İnönü Mağarası Kazı Çalışmaları – 2020

TÜRK ESKİÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ H A BER LE R 2021 / Sayı: 46 İÇİNDEKİLER Editörden - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1 Anı Yazısı Anadolu Obsidiyen Araştırmalarının Duayen İsmi (1953 -2019) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2 Başyazı Yesemek Hitit Heykel Atölyesi Araştırmaları ve Yeni Bulgular - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 4 Kitap Tanıtımları Bahrani, Z., Babil’in Kadınları Mezopotamya’da Toplumsal Cinsiyet ve Temsil, çev. Sercan Çalcı, Kolektif Kitap, İstanbul, Ocak 2018 (Akkaya, E.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 14 Köroğlu, K. – E. Konyar (Haz.), Urartu: Doğu’da Değişim, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2020 (Alp, E.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - 15 Güldoğan, E., (ed.) İstanbul İli Yüzey Araştırmaları 2016-2017 Büyükçekmece. Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık, İstanbul, 2019 (Başcı, H.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 17 Schachner, A., Hattuša Efsanevi Hitit İmparatorluğu’nun İzinde, Homer Kitabevi, İstanbul 2019 (Çilingir Cesur, S.) - - - - - - - 18 Soysal, O., Çivi Yazılı Belgelerde ve Hitit Mühürlerindeki ziti- İsimleri Hakkında Bazı Görüşler, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 2019 (Dalkılıç, S.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 21 Burgin, J., Functional Differentiation in Hittite Festival Texts. An Analysis of the Old Manuscripts of the KI.LAM Great Assembly (Studien zu den Boğazköy -Texten 65), Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 2019 (Kaynar Bastici, F.) - - - - - - - - - - - - - - 23 Gübattı, C. – S. Çeçen – L. G. Gökçek – F. Akyüz, Kahramanmaraş’ta bulunmuş Yeni Asurca Tabletler, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2020 (Kerekes, M.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 24 Seçilmiş Kaynakça - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 26 Doğan -Alparslan, M. – M. Alparslan (Haz.), Hititler - Bir Anadolu İmparatorluğu, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2020 (Kırçıl, Z. N.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 26 Wilkinson, T., Lives of the Ancient Egyptians, Thames & Hudson, London, 2019 (Nogay, İ. Ş.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 28 Çilingir -Cesur, S., Hititlerde Ritüel ve Büyü, Vakıf Bank Kültür Yayınları, İstanbul, 2020 (Pelvanoğlu, T.) - - - - - - - - - - - - - - - - - 30 Çifçi, A., The Socio-Economic Organisation of the Urartian Kingdom, Brill, Leiden -Boston, 2017 (Sezer, V.) - - - - - - - - - - - - - - - 32 Arkeoloji Dünyasından Hititlerde Tanrı Pirwa, Tanrı(ça) IŠTAR ve Tanrı(ça) Pirinkir Üzerine Gözlemler (Kırçıl, Z. N.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 37 Late Roman Coarse Ware 7 (Bilgin Kopçuk, S.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 40 TAG – Türkiye 2021: Kimlikler (Lordoğlu, N.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 41 Kazı - Araştırma Bingöl, Murat Nehri Kenarında Yeni Kazılmış Bir Yerleşim: “Murat Höyük” (Özdemir, A. – Z. Kılınç – E. Demir) - - - - - - - - - - - 43 Çorum Tarihöncesi Dönem Yüzey Araştırması (Özbudak, O. – Ö. Birol -Özbudak) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 46 Elazığ İli Merkez İlçesi Prehistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması (EPAS) 2020 (Özdemir, A. – A. Özdemir) - - - - - - - - 51 İnönü Mağarası Kazı Çalışmaları – 2020 (Ekmen, H. – G. Özkalalı Ekmen – A. Güney) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 55 İstanbul İli Yüzey Araştırmaları Projesi Beykoz -Riva Paleolitik Çağ Buluntu Alanları (Manap, V.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 57 Labraunda Kazı Çalışmaları – 2019 (Dağlı, İ.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 62 KEAM -2020 Kuzey Ege Arkeoloji Araştırmaları Ve Uygulama Merkezi Adramytteion Egemenlik Alanı Araştırmaları (Öztürk, A. – E. Denktaş – B. B. Aykanat – H. M. Özgen – M. R. Akbulut) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 69 Kef Kalesi Kazı Çalışmaları – 2021 (Coşkun, İ. – R. Çavuşoğlu – E. Polat – M. Erçek) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 81 2020 Yılı Perge Kazı Çalışmaları (Dönmez, A. – İ. Dağlı) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 84 Enstitüden Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü 2020 Yılı Ali Dinçol Bursuna Layık Görülen Proje / Ayanis Kalesi Demir Esaslı Arkeolojik Kazı Buluntularında Tanımlamaya ve Korumaya Yönelik Arkeometrik Analizler (Karatak, A.) - - - - - - - - - - 90 Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü 2019 Yılı Ali Dinçol Bursuna Layık Görülen Proje / Demir Çağ Oylum Höyük’ün Hayvan Ekonomisinin Anlaşılması (Aslan, B.) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 93 Yayın İlkeleri - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 94 Yeni Yayınlarımız - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 95 KAZI-ARAŞTIRMA adamları tarafından araştırılması için incelenmemiştir. Sadece bu döneme ait bir kaç tescilsiz alanın kayıt altına alınması, korunması ve tescile önerilmesi için ziyaret edilmiştir. Elazığ’da araştırma sınırlarımız içinde kalan Demir Çağ ve Orta Çağ’a ait alanlar, bilim adamları tarafından çalışılmayı beklemektedir. Araştırmanın ikinci sezonunu teşkil eden 2021 yılında, Elazığ Merkez İlçesi ve köyleri sınırları içerisinde yer alan “Kuzova ve Çevresi ile Hankendi Ovası ve Çevresi” şeklinde bir çalışma programı ile devam edilmesi planlanmaktadır. 2020 yılı ilk sezonunda yüzey araştırmamızın finans kaynağı T.C. Elazığ Valiliği ve Fırat Üniversitesi olmuştur. Araştırmamıza destek veren Elazığ Valimiz Sayın Erkaya YIRIK beyefendiye ve Fırat Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Fahrettin GÖKTAŞ hocamıza teşekkürü bir borç biliriz. Ayrıca ekip üyelerimizden Covid-19’un en yoğun döneminde 20 gün boyunca arazide yanımızda olan Prof. Dr. M. Taner Şengün, Dr. Öğr. Üyesi Meral Başaran Mutlu, Dr. Öğr. Üyesi Ümit Güder, Dr. Öğr. Üyesi Onur Bamyacı, Serhan Mutlu ve Arş. Gör. Enes Karadeniz’e katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Son olarak, Bakanlık temsilcisi olarak görevlendirilen Ergün Demir’e katkı, yardım ve sabrı için teşekkür ederiz. Abdulkadir Özdemir – Ayşe Özdemir İnönü Mağarası Kazı Çalışmaları – 2020 Zonguldak İli, Ereğli İlçesi, Alacabük Köyü sınırları içinde yer alan İnönü Mağarası’nda, 2020 yılında T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleri ile 03.08.202014.09.2020 tarihleri arasında kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar, Kdz. Ereğli Müzesi Müdürü Ahmet Mercan’ın başkanlığında, Zonguldak-Bülent Ecevit Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Dr. Öğr. Üyesi Hamza Ekmen’in bilimsel danışmanlığında, farklı üniversitelerden araştırmacıların ve öğrencilerin katılımıyla yürütülmüştür. 2020 yılında, H/8 ve İ/9 açmalarında kazılar gerçekleştirilmiştir. H/8 Açması Çalışmaları 2019 yılı kazılarında İ/8 açmasının batısında belirlenen III. tabakaya ait D yapısının batı yarısının H/8 açması içerisine doğru devam ettiği anlaşılmıştı. Bu nedenle III. tabakaya ait A yapısının kuzeybatı köşesinin etrafının açılması ve D yapısının devamının belirlenebilmesi amacıyla H/8 açmasında 2020 yılında kazı çalışmaları yapılması planlanmıştır. Çalışmalar sırasında, II. tabakaya ait düzensiz taşlar ve parçalar halinde kil taban kalıntıları saptanmıştır. Bu tabakanın koyu renkteki kaba seramiklerinin bir kısmı kabartma bant üzerine baskı bezeme şeklinde süslemelere sahiptir. Bu tabakanın dikkat çekici buluntuları arasında çok sayıda ağırşak ve ağırşak parçası ile birlikte yayvan gövdeli ve mantar başı şeklinde tutamağa sahip bir kapak yer almaktadır. Söz konusu kapak önceki yıllarda bulunan kapak formlarının benzeridir. Elde şekillendirilmiş ve kabaca düzeltilmiş kapağın hamur ve yüzey özellikleri açısından II. tabakada bulunan Erken Demir Çağı seramikleri ile uyum içerisinde olduğu görülmektedir. II. tabakaya ait döküntü taşların belgelenerek kaldırılması sonucunda, III. tabakaya ait D yapısının devamı ile karşılaşılmıştır. D yapısının batı yarısını oluşturan ve oldukça iyi korunmuş durumda olan kuzeybatıgüneydoğu yönünde uzanan ahşapların, aksi yönünde uzanan dıştaki bir ahşabın üzerine oturtulduğu görülmektedir. İ/8 ve H/8 açması içinde kalan D yapısına ait kalıntılar bir bütün olarak düşünüldüğünde, yaklaşık 2,60 x 1,80 m ölçülerinde, dikdörtgen planlı bir ahşap yapıyı oluşturdukları anlaşılmaktadır. Mağaranın ağız kısmına doğru eğimin arttığı H/8 açmasında yürütülen ilk çalışmalarda, dolgu içinde farklı dönemlere ait seramiklerle karşılaşılmıştır. İnönü Mağarası’nda, 2017 yılında başlayan ve devam etmekte olan kazı çalışmaları sonucunda 5 kültür tabakasının varlığı tespit edilmiştir. Anakaya üzerinde yer alan V. tabaka Kalkolitik Çağ’a, IV. tabaka Erken Tunç Çağı (ETÇ)’na, III. tabaka Geç Tunç Çağı (GTÇ)’na, II. Tabaka Erken Demir Çağı’na, en üstteki I. Tabaka ise Ortaçağ’a tarihlendirilmektedir (Ekmen et al. 2021b). 2020 yılı kazılarında ağırlıklı olarak GTÇ’na tarihlenen III. ve ETÇ’na tarihlenen IV. tabakaların araştırılması hedeflenmiştir. Bu hedefler doğrultusunda İnönü Mağarası’nın Batıdan Görünümü ve Mağaranın Planı TÜRK ESKİÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HABERLER 55 KAZI-ARAŞTIRMA H/8 Açmasında Bulunana Tunç Boğa Heykelciği İ/9 Açması, II. Tabaka Durumu Seramiklerin ağırlıklı olarak mağaranın I. tabakasını temsil eden Ortaçağ’a ait çark yapımı, ince cidarlı sırlı seramiklerden oluştuğu gözlenmiştir. Sgraffito tekniği ile yapılmış yeşil, sarı ve kahverenginin tonlarında olan sırlı seramiklerin önceki yıllardan da tanınan seramiklerin benzerleri olduğu görülmektedir. Bu karışık dolgu içinde in-situ pozisyonunu kaybetmiş Ortaçağ’a ait iki adet sağlam testi ele geçirilmiştir. Bu alanda sürdürülen çalışmalarda, D yapısı ile aynı seviyede bir adet tunçtan yapılmış boğa heykelciği bulunmuştur. 5,7 cm uzunluğunda olan boğanın üzerinde son halini vermek için yapılan çekiçleme izleri görülür. Boğanın anatomik yapısına göre kısa olan bacakları, ucu kütleştirilmiş bir üçgen şeklindedir. Hilal biçimli boynuzlarının ucu sivriltilmiş, ağzı ise yarılmış bir çizgi şeklinde belirtilmiştir. İnönü Mağarası’nda ele geçen tipte boğa heykelciklerinin pişmiş topraktan yapılmış, Eski Hitit Çağı’na ait örnekleri Alişar (von der Osten 1937: Res. 237), Alaca Höyük (Koşay – Akok 1966: 50, Lev. 29) ve Korucutepe’de (Ertem 1988: 15) bulunmuştur. az sayıda ve tahrip olmuş Ortaçağ buluntularının ardından, ETÇ’na ait II. tabakaya inilmiş ve bu seviyede bir kil taban kalıntısı ile karşılaşılmıştır. Bu taban kalıntısı, alanın batı yarısının tamamını kaplayacak şekilde iyi korunmuş durumdadır. En az üç evresi belirgin olarak görülen kil tabanın yenilenerek uzun süre kullanıldığı anlaşılmaktadır. Kil tabanın doğusunda, ocak yeri ve onun etrafında üst üste yığınlar yapacak şekilde dağılmış halde bulunan kırmızı, kahverengi tonlarında seramik parçaları açığa çıkarılmıştır. Etrafı kap kırıkları ile çevrili olan ocağın güneye doğru devam eden kısmında yoğun kül ile yine ocağında batısında da düzgün bir işçiliğe sahip öğütme taşı tespit edilmiştir. Söz konusu buluntuların tamamı düşünüldüğünde burada bir pişirme ocağının varlığından söz edilmesi mümkündür. Çalışmaların devamında, önceki yıllarda H/7 açmasında tespit edilen ETÇ’na tarihlenen yanmış kil platformun devamı olan kil tabaka ile karşılaşılmıştır. ETÇ’na tarihlenen bu kil bloğun üzerinde iri küp parçaları, el yapımı, kırmızı astarlı kabartma bant üzerine parmak baskı bezemeli kap parçaları ve Yassıkaya tipi ilmek kulplu kap parçaları ele geçmiştir (Ekmen 2021). Devam eden çalışmalar ile III. tabakaya ulaşılmış, önceki yıllarda bir kısmı kazılmış olan C yapısının devamı bu açma içerisinde açığa çıkarılmıştır. Bu alanda, tunçtan yapılmış rulo başlı bir iğne, tunçtan Açmanın kuzeybatı köşesinde ve kuzey kenarında yer alan anakaya üzerinde ele geçen koyu yüzlü ve perdahlı seramikler Kalkolitik Çağ’a tarihlenen V. tabakaya ait bulgulardır. İ/9 Açması Çalışmaları İ/9 açmasının C gözünün güneydoğusunu sınırlandıran mağara duvarına bitişik olması nedeniyle, açmanın belirli kısımlarında kazı çalışmaları gerçekleştirilebilmiştir. Söz konusu alan içinde yürütülen çalışmalarda, 56 TÜRK ESKİÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HABERLER Kilden Yapılmış Tanrı Heykelciği Başı? KAZI-ARAŞTIRMA bulunduğu yönünde önemli sonuçlar elde edilmiştir. III. yapı katına ait zengin metal buluntu ve kalıntıların tarihleri (MÖ 1400-1250), bu mağarada yaşayan toplulukların zaman zaman Kızılırmak kavsi içine inip, büyük kentlerde yağma yapan Kaşkalar ile ilişkili olup olmadığı sorusunu akla getirmektedir. İnönü Mağarası’nda sürdürülecek çalışmalar ile Batı Karadeniz bölgesinin protohistorik dönemlerine ilişkin yeni verilere ulaşılması hedeflenmektedir. Hamza Ekmen – Gülden Özkalalı Ekmen – Ali Güney Kaynakça III. Tabakaya Ait A, B, C, D Yapıları yapılmış kovanlı bir keski ve özenli bir işçilik ile üretilmiş tunç bir pazubent? ele geçmiştir. III. tabakada sürdürülen kazılar sırasında ele geçen dikkat çekici bir diğer buluntu, kazı alanının kuzeybatı köşesinde, a/1 plankaresinde bulunan boynundan aşağısı eksik olan kilden yapılmış figürindir (Ekmen, H. et al. 2021a). İkonografik açıdan başındaki sivri başlığı/serpuşu ve kemerli burnu Hitit tasvir sanatına uygun biçimde bir erkek figürini olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte sivri serpuşun altında kabaca gösterilmiş boynuzları bu tasvirin bir tanrıyı temsil etmiş olabileceğini akla getirmiştir. Hitit kentlerinde yapılan kazılarda ele geçen az sayıda Hitit tanrı heykelcikleri veya müzelere kazandırılmış Hitit heykelciklerine bakıldığında önemli bir kısmının metalden yapıldığı görülmektedir. Geri kalan az bir kısmının ise kil, fildişi veya kıymetli taşlardan üretildiği görülmektedir. Az sayıda ele geçen pişmiş toprak tanrı tasvirleri Boğazköy, Eskiyapar ve Alişar kazılarında bulunmuştur. İnönü Mağarası’nda açığa çıkarılan III. tabakaya ait C ve D yapılarından alınan örnekler üzerinde yapılan C/14 analizi sonuçları MÖ 1400-1250 yılları arasını işaret etmektedir. Söz konusu tarihler 2018 yılında diğer yapılardan elde edilen radyokarbon tarihleri ile son derece uyumludur. Zonguldak ve yakın çevresinde, önceki yıllarda yapılan araştırmalarda GTÇ’na ilişkin verilerin tespit edilememesi nedeniyle bu dönemde bölgede bir boşluk olduğu düşünülmekteydi. İnönü Mağarası kazıları ile birlikte, bölgede bu dönemde yerleşimlerin olduğu ve çevre kültürlerle ilişki halinde Ekmen, H. 2021 “İnönü Mağarası Erken Tunç Çağı Çanak Çömleği”, TÜBA-AR, 28, s. 81-101. Ekmen, H. – F.G. Ekmen – A. Güney – B.S. Arbuckle – G. Mustafaoğlu – C. Tunoğlu – C. Diker – E. Oktan 2021a “A New Prehistoric Settlement near Heraclea Pontica on the Western Black Sea Coast, İnönü Cave”, Arkeoloji Dergisi, 2021/1-XXVI: 23-46. Ekmen, F. G. – H. Ekmen – S. Seçer-Fidan 2021b “Hititlerin Batı Karadeniz Bölgesi’nde Yasayan Komşuları Hakkında Yeni Bulgular”, Archivum Anatolicum-15-1: 37-53. Ertem, H. 1988 Korucutepe I, Ankara. Koşay, H. Z. ve Akok, M. 1966 Alaca Höyük Kazısı, Ankara. von der Osten, H. H. 1937 The Alişar Höyük Seasons of 1930-1982 Part II, Chicago. İstanbul İli Yüzey Araştırmaları Projesi Beykoz-Riva Paleolitik Çağ Buluntu Alanları İstanbul, günümüzde önemli bir megakent olmasının yanı sıra jeopolitik konumu ve tarihsel geçmişi ile yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da sayılı kentlerinden biri olma özelliği taşımaktadır. İstanbul, arkeolojik ve tarihsel anlamda geçmişten günümüze çok sayıda kültüre ev sahipliği yapmıştır ve kronolojik açıdan oldukça zengin bir görünüm sergilemektedir. Diğer yandan, İstanbul’un bilinen tarihsel geçmişinin yanı sıra yapılan araştırmalar bölgenin tarihöncesi dönemlerde de yoğun olarak insanlar tarafından kullanıldığını göstermektedir (Manap 2020). Tarihöncesi arkeolojisi açısından İstanbul’un önemini ortaya koyan ve Paleolitik Çağ’ın hemen hemen tüm dönemleriyle ilgili bilgiler veren Yarımburgaz Mağarası, konuyla ilgili öncül çalışmaların başında gelmektedir. İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mehmet Özdoğan’ın 1980’li yıllarda gerçekleştirdiği “Trakya ve Doğu Marmara Yüzey Araştırmaları” da TÜRK ESKİÇAĞ BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HABERLER 57