TÜRKİYE TEMSİLCİLİĞİ İŞLETME BÖLÜMÜ Hisse Senetleri LİSANS PROGRAMI SUNAN : Tarık MORGÜL SUNULAN: Doç. Dr. Murat AYAN YALOVA, Mayıs 2014 İÇİNDEKİLER GİRİŞ 4 I. BÖLÜM 5 1. Hisse Senetleri 5 1.1. Hisse Senedi Nedir ? 5 1.2. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar 5 1.3. Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve Sorumlulukları 6 1.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri 6 1.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı) 7 1.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı 8 1.3.4. Bilgi Alma Hakkı 9 1.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu 10 1.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu 10 1.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyum Sorumluluğu 11 1.3.8. Sermaye Kazancı 11 1.4. Hisse Senedi Türleri 11 1.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri 12 1.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri 13 1.4.3. Nakit Hisse Senedi 13 1.4.4. Ayin Hisse Senedi 14 1.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri 14 1.4.6. Primli-Primsiz Hisse Senetleri 15 1.4.7. Kurucu Payı (Hisse Senetleri) 16 1.4.8. İntifa Hisse Senedi 17 1.5. Hisse Senedi Türevleri 18 1.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS) 18 1.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS) 19 1.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) 21 1.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer 22 1.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat 23 1.6.2. İhraç Fiyatı 23 1.6.3. Piyasa Fiyatı 24 1.6.4. Borsa Fiyatı 24 1.6.5. Defter Değeri 24 1.6.6. Tasfiye Değeri 25 1.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri 25 1.6.8. Alternatif Gelir Değeri 26 1.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri 26 1.6.10. Gerçek Değer 26 1.7. Hisse Senedi Değerleme Yaklaşımları 27 1.7.1. Kâr Payı İskonto Yaklaşımı 27 1.7.2. Sabit Oranlı Kâr Payı İskonto Yaklaşımı 28 1.7.3. Sabit Oranda Büyüyenler Kâr Payı İskonto Yaklaşımı 28 1.7.4. Fiyat / Kazanç Oranı 28 1.8. Hisse Senedinin Şekli 29 1.9. Hisse Senetleri Piyasası 29 1.9.1. Birincil Piyasa 30 1.9.2. İkincil Piyasa 30 1.9.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar 30 1.9.3.1. Ulusal Pazar 31 1.9.3.2. İkinci Ulusal Pazar 32 1.9.3.3. Gözaltı Pazarı 33 1.9.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı 34 1.9.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı 35 1.9.3.6. Toptan Satışlar Pazarı 35 1.9.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları 35 1.9.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı) 36 1.9.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel Kavramlar 37 1.10. Hisse Senetlerinin Ekonomik Önemi ve İşlemleri 40 KAYNAKÇA 42 Tablo Listesi Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-Eylem Tablosu 27 GİRİŞ Tasarruf sahipleri, yatırım kararı alırken, yatırımlarını çeşitli menkul kıymetler aracılığıyla farklı sektörlere yöneltmektedirler. Farklı sektörlere yönelimdeki temel amaç riskin minimizasyonudur. Yatırımcılar bu çeşitlendirme sayesinde spesifik risklerini azaltma imkanına sahip olmaktadırlar. Kazandıklarımızın hepsini harcamıyorsak tasarruf ediyoruz demektir. Doğal olarak tasarruflarımızı güvenli yerlerde saklamak ve paramıza istediğimiz an ulaşmak isteriz. En kolayı evde yastık altında veya kasada saklamak mı? Tabi ki değil. Paramız enflasyon altında eriyip yok olacaktır. Daha da kötüsü, çalınabilir. Hayat risklerle doludur. Peki, paramızı ne yapmalıyız? Paramızı gelir getiren güvenli bir yerde değerlendirmemiz gerekli. Bir başka ifade ile yatırım yapmanız gerekli. Örneğin paramızı bir bankada vadeli mevduat hesabına yatırabilir ve faiz geliri elde edebiliriz. Paramızı bir bankaya yatırmak dışında da çok çeşitli yatırım araçlarında değerlendirebiliriz. Örneğin, arsa ve ev gibi gayrimenkuller de birer yatırım aracıdır. Paramızla ev ve arsa alabileceğimiz gibi benzer şekilde, döviz veya altın alarak da yatırım yapabiliriz. Öte yandan, paramızı sermaye piyasalarında da değerlendirerek, tasarruflarımızı farklı risk-getiri bileşenleri olan araçlarda daha esnek bir şekilde yatırıma yönlendirebiliriz. Bunun için hisse senedi, özel sektör tahvili, devlet tahvili, yatırım fonu katılma belgesi gibi pek çok yatırım aracından birini veya birkaçını seçmemiz yeterli. Bu projede Hisse Senedi anlatılmaya çalışılmıştır. I. BÖLÜM HİSSE SENETLERİ Hisse Senedi Nedir? Hisse Senedi; sermayesi paylara bölünmüş şirketler tarafından çıkarılan, ortaklık sermayesine katılma payını temsil eden, payların dolaşımını sağlayan ve kanuni şekil şartlarına uygun olarak hazırlanan kıymetli evrak olarak tanımlanmaktadır. (KAYGUSUZ, ASLAN, & KEPÇE, Mayıs-2013/ 2. Baskı), Genel Muhasebe, S.150. Hisse senetleri ortaklığın tescil edilmesinden sonra çıkarılır. Daha önce çıkarılan hisse senetleri hükümsüzdür. Ortaklığın sermaye artırımına gitmesi halinde de durum aynıdır. Ortaklar tarafından istenmedikçe hisse senedi çıkarılması zorunlu değildir. Hisse senetlerinin çıkarılmamış olması, hisselerin devir kabiliyetine tesir etmediği gibi, hisselerin rehin ve haciz gibi işlemlere konu olmasını da engellemez. Ancak menkul kıymetleri halka arzedilen anonim ortaklıklarda satış sırasında verilen geçici ilmühaberlerin en geç üç ay içinde hisse senetleriyle değiştirilmesi gerekir. Ortak sayısının 100'den fazla olduğu herhangi bir şekilde tesbit olunan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır. (CANOĞLU, Hisse Senetleri), http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf Pay alan yatırımcı şirkete ortak olur. (BUDAK & FİKİRKOCA), Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası, http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf Her sermaye şirketi hisse senedini çıkarma yetkisine sahip değildir. Sermaye Piyasası Kurulundan izin alan sermaye şirketleri hisse senedi çıkarabilir. Hisse Senedi Çıkarabilecek Kurumlar Anonim şirketler Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler Özel kanunla kurulmuş kurumlar (T.C. Merkez Bankası, Kamu İktisadi Teşekkülleri, sigorta şirketleri, bağlı ortaklıklar) Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladığı Haklar, Getirileri ve Sorumlulukları Yatırım aracı olarak hisse senedini seçen kişi ve kuruluşlar kazanç sağlamak yanında bazı sorumlulukları da yerine getirmelidirler. Bu hak ve sorumluluklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir. (Hisse Senedi), http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html Hisse senetleri sahiplerine, Ortaklık hakkı, (Sermaye Piyasası Araçları), http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null Yönetime katılma (oy) hakkı (Şirket genel kurullarına katılıp, alınacak kararlar için oy kullanma hakkı) (Hisse Senetleri), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG49 Kar payı (temettü) ve temettü avansı alma hakkı, (Sermaye Piyasası Araçları) Rüçhan hakkı(Yeni pay alma hakkı) (Şirket’in gerçekleştireceği sermaye artırımı nedeniyle ihraç edeceği yeni payları öncelikli olarak alma hakkı), Bedelsiz pay alma hakkı (Şirket’in içkaynaklardan (yeniden değerleme fonu, olağanüstü yedek akçe v.b. ) yapacağı sermaye artırımlarında, sahip olduğu pay oranı çerçevesinde katılma hakkı), Tasfiyeden pay alma hakkı,(Şirket’in tasfiye olması durumunda tasfiye sonucuna payı oranında katılma hakkı) Bilgi edinme hakkı,(Yönetim kurulunun düzenleyeceği faaliyet raporu, denetim kurulunun düzenleyeceği denetim kurulu raporu, bilanço, gelir tablosu ve kar dağıtım tablosunu inceleme hakkı, genel kurulda soru sorma hakkı, denetçilere şikayet etme hakkı v.b.) (Hisse Senetleri) 1.3.1. Kâr Payı (Temettü) Geliri Elinde hisse senedi bulunduran kişilerin hisse senedinin ait olduğu şirketten "kar payı" (temettü) isteme haklan vardır. (Şirket faaliyet sonucu karlıysa.) 193 sayılı GVK söz konusu kar paylarını elde edenler açısından "Menkul Kıymet Geliri" olarak tanımlamıştır. (GVK. md. 75/ 1). (ÇANKAYA), MENKUL KIYMET GELİRLERİNİN KAYITLANMASI-VERGİLENDİRİLMESİ- II, https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=12&cad=rja&uact=8&ved=0CDIQFjABOAo&url=http%3A%2F%2Farchive.ismmmo.org.tr%2Fdocs%2Fmalicozum%2F34MaliCozum%2F12-ISLAMCANKAYA48.doc&ei=bc5eU_jOH4rEPMvLgegF&usg=AFQjCNGePq1imCgDN-wNJ8DDmgkNUb-Ajw&sig2=YarNdxrLsFYhMe2qPbtCiA Şirketlerin yıl sonunda elde ettikleri karın dağıtılmasından elde edilen gelirdir. Hisse senedi Borsa'da işlem gören şirketler kar dağıtıp, dağıtmamak konusunda serbesttir. Borsa şirketleri karını nakden veya temettünün sermayeye ilavesi suretiyle hisse senedi ihraç ederek dağıtabilir. Hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen halka açık şirketler ise dağıtılabilir karın yarısından az olmamak üzere belirlenecek birinci temettüyü nakden dağıtmak zorundadır. (Hisse Senetleri) İşletme kâr ettiği zaman hisse senedi sahibi olan ortak bu kâra hissesi oranında ortak olur. Ancak risk göz önüne alınırsa işletmenin her zaman kâr etmeyeceği de bilinmelidir. İşletme kârından kanunen ayrılması gereken tutarlar ayrılmadıkça ortakların temettüleri dağıtılamaz. (Hisse Senedi) 1.3.2. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı) Her pay sahibi, yeni çıkarılan payları, mevcut paylarının sermayeye oranına göre, alma hakkını haizdir. (TTK Madde 461. Rüçhan Hakkı), http://www.ticaretkanunu.net/ttk-madde-461/ Pay sahibinin, şirketin bedelli sermaye artırımına öncelikli katılma hakkıdır. Rüçhan hakkı kullanım süresi en az 15, en çok 60 gündür. (Pay Sahibinin Hakları), http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari Ortağın mevcut sermayedeki payı oranında arttırılan sermaye kısmından da aynı oranda pay alma hakkını ifade etmektedir. Bu hak, şirketin Spk’nın belirlediği bir süre içinde, eski hisse senetlerinin şirkete ibrazı yoluyla kullanılır. Rüçhan hakkı ortak yönünden kâr ve tasfiye payına katılma ya da oy hakkı gibi kazanılmış bir hak değildir. Rüçhan hakkı iki şekilde ortadan kaldırılabilmektedir. Esas sermaye sisteminde genel kurul, kayıtlı sermaye sisteminde esas sözleşmeyle yetkili kılınmış ise yönetim kurulu rüçhan haklarının kullanımını kısıtlayabilir veya kaldırabilir. (Rüçhan Hakkı Nedir?), http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/ Genel kurulun, sermayenin artırımına ilişkin kararı ile pay sahibinin rüçhan hakkı, ancak haklı sebepler bulunduğu takdirde ve en az esas sermayenin yüzde altmışının olumlu oyu ile sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Özellikle, halka arz, işletmelerin, işletme kısımlarının, iştiraklerin devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebep kabul olunur. Rüçhan hakkının sınırlandırılması ve kaldırılmasıyla, hiç kimse haklı görülmeyecek şekilde, yararlandırılamaz veya kayba uğratılamaz. Nisaba ilişkin şart dışında bu hüküm kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu kararına da uygulanır. Yönetim kurulu, rüçhan hakkının sınırlandırılmasının veya kaldırılmasının gerekçelerini; yeni payların primli ve primsiz çıkarılmasının sebeplerini; primin nasıl hesaplandığını bir rapor ile açıklar. Bu rapor da tescil ve ilan edilir. Rüçhan hakkı devredilebilir. Şirket, rüçhan hakkı tanıdığı pay sahiplerinin, bu haklarını kullanmalarını, nama yazılı payların devredilmelerinin esas sözleşmeyle sınırlandırılmış olduğunu ileri sürerek engelleyemez. (TTK Madde 461. Rüçhan Hakkı) Örnek, 50 000 TL sermayeli bir anonim şirketin paylarının her birinin itibari değeri 10 TL dir. Dolayısıyla sermayeyi 5000 adet senet temsil etmektedir. Şirketin sermayesi 50000 TL den 100000 TL ye artırılması halinde her pay sahibinin her bir payı için 1/5000 oranında artırılan sermayeye iştirakte öncelik alım hakkı vardır. Bir ortağın elinde 1000 hisse var ise şirketin (1000*10=20000) %20 paylı ortağıdır. Bu ortak artan sermayeden (50000 * %20) 1000 hisse alma hakkı vardır. Dolayısıyla bu ortak rüçhan hakkını kullanması sonucu 10000 TL şirket sermayesine karşılık gelen yeni payı iktisap etmesi sonucu şirkete 2000 adet hisse ile sermayenin 20000 TL si bu ortağa ait olacaktır. Sonuçta sermaye artırımında bu ortağın şirketteki payı itibari değer olarak artmış ancak oran olarak %20 olup değişmemiştir. (Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı)), http://huseyinust.com/konu-yeni-pay-alma-hakki-ruchan-hakki.html 1.3.3. Yönetime Katılma ve Oy Hakkı Hisse senedi sahibi olan yatırımcı şirket yönetim kurulu seçimlerinde seçmen ve aday olarak yönetime katılabilir. Ancak oy kullanımı hisse ile orantılı olduğu için işletmede her zaman fazla hissesi bulunan kişilerin söz hakkı daha fazladır. Her hisse bir oyu ifade eder. Bu durumda %51 hisseyi elinde bulunduranlar yönetime sahip olabilirler. (Hisse Senedi) Fakat, sermayenin geniş bir tabana yayılması halinde, yönetim hakkı çoğu örneklerde ilginç bir görünüm almakta ve bazı şirketlerde %10'luk oy ile yönetimin ele geçirilebildiği görülmektedir. Gerek ana sözleşmeye konulacak özel hükümlerle, gerek bazı hallerde yasal müdahalelerle azınlık paylarının yönetimde seslerini duyurabilmeleri sağlanabilmektedir (TTK, md. 341, 348, 349, 366, 367). Öte yandan, TTK’nın 341, 348, 356, 359, 366, 367 ve 377 inci maddelerinde esas sermayenin en az onda birini temsil eden pay sahiplerine tanınan haklar, SPK’nın 11. maddesi hükümlerine göre halka açık anonim ortaklıklarda, ödenmiş sermayenin en az yirmide birini (yani %5’ini) temsil eden pay sahipleri tarafından kullanılabilmektedir. (HİLAL), HİSSE SENEDİ SATIN ALMADA FİNANSAL BİLGİ SİSTEMİNİN ETKİSİNİN ANALİZİ, http://eprints.sdu.edu.tr/371/1/TS00531.pdf Her pay, sahibine en az bir oy hakkı vermektedir. Buna aykırı olmamak şartıyla payların sahiplerine vereceği oy hakkının sayısı esas sözleşme ile belirlenebilmekte, bir payın oy hakkı artırılabilmektedir. (Pay Sahibinin Hakları) Ancak her pay sahibine ait oyların sınırlandırılması mümkün değildir. Bununla birlikte Sermaye Piyasası Kanunu ile getirilen düzenlemeyle anonim ortaklıklar esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, kar payı imtiyazı sağlayarak, oydan yoksun paylar ihraç edebilir ve bunları temsil eden hisse senetlerini halka arz edebilir (SPK, md.14/A). (HİLAL) 1.3.4. Bilgi Alma Hakkı Pay sahipleri istedikleri zaman şirket sırları dışındaki genel bilgileri edinme hakkına sahiptirler. (Hisse Senedi) Pay piyasalarında yatırımcının şirketle ilgili bilgilere ulaşabilmesi esastır. Pay sahibinin bilgi alma hakkı, esas sözleşme veya şirket kararı ile engellenemez veya sınırlandırılamaz. Halka açık şirketler, şirketin durumuyla ilgili önem arz eden her türlü bilgiyi/haberi en hızlı şekilde kamuya açıklamakla yükümlüdür. Şirketler ayrıca bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarını da üçer aylık dönemlerle kamuya açıklamaktadırlar. (Pay Sahibinin Hakları) 1.3.5. Sır Saklama Sorumluluğu Pay sahibi hem ortaklığın devamı sırasında hem de ortaklıktan ayrıldıktan sonra şirket sırlarını saklamak ve açıklamamakla mükelleftir. (Hisse Senedi) 6762 sayılı kanunun 363/2.maddesinde sır saklama yükümlülüğü dar bir çerçevede düzenlenmişti. Buna göre, ortağın bilgi alma hakkının sınırı, şirket sırlarıdır. Yeni Kanunda bu düzenleme yer almamakta olup 437/4.maddeye göre pay sahipleri defter ve yazışmalardan öğrendiği şirket sırlarını açıklamamakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğe aykırı davrananlar, şirketin maddi ve manevi zararlarını tazmin etmekle yükümlü olup ayrıca 562. maddeye göre de adli para cezasıyla cezalandırılırlar. (Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri), http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF 1.3.6. Taahhütleri Yerine Getirme Sorumluluğu Pay sahibi işletme kuruluşunda ve sermaye artırımı esnasında taahhüt ettiği tutarları zamanında ödemekle sorumludur. Aksi halde cezai işleme maruz kalabilirler. (Hisse Senedi) Hisse senetleri, bir ortaklık senedi olarak sahibine bazı haklar sağlamakla beraber, bazı mali sorumlulukları da beraberinde getirir. Gerek yeni kuruluşta, gerekse sermaye artırımında, iştirak taahhüdünde bulunan bir ortak taahhüdünü yerine getirmekle yükümlüdür. Taahhüt ettiği hisselerin apellerini şirket yönetim kurulunun tespit ettiği tarihlerde yatırmak zorundadır. Apel borçlarını zamanında ödemeyenlerden temerrüt faizi talep edilebilir. Bu ortaklar ortaklıktan çıkarılabilirler, yatırdıkları miktar üzerindeki haklarını kaybedebilirler, cezai şartlara muhatap olabilirler, hatta tazminat ödemek durumunda kalabilirler. Sermayesi tamamen ödenmemiş bir şirket iflas eder veya tasfiyeye tabi tutulursa, şirketin borçlarını ödeyebilmesi için hisse sahiplerinden taahhütlerinin henüz ödemedikleri kısmı talep edilebilir. Böylece, hisseleri devralan aynı taahhütleri de devralmış olur. Ancak, hisse senedi sahibinin mali sorumluluğu sadece hisse senedi sahibi olmaktan ziyade kuruluşa veya sermaye artırımına iştirak ederken imzaladığı taahhütnameden ileri gelmektedir. Hiçbir taahhütname imzalanmadan portföy yatırımı yapan bir kimsenin sahibi bulunduğu tamamı ödenmiş hisse senetlerinden dolayı herhangi bir mali sorumluluğu söz konusu değildir. Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı hisse senetlerini elinde tutan kimse, pay defterine kaydedilmekle şirkete karşı geri kalan bedeli ödemekle yükümlü olur. Diğer yandan, söz konusu, mali sorumluluk da, kuruluş veya sermaye artırımı dolayısıyla iktisap edilen senetlerin nominal değeri ile sınırlıdır. (HİLAL) 1.3.7. Sözleşme Şartlarına Uyma Sorumluluğu Pay sahibi ortaklık sözleşmesinde belirtilen ve altına imzasını attığı tüm kurallara uymak ve sorumluluklarını yerine getirmek zorundadır. (Hisse Senedi) 1.3.8. Sermaye Kazancı Zaman içinde hisse senedinin değerinde meydana gelen artıştan elde edilen gelirdir. (Sermaye Piyasası Araçları) Şirketin gelişmesine bağlı olarak zaman içinde hisse senedinin değerinde ortaya çıkan artıştan kaynaklanan sermaye kazancı gelişmiş sermaye pazarlarının bulunduğu ülkelerde kâr payı gelirleri ile dengeli bir gelişme göstermektedir. Türkiye’de ise kâr payı gelirleri çok düşük düzeylerde kalmakta hisse senedi yatırımlarında sermaye kazancı beklentisi ön plana çıkmaktadır. Şirketler dağıtacakları kâr payı oranlarını açıklarken, dağıtılan kâr payının, hisse senedinin nominal değerine oranını belirtmektedir. Örneğin, İMKB’de işlem gören ve hisse senedinin nominal değeri 10 YTL, piyasa değeri 100 YTL olan bir şirket 5 YTL hisse başına kâr payı oranını %50 olarak ilan etmekte, oysaki senedin o andaki Pazar değerine göre kâr payı verimi yalnızca %5 olmaktadır. (HİLAL) 1.4. Hisse Senedi Türleri Hisse Senetleri çeşitli açılardan bölümlenebilir. Yazılı olduğu kişi açısından: Taşıyana (hamiline) yazılı hisse senedi, Nama yazılı hisse senedi, Sahiplerine sağladığı haklar açısından: Adi hisse senedi, İmtiyazlı hisse senedi, Temsil ettikleri sermayenin ödeniş biçimine göre: Ayni hisse senedi, Nakdi hisse senedi, olarak bölümlenir. (SEVİLENGÜL, 2005-12.Baskı), Genel Muhasebe, S.199. İmtiyazlı hisse senetleri ABD başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde en çok işlem gören hisse senedidir. Ama Türkiye’de mevzuatlar gereğinde imtiyazlı hisse senedi türüne izin verilmemektedir. Ayrıca şirketler ve yatırımcılar bu hisse senedini yatırım aracı olarak kullanamamaktadır. (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası), http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/ 1.4.1. Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri TTK’nın 409. maddesine göre, hisse senetleri hamiline ve nama yazılı olabilir. Ana sözleşmede aksine hüküm bulunmadıkça hisse senetlerinin nama yazılı olması gerekir. Anonim şirketler, hisse senetlerinin bir kısmını hamiline, bir kısmını da nama yazılı olarak ihraç edebilirler. İhraç edilecek hisse senetlerinin ne kadarının nama, ne kadarının hamiline yazılı olacağı ve bunların hangi ortaklara tahsis edileceği ana sözleşmede açıkça gösterilir. Nama yazılı hisse senetlerinde, hisse sahibinin adı, soyadı ve adresinin, senet karşılığında ödemiş olduğu tutarın yazılması zorunludur. Bu senetler, şirketin pay defterine kaydedilir. (YEŞİLKAYA), Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi, https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bv.59026428,d.bGE Kıymetli evrak üzerinde sahibinin ismi belirtiliyorsa nama yazılı, isim belirtilmiyor ve elinde bulunduran kişiye alacak hakkı tanıyorsa hamiline yazılı hisse senedidir. (Hisse Senedi) Nama yazılı hisse senedi sahipleri ortak sayısının tespitinde, mal varlığının korunmasında, hisse senedinin kaybolmasında diğerlerine göre üstünlüğe sahiptir. Hamiline yazılı hisse senetlerinde ise gerçek anonimliği sağlama, devir kolaylığı, tasarruf sahibi açısından gizlilik temin etme gibi çeşitli üstünlüklere sahip olunur. (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası) Hamiline yazılı hisse senetlerinde devir işlemi teslimle tamamlanmış olmaktadır. Nama yazılı hisse senetlerinin devri ciro edilmiş senedin devralana teslimi ile olur. Nama yazılı hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebilmesi için, ihraçcı yönetim kurulu nama yazılı payların devrinin beyaz ciro yapılabilmesine dair karar almalıdır. (Hisse Senetleri) Nama yazılı kıymetli evraklar daha güvenlidir. Senet kaybedilirse ya da kötü niyetle başka birinin eline geçerse hamiline yazılı senet kolaylıkla elden çıkarılabilir. Çünkü senedin hak sahibi onu elinde bulunduran kişidir. Hamiline yazılı senetlerin devri teslim ile nama yazılı senetlerin devri ciro ile olur. Kıymetli bir evrak üzerindeki hakkın başkasına devredilmesi için yapılan işleme ciro denir. İki tür ciro vardır. Tam Ciro: Devir edilen kişinin ad ve soyadı yazılarak "ödeyiniz" yazılır ve devreden kişi tarafından imzalanır. Beyaz Ciro: İsim belirtilmeden, sadece "ödeyiniz" yazılır ve devreden kişi tarafından imzalanır. (Hisse Senedi) 1.4.2. Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri Hisse senetleri ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa sahiplerine eşit haklar sağlarlar. Bu tip hisse senetlerine adi hisse senetleri denir. Bir kısım hisse senetleri ise adi hisse senetlerine göre kâra katılmada, yönetim ve denetim kuruluna üye seçiminde, oy hakkında ve benzeri konularda ana sözleşmeye dayanarak sahiplerine imtiyazlı haklar tanıyabilir. Bir anonim ortaklıkla çeşitli imtiyazlara sahip hisse senetleri bulunuyorsa bunlar farklı grup isimleriyle adlandırılırlar (A grubu, B grubu, C grubu gibi) ve Borsa'da farklı işlem sıralarında işlem görürler. (Sermaye Piyasası Araçları) 1.4.3. Nakit Hisse Senedi Bedeli nakden ödenen hisse senedidir. Bu hisse senetlerinin sahipleri her yıl dağıtılan kardan ellerindeki senet miktarınca pay alırlar. Ortaklığın son bulması halinde borçlar tamamen ödendiğinde, hisse senetlerinin nominal değeri kendilerine geri verilir. Kalan aktif bakiye senet miktarıyla orantılı olarak sahipleri arasında dağıtılır. Şayet ortaklığın devamı sırasında kazançlardan ayrılan fonlarla sermaye ödemesine gidilmişse, ellerinde bulundurdukları hisse senetleri oranında bu ödemeye katılırlar. Ortaklığın devamı sırasındaki bedava hisse senedi dağıtımına katılmak ya da sermaye arttırılmasında hisse senedi taahhüdünde kendilerine öncelik tanınması gibi avantajlara sahiptirler. Senetleri sözleşmenin zorunlu kıldığı asgari bedeli ödemeleri koşulu ile başkalarına devredebilirler. Ortaklığın kuruluş, adi ve fevkalade hissedarlar toplantılarına katılırlar ve kendilerine yasal yönden zorunlu belgelerin gösterilmesini isteyebilirler. 1.4.4. Ayin Hisse Senedi Ayın olarak getirilen değerlerin karşılığıdır. Ayın hisse senetleri sahiplerine nakit hisse senetlerinin sahiplerine tanınan hakları sağlar Ancak bu senetlerin ortaklığın kuruluşu sırasında bedellerinin tamamen ödenmesi zorunlu olduğu halde nakit hisse senetleri için dörtte bir ödeme ile yetinilebilir. Ayrıca, aynı hisse senetlerinin ortaklığın kuruluşundan itibaren iki yıl geçmedikçe devir ve temliki mümkün değildir. Bundaki amaç sermaye olarak konan elemanların değerlerinin takdirinde bir hata ya da hile yapılması halinde, sonuçtan doğrudan doğruya aynî sermaye koyan hissedarların sorumlu tutulmasıdır. Ayın karşılığı hisse senetlerinin iki yıl süre ile nama yazılı olması gerekir. (CANOĞLU, Hisse Senetleri), Hisse Senetleri, http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf 1.4.5. Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri Bazı hisse senetlerine sermaye artırımı yoluyla veya üçüncü şahıslarca satın alınmak suretiyle sahip olunabilir. Bu tür hisse senetleri bedelli hisse senetleridir. (YEŞİLKAYA) Şirketlerin sermaye artırımı karşılığında çıkardıkları hisse senetlerini nominal değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmak suretiyle gerçekleştirdikleri sermaye artırımına denir. Söz konusu hisse senetleri ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan hakkının kullandırılması), ortaklar dışındaki yatırımcılara da satılabilir (rüçhan haklarının kısıtlanması). Bedelli sermaye artırımına katılım belli bir süre ile sınırlıdır. (Sermaye Sistemi), https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv.59378465,d.Yms Öte yandan, uygulamada işletme fonlarının (kâr ve/veya sermaye yedeklerinin) sermayeye ilave edilmesi suretiyle başka bir deyişle şirket ortaklarınca herhangi bir ödeme veya taahhütte bulunulmamasına rağmen hisse senedi edinilmesi mümkündür. Buna göre şirket fonlarının sermayeye ilave edilmesi sonucunda elde edilen hisse senetleri, bedelsiz hisse senedi olarak adlandırılır. (YEŞİLKAYA) Anonim ortaklıkların, iç kaynaklarından yaptıkları sermaye artırımı karşılığı çıkardıkları hisse senetlerini bir bedel almaksızın ortaklarına dağıtarak gerçekleştirdikleri sermaye artırımlarıdır. Bedelsiz hisse senedi alma hakkı bir süre ile sınırlandırılamaz. Bedelsiz Sermaye Artırımı şirketlere ek bir finansman kaynağı sağlamamaktadır. Ancak, Bedelsiz Sermaye Artırımının en önemli avantajlarından biri emisyon primi ile iştirak ve duran varlık satış karı kalemlerinden yapılan sermaye artırımlarının şirketlere sağladığı vergi avantajıdır. Diğer bir avantaj ise şirketlerin enflasyon karşısında erimiş olan sermayelerini güncelleyebilmeleridir. Bedelli Sermaye Artırımı esas olarak şirketlere ek bir finansman kaynağı sağlar. Bedelli Sermaye Artırımı yoluyla şirketler faaliyet hacimlerinin büyümesine paralel olarak sermaye ihtiyaçlarını karşılarlar. Yeni yatırımlar sonucunda şirketlerin fon ihtiyacı içinde olması ve ihtiyaç duyulan fonlar şirketleri Bedelli Sermaye Artırımına iter. (Sermaye Sistemi) 1.4.6. Primli – Primsiz Hisse Senetleri TTK’ya göre, hisse senetleri, itibari değerlerinin altında bir bedelle çıkarılamaz. Bununla beraber, şirket ana sözleşmesinde açıkça belirtilmek suretiyle itibari değerinden daha yüksek bir bedelle ihraç edilebilir. (YEŞİLKAYA) Üzerinde yazılı değer ile diğer bir deyişle nominal değerden ihraç edilen hisse senetlerine primsiz, nominal değerlerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetlerine primli hisse senedi denir. (Sermaye Piyasası Araçları)  Senedin üzerinde yazılı olan değere nominal (itibari) değer denir. (Hisse Senedi) 1.4.7. Kurucu Payı ( Hisse Senetleri) TTK’nın “İntifa Senetleri” başlıklı 402. maddesi uyarınca daimi kurucuların adlarına çıkarılan, belli bir sermaye payını temsil etmeyen, şirketin yönetimine katılma hakkını vermeyen ve sadece şirket kârına kısmen iştirak imkanı veren hisse senetleri kurucu hisse senetleri olarak adlandırılır. (YEŞİLKAYA) Kurucu pay bir ortaklığın kurulmasında başlangıç çalışmalarını gerçekleştirmek amacıyla teşebbüs veya harcamalarıyla katkıda bulunanlara bir karşılık olarak verilen paydır. Kurucu payları bazen başlangıç risklerini telafi amacıyla ilk hissedarlara da verilir. Kurucu payları ancak ortaklığın kuruluşunda veya sermaye artırımlarında söz konusu olur. İleride sözleşme değişimi ile kurucu payı ayrılamaz. Kurucu payı şu hakları sağlar: Ortaklığın devamı süresince safi kardan belli bir pay, Sözleşmede öngörülmüş ise ortaklığın tasfiyesinde borçlar ödendikten sonra ortaklık sermayesini aşan kısımdan bir pay. Sermayeyi aşan fazla, hissedarlarla kurucu payı sahipleri arasında, ancak hissedarlara daha önce hisse senetlerinin nominal değerinin ödenmesiyle dağıtılabilir. Kurucu payları nominal değeri olmaksızın çıkarılır. Kazançlarda ve bazen de tasfiye fazlasında hak doğuran muhtemel bir alacağı temsil eder. Kurucu payları sahipleri genellikle kanuni yedek akçelerin ayrılmasından sonra safi kara katılırlar. Keza, hissedarlara önce ödenmiş sermayeleri üzerinden kar payı ile yönetim kurulu payları da ayrıldıktan sonra katılma söz konusu olur. Kurucu payları sahipleri yıllık kazancın sadece belli bir kısmına katılma hakkına sahip olup yedek akçelerle bir ilişkileri yoktur. Ancak, ortaklığın dağıtım statüsünde yıllık kar deyimi mevcut değilse, dağıtılmamış kârlardan oluşan yedek akçelerde de hak sahibi oldukları kabul edilmektedir. Kurucu payları ortaklık sermayesinin arttırılması sırasında tahsil edilen çıkarma primlerinden yapılacak dağıtımlara katılma hakkı vermez. (CANOĞLU, Hisse Senetleri) TTK’nın 466. maddesine göre, safi kârdan kanuni yedek akçe ayrılıp, hissedarlara %5 yedek akçe ayrılmadan kurucu ve intifa hisse senedi sahiplerine temettü ödenemez. Ödenecek tutar da kalan kârın %10’unu geçemez. 1.4.8. İntifa Senedi İntifa hisse senetleri, şirket genel kurulunun alacağı kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil etmeyen hisse senetleridir. (YEŞİLKAYA) Ortaklığın devamı sırasında hisse senetlerinin ödenmesi yani bedelinin geri verilmesi halinde, senet sahibi senedin nominal değerini geri alır ve kendisine intifa senedi adı ile yeni bir senet verilir. İntifa senedi tıpkı sermayeyi temsil eden hisse senedi gibi sahibine ortaklık genel kurul toplantılarına katılma hakkı verir. Kendisine sermaye payı geri verildiği için kar payı isteyemez. Ancak, safi karın miktarına göre değişen temettü dağıtımında sahibidir. Ortaklığın tasfiyesinde, sermayeyi temsil eden hisse senetleri sahipleriyle birlikte, henüz ödenmemiş sermaye kısmını aşan aktif fazlasının dağıtımına katılırlar. Ticaret Kanunumuza göre intifa senedi sahiplerine ancak safi kazanca veya tasfiye neticesine iştirak yahut yeni çıkarılacak hisse senetlerini alma hakki tanınabilir. Esas sözleşmede açıklık varsa, intifa senetleri satın alınarak veya ödenerek (itfa) iptal edilebilir. Fakat her ne amaçla olursa olsun intifa senedi ancak anonim ortaklığın kârları veya serbest yedek akçelerden ayıracağı paralarla satın alınabilir. İntifa senetlerinin intifa hakları sözleşme ile belli bir sure tespit edilerek kısıtlanmış ise, bu sure geçmekle intifa senetleri kendiliğinden hükümsüz olur. Bir ortaklık hisse senetlerinin nominal değerini belli bir oran üzerinden itfa usulünü seçtiği takdirde, ancak hisse senetlerinin tüm bedeli geri verildiği zaman intifa senedi çıkarılabilir. Bu takdirde hisse senedi sayısı kadar intifa senedi çıkarılması söz konusu olur. İntifa senetleri sermaye payını geri alan hissedarlardan başka kuruculara, alacaklılara veya bunlara benzer bir nedenle ortaklıkla ilgili olanlara da verilebilir. Bu tür senetler nama yazılı olur. 1.5. Hisse Senedi Türevleri 1.5.1. Katılma İntifa Senedi (KİS) Sermaye Piyasası kurulunun 13 Kasım 1983 gün ve 18220 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan seri III Sayı 10 tebliğinde nitelik ve çıkarma esasları belirlenmiştir. Sermaye piyasasında işlem gören belgelerin çeşitlendirilmesi ihtiyacını karşılama üzere, TTK'nda yer alan intifa senetleri hakkındaki hükümler ve sözleşme serbestisi ilkesine dayanılarak, bir menkul kıymet niteliğinde olan ve nakit karşılığı satılan "Katılma İntifa Senetleri" düzenlenmiştir. Ortaklıklar, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve Tebliğ'de belirlenen olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını sağlayan KİS çıkarabilirler. Bunun için kuruldan izin almak gerekir. KİS, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile, genel kurul kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir. KİS, nama yazılı veya hamiline olarak düzenlenebilir. Ortaklıkların çıkarabilecekleri KİS tutarı, ödenmiş sermayeleri ve yedek akçeleri toplamından çok, bu toplamın altıda birinden az olamaz; bu oranlar içinde kalmak koşuluyla asgari ve azami oranların esas sözleşmede gösterilmesi zorunludur. KİS karşılığı sağlanan meblağ bilançoda, sermaye kaleminin altında ayrıca gösterilir. KİS, üzerinde nominal değer yazılı olarak çıkarılır. KİS’in nominal değeri, 1000 lira ve katları şeklinde, serbestçe belirlenir. KİS, ana sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla primli olarak çıkarılabilir. KİS'e tanınacak tüm haklarla, hisse senetleri ile KİS arasındaki ilişkiler izah namede gösterilir. Çıkarılan KİS tamamen satılmadıkça ve satılmayanlar iptal edilmedikçe yeni KİS çıkarılamaz. KİS sahiplerine kâr dağıtımında aşağıdaki esaslara uyulur: Önce, ödenmiş ortaklık sermayesi ile ödenmiş KİS sermayesinin toplamı içinde KİS sermayesinin toplam sermayeye olan oranı bulunur. Vergi ve birinci kanuni yedek akçe düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir kar içinde, yukarıdaki orana göre KİS sahiplerine düşen kâr payı saptanır. KİS ortaklarına, bu şekilde ayrılan kârdan, Kurul'ca saptanmış olan oran ve miktarda birinci temettü tutarında KİS Kâr payı ödenir. KİS ortağı olanlara birinci temettüye ek olarak sağlanabilecek diğer menfaatler esas sözleşmede düzenlenir. Bilançonun genel kurulca onaylanması, ortaklığı otomatik olarak, KİS'ler açısından kârın dağıtımı yükümlülüğü altına sokar. KİS kâr payının en geç, hesap dönemini izleyen 9 ay içinde ödenmesi gerekir. KİS'in tasfiye bakiyesine katılabileceği esas sözleşmede gösterilir. Bu katılmanın esasları ve koşulları izah namede belirlenir. Ortaklıklar, Kurul tarafından verilen izinler üzerine satışı yapılacak menkul kıymet niteliğindeki KİS'in ihraç değerinin binde üçü tutarında bir ücreti izin belgesinin verilmesinden önce T.C. Merkez Bankası Ankara Şubesi'nde Kurul adına açılan Fon hesabına yatırmakla yükümlüdürler. (CANOĞLU, Hisse Senetleri) 1.5.2. Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS) Ortaklıkların esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri oy hakkı hariç, sahibine kar payından ve istediğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir. (Sermaye Piyasası Araçları) OYHS’lerin nama yazılı olmaları zorunludur. OYHS ihraç eden şirketin yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçileri, genel müdürleri ve yardımcıları, yetki ve sorumluluk bakımından belirtilen görevlere benzer görevde bulunan kişilerle bu kişiler veya ihraççıların yönetim veya denetim ya da sermaye bakımından ilişkili bulunduğu diğer kişi ve kurumlar OYHS'leri satın alamazlar. (YEŞİLKAYA) Oydan yoksun hisse senedi sahiplerinin oy hakkı olmaksızın genel kurula katılma ve bilgi alma hakları bulunmaktadır. ihraççı şirket açısından alternatif kaynak yaratırken, şirketin ortaklık yapısı ve yönetim düzeni korunmaktadır. Yatırımcılara ise alternatif bir yatırım aracı sunulmaktadır. (Sermaye Piyasası Araçları) OYHS ihraç eden şirketin üst üste 3 yıl kâr dağıtmaması veya ilgili mevzuat izin verdiği halde herhangi bir nedenle 1 yıl kâr dağıtmaması halinde, OYHS sahipleri, bu durumun kesinleştiği genel kurul toplantı tarihini izleyen yıl, esas sermayeye katılmaları ile orantılı olarak oy hakkını elde ederler ve buna bağlı olarak imtiyazlı bu paylar adi pay haline dönüşür. (YEŞİLKAYA) Ayrıca esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla, belirlenecek bir süre sonunda bu senetler adi hisse senedine dönüşebilir. (Sermaye Piyasası Araçları) Yönetimin başkalarınca ele geçirilmesi korkusuyla halka açılmak istemeyen ortaklıklara imkan tanımak ve küçük yatırımcıların, yönetimde ağırlıklarını duyurmak değil, kâr elde etmek için anonim ortaklığa katıldıkları düşüncesi ile bu menkul kıymet türü yaratılmıştır. Ancak, kâr paylarından imtiyaz verilmesi ve üç yıl kâr dağıtılmaması halinde bu hisse senetlerinin adi ortaklığa dönüşebilmesi, oydan yoksun hisse senetlerini piyasamızda görmeyi engelleyen unsurlardır. OYHS sahiplerinin genel kurulda oy kullanma haklarının bulunmamasına karşın, bunlar için ana sözleşmede belirtilen oranda kâr payında imtiyaz tanınır. OYHS sahiplerine tanınan imtiyazlı kâr payı ayrılmadıkça, başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay dağıtılmasına karar verilemez. OYHS’lere ilişkin esaslar tebliğinin 18. maddesine göre, OYHS sahipleri için genel kurul benzeri özel bir kurul oluşturulması öngörülmüştür. OYHS sahiplerinin haklarında değişiklik yaratan genel kurul kararları, toplantı tarihinden itibaren en geç 1 ay içinde bu özel kurulca onanmadıkça hüküm ifade etmez. OYHS sahiplerinin haklarını değiştiren veya ortadan kaldıran ya da ihlal eden genel kurul kararlarına karşın, özel kurul toplantı tutanağına muhalefetini yazdıran pay sahibi, gerektiğinde iptal davası açılması için, kararı yönetim kurulu üyelerine ve denetçilere bildirir. Anonim şirketlerin OYHS ihraç edebilmeleri için; a) Ödenmiş veya çıkarılmış sermaye tutarının, kayıtlı sermaye sistemine geçiş için mevzuatta öngörülen asgari ödenmiş sermaye miktarından az olmaması, b) Ana sözleşmelerinde OYHS ihracına ilişkin hüküm bulunması, c) OYHS ihracı için genel kurul tarafından karar alınması, d) Ana sözleşmede OYHS'lere kâr payından ve istendiğinde tasfiye bakiyesinden imtiyaz tanınması ve kâr payında imtiyaz oranının gösterilmesi, e) Şirketin, OYHS ihracı için başvuru tarihinden geriye doğru üst üste 2 yıl, dönem kârı elde etmiş olması, f) OYHS’ye ilişkin esaslar tebliğinin 9. maddesine göre ihraç limiti ile ilgili ilkenin ana sözleşmede gösterilmesi zorunludur. Şirketlerin ihraç edebilecekleri OYHS’lerin itibari değer toplam tutarı, ödenmiş veya çıkarılmış sermayenin yarısını geçmemek üzere ana sözleşmelerinde gösterilir. Limitin belirlenmesinde, daha önce ihraç edilmiş OYHS miktarı hesaba katılır. 1.5.3. Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB) İhraççılar, kâr ve zarara ortak olmak üzere, tüm faaliyetlerin gerektirdiği finansman ihtiyacını karşılamak için; yurt içinde satılmak üzere Türk Lirası üzerinden veya yabancı paraya endeksli, yurt dışında satılmak üzere ise, Türk Lirası veya yabancı para üzerinden ya da yabancı paraya endeksli “Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi” adı altında menkul kıymet ihraç edebilir. Menkul kıymet alım satımı ile iştigal eden ortaklıklar KZOB ihraç edemezler. (YEŞİLKAYA) KZOB ihracında aşağıdaki koşullara uyulması zorunludur: SPK kaydına alınmadan KZOB ihraç edilemez. İhraççı, bir tertip içindeki KZOB'ları bir defada ihraç edebileceği gibi, seriler halinde de satışa sunabilir; ancak bir tertibe ilişkin KZOB'ların tümünün satışının ihraççının uyguladığı yıllık hesap dönemi içinde bitirilmesi zorunludur. KZOB'ların satış süresi her seri için en çok 30 gündür. İhraç edilecek KZOB'ların üzerine, kara ve zarara katılacağı ve bu belgelere kar garantisi verilemeyeceği açıkça yazılır. KZOB'lar hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç edilebilir. KZOB'larda kar ve zarar payı ile vade, ihraççının uyguladığı yıllık hesap döneminin son gününe gelecek şekilde belirlenir. KZOB'larda en kısa vade 1 ay, en uzun vade 7 yıldır. Vade sonlarında KZOB bedelleri defaten ödenir. SPK'ya kayıt başvurusunun, genel kurul kararının alındığı tarihten itibaren 1 yıl, yönetim kurulu kararının alındığı tarihten itibaren 1 ay içinde yapılması zorunludur. KZOB'lar halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilirler. Halka arz edilerek satılmak üzere ihraç edilecek KZOB'lann hamiline, halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilecek olanların ise nama yazılı olarak ihraç edilmeleri şarttır. Halka arz yoluyla satılacak KZOB'ların SPK kaydına alınmasından sonra ihraççı, Kurulca onaylanmış izah nameyi kayıt belgesi tarihinden itibaren 15 gün içinde ticaret siciline tescil ve TTSG'de ilan ettirir. KZOB'ların ihraç sırasındaki satışı ancak, belgeyi çıkaran ihraççı veya ihraççı tarafından yetkili kılınan aracı kuruluşlarca yapılabilir. KZOB'ların halka arz yoluyla satışında da, aracı kuruluş kullanılması zorunludur. İhraççılar, bir yıldan uzun vadeli olup halka arz ettikleri KZOB'ların satış süresinin sonundan itibaren 30 gün içinde, kote edilmeleri isteğiyle bir menkul kıymetler borsasına başvurabilirler. (AKBULAK), Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar, http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=58 KZOB ihraç eden ortaklığın zarar etmesi halinde, vadesi ihraççının bir hesap dönemini aşmayan KZOB’larda zarar payı, KZOB’un nominal değerinden düşülerek ödeme kalan tutar üzerinden yapılır. Vadesi ihraççının bir hesap dönemini aşan KZOB’larda ise zarar payı, bir önceki yıl zarar payı olarak takip eden yıla devredilir ve takip eden yılda kâr edilmesi halinde o yılın kârından mahsup edilir. Zararın nominal değeri aşması durumunda, aradaki fark belge sahibinden tahsil edilemez. Kâr ve zarar ortaklığı belgesinin, kâra iştirakli tahvilde olduğu gibi, ihraç eden açısından en büyük avantajı, hisse senedi gibi şirketin ancak bilançoda kâr varsa kârdan pay vermesi, buna karşılık, verdiği kâr payını faiz gibi masrafa yazıp kurumlar vergisi matrahından düşebilmesidir. Hisse senedinde, ödenen kâr payının vergi matrahından indirilmesi mümkün değildir. (YEŞİLKAYA) 1.6. Hisse Senedinde Fiyat ve Değer Hisse senetlerine ilişkin farklı fiyat tanımlamaları ve fiyat kavramları bulunmaktadır. (Menkul Kıymet Değerlemesi), http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdf Yatırım alternatifi olarak hisse senedi tercih edilmiş ise getirinin takibi için hisse senedi fiyat ve değer tanımlarını bilmek gerekir. (Hisse Senedi) Hisse senetleri çeşitli değerlere ve değer ölçülerine sahiptir. Bunlardan en çok bilinenleri itibari veya nominal değer, ihraç değeri, piyasa değeri, kupür değeri, ikame değeridir. (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası) 1.6.1. Nominal (İtibari) Fiyat Nominal değer; hisse senedinin yazılı olan değeridir. Toplam sermayenin miktarını belirleyebilmek ve bununla ilgili muhasebe kayıtlarını yapabilmek için hisse senedinin ilk çıkarılışı sırasında ortaklık yönetimi tarafından verilen değerdir. (ARSLAN), Hisse Senedi Değerlendirme Modeli ve Mali Tabloların Analizi, http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc TTK'ya göre ülkemizde pay senedinin nominal fiyatı en az 1 Kuruş olabilir ve bu değer, en az birer Kuruş olarak yükseltilebilir. (Menkul Kıymet Değerlemesi) Toplam sermayenin pay sayısına bölümü sonucunda bulunan, sermaye hesabındaki ilk kayıtlara esas teşkil eden ve esas sözleşmede belirtilen hisse değeridir. En küçük kupürlü hisse senedinin üzerinde gösterilen değer olup, Türk Ticaret Kanunu’na göre 500 TL’den az olamaz. Çeşitli şirketlerde itibari değer 500 TL’nin katları halinde değişiklik gösterebilir. ABD başta olmak üzere bazı Anglo – Sakson ülkelerinde hisse senetleri nominal veya itibari değer taşımaz. Hisseler adet olarak ifade edilir ve hisse senetlerinin üzerinde yalnız temsil ettiği hisse senedi adedi gösterilir. Hisse senetleri ilk defa piyasaya sürülürken ihraç eden şirketin arz ve talebi göz önünde bulundurulur ve kararlaştırdığı bir ihraç fiyatı ile satışa sunulur. Satış sonunda elde edilen hasılattan masraflar düşüldükten sonra kalan net meblağ şirketin sermayesi olarak kabul edilir. (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası) 1.6.2. İhraç Fiyatı Hisse senetlerinin, şirket tarafından çıkarılışı aşamasında satışa sunulduğu fiyattır. Türkiye'de, nominal fiyatın altında bir fiyatla hisse senetleri ihraç edilemez, fakat nominal değerin üzerinde bir fiyatla satılabilir. (Menkul Kıymet Değerlemesi) Anglo – Sakson ülkelerinde hisse senetlerinin itibari değeri bulunsa bile, ilk ihraçta bunun altında veya üstünde bir değerle satış yapılabilir. Türkiye’de uygulanan mevzuata göre ilk ihraç en az nominal değer üzerinden yapılabilir ve buna başa baş fiyat denilmektedir. Başa baş fiyatın altında satış yapmak mümkün değildir. Başa baş fiyatın üstünde satış yapıldığı zaman aradaki fark sermaye hesabına kaydedilmez. Anglo – Sakson ülkelerinde belli bir ihraç fiyatı üzerinden ihraç edilen hisse senetlerinin piyasa değeri ilk ihracı takip eden günlerde arz ve talebe göre değişir ve dalgalanır. Sermaye piyasası gelişmiş ülkelerde ilk ihraçlarda çoğunlukla borsada yapıldığından, ilk ihracı takip eden günlerde dalgalanma fiyatı ilk ihraç fiyatının altında veya üstünde oluşabilmektedir. (Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası) 1.6.3. Piyasa Fiyatı Hisse senedinin arz ve talep piyasasında işlem gördüğü fiyattır. Piyasa fiyatı işletmenin durumuna göre yüksek ya da düşük olabilir. (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler), http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf Piyasa değeri, bir hisse senedinin arz ve talebe göre, piyasada oluşan fiyatıdır. Hisse senedinin piyasa değeri ile hisse senedi sayısı çarpılarak, işletmenin piyasa değeri bulunur. Eğer hisse senedi bir borsaya kote olmuşsa, hisse senedinin piyasa değeri, aynı zamanda borsa değeri olmaktadır. Firma Değeri = Piyasa Fiyatı x Hisse Senedi Sayısı 1.6.4. Borsa Fiyatı Menkul kıymet borsalarında işlem gören hisse senetlerinin, borsadaki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyatıdır. Eğer hisse senedi bir borsada işlem görüyorsa, hisse senedinin borsa fiyatı, aynı zamanda hisse senedinin piyasa fiyatını oluşturmaktadır. (Menkul Kıymet Değerlemesi) Hisse senedine talep fazla ise senedin değeri artar. (Hisse Senedi) 1.6.5. Defter Değeri Defter değeri, işletmelerin ortaklarından sağladığı tüm kaynakları ve onlar adına elde ettiği tüm kazançları ifade eder. Diğer bir ifadeyle, özsermaye toplamına, defter değeri denilmektedir. Özsermaye tutarı; ödenmiş sermaye, yedek akçeler, dağıtılmamış karlar, yeniden değerleme değer artış fonu gibi kalemlerin toplamından oluşmaktadır. (Menkul Kıymet Değerlemesi) Bir işletmenin öz sermaye toplamının hisse senetleri sayısına bölünmesiyle bulunur. Bulunan değer hisse senedinin gerçek değeri olup çoğu kez nominal değerden farklıdır. (ARSLAN) Bir firmanın aktif toplamı ile borçları arasındaki fark, özsermaye tutarını verir. Dolayısıyla, defter değeri, hisse başına düşen net varlık tutarının ne olduğu konusunda yatırımcıya bir fikir verebilir, fakat hisse senedi fiyatının ne olması gerektiği konusunda pek belirleyici olduğu söylenemez. Çünkü bilanço, tarihi maliyet esasına göre düzenlenmektedir. Hisse senetleri, genellikle, piyasada defter değerinden daha yüksek bir fiyat üzerinden işlem görmektedir. Defter Değeri = Toplam Varlıklar - Borçlar Hisse Senedinin Defter Değeri = Özsermaye / hisse senedi sayısı (Menkul Kıymet Değerlemesi) 1.6.6. Tasfiye Değeri Bir işletmenin varlıklarının teker teker satılması halinde bulabileceği değer şeklinde tanımlanmaktadır. (ARSLAN) Şirketin dağılması halinde tüm varlıklardan borçlar düşüldükten sonra kalan tutarın hisse senedi sayısına bölünmesi ile bulunan tutardır. (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler) Hisse senedinin tasfiye değeri, firmanın iflas etmesi durumunda hisse senedi sahiplerine düşecek tutarı göstermektedir. Tasfiye Değeri = Varlıkların Tasfiye Halinde Oluşan Değer – Borçlar Hisse Senedinin Tasfiye Değeri= Tasfiye değeri / hisse senedi sayısı (Menkul Kıymet Değerlemesi) 1.6.7. İşleyen Teşebbüs Değeri İşletmenin çalışır halde devri durumunda sağlayacağı gelir hesaplanarak bulunan değerdir. (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler) Bu değer, tasfiye değerinde olduğu gibi, varlıkların değerinden borçlar düşüldükten sonra kalan tutarın hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunmaktadır. Tasfiye değeri ile işleyen teşebbüs değeri arasındaki fark, varlıkların değerinin hesaplanma şeklinden kaynaklanmaktadır. Tasfiye durumunda, varlıkların değeri, iflas masasının belirleyeceği bilirkişilerce belirleneceğinden ve zorunlu bir satış durumunu ifade ettiğinden, piyasa değerinin çok altında olacaktır. İşleyen teşebbüs değerinde, varlıkların cari piyasa değerleri dikkate alınmakta ve bu değere, firmanın itibarını, pazar payını, markasının piyasadaki imajını ifade eden peştamallık (goodvuill) değeri de ilave edilmektedir. Dolayısıyla, tasfiye değeri, hisse senedinin minimum değerini ifade ederken, işleyen teşebbüs değeri de hisse senetlerinin maksimum değerini göstermektedir. 1.6.8. Alternatif Gelir Değeri Ortaklar tarafından işletmeye konan sermayenin işletme içinde kullanılmayıp, başka bir yatırım alanında değerlendirilmiş olması halinde elde edilecek alternatif gelirden bir hisseye düşen gelir tutarıdır. 1.6.9. Yeniden Tesis Etme Değeri Firmanın bugün kurulması halinde katlanılacak maliyetten, firmanın borçları düşülmekte ve kalan tutar hisse senedi sayısına bölünerek her bir hisse senedinin yeniden tesis etme değeri bulunmaktadır. Bu yaklaşıma, "yerine koyma maliyetine göre özsermaye değeri" de denilmektedir. (Menkul Kıymet Değerlemesi) 1.6.10. Gerçek Değer Yatırımcının tüm koşulları dikkate alarak hisse senedi için belirlediği değerdir. (Hisse Senedi) Gerçek değer, yatırımcıların işletme için ödemeye razı oldukları piyasa değeridir. Bir hisse senedinin gerçek değeri, o işletmenin varlıkları, karlılık durumu, dağıtılan kar payları, sermaye yapısı gibi değişkenlerin belirlediği değer olarak tanımlanabilir. Hisse senedinin gerçek değerinin belirlenmesinde, firmanın geçmiş yıllara ait performansı dışında, geleceğe ait beklentiler ve bu beklentilerin hisse başına getirilere nasıl yansıyacağı da dikkate alınmaktadır. Gerçek Değer-Pazar Değeri Hisse senetlerinin değerlemesi onun gerçek değerinin bulunmasını amaçlamaktadır. Bir varlığın daima gerçek değeri etrafında bir değere sahip olacağı ve eğer piyasa fiyatı gerçek değerinden sapsa bile belirli bir zaman içinde tekrar gerçek değerine geleceği kabul edilmektedir. Etkin pazarlarda ise daima gerçek değer ile piyasa değeri birbirine eşittir. Hisse senetlerinin değerlemesi sonucunda elde edilen değer piyasa değeri ile karşılaştırılarak o senedin ucuz ya da pahalı olduğu konusunda karar verilmekte ve yatırımcılar da buna göre pozisyonlarını almaktadırlar. Karşılaştırma Sonuç Eylem Pazar Değeri > Gerçek Değer Pahalı Sat Pazar Değeri = Gerçek Değer Denge Pozisyonu koru Pazar Değeri < Gerçek Değer Ucuz Satın al Tablo 1.1. Pazar Değeri Gerçek Değer Karşılaştırma-Sonuç-Eylem Tablosu (Menkul Kıymet Değerlemesi) 1.7. Hisse Senedi Değerleme Yaklaşımları 1.7.1. Kâr Payı İskonto Yaklaşımı Hisse senedi değerinin gelecekte beklenen tüm kâr paylarının bugünkü değerine eşit olduğunu saptamasıyla hisse senedinin bugünkü fiyatının hesaplandığı yaklaşımdır. Hisse senedinin sağlayacağı gelirler ise, senedin elde tutulduğu süre içerisinde sağlanması beklenen temettü gelirleri ve gelecekte hisse senedinin devredilmesi durumunda, onun satış fiyatı ile rüçhan hakkı nedeniyle piyasaya göre daha düşük bir fiyattan bedelli veya bedelsiz yeni hisse satın alma hakkından oluşur. Bu yaklaşım göre hisse senedinin bugünkü değerini formülle gösterirsek; Po = [D1/(1+r)]+[D2/(1+r)²]+…….+[Da/(1+r)ª]+[Pa/(1+r)ª] Formülde Po hisse senedinin bugünkü değerini, D hisse başına yıllık temettü tutarlarını, a hisse senedinin elde tutulmak istenen yıl sayısını, r hisse senedi yatırımından beklenen getiri oranını ifade eder, gelecekte beklenen gelirlere ilişkin riskler de r’nin içinde bulunmaktadır. Bu yaklaşımda hisse senedinin bugünkü değeri, temettü gelirlerinin bugünkü değerleri ile senedin gelecekteki fiyatının bugünkü değerinin toplamı biçiminde ifade edilir. 1.7.2. Sabit Oranlı Kâr Payı İskonto Yaklaşımı Bilanço incelemelerinden her yıl sağlanacak hisse başına kâr paylarının sabit bir miktar olacağı sonucu çıkartılırsa, hisse senedi değerini hesaplamada kullanılacak formül şu şekle dönüşür: Po = Da{[1/(1+r)]+[1/(1+r)²]+……..+[1/(1+r)ª] O halde, beklenen yıllık temettülerin sabit olması halinde, hisse senedinin bugünkü değerini gösteren formül şu şekli almaktadır: Po = Da/r 1.7.3. Sabit Oranda Büyüyen Kâr Payı İskonto Yaklaşımı Bu yaklaşım, yıldan yıla bir sapmanın olmamasını değil, aksine, temettülerin ortalama olarak sabit bir hızla artmasını ifade eder. Bu aynı zamanda beklenen temettülerin belirli bir bölümünün firma tarafından tutulacağı ve yatırım faaliyetlerinde kullanılacağı anlamına gelir. Eğer yıllık temettü artış oranının g olduğunu ve bu durumun sonsuza kadar süreceği varsayılırsa hisse senedinin değeri aşağıdaki gibi olur: Po = D1/r-g 1.7.4. Fiyat/Kazanç Oranı Hisse senedinin fiyatı temettü gelirinde beklenen artış oranına bağlıdır. Temettü ise hisse başına kazanç (HBK) – dağıtılmayan kârlardan oluşmaktadır. Firma tarafından dağıtılmayan hisse başına kazanç oranı s ile gösterildiğinde hisse başına kazanç HBK(1-s) dağıtılan kâr payına ya da temettüye eşittir. Buna göre denklem aşağıdaki gibi olur: Po = HBK(1-s)/r-g (HİLAL) 1.8. Hisse Senedinin Şekli Her ülke mevzuatında ulusal mevzuatımızda da belirtildiği gibi herhangi bir hisse senedi üzerinde ihraççı ve paydaşın hak ve yükümlülüklerini ifade eden temel şekil şartları mevcuttur. Ulusal mevzuatımızda bunlar aşağıdaki şekilde sıralanmıştır. Türk Ticaret Kanununun 413. Madde hükmüne göre nama ve hamiline yazılı hisse senetlerinde bulunması gerekli hususlar şunlardır: • Şirketin Ünvanı, • Esas Sermaye Miktarı, • Şirketin Tescil Tarihi, • Senedin Türü (Nama, Hamiline, Adi kurucu vs.), • Senedin İtibari Değeri. Ancak kanunun önerdiği bu şekil şartlarından başka seçimlik olarak, aşağıdaki bilgiler de hisse senetlerine eklenebilir: • Senedin ihraç tarihi, • Esas sözleşmenin bazı önemli ve ilgili maddeleri, • Senedin ihtiva ettiği pay adedi, • Önceki sermaye artırımına ait bilgiler, • Kuponlara ilişkin bilgiler, • Kuruluşu veya sermaye artırımını onaylayan mahkame kararının tarih ve numarası, • Senetlerin tertip, grup ve serisi. (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR), Borsaların Yapısı ve İşleyişi, http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf 1.9. Hisse Senetleri Piyasası Hisse Senetleri Piyasasında birincil ve ikincil piyasa işlemleri gerçekleştirilir. 1.9.1.Birincil Piyasa Hisse senetlerini halka arz eden şirketler ile alıcıların, yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasadır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların, tasarruf sahibinden ihraççı şirkete akışı söz konusudur ve birincil piyasada yapılan hisse senedi satışları sonucunda şirkete nakit sermaye girer. 1.9.2.İkincil Piyasa Menkul kıymetleri ihraçtan (menkul kıymeti çıkartan şirket tarafından yapılan satıştan) alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde hisse senetlerinde hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. İkincil piyasa bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymet borsaları bu tür piyasalara en iyi örnektir. İkincil piyasada el değiştiren menkul kıymetlerden sağlanan fonların bunları çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur. İkincil piyasa, menkul kıymetlerin likiditesini artırarak birincil piyasaya talep yaratmakta ve gelişmesini sağlamaktadır. (Hisse Senetleri Piyasası), http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html 1.9.3. Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar Şirketler halka açılmak ve İMKB’de işlem görmek suretiyle daha uzun vadeli ve daha uygun maliyetli alternatif bir finansman kaynağı sağlamanın yanı sıra kurumsallaşma, yurt içi ve yurt dışında tanınma, ortaklara likidite sağlama ve kredibilite gibi imkânlardan da yararlanmaktadırlar. Şirketlerin sermaye piyasasının sunduğu imkânlardan yararlanmasını sağlamak amacıyla İMKB bünyesinde farklı nitelikteki şirketlerin menkul kıymetlerinin işlem görebileceği çeşitli pazarlar oluşturulmuştur. Bu çerçevede, kotasyon koşullarını sağlayan şirketlerin hisse senetlerinin işlem görebileceği kot içi pazarların yanı sıra, kotasyon koşullarını sağlayamayan küçük ve orta ölçekli şirketlerin hisse senetlerine de işlem görme imkânı veren kot dışı pazarlar bulunmaktadır. (Hisse Senetleri Piyasası), http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf 1.9.3.1. Ulusal Pazar İMKB’nin temel pazarıdır. İstikrarlı şirketlerin işlem gördüğü pazardır. (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler) Ulusal Pazar, borsa kotunda bulunan ve asgari tedavül ölçütlerine haiz şirketlerin hisse senetlerinin güven ve istikrar içerisinde işlem gördüğü pazardır. Borsa Ulusal Pazarında, 30.03.2007 tarihi itibariyle ülkemizin önde gelen 265 kuruluşunun hisse senetleri işlem görmektedir. (Hisse Senetleri Piyasası) Ulusal Pazar’da, kotasyon kriterlerini sağlayan şirketlerin hisse senetleri işlem görmektedir. İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 13’üncü maddesinde düzenlenen kotasyon kriterleri aşağıda özetlenmektedir: Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetlerin kotasyon başvurusunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş bu tür menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması ve ortaklığın; İzahnamede yer alacak mali tablolar ile bağımsız denetim raporlarının Borsa’ya sunulmuş olması, Kuruluşundan itibaren en az 3 yıl geçmiş olması, Finansman yapısının sağlıklı olması, Ortaklığın aşağıda yer alan koşullardan aynı grup içerisinde yer alan koşulların tamamını sağlaması, Esas sözleşmede menkul kıymetlerin devir ve tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını kullanmasına engel olacak kayıtlar bulunmaması, Ortaklığın üretim ve faaliyetlerini etkileyecek önemli hukuki uyuşmazlıkların bulunmaması, Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato istenmemiş olması, Menkul kıymetlerin, piyasadaki mevcut ve muhtemel tedavül hacmi bakımından Borsa yönetimince önceden belirlenecek kriterlere uygun olması, Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile hisse senetler inin hukuki durumunun tabi oldukları mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi. 1.9.3.2. İkinci Ulusal Pazar Hisse Senetleri Piyasası’nda, Ulusal Pazar dışında, kotasyon kriterlerini sağlayamayan şirketler ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler’e (KOBİ) yönelik olarak İkinci Ulusal Pazar faaliyet göstermektedir. İkinci Ulusal Pazar’da, Ulusal Pazar’da aranan kârlılık ve özsermaye gibi kotasyon kriterleri aranmamakta olup, bu pazarda işlem görme şartları hafifletilmiştir. (Hisse Senetleri Piyasası) Gelişmekte ve büyümekte olan küçük ve orta ölçekli işletmelerin hisse senetlerinin işlem gördüğü pazarlardır. (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler) İkinci Ulusal Pazar’ın amacı; Ulusal Pazar kotasyon kriterlerini sağlayamayan şirketler ile gelişme ve büyüme potansiyeli taşıyan KOBİ hisse senetlerinin Hisse Senetleri Piyasası’nda işlem görmesine olanak sağlayarak bu şirketlerin, Hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmek, Hisse senetlerine likidite sağlamak ve böylece söz konusu şirketlere sermaye piyasasından kaynak elde etme imkânı tanıyarak ucuz finansman ve büyüme olanağı yaratmaktır. İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmek için; Başvurunun sermayeyi temsil eden menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması, Ortaklığın halka arz edilen hisse senetlerinin piyasa değeri ile bu hisse senetlerinin ödenmiş veya çıkarılmış sermayeye oranının sırasıyla en az, 5.500.000 TL ve %15 olması ya da 11.000.000 TL ve %5 olması, Hisse senetlerinin tedavülünü engelleyici bir husus bulunmaması kaydıyla, ortaklığın mali ve hukuki durumu, faaliyetleri, hisse senetlerinin tedavül hacmi göz önüne alınarak yapılan değerlendirme sonucunda ortaklık hisse senetlerinin İkinci Ulusal Pazar’da işlem görebilmesine ilişkin olarak Borsa Yönetim Kurulu’nun olumlu karar vermesi, Son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato istenmemiş olması gerekmektedir. Kot dışı pazarlarda işlem gören şirketlerin, kotasyon şartlarını sağlamaları halinde kot içi pazarlara (Ulusal Pazar) alınması mümkündür. (Hisse Senetleri Piyasası) 1.9.3.3. Gözaltı Pazarı Bilgilendirme görevlerini yerine getirmeyen, düzenlemelere uyum sağlamayan şirketlerin hisse senetlerinin işlem gördüğü pazarlardır. (Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler) Gözaltı Pazarı’nın (GP) kuruluş amacı, hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri işlemleri ile ilgili olarak olağandışı durumların ortaya çıkması; hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler tarafından kamunun zamanında, tam ve sürekli olarak aydınlatılmasına ve mevcut düzenlemelere uyum konusuna gerekli özenin gösterilmemesi; yatırımcıların haklarının korunması ve kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite olanağı sunmaktır. Gözaltı Pazarında hisseler aşağıdaki esaslar çerçevesinde işlem görür. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları), http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF İşlem Yöntemi: Gözaltı Pazarı’nda işlem gören menkul kıymetler, SPK’nın 23 Temmuz 2010 tarih ve 21/657 sayılı kararı gereğince C grubunda yer aldığından tek fiyat yöntemiyle işlem görmektedir. (Hisse Senetleri Piyasası) Bu Pazarda günde 1 seans yapılır. Bu yüzden bir günde biri açılış olmak üzere iki kere emir toplama ve fiyat belirleme gerçekleştirilir. Endeks kapsamındaki hisseler en az 5 iş günü ve üzerinde süre ile bu Pazara alındığında, ilgili dönem boyunca ait olduğu endekslerden çıkarılır. Takas işlemleri ile ilgili olarak; Pazarda işlem görecek şirket hisse senetlerinin; nakit ve/veya menkul kıymet bazında, işlemlerden önce Takasbank'a depo edilmesi, pazar açık kaldığı sürece fiziki kıymet hareketinin, fiziki teslim ile sınırlandırılması ve menkul kıymet takasının Takasbank bünyesinde kaydi olarak yürütülmesi istenebilir. Tarihli emirler; ilgili hissenin bir pazardan diğerine geçiş ile ilgili Borsa Başkanlığı duyurusunun Günlük Bülten’de (ve/veya KAP’ta) yayınlandığı tarihi izleyen gün silinir. Diğer İşlem ve Takas Esasları; Ulusal Pazar İşlem Esasları ile aynıdır. Denetim raporları dikkate alınarak; Borsa Yönetim Kurulu, hisse bazında farklı takas ve işlem esasları belirleyebilir. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) Baz Fiyat ve Fiyat Marjları; hisseler en son işlem gördüğü pazarda hesaplanmış son baz fiyat ile işleme açılacaktır. Borsa Başkanı, baz fiyatı farklı tespit edebilir. (Hisse Senedi Piyasaları), http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf 1.9.3.4. Kurumsal Ürünler Pazarı Kurumsal Ürünler Pazarı’nın amacı; menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları hisse senetleri ve borsa yatırım fonları katılma belgeleri ile varantların ayrı bölümler halinde özel bir pazar bünyesinde işlem görmelerini sağlayarak söz konusu menkul kıymetlerin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmek ve böylece Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki pazarların etkinliğini arttırmaktır. Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören Aracı Kuruluş Varantları, Borsa Yatırım Fonları ile her 3 ayda bir yapılan değerlendirme sonucunda halka açık piyasa değerinin art arda iki kez 10 milyon TL’nin altında kaldığı belirlenen Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları zorunlu olarak “Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi” ile işlem görür. Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi ile işlem görmesi zorunlu olan menkul kıymetlerde (Varantlar haricinde), atanmış bir piyasa yapıcı üye olmaması ya da atanmış olan piyasa yapıcı üyenin faaliyetinin sona ermesi durumunda, ilgili menkul kıymet “Tek Fiyat Yöntemi” ile işlem görür. İMKB 100 Endeksi’nde yer alanlar hariç olmak üzere, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda sürekli müzayede yöntemi ile işlem gören menkul kıymetler, talepte bulunan bir üyenin piyasa yapıcısı olarak atanması halinde Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi ile işlem görür. Piyasa yapıcının faaliyetinin sona ermesi durumunda, alternatif işlem yöntemi olarak bu menkul kıymetlerde sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanır. (Hisse Senetleri Piyasası) 1.9.3.5. Yeni Ekonomi Pazarı İMKB'de "Yeni Ekonomi Pazarı" (YEP)’nın oluşturulmasındaki amaç telekomünikasyon, bilişim, elektronik, internet, bilgisayar üretim, yazılım ve donanım, medya veya Borsa Yönetim Kurulu’nca kabul edilecek benzeri alanlarda faaliyet gösteren teknoloji şirketlerinin sermaye piyasasından kaynak elde etmelerini sağlamak ve söz konusu şirketlerin hisse senetlerinin Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize ikincil piyasada işlem görmesini temin etmektir. (Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları), http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf Ulusal Pazarda işlem görme ve takas esasları Yeni Ekonomi Pazarı için de geçerlidir. (Hisse Senetleri Piyasası) 1.9.3.6. Toptan Satışlar Pazarı İMKB'nda Toptan Satışlar Pazarı’nın (TSP) oluşturulmasındaki amaç, önceden alıcıları belirli olan veya olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi işlemlerinin, Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktır. (Hisse Senedi Piyasaları) Toptan Satışlar Pazarı hisse senetlerinin sürekli işlem gördüğü bir pazar değildir. Toptan Satışlar Pazarı "LE" veya “LY” özellik koduyla işleme açılır. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) 1.9.3.7. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları Fon Pazarında borsa yatırım fonlarının işlem görmesi esastır. Sermaye Piyasası kurulunun "Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği"nin 37. maddesine dayanarak Borsa Yönetim Kurulunca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları katılma belgeleri için de Fon Pazarı bünyesinde pazar açılabilir. Borsa Yönetim Kurulu, Fon Pazarında işlem görecek A tipi yatırım fonları katılma belgeleri için farklı emir ve işlem kuralları belirleyebilir. (Hisse Senetleri Piyasası) Borsa Yatırım Fonu (BYF, Exchange Traded Fund (ETF)) bir endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve katılma belgeleri borsalarda işlem gören yatırım fonlardır. Fonun içerisindeki hisse senetleri veya diğer enstrümanlar (altın, bono, döviz vb.) baz alınan endeksin içeriğinin bire bir kopya edilmesi ile oluşturulur. Borsa Yatırım Fonları aynı zamanda hisse senetlerinin yüksek likidite ve kolaylıkla alınıp satılabilme ile yatırım fonlarının riski dağıtma, yatırım yaptığı piyasaların getirilerinden yatırımcıları yararlandırma gibi özelliklerini birleştirir. Borsa Yatırım Fonu katılma belgelerini, hisse senetlerinde olduğu gibi herhangi bir aracı kurum vasıtası ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (İMKB) alıp satmak mümkündür. Borsa Yatırım Fonlarının Borsamız Hisse Senetleri Piyasası bünyesinde işlem görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı başlığı altında “F” özellik kodu ile fon pazarı oluşturulmuştur. 1.9.3.8. Varant Pazarı (Aracı Kuruluş Varantı) Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade eder. Aracı kuruluş varantlarının HSP bünyesinde işlem görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı başlığı altında “V” özellik kodu ile bir varant pazarı oluşturulmuştur ve 13/08/2010 tarihinden itibaren işlem görmektedir. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır. Varantlar; Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş halidir; Borsaya kote edilir ve Pazar açılır. İkinci el piyasada işlem görür. Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır. Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal araçtır. İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç edeceği bir ürün değildir. Tamamen ihraççının şahsi sorumluluğu altındadır. Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da Bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (İhraççıdan) alma ya da (ihraççıya) satma hakkı verir. Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak satın almış durumdadır. Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan ürünlerdir. Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye dayalı olarak çıkartılırlar. Varantların alım ya da satım hakkı verdiği bu finansal araçlar “dayanak” olarak adlandırılır. Varanta bağlı hakkın ilgili olduğu aracın, hisse senedinden (bir ya da daha fazla sayıda) oluşması durumunda “dayanak varlık” ifadesi kullanılırken hakkın ilgili olduğu aracın endeks olması durumunda “dayanak gösterge” ifadesi kullanılmaktadır. Varantların alma ya da satma hakkı verdiği “dayanak varlık” tek bir hisse senedi olabileceği gibi birden fazla hisse senedinden oluşan bir sepet de olabilir. Bu senetler İMKB Hisse Senetleri Piyasasında işlem gören ve İMKB 30 Endeksinde yer alan hisse senetlerinden seçilebilir. (Hisse Senedi Piyasaları) 1.9.4. Hisse Senetleri Piyasalarının İşleyişi ile İlgili Temel Kavramlar Seans Kavramı Bir menkul kıymetin, ilgili olduğu pazarda, işlemlerinin başlatıldığı an ile bitirildiği an arasında geçen süre “Seans” olarak adlandırılır. Borsa'da işlem gören menkul kıymetler, her gün belirli saatler arasında alınıp satılmaktadırlar. Bu işlem sürecine "Borsa Seansı" adı verilmektedir. Aynı pazarda işlem gören tüm menkul kıymetlerden işlem yöntemi aynı olanların seansı aynı anda başlar ve biter. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) İşlem Miktarı Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde alınıp satılan (el değiştiren) menkul kıymet adedidir. (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR) Borsa'da, her işlem günü, her iki seansın işlemleri için ayrı ayrı hisse senedi bazında işlem miktarı yayınlanır. Farklı pazarlarda işlem gören menkul kıymetlerin gerçekleşen işlem miktarları toplandığında, İMKB'nin o günkü işlem miktarı ortaya çıkar. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) İşlem Hacmi Gerçekleşen her sözleşmedeki işlem miktarı ile işlem fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktardır. Tüm hisse senetlerinin işlem hacimleri toplamı, Hisse Senetleri Piyasasının toplam işlem hacmini oluşturur. (Hisse Senedi Piyasaları) Uluslararası borsa karşılaştırmalarında işlem hacmi önemli bir veri ve başarı göstergesi olarak kabul edilmektedir. (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR) İşlem Birimi Bir sermaye piyasası aracının, kendisi ya da katları ile işlem yapılabilecek asgari sayısını ya da değerini ifade eder. Hisse senetleri piyasasında işlem birimi olarak lot kullanılır. 1 lot 1 adet hisse senedi veya 1 TL nominal değerli hisse senedine denktir. Rüçhan Hakkı kuponları için bu 1 TL norm değerdeki hisse senedinin üzerindeki kuponu ifade etmektedir. Borsa Yatırım Fonu işlem sıralarında ise işlem birimi bir adet katılım payı ve katlarıdır. (Hisse Senedi Piyasaları) Varantlarda bir lotta bir adet varant bulunmaktadır. Örnek : 1 lotun 1 adet (1 TL nominal) olduğu hisse senetlerinde miktar bölümüne; 1 hisse satılacaksa, 1 lot olarak girilir. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) Ağırlıklı Ortalama Fiyat Bir sonraki hisse senedi alım satım seansında uygulanacak baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil eden, hisse senedinin miktar ağırlıklı ve küsuratız fiyatıdır. Hesaplamada fiyatı tescil edilen normal emirler dikkate alınır, özel emirler dikkate alınmaz. (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR) Her hisse senedi için her seans öncesinde bir önceki seans işlemleri dikkate alınarak ağırlıklı ortalama fiyat hesaplanır. İşlem günü sonunda, her hisse senedi için aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır: (Hisse Senedi Piyasaları) A.O.F. = Mİ = Gerçekleşen emrin içerdiği hisse senedi miktarı. Fİ = Gerçekleşen emrin satış fiyatı. (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR) Baz Fiyat Bir hisse senedinin seans içinde işlem görebileceği üst ve alt fiyat sınırlarının ve hissede o seans geçerli olacak fiyat adımının belirlenmesine esas teşkil eden fiyattır. Bu fiyat, menkul kıymetin en son işlem gördüğü seans sonunda oluşan ağırlıklı ortalama fiyatın, adım kuralına uygun olmaması durumunda, alt ve üstündeki en yakın “adıma uygun” fiyatlar değerlendirilerek, en yakın olana yuvarlanması ile elde edilir. AOF olası her iki fiyata da eşit uzaklıkta ise yukarıya yuvarlanır. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) Temettü ödemeleri, sermaye artırımları ve şirketlerin bazı devralma-devrolma birleşme vs. durumlarında, baz fiyat Borsa tarafından belirlenerek sisteme girilir. Baz fiyatın belirlenmesinde uygulanacak yöntem Borsa Yönetim Kurulu'nca belirlenir ve günlük bültende yayınlanır. (Hisse Senedi Piyasaları) Referans Fiyat İşlem görülebilecek en üst ve en alt fiyat sınırlarının belirlenmesinde esas teşkil etmeyen, rüçhan hakkı kuponlarının ilk işlem gördüğü seansta işleme baz fiyatla açılmaması nedeniyle, yatırımcılar açısından kuponun yaklaşık değerine ilişkin olarak bir referans olarak kullanılmak üzere, eski hisse senedinin bölünmeden önceki en son işlem gördüğü seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı ve bedelli artırım oranı kullanılarak bulunan bir fiyat türüdür. Bazı şirket birleşmelerinde de, şirketin sırasında tescil edilen bir işlemin gerçekleştiği ilk seans sonuna kadar kullanılmak üzere, Borsa tarafından bir referans fiyat ilan edilmektedir. (İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları) Fiyat Adımı Fiyat adımı, her hisse senedi fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir. Hisse senetlerinin fiyat adımları, baz fiyatlarına göre belirlenir. Emir girilirken bu fiyat adımlarına uymak zorunludur. (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR) Fiyat Değişme Sınırları Borsada işlem gören menkul kıymetler için teşekkül ettirilen pazarlarda arz ve talebin karşılaştırılması, ancak Borsa Yönetimi tarafından belirlenen yöntemle tespit edilen fiyat aralıkları içinde yapılır. (Hisse Senedi Piyasaları) Her hisse senedi için seans içinde işlem görebileceği en düşük (taban) ve en yüksek (tavan) fiyatlar, o hisse senedi için “fiyat aralığı”nı oluşturur. Bu sınırlar, o seansın baz fiyatı temel alınarak hesaplanır. Örneğin İMKB Hisse Senetleri Piyasasında lot, özel emir ve küsürat işlemler için fiyat aralıkları, baz fiyatın % 10 altı ve üstü ile sınırlıdır. Ama rüçhan hakkı kupon pazarında fiyat değişme sınırları %25’tir. (AYDIN, KAYACAN, SAYILIR, TAYLAN, & AFŞAR) Genelde büyük miktarlı ve zaman zaman yönetim değişikliğine dahi sebep olan ve bu yüzden çeşitli ön incelemelere ve izne bağlı olan Toptan Satışlar Pazarı işlemleri de bu %10’luk sınırlamaya tabi değildir. (Hisse Senedi Piyasaları) 1.10. Hisse Senetlerinin Ekonomik Önemi ve İşlevleri Hisse senetlerinin ekonomik işlevleri aşağıdaki gibi özetlenebilir. Hisse senetleri, geniş halk kitlelerinin küçük tasarruflarını büyük işletmeler içinde bir araya getirerek hızlı bir kalkınma için gerekli sermaye birikimini sağlar. Hisse senetleri, üretim araçlarının ve iktisadi işletmelerin mülkiyetini geniş halk topluluklarına dağıtmak suretiyle iktisadi refahı geniş bir tabana yayarlar, daha dengeli bir gelir dağılımı sağlarlar. Hisse senetleri, halkı, ekonomik kararlarda az çok söz sahibi yaparak demokrasinin iktisadi yanını tamamlar. Hisse senetleri, halkın tasarruflarına ek gelir sağlarken bunu faiz yoluyla değil, enflasyona karşı dayanıklı, enflasyonla birlikte değerlenen bir yatırım yoluyla sağlar, hem yatırım, hem de gelirinin değerini enflasyona karşı korur. Hisse senedi, aracıyı ortadan kaldıran bir finansman aracıdır. Bir şirket, yatırım veya işletme sermayesi olarak büyük meblağlı fonlara ihtiyaç duyduğu zaman, bu fonları hisse senedi ihracından başka hangi yoldan sağlasa, bunun bir aracılık maliyeti vardır ve aracılık maliyetinin en yüksek olduğu finansman türü de banka kredisidir. Bankalar kredi işlemlerinden, mevduat toplarken mevduat sahibine verdikleri mevduat faizinin çok üstünde bir faiz alırlar. Çünkü bankacılık sektörü karakter itibariyle masraflı çalışan bir sektördür. (Sermaye Piyasası Araçları) Hisse senedi, teşebbüs faktörü ile sermaye faktörünü öz kaynak esası içinde bir araya getiren tek mekanizma hisse senedi piyasası ve mülkiyet hakkı sağlayan menkul kıymettir. Sonuçta; hisse senetleri ekonomide sermaye akışını sağlarken iki büyük avantaj sağlıyor. Bunlar; ihtiyaç duyulan sermayeyi öz kaynak olarak sağlamak ve ucuza sağlamaktır. Gerçekten hisse senedi ihracı yoluyla sağlanan sermayenin aracılık maliyeti, iyi çalışan bir borsa olduğu takdirde sıfıra yakındır. Hisse senetleri sermaye piyasası içinde işletmelere öz kaynak sağlayan tek sermaye piyasası aracıdır. Hisse senedi dışındaki araçlar yabancı kaynak sağlarlar. Hisse senedinin sağladığı öz kaynak sayesinde işletmelerin öz kaynak/yabancı kaynak dengesi sağlanır ya da bozukluk varsa giderilir. (HİLAL) Kaynakça AKBULAK, Y. (tarih yok). Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgelerine İlişkin Esaslar. 01 14, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/makale-detay.asp?ID=58 adresinden alındı Anonim Şirketlerde Pay ve Pay Senetleri. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.agchukuk.com/dosyalar/6102_sayili_yeni_turk_ticaret_kanununda_anonim_sirketlerde_pay_kavrami_ve_menkul_kiymetler-19.PDF adresinden alındı ARSLAN, K. (tarih yok). HİSSE SENEDİ DEĞERLENDİRME MODELLERİ VE MALİ TABLOLARIN ÖNEMİ. 01 11, 2014 tarihinde http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/59MaliCozum/29%20-%2059%20KAHRAMAN%20ASLAN.doc adresinden alındı AYDIN, N., KAYACAN, M., SAYILIR, Ö., TAYLAN, A. S., & AFŞAR, A. (tarih yok). Borsaların Yapısı ve İşleyişi. 01 15, 2014 tarihinde http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/MSP203U.pdf adresinden alındı BUDAK, A., & FİKİRKOCA, E. (tarih yok). Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası. 01 13, 2014 tarihinde http://www.tspakb.org.tr/tr/Portals/0/KIM/KIM-BASIN/KIM-GUNDEM/TSPAKB%20SORULARLA%20YATIRIM%20BRO%200259890_tek%20sayfa_opt.pdf adresinden alındı CANOĞLU, M. A. (tarih yok). Hisse Senetleri. 01 13, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf adresinden alındı CANOĞLU, M. A. (tarih yok). Hisse Senetleri. 04 28, 2014 tarihinde http://www.legalisplatform.net/Makale/Hisse%20Senetleri.pdf adresinden alındı ÇANKAYA, İ. (tarih yok). MENKUL KIYMET GELİRLERİNİN KAYITLANMASI-VERGİLENDİRİLMESİ- II. 04 29, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=12&cad=rja&uact=8&ved=0CDIQFjABOAo&url=http%3A%2F%2Farchive.ismmmo.org.tr%2Fdocs%2Fmalicozum%2F34MaliCozum%2F12-ISLAMCANKAYA48.doc&ei=bc5eU_jOH4rEPMvLgegF&usg=AFQjCNGePq1imCgDN-wNJ8DDmgkNUb- adresinden alındı HİLAL, H. (tarih yok). HİSSE SENEDİ SATIN ALMADA FİNANSAL BİLGİ SİSTEMİNİN ETKİSİNİN ANALİZİ. 04 29, 2014 tarihinde http://eprints.sdu.edu.tr/371/1/TS00531.pdf adresinden alındı Hisse Senedi. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/ticari-belgeler/hisse-senedi.html adresinden alındı Hisse Senedi Özellikleri ve Piyasası. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.borsapiyasasi1.com/hisse-senedi-ozellikleri-ve-piyasasi/ adresinden alındı Hisse Senedi Piyasaları. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.tim.com.tr/egitim/hisse-senedi-piyasalari.pdf adresinden alındı Hisse Senetleri. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CD4QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Fislefinhissebonospktanimlari.doc&ei=oNXOUvCsA6LrygPr7YBw&usg=AFQjCNGBkYrvO_zJ2luQEclDJwydPSumzg&sig2=yePRFaxINIirGoG49 adresinden alındı Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/Brosurler/Hisse%20Senetleri%20Piyasas%C4%B1.pdf adresinden alındı Hisse Senetleri Piyasası. (tarih yok). 01 11, 2014 tarihinde http://www.muhasebedersleri.com/finansal-yatirim/hisse-senetleri.html adresinden alındı İMKB' Hisse Senetleri Piyasaları. (tarih yok). 01 16, 2014 tarihinde http://www.atb.org.tr/uploads/IMKB-HisseSenetleriPiyasasi.PDF adresinden alındı KAYGUSUZ, S. Y., ASLAN, Ü., & KEPÇE, N. (Mayıs-2013/ 2. Baskı). Genel Muhasebe-1. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. Menkul Kıymet Değerlemesi. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://mukweb.mu.edu.tr/Icerik/abayrakdaroglu/Dokuman/B%C3%B6l%C3%BCm-4%20(K%C4%B1s%C4%B1m%201)%20Ders%20Notu.pdf adresinden alındı Muhasebe Finansman ve Menkul Kıymetler. (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/muhasebe/moduller/menkul_kiymetler.pdf adresinden alındı Pay Sahibinin Hakları. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/urunler/paylar/hisse-senedi-sahibinin-haklari adresinden alındı Rüçhan Hakkı Nedir? (tarih yok). 01 15, 2014 tarihinde http://www.paraborsa.net/i/ruchan-hakki-nedir/ adresinden alındı Sermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 13, 2014 tarihinde http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=76&fn=76.pdf&submenuheader=null adresinden alındı Sermaye Piyasası Araçları. (tarih yok). 01 20, 2014 tarihinde http://borsaistanbul.com/data/egitimklavuzlari/KLVZ10SPA.PDF adresinden alındı Sermaye Sistemi. (tarih yok). 01 14, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&ved=0CE8QFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.baskent.edu.tr%2F~gurayk%2Finvestsermaye1.doc&ei=PdfUUqrrNKyV7AaU5IGIAw&usg=AFQjCNFW4GWyzbRTzQtkR3md8_Sa6y_eCw&sig2=rzpcWb6R0d_CdCWDMI-0aw&bvm=bv adresinden alındı SEVİLENGÜL, O. (2005-12.Baskı). Genel Muhasebe. Ankara: Gazi Kitabevi. TTK Madde 461. Rüçhan Hakkı. (tarih yok). 04 29, 2014 tarihinde http://www.ticaretkanunu.net/ttk-madde-461/ adresinden alındı Yeni Ekonomi Pazarı Kuruluş ve Çalışma Esasları. (tarih yok). 01 18, 201 tarihinde http://www.halkaarzseferberligi.com/download/yeniekonomipazariesaslari.pdf adresinden alındı Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı). (tarih yok). 04 29, 2014 tarihinde http://huseyinust.com/konu-yeni-pay-alma-hakki-ruchan-hakki.html adresinden alındı YEŞİLKAYA, S. C. (tarih yok). Tahvil, Bono ve Borsa Kazançlarının Vergilendirilmesi. 01 13, 2014 tarihinde https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=10&cad=rja&ved=0CHQQFjAJ&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.atilim.edu.tr%2Fbrowse%2F264%2F277.pdf&ei=EBTPUvr3CcyThQe6woGgCA&usg=AFQjCNGhvmvhHc8eoCPzU_uVXS8rcyoQnw&sig2=e9UM2ec-vPYWHbbQl3laAQ&bvm=bv adresinden alındı 46