬فوق تخصص جراحی پالستیک‪ :‬من موقعیت علمی برجسته ای دارم‪ .‬استاد تمام هستم‪ .‬خودم کارشناسم‪.‬‬‫ولی چند بار مجبور شدم برای توضیح بیایم نظام پزشکی ‪...‬وقتی مریض شکایت کرد من مطمئن بودم قصوری در کار نبوده‪.‬‬ ‫همین آمدن و رفتن که ما را از کار و زندگی می اندازد ضررش بیشتر از ما‪ ،‬به مردم می رسد‪ ...‬من اینجا به رزیدنت ها‬ ‫آموزش می دهم وقتی مجبور می شوم اینجا را ول کنم بروم نظام پزشکی ضررش برای بقیه است‪...‬رزیدنت ها ضرر می‬ ‫کنند‪...‬‬ ‫مرد ‪ 41‬ساله‪ ،‬متخصص پوست و مو‪ :‬چندین روز کارم را تعطیل کردم و آمدم برای توضیح ‪ .‬فرا خوانده شدن و نشستن‬‫برای بازخواست شدن مطلوب نیست مخصوصاً برای پزشکان دانشگاهی که هدف مادی ندارند‪ .‬استرس روانی ایجاد می کند‪.‬‬ ‫در واقا وقت من گرفته شد بیشتر‪ .‬من اینجا ع و هیأت علمی هستم و به جای انجام وظایفم مجبور بودم برای پاسخگویی‬ ‫به نظام پزشکی بیایم‪.‬‬ ‫‪iv‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫ پیامدهای اجتماعی‪ :‬قرار گرفتن در جایگاه متهم و متخلف و فراخوانده شدن به مراجا ق ایی یکی از مهم ترین پیامدهای‬‫شکایت از قصور پزشکی بود که پزشکان به آن اشاره کردند‪ .‬آنها از اینکه همچون متخلفان و مجرمان مورد خطاب قرار گرفته‬ ‫اند آزرده خاطر بودند و آن را خالف شأن و جایگاه پزشکی می دانستند‪ .‬داشتن پرونده قصور پزشکی ممکن است تصویری‬ ‫منفی و ناخوشایند از پزشک و صالحیت علمی و مهارت های بالینی او در ذهن بیماران و همکاران ایجاد کند‪ .‬به اعتقاد‬ ‫پزشکان‪ ،‬شکایت از قصور پزشکی به اعتبار و شهرت پزشک آن ها ضربه می زند و حیثیت حرفه ای آنها را نزد همکاران‪،‬‬ ‫بیماران و آشنایان خدشه دار می کند‪.‬‬ ‫‪Ar‬‬ ‫‪ch‬‬ ‫مرد ‪ 46‬ساله‪ ،‬متخصص چشم‪ :‬روند رسیدگی به شکایت خیلی وقت گیر و ناخوشایند است‪ .‬متأثر شدم که با حق العمل‬‫بسیار پایین عملی را که بسیاری از پزشکان قبول نمی کنند‪ ،‬برای مریض انجام دادم و نتیجه اش به شکایت ختم‬ ‫شد‪...‬حسابی توی ذوقم خورد‪...‬فراخوانده شدن به نظام پزشکی به قصد پاسخگویی خیلی ناخوشایند است‪...‬البته من باهاش‬ ‫کنار آمدم‪ .‬گفتم باالخره بعد از ‪ 15‬سال طبابت ممکن است یک بار پی بیاید و اشکالی ندارد‪ .‬باید یاد بگیری که موضا‬ ‫خیرخواهانه را ترک نکنی البته این جنبه سلوکی و عارفانه و شخصی دارد و برای من دستاورد شخصی است‪.‬‬ ‫زن ‪ 61‬ساله‪ ،‬متخصص چشم‪ :‬برای من باعث اعصاب خُردی و ناراحتی و استرس شد‪...‬وقتی این موارد پی میاد خد آدم‬‫خجالت می کشه بین همکارا و بقیه‪ ...‬نمی دونم پرسنل چی پشت سرم گفتند ولی کسانی که بخواهند پشت سر حرف بزنند‬ ‫منتظر فرصت هستند و خد از این موقعیت (طرح شکایت علیه پزشک) هم استفاده می کنند‪.‬‬ ‫ پیامدهای خانوادگی‪ :‬شکایت قصور پزشکی نه تنها شخص پزشک بلکه ممکن است خانواده و نزدیکان آنها را تحت تأثیر‬‫قرار دهد‪ .‬در این مطالعه‪ ،‬بع ی از پزشکان مسأله شکایت بیمار را به خانواده شان نگفته بودند و ترجیح داده بودند که آنها از‬ ‫موضوع اطالع پیدا نکنند‪ .‬اع ای خانواده پزشکانی که از مسأله شکایت مطلا شده بودند‪ ،‬دچار ناراحتی و نگرانی و بع ی هم‬ ‫درگیر تالش حمایتگرانه برای حل موضوع شده بودند‪ .‬اگر چه انتظار می رود که داشتن یک پرونده شکایت قصور پزشکی بر‬ ‫روابط خانوادگی پزشکان تأثیر بگذارد‪ ،‬اما هیچ کدام از پزشکان به تأثیر شکایت قصور پزشکی بر روابط شان با خانواده‬ ‫اشاره ای نکردند‪.‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫سیمین کاظمی و محمداسماعیل ریاحی ‪165‬‬ ‫پیامدهای فردی و اجتماعی شکایت از ‪...‬‬ ‫مرد ‪ 48‬ساله‪ ،‬پزشک عمومی‪ :‬این شکایت اعصابمو خُرد کرد و همین یک مورد دااونم کرد دیگه نمی خوام یک شکایت‬‫دیگه تکرار بشه ‪...‬دیگه ریسک نمی کنم‪...‬پی خانواده نگفتم‪...‬همسرم که فهمید خیلی ناراحت شد‪...‬طرف رو نفرین کرد‪...‬‬ ‫به خاطر این برخوردهایی که شده می خوام از ایران برم‪...‬اح اریه فرستادن خیلی مزخرفه از نظر روحی بسیار ناراحت کننده‬ ‫است به راحتی آدم تبدیل میشه به متهم‪...‬در دادگاه ها احترام نمی گذارند‪ ،‬بسیار سخت و ‪ rigid‬شده اند‪...‬پزشک و ایر‬ ‫پزشک سرشون نمیشه‪...‬از لحاظ اجتماعی پایین هستند‪.‬‬ ‫زن ‪ 47‬ساله‪ ،‬پزشک عمومی‪ :‬همسرم خیلی ناراحت شد‪ ،‬البته ایشون پزشکه و می دونه که این مشکل برای هر پزشکی‬‫ممکنه پی بیاد‪ ،‬ولی خد اون هم تا مدت ها درگیر این ق یه بود‪...‬مجبور بود با من بیاد و بره‪...‬‬ ‫‪ID‬‬ ‫ پیامد مالی‪ :‬یکی از پیامدهای شکایت بیمار برای پزشکان‪ ،‬پرداخت خسارت است‪ .‬در شکایاتی که در شورای حل اختالف‬‫مستقر در نظام پزشکی مورد رسیدگی قرار می گیرند‪ ،‬در صورتی که پزشک برای جلد رضایت بیمار مجبور به پرداخت‬ ‫خسارت شود‪ ،‬این پرداخت بر اساس توافق طرفین و به صورت مستقیم صورت می گیرد و پزشک در چنین مرحله ای‬ ‫نمی تواند از بیمه مسئولیت مدنی پزشکان برای پرداخت مبلغ خسارت به بیمار استفاده کند‪ .‬برای پزشکان عمومی پرداخت‬ ‫این مبالغ سنگین بود‪ ،‬ولی پزشکان متخصص اشاره ای به آن نداشتند‪.‬‬ ‫‪fS‬‬ ‫مرد ‪ 45‬ساله‪ ،‬پزشک عمومی‪ :‬این مبلغی که مجبور شدم به ایشون بپردازم خیلی بیشتر از اون چیزی بود که من برای‬‫درمان گرفته بودم‪ .‬کل هزینه ای که مریض پرداخت کرده بود سه میلیون تومن بود ولی من مجبور شدم بیست میلیون‬ ‫تومن به بدم که رضایت بده‬ ‫مرد ‪ 48‬ساله‪ ،‬پزشک عمومی‪ :‬من قصوری نداشتم‪ ،‬شاکی هم دویست هزار تومن بابت بخیه اش داده بود ولی تو شورا می‬‫گفت پنج میلیون بده‪ .‬باالخره دو میلیون دادم ولی بازهم خیلی زیاد بود‪.‬‬ ‫‪ch‬‬ ‫‪iv‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫ تغییر نحوه طبابت‪ :‬داشتن یک پرونده قصور پزشکی‪ ،‬پزشکان را در مورد نحوه طبابت شان به بازاندیشی وادار می کند‪ ،‬به‬‫طوری که سعی می کنند در ادامه فعالیت شغلی شان بیشتر احتیاط کنند و به راهبردهایی متوسل شوند که کمتر در‬ ‫معرض شکایت بیماران قرار گیرند‪ .‬راهبردهای اصلی و مورد استفاده پزشکان شامل دو مورد بود‪ :‬یکی انتخاب بیماران و‬ ‫دیگری محافظه کاری در طبابت‪.‬‬ ‫انتخاب بیماران‪ :‬پزشکان از بین بیمارانی که به آنها مراجعه می کنند دست به انتخاب می زنند و بیماری را که احتمال‬ ‫می دهند‪ ،‬از آنها شکایت کند‪ ،‬نمی پذیرند و یا حاضر به انجام اقدام درمانی برای وی نمی شوند‪ .‬این انتخاب ممکن است‬ ‫متأثر از ویژگی های بیماری باشد که در پرونده قصور پزشکی شاکی آنها بوده است‪.‬‬ ‫‪Ar‬‬ ‫مرد ‪ 61‬ساله‪ ،‬متخصص و فلوشیپ گوش و حلق و بینی‪ :‬در بخ دولتی که این شکایت ها تأثیری در ویزیت بیماران‬‫نداشته‪ ،‬ولی در کارم در بیمارستان خصوصی و مطد‪ ،‬دردسرسازها را انتخاب نمی کنم یعنی بیماران ‪ ،high risk‬بیمارانی که‬ ‫سطح درآمدشان پایین است و بیماران ایرقابل اعتماد‪.‬‬ ‫مرد ‪ 41‬ساله‪ ،‬متخصص پوست و مو‪ :‬مریض هایی که ثبات فکری ندارند را قبول نمی کنم‪ .‬مریض های اورژانسی را که‬‫مجبوریم بپذیریم‪ .‬ولی در مورد مریض های زیبایی و الکتیو محتاط تر شده ام‪.‬‬ ‫مرد ‪ 33‬ساله‪ ،‬متخصص چشم پزشکی‪ :‬سعی می کنم مریض هایی که از نظر روانی اضطراب و وسواس دارند رو خیلی قبول‬‫نکنم مگر این که مجبور باشم‪.‬‬ ‫محافظه کاری در طبابت‪ :‬پزشکان در انجام روش های درمانی میزان خطر را در نظر می گیرند و خطرپذیری شان کمتر‬ ‫می شود‪ .‬از پذیرش بیمارانی که در آنها احتمال وقوع عارضه بیشتر است‪ ،‬خودداری می کنند‪ .‬همچنین در تشخیص بیماری‬ ‫بیشتر به اقدامات تشخیصی مانند روش های آزمایشگاهی و رادیولوژی و ‪ ...‬متوسل می شوند‪ ،‬مشاوره های پزشکی بیشتری‬ ‫درخواست می کنند و بیشتر از گذشته بیمار را به مراکز درمانی و پزشکان دیگر ارجاع می دهند‪.‬‬ ‫مرد ‪ 53‬ساله‪ ،‬فوق تخصص جراحی پالستیک‪ :‬وقتی عمل خوب بوده و با کمترین هزینه انجام شده و مریض شکایت کرده‪،‬‬‫خد ما مقداری محافظه کار تر می شویم و جرات مان کمتر می شود و دیگه مثل سابق نیستیم‪ .‬مجبوریم احتیاط کنیم‪.‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪ 166‬مجله سالمت اجتماعی‬ ‫دوره پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬بهار ‪1397‬‬ ‫مرد ‪ 46‬ساله‪ ،‬متخصص چشم‪ :‬شکایت از قصور پزشکی در نحوه طبابت پزشکان حتماً تغییر ایجاد می کنه‪ .‬منِ پزشک‬‫دیگه فرد ‪ high risk‬و بی ثبات از نظر اجتماعی را قبول نمی کنم‪ .‬قطعاً این تغییر در مورد اکثر پزشکان اتفاق می افته‪.‬‬ ‫شهروندان باید بدانند که با ربات سر و کار ندارند و این شکایت ها بر نحوه خدمت رسانی پزشکان تأثیر می ذاره‪.‬‬ ‫مرد ‪ 45‬ساله‪ ،‬پزشک عمومی‪ :‬این که همیشه تهدید شکایت پشت سر ما باشه باعث می شه که پزشکان محافظه کار شوند‬‫و ریسک نکنند کسی را نجات بدهند‪...‬مثالً من دیگه جراحی های کوچک در مطد انجام نمی دهم‪...‬فرهنگ به سمت‬ ‫شکایت رفته‪.‬‬ ‫زن ‪ 48‬ساله‪ ،‬متخصص و فلوشیپ زنان و زایمان‪ :‬رشته زنان رشته ای هست که امکان شکایت توش خیلی بیشتر از رشته‬‫های دیگه است‪ ،‬در نتیجه باید حواسمون خیلی بیشتر جما باشه‪ .‬به هر حال ممکنه مجبور باشیم که از پاراکلینیک یا از‬ ‫روش های تشخیصی بیشتر استفاده کنیم‪ ،‬و مریض هم ممکنه مجبور بشه که هزینه ها رو پرداخت کنه‪ .‬ولی چاره ای‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫جدول شماره‪ -2‬پیامدهای شکایت از قصور پزشکی در میان مشارکت کنندگان‬ ‫‪ID‬‬ ‫طبقات اصلی‬ ‫فراوانی زیر طبقات‬ ‫پیامدهای اجتماعی‬ ‫‪8‬‬ ‫پیامدهای خانوادگی‬ ‫پیامدهای مالی‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪fS‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪iv‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫پیامدهای روانی‬ ‫پیامدهای مربوط به تغییر‬ ‫در نحوه طبابت‬ ‫پیامدهای شغلی‬ ‫بحث‬ ‫‪13‬‬ ‫اضطراب‪ ،‬افسردگی‪ ،‬نگرانی‪ ،‬سردرگمی‪ ،‬سرزن خود‬ ‫انتخاب بیمار‪ ،‬اجتناب از بیماران مستعد شکایت‪ ،‬محافظه کاری در طبابت‪ ،‬کاه خطر‬ ‫پذیری‪ ،‬درخواست پاراکلینیک ایرضروری‬ ‫ایبت از کار‪ ،‬بازماندن از انجام وظایف شغلی‬ ‫تصویر منفی از پزشک در اذهان بیماران و همکاران و آشنایان‪ ،‬استیگمای ناشی از قرار‬ ‫گرفتن در جایگاه متهم‪ ،‬ضربه به شهرت‪ ،‬اعتبار و حیثیت حرفه ای پزشک‪،‬‬ ‫پنهان کردن مسأله از خانواده‪ ،‬ناراحتی اع ای خانواده‬ ‫پرداخت خسارت به بیمار‬ ‫‪Ar‬‬ ‫‪ch‬‬ ‫پیامدهای روانی‪ ،‬تغییر نحوه طبابت‪ ،‬پیامدهای شغلی‪ ،‬پیامدهای اجتماعی‪ ،‬پیامدهای خانوادگی و پیامدهای مالی تبعات‬ ‫منفی شکایت از قصور پزشکی برای پزشک هستند‪ .‬یافته های این مطالعه از حیث پیامدهای قصور پزشکی با نتایج مطالعه‬ ‫جغتایی و همکاران (‪ )1392‬که به بررسی سندرم اثرات قصور پزشکی حاصل از طرح دعوای قصور پزشکی علیه جراحان‬ ‫پرداخته اند‪ ،‬همخوانی داشت (‪ .)19‬همچنین همسویی بین نتایج این مطالعه با نتیجه مطالعه ‪ Bourne‬و همکاران دیده می‬ ‫شود که درآن پیامدهای روانی همچون اضطراب و افسردگی بعد از شکایت قصور پزشکی در میان پزشکان گزارش شده است‬ ‫(‪ .)20‬عالوه بر این نتایج این مطالعه با نتایج مطالعات ‪ Allosop‬و ‪ Ciofu‬نیز همسو بود‪ .‬در مطالعه ‪ Allosop‬پزشکان طیفی‬ ‫از هیجانات منفی را تجربه و شکایت را نوعی به چال کشیدن تخصص و صالحیت حرفه ای خود‪ ،‬توسط بیمار تفسیر کرده‬ ‫بودند (‪ .)21‬در مطالعه ‪ Ciofu‬نیز اتالف وقت‪ ،‬استرس و سوء شهرت از جمله پیامدهای شکایت قصور پزشکی برای پزشکان‬ ‫بودند (‪.)6‬‬ ‫در مطالعه حاضر پزشکان متخصص به پرداخت خسارت به عنوان یکی از تبعات قصور پزشکی اشاره ای نداشتند‪ ،‬اما این‬ ‫پیامد از سوی پزشکان عمومی مطرح شد‪ .‬بخ اول این یافته تقریباً با نتیجه مطالعه ‪ Hubbard‬همخوانی دارد‪ .‬در مطالعه‬ ‫مذکور‪ ،‬پزشکان بی از آنکه نگران پرداخت حق بیمه باشند شکایت قصور پزشکی را تهدیدی برای موقعیت شان در جامعه‬ ‫می دانستند (‪ .)22‬تفاوت دیدگاه پزشکان عمومی و متخصص درمورد پیامد مالی قصور پزشکی در این مطالعه می تواند با‬ ‫تفاوت سطح درآمد این دو گروه مرتبط باشد که مبالغ پرداخت شده در شورای حل اختالف‪ ،‬نسبت به درآمد پزشکان‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫سیمین کاظمی و محمداسماعیل ریاحی ‪167‬‬ ‫پیامدهای فردی و اجتماعی شکایت از ‪...‬‬ ‫‪Ar‬‬ ‫‪ch‬‬ ‫‪iv‬‬ ‫‪eo‬‬ ‫‪fS‬‬ ‫‪ID‬‬ ‫متخصص مبالغ سنگینی به شمار نمی آیند‪ ،‬اما برای پزشکان عمومی که درآمد کمتری دارند و برای اقدامات پزشکی هزینه‬ ‫کمتری از بیمار دریافت می کنند‪ ،‬بار مالی پرداخت خسارت‪ ،‬سنگین به شمار می رود‪.‬‬ ‫یکی از پیامدهای متأخر شکایت از قصور پزشکی شکل گیری «طد دفاعی» است که در آن پزشکان تدابیری را به کار می‬ ‫برند که کمتر از آنها شکایت شود و یا در صورتی که مورد شکایت واقا شدند محکوم نشوند‪ .‬در این مطالعه یکی از پیامدهای‬ ‫اظهار شده در مصاحبه با پزشکان تغییر نحوه طبابت به سمت طد دفاعی بود‪ .‬پزشکان گفتند که بعد از شکایت قصور‬ ‫پزشکی‪ ،‬محافظه کارتر از قبل شده اند‪ ،‬جرات و جسارتشان در طبابت کمتر شده‪ ،‬در انتخاب بیماران بیشتر دقت می کنند و‬ ‫تا جایی که بتوانند از پذیرفتن موارد دردسر ساز و مستعد شکایت امتناع می کنند‪ .‬این یافته با نتیجه مطالعه ‪Hershey‬‬ ‫مطابقت دارد (‪ ،)23‬که در آن پزشکان گفته بودند که ارزیابی آنها از احتمال طرح شکایت بیمار در تصمیم درمانی مؤثر بوده‬ ‫است‪ .‬در مطالعه ‪ Thomas‬پزشکان گفته بودند که به این عقیده رسیده اند که باید ارائه برخی خدمات به بیماران را متوقف‬ ‫کنند و نیز گفته بودند حتی وقتی اجباراً آن خدمت را ارائه می دهند‪ ،‬به دلیل ترس از شکایت به آزمای های ایرضروری و‬ ‫اضافه متوسل می شوند (‪ Hubbard .)24‬نیز در مطالعه ای که دیدگاه های پزشکان در باره قصور پزشکی را بررسی کرده‬ ‫نوشته است که پزشکان احساس می کنند که شکایات قصور پزشکی دو عارضه منفی برای مراقبت پزشکی به جا گذاشته‬ ‫است‪ :‬اول اینکه که پزشکان برای مصون ماندن از شکایت از بع ی تخصص ها و اقدامات پزشکی اجتناب می کنند‪ .‬دومین‬ ‫عارضه هم این است که مراقبت سالمت به خاطر آزمای ها و اقداماتی که از لحاظ پزشکی ایرضروری هستند‪ ،‬اما فقط برای‬ ‫اجتناب از خطر بی از حد شکایت انجام می شوند‪ ،‬ایر مؤثر شده است (‪ .)22‬در این راستا می توان به نتیجه مطالعه‬ ‫رضایی و همکاران نیز اشاره کرد که فراوانی پزشکی تدافعی را در میان دستیاران تخصصی ارزیابی کرده و دریافته اند که‬ ‫‪ %38/3‬دستیار ها به میزان زیاد و ‪ %58/9‬به میزان متوسط تجربه پزشکی دفاعی داشته اند (‪.)25‬‬ ‫در واقا اگر چه کارکرد مثبت شکایات قصور پزشکی می تواند بازاندیشیِ پزشک در نحوه رابطه با بیمار و نوع طبابت باشد و‬ ‫باعث شود که پزشکان در مورد مشکالت بیماران دقت بیشتر به خرج دهند و صدمات احتمالی را به حداقل برسانند‪ ،‬اما به‬ ‫نظر می رسد پزشکان برای کاه احتمال شکایت تدابیر دیگری را نیز به کار می برند‪ .‬این تدابیر ممکن است قرار گرفتن‬ ‫زیر پوش بیمه مسئولیت مدنی پزشکان یا اخذ رضایت نامه یا برائت نامه از بیمار باشد‪ .‬اخذ رضایت نامه از بیمار هرچند‬ ‫رافا مسئولیت های پزشک در صورت ارتکاب قصور پزشکی نیست اما یکی از شایا ترین تدابیر قانونی و رسمی است که‬ ‫برای کاستن از میزان شکایت قصور پزشکی پی بینی شده است (‪ ،)26‬چنان که مطالعه پژوه تقدس نژاد و همکاران‬ ‫نشان می دهد که رضایت نامه از صد درصد بیماران بستری اخذ شده بود (‪.)27‬‬ ‫ایر از این موارد فوق بع ی تدابیر طد دفاعی که توسط پزشکان اتخاذ می شود ممکن است برای بیماران پیامدهای چندان‬ ‫مطلوبی به دنبال نداشته باشد‪ .‬یکی از این تدابیر «انتخاب بیمار» توسط پزشک است‪ .‬یعنی پزشک ابتدا بیمار را ارزیابی‬ ‫می کند و از پذیرش «بیمار مستعد شکایت» سرباز می زند‪ .‬این که درک پزشک از بیمار مستعد شکایت بر چه اساس شکل‬ ‫می گیرد ممکن است مبتنی بر تجربه شخصی شکایت قصور پزشکی باشد‪ ،‬چنانکه پزشکان حاضر در این تحقیق بنابر تجربه‬ ‫ای که داشتند بیمار مستعد شکایت را سنخ بندی می کردند‪ ،‬پزشکی که شاکی او یک زن از طبقه تهیدست بود‪ ،‬دیگر حاضر‬ ‫به پذیرش بیماران متعلق به طبقه اقتصادی اجتماعی پایین در مطد شخصی اش نبود و پزشکی که شاکی اش زنی جوان با‬ ‫شکایت زیبایی بود تصمیم گرفته بود در پذیرش «زنان آرای کرده که از پروتز استفاده می کنند»‪ ،‬تجدید نظر کند‪ ،‬یا یکی‬ ‫دیگر از پزشکان که معتقد بود شاکی اش مشکل روانی دارد‪ ،‬تصمیم داشت بیمارانی که وسواس دارند را درمان نکند‪.‬‬ ‫‪ Ritchey‬در مطالعه اش به این یافته رسیده است که برچسد زدن پزشکان به بیماران به عنوان «بیمار مستعد شکایت»‬ ‫کلیشه ای است که صرفاً بازتاب دهنده نگرش سیاسی‪-‬اجتماعی پزشک است (‪.)28‬‬ ‫موضوع دیگر محافظه کاری پزشکان در مواجهه با بیماران است که موجد می شود آنها بیمارانی را که وضعیت سالمتی‬ ‫پرخطر دارند‪ ،‬و احتمال شکست درمان و بروز عارضه در آنها باالست قبول نکنند و بیشتر تمایل به درمان بیمارانی داشته‬ ‫باشند که خطر کمتری سالمت شان را تهدید می کند‪ .‬در این مسیر پزشکان برای احتراز از هر خطر و عارضه ای‪ ،‬بیشتر از‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪ 168‬مجله سالمت اجتماعی‬ ‫دوره پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،2‬بهار ‪1397‬‬ ‫محدودیت ها‬ ‫‪fS‬‬ ‫‪ID‬‬ ‫حد استاندارد به آزمای و روش های تشخیصی متوسل شوند که ممکن است برای بیمار یا سیستم بهداشتی و درمانی‬ ‫مت من هزینه و مخارج زیاد باشد‪ .‬به هر حال طد دفاعی همان طور که آناندال نیز اشاره کرده است تبعات مهمی برای‬ ‫بیماران دارد و ممکن است باعث تحمیل هزینه های ایرضروری به بیمار و محدود شدن انتخاب های بیماران شود (‪.)3‬‬ ‫امکان شکایت از قصور پزشکی اگر چه تا حدودی از تخلفات پزشکان پیشگیری می کند و گامی در جهت احقاق حقوق‬ ‫بیماران است اما ممکن است پیامدهای ناخواسته و منفی هم برای پزشکان و هم جامعه به دنبال داشته باشد‪ .‬از دیدگاه‬ ‫پزشکی که مورد شکایت واقا شده است‪ ،‬جامعه یک نمونه را از میان هزاران عملکرد او در نظر می گیرد‪ ،‬درباره آن ق اوت‬ ‫می کند و به مجموع عملکرد او برچسد اشتباه می زند (‪ .)22‬در مطالعه ‪ Thomas‬پزشکان اعتقاد داشتند که با وجود عواقد‬ ‫ناخواسته شامل مسئولیت مالی و ترس از شکایت‪ ،‬نیاز به تغییراتی به منظور بهتر و مؤثرتر شدن مراقبت سالمت وجود دارد‬ ‫و در صورت عدم تغییر آنها مجبورند طبابت را رها کنند (‪ .)24‬در مطالعه ما‪ ،‬راهکار پزشکان برای کاستن از ابعاد و پیامدهای‬ ‫شکایت های قصور پزشکی این بود که از آنجا که در سیستم ق ایی ایران شکایت بیمار از پزشک به سهولت قابل انجام است‪،‬‬ ‫و هر بیمار می تواند با مراجعه به شورای حل اختالف دست به شکایت علیه پزشک معالج بزند و در موارد بسیاری با آنکه‬ ‫واقعاً قصوری صورت نگرفته‪ ،‬پزشک مجبور به مراجعات مکرر می شود‪ ،‬بهتر است قبل از فراخوانده شدن پزشک به مراجا‬ ‫ق ایی ابتدا شکایات در کمیسیون های کارشناسی مقدماتی بررسی شوند و در صورت احتمال قصور‪ ،‬پزشک اح ار شود‪.‬‬ ‫چنین راهکاری می تواند مورد توجه مراجا ق ایی و سازمان نظام پزشکی قرار گیرد تا با رسیدگی اولیه به شکایات از به‬ ‫جریان افتادن پرونده های فاقد شواهد پیشگیری کنند‪.‬‬ ‫‪iv‬‬ ‫نتیجه گیری‬ ‫‪eo‬‬ ‫این مطالعه به روش کیفی انجام شد و اگر چه در بررسی مسأله توانسته است برخی زوایای نامکشوف آن را روشن کند‪ ،‬اما‬ ‫مانند هر مطالعه کیفی دیگری نتایج آن قابل تعمیم نیست‪ .‬به نظر می رسد استفاده از روش ترکیبی با استفاده از داده های‬ ‫کمی و کیفی همزمان از این نقص بکاهد‪ .‬از دشواری های این مطالعه دسترسی به پزشکان به عنوان اع ای حرفه ای است‬ ‫که مشغولیت بسیار و اوقات فراات کمی دارند‪.‬‬ ‫‪Ar‬‬ ‫تشکر و قدردانی‬ ‫‪ch‬‬ ‫مطالعه نشان داد که شکایت بیمار از پزشک‪ ،‬پیامدهای روانی و اجتماعی برای پزشکان در بر داشته است و با عکس العمل‬ ‫دفاعی‪ ،‬موجد پذیرش نشدن بیماران پرخطر و تحمیل هزینه های اضافی به بیماران می شود‪ .‬به اعتقاد مشارکت کنندگان‬ ‫در این مطالعه بررسی شکایت های بیماران در کمیسیون های کارشناسی و قبل از فراخوانده شدن پزشکان به مراجا ق ایی‬ ‫می تواند در کاه این مشکالت کمک کننده باشد‪.‬‬ ‫از همه مشارکت کنندگان در این مطالعه سپاسگزاریم‪ .‬این مقاله بر اساس بخشی از داده های رساله دکتری نویسنده اول در‬ ‫دانشگاه مازندران نوشته شده است‪ .‬کد تصوید رساله ‪ 125943‬می باشد‪.‬‬ ‫تعارض در منافع‬ ‫نویسندگان اظهار می دارند هیچ گونه تعارض منافعی در مورد این مقاله وجود ندارد‪.‬‬ ‫‪REFERENCES‬‬ ‫‪Sadr S, Ghadyani M, Bagherzadeh A. Assessment of records of complaints from medical malpractice in the field‬‬ ‫‪of orthopedic, in the coroner’s Office of Forensic Medicine, province of Tehran, during 1988 to 2003. Scientific‬‬ ‫)‪Journal of Forensic Medicine 2007; 13(2): 78-86 (Full Text in Persian‬‬ ‫‪1.‬‬ ‫‪2. World Bank. 2013. Medical Malpractice Systems around the Globe: Examples from the US-Tort Liability System‬‬ ‫‪and the Sweden-No Fault System. World Bank, Washington, DC. © World Bank. Available from:‬‬ ‫‪https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/26120 (Accessed 16 Dec. 2017).‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ 169 ‫سیمین کاظمی و محمداسماعیل ریاحی‬ ... ‫پیامدهای فردی و اجتماعی شکایت از‬ 3. Annandale E. The Malpractice crisis and the doctor-patient relationship. Sociology of health& Illness 1989; 11(1):1-24 4. Taylor D. Is Medico legal work a duty? It is not. Br J Opthamol 2003; 87, 383-389. 5. Gannon K. Mortality associated with anesthesia: a case review study. Foren Med 1997; 46: 962-966. 6. Ciofu C. The frequency and severity of medical malpractice claims: high risk and low risk specialties. Maedica: A journal of clinical medicine 2011; 6 (3): 230–231. 7. Farhadi Y, Golmakani M, Haghighi Z. Pirzadeh R. A survey of Medical errors in Tehran 1987-1998. Teb va Tazkiyeh. 2004;55: 21-27 (Full Text in Persian) 8. Rafizadeh S.M., Hajmanouchehri R, Nasaji M. Assessment of Medical Negligence of General Physicians in Sues Referring to Tehran Center Commission Between 2003 -2005. Scientific Journal of Forensic Medicine 2007; 13 (3): 152 - 157(Full Text in Persian) 9. Isna, 12000 medical complaints in the year passed. Available from: http://yon.ir/MZczB (Accessed 1 Jul 2017). 10. Kamiab F, Afshari P, Keikhahi B, Tadayon M, Vahabi Shekarloo T, Haghighizadeh M.H. A Review of Reasons of ID Malpractice of Obstetricians, Gynecologists and Midwives. Scientific Journal of Forensic Medicine 2016; 22(3): 165-171. (Full Text in Persian) 11. AdibZadeh A, Ghadi Pasha M, Pour Amiri A, Nakhaei N, Samadi Rad B, Bastani M. A study on medical malpractices ending to death and disability referred to Kerman Medical council’s medical malpractices commission. Iranian Journal of Medical Law 2012; 6(20): 141-154. (Full Text in Persian) fS 12. Ryder P, Garagounis T. I have lost my reputation: power, communication, and complaints against Medical Practitioners, southern semiotic review. 2015. Available from:http://www.southernsemioticreview.net/i-have-lostmy-reputation-power-communication-and-complaints-against-medical-practitioners-by-paul-ryder/ ((Accessed 25 Sep. 2017). Australian Psychiatry 2004;12:278–81. eo 13. Nash L, Tennant C, Walton W. The psychological impact of complaints and negligence suits on doctors. 14. Mechanic D. Some Social Aspects of the Medical Malpractice Dilemma. Duke Law Journal 1976; 24(6): 11791196. iv 15. Gabe J. Key Concepts in Medical Sociology. London: Sage Publications; 2014. 16. Tebano G, Dyar OJ, Beovic B, Béraud G, Thilly N, Pulcini C. Defensive medicine among antibiotic stewards: the ch international ESCMID AntibioLegalMap survey. Journal of Antimicrobial Chemotherapy 2018. Available from https://doi.org/10.1093/jac/dky098 (Accessed 19 Apr. 2018) 17. Berlin L. Medical errors, Malpractice, and Defensive medicine: an Ill-fated triad. Diagnosis 2017; 4(3): 133-139. Ar 18. Flick U. An Introduction to qualitative research. 3th ed. London: Sage; 2006. 19. Joghataei H, Fallahian M, Mohammadi V, Saberi M, Masehi F. A Survey of Sued Surgeon’s Reactions to Malpractice Litigation. Scientific Journal of Forensic Medicine 2014, 19(2 And 3): 267-274 (Full Text in Persian) 20. Bourne T. Wynants L. Peters M. Audenhove CV. Timmerman D. Calster BV. The Impact of Complaints Procedures on the Welfare, Health and Clinical Practice of 7926 Doctors in the UK: A Cross-Sectional Survey. BMJ. 2015; Open 2015. Available from: http://bmjopen.bmj.com (Accessed 25 Apr. 2017). 21. Allosop J, Mulcahy L. Maintaining professional identity: doctors’ responses to complaint. Sociology of health& Illness 1998; 20 (6):802-824. 22. Hubbard F. The Physicians’ Point of View Concerning Medical Malpractice: A Sociological perspective on the Symbolic Importance of Tort Reform. Georgia Law Review 1989; 23(2): 295. 23. Hershey N. The Defensive Practice of Medicine. Law and Ethics in Health Care. Cambridge: MIT Press 1982. 24. Thomas J. The Effect of Medical Malpractice. Annals of Health Law Advance Directive; 2010, 19: 306-315. 25. Rezaei AA, Vafaee Najar A, Houshmand E, Esmaeli H, Kouhestani S. Experience and Etiology of Defensive Medicine in View of Residents in Mashhad University of Medical Sciences in 2016. Journal of Paramedical Sciences and Reabilitation 2017; 6(2): 60-68. www.SID.ir ‫ مجله سالمت اجتماعی‬170 1397 ‫ بهار‬،2 ‫ شماره‬،‫دوره پنجم‬ 26. Tehran University of medical sciences The protocol for the informed consent 2017. Available from:http://darman.tums.ac.ir/Content/media/filepool3/2017/1/1725.pdf?t=636194658237432428. (Accessed 23 Sep. 2017). 27. Taghadosi nejad F, Sheikhazadi A, Yaghmaei A, Roujaei M. study of how to obtain satisfaction from hospitalized patients in surgical wards of Shariati Hospital in Tehran. Journal of Medical Council of Iran 2008 26(1):42-49. Ar ch iv eo fS ID 28. Ritchey FJ. Physician's perceptions of the suit-prone patient. Hum Organ. 1979; 38(2):160-8. www.SID.ir