ANKARA İLİ, MERKEZ İLÇESİ, YAKUPABDAL KÖYÜ BASTAŞ ÇİMENTO SANAYİ A.Ş. 68668 RUHSAT NOLU TAMTAŞ TAŞOCAĞI SAHASINA AİT JEOLOJİ ARAŞTIRMA RAPORU Ramazan DEMİRTAŞ - Mehmet ÖZDEMİR 2017 - ANKARA Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu İÇİNDEKİLER I. AMAÇ VE KAPSAM ……………………………………………………………………. 1 II. RUHSAT SAHASININ MEKANSAL – COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ ………………… 4 III. RUHSAT SAHASI VE CİVARININ JEOMORFOLOJİSİ …………………………… 7 IV. IV.1. IV.2. IV.3. IV.4. RUHSAT SAHASI VE CİVARINI KAPSAYAN BÖLGENİN JEOLOJİSİ ………… Genel Jeoloji …………………………………………………………………………….. Ruhsat Sahasını Kapsayan Bölgenin Tektonik Özellikleri …………………………. Ruhsat Sahası Jeolojisi ………………………………………………………………… Ruhsat Sahasının Yapısal – Tektonik Özellikleri ……………………………………. 10 10 12 14 18 V. RUHSAT SAHASINI KAPSAYAN BÖLGENİN HİDROJEOLOJİK ÖZELLİKLERİ …… 24 VI. RUHSAT SAHASININ JEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ ……………………………….. 25 VII. VII.1. VII.2. RUHSAT SAHASINI KAPSAYAN BÖLGENİN DEPREM TEHLİKE VE RİSKİ … Ruhsat Sahasını Kapsayan Ankara Bölgesinin Deprem Durumu ………………… Ruhsat Sahasını Kapsayan Ankara Bölgesinde Deprem Üreten Diri Faylar ve Depremsellikleri …………………………………………………………………………. Ruhsat Sahası Merkezli 100 km Yarıçaplı Bölgenin Deprem Tehlike ve Risk Analizi …………………………………………………………………………………….. 27 27 28 VIII. RUHSAT SAHASI YAMAÇ / ŞEV DURAYLILIK ANALİZİ ……………………….. 35 IX. SONUÇ VE ÖNERİLER ……………………………………………………………….. 51 X. YARARLANILAN KAYNAKLAR ……………………………………………………... 59 VII.3. 30 i Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1. Şekil 2.1. Şekil 2.2. Şekil 2.3. Şekil 2.4. Şekil 2.5. Şekil 3.1. Şekil 3.2. Şekil 3.3. Şekil 3.4. Şekil 3.5. Şekil 4.1. Şekil 4.2. Şekil 4.3. Şekil 4.4. Şekil 4.5. Şekil 4.6. Şekil 4.7. Şekil 4.8. Şekil 4.9. Şekil 4.10. Şekil 4.11. Şekil 4.12. Şekil 6.1. Şekil 6.2. Şekil 7.1. Şekil 7.2. Şekil 7.3. Şekil 7.4. Bastaş Çimento Sanayi A.Ş.’ye ait Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı ve civarını kapsayan bölgenin yer-bulduru haritası. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağının uydu görüntüsü Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağının krokisi Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağının krokisi Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağından görünümler. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağından görünümler. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarının morfolojik yapısını gösteren uydu görüntüsü Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarını kapsayan bölgesinin 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarını kapsayan bölgesinin 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası – 3D görüntüsü. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarının 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarının 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası – 3D görüntüsü Ruhsat sahasını kapsayan bölgenin jeoloji haritası (Akyürek vd. 1984, 1997). Ruhsat kapsayan bölgenin genelleştirilmiş stratigrafi kesiti (Akyürek vd. 1984, 1997). Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde yer alan Permiyen yaşlı kireçtaşlarından görünümler. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde yer alan tabakalı Permiyen yaşlı kireçtaşlarından görünümler. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde yer alan bol kırıklı-çatlaklı ve bloklu Permiyen yaşlı kireçtaşlarından görünümler. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık –çatlak düzlemlerinden görünüm. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık –çatlak düzlemlerinden görünümler. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık –çatlak düzlemlerinden görünümler. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık –çatlak düzlemlerinden görünüm. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarına ait tabaka düzlemlerinden görünümler. Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında ölçülmüş çatlak-kırık düzlemlerine ait gül diyagramı. Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında ölçülmüş çatlak-kırık düzlemlerinin Wülf ağı üzerindeki dağılımları. Permiyen yaşlı kireçtaşları GSI değeri (Hook ve Brown) Permiyen yaşlı kireçtaşları için hesaplan c ve Ø değerleri (Hook ve Brown) Ankara ili deprem bölgeleri haritası. Ruhsat sahasını kapsayan 100km yarıçaplı bölgede 1900-2018 yılları arasında olmuş 3.0<M<7.0 büyüklüğünde olmuş depremlerin episantr dağılımları (KOERI). Ruhsat sahasını kapsayan 100km yarıçaplı bölgede 1900-2018 yılları arasında olmuş 4.5<M<7.0 büyüklüğünde olmuş depremlerin episantr dağılımları (KOERI). Probabilistik deprem tehlike analizi (Poisson Modeli). ii 3 4 4 5 5 6 7 8 8 9 9 10 11 15 16 17 18 19 20 21 21 23 23 25 26 27 28 30 31 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 7.5. Şekil 7.6. Şekil 7.7. Şekil 8.1. Şekil 8.2. Şekil 8.3. Şekil 8.4. Şekil 8.5. Şekil 8.6. Şekil 8.7. Şekil 8.8. Şekil 8.9. Şekil 8.10. Şekil 8.11. Şekil 8.12. Şekil 8.13. Şekil 8.14. Şekil 8.15. Şekil 8.16. Şekil 8.17. Şekil 8.18. Şekil 8.19. Şekil 8.20. Şekil 8.21. Şekil 8.22. Şekil 8.23. Probabilistik deprem tehlike analizi (Gumbel Uç Değerler Modeli). Probabilistik deprem tehlike analizi-ivme aşılma olasılığı (Poisson Modeli). Probabilistik deprem tehlike analizi-ivme aşılma olasılığı (Gumbel Uç Değerler Modeli). Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında yamaç-şev stabilite analizlerinin yapıldığı kesit hatları. Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında yamaç-şev stabilite analizlerinin yapıldığı şevli yamaçlardan görünümler. Permiyen yaşlı kireçtaşları için hesaplan c ve Ø değerleri (Hook ve Brown) Kesit A1a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 6.792) ve Janbu (Fs = 6.280) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit A1a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.196) ve Janbu (Fs = 4.778) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit A1b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.777) ve Janbu (Fs = 7.100) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit A1b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.567) ve Janbu (Fs = 5.140) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit A2a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.449) ve Janbu (Fs = 7.502) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit A2a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 6.544) ve Janbu (Fs = 6.574) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit A2b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 6.484) ve Janbu (Fs = 6.076) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit A2b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.07) ve Janbu (Fs = 4.655) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B1a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 6.968) ve Janbu (Fs = 6.560) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B1a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.586) ve Janbu (Fs = 5.164) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B1b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.760) ve Janbu (Fs = 7.163) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B1b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.627) ve Janbu (Fs = 5.257) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B2a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 4.157) ve Janbu (Fs = 3.873) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B2a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 3.373) ve Janbu (Fs = 3.110) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B2b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 4.140) ve Janbu (Fs = 3.882) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit B2b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 3.307) ve Janbu (Fs = 3.059) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit C1: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 12.183) ve Janbu (Fs = 10.824) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 8.649) ve Janbu (Fs = 7.691) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit C2: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.076) ve Janbu (Fs = 6.750) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Kesit C2: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.949) ve Janbu (Fs = 5.636) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4.1 Çizelge 6.1 Çizelge 8.1 Çizelge 8.2 Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal Köyü Tamtaş taşocağı sahasında ölçülmüş kırık/fay düzlemleri. Tamtaş taşocağından alınan Permiyen kireçtaşlarına ait jeoteknik parametreler. Permiyen yaşlı kireçtaşlarına ait ortalama C ve Q efektif değerleri. Stabilite analizleri ve elde edilen güvenlik katsayıları. 22 25 38 51 iii 32 33 34 35 36 37 39 39 40 40 42 42 43 43 44 44 46 46 47 47 48 48 49 49 50 50 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu I. AMAÇ VE KAPSAM Bu çalışma, 1/25.000 ölçekli İ-29-b-3 nolu pafta sınırları içerisinde yer alan Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento A.Ş.’ye ait 68668 ruhsat nolu 30.28 hektarlık alana sahip Tamtaş taşocağı sahasını (Şekil 1.1) sınırlayan, yükseklileri 6.0 m - 8.0 m olan ve 90 m – 325 m uzunlukta profiller boyunca, toplam yükseklikleri 30 m ile 90m ve 4 - 8 arasında değişen basamaklardan oluşan yamaçlarda açılmış ve açılmakta olan şevlerin statik ve dinamik (depremli) koşullarda, işletim süresi içinde, heyelan, akma ve kaya düşmesi gibi, kütle hareketlerinin gelişip gelişemeyeceği ve şev yenilmeleri şeklinde duraysızlık sorunları ile karşılaşıp karşılamayacağı ile ilgili araştırma sonuçlarını içermektedir. Bu çalışma kapsamında 04.08.2018 – 12.08.2016 tarihleri arasında arazi ve büro çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Arazi-büro çalışmaları kapsamında (1) taşocağı ve civarını kapsayan bölgenin morfolojik yapısı, (2) taşocağı jeolojisi; (3) taşocağı ve civarının tektonik ve yapısal özellikleri; (4) taşocağı ve çevresinin hidrojeolojik özellikleri (5) taşocağını oluşturan Permiyen yaşlı kireçtaşlarının dayanımına yönelik jeoteknik parametreler, (6) taşocağını kapsayan bölgenin deprem tehlike ve riski, (7) taşocağının sınırlayan yamaçlarda heyelan, akma ve kaya düşmesi gibi doğal afet tehlikesi – şev (duraysızlık) analizleri olmak üzere 7 farklı araştırma gerçekleştirilmiştir. Morfolojik çalışmalar kapsamında, taşocağı ve civarını kapsayan bölgenin morfolojik yapısını anlamak amacıyla, 10 metre kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritaları hazırlanmıştır. Jeoloji araştırmaları kapsamında, taşocağını kapsayan ruhsat sahasında yüzeyleyen Permiyen yaşlı kayaçların litolojik – yapısal özellikleri incelenmiş, duraysızlık sorunlarına yol açabilecek 20 adet kırık-çatlak-tabaka süreksizlikleri ölçülmüş ve kırık-çatlak düzlemleri Gül diyagramı ile Wülf ağı üzerine aktarılarak egemen kırık-çatlak yönelimleri belirlenmiştir. Hidrojeolojik çalışmalar kapsamında, taşocağı ve çevresinin hidrojeolojik özellikleri araştırılmış, yeraltı – yüzey suları ile ilgili bilgiler elde edilmiştir. 1 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Jeoteknik araştırmalar kapsamında, şev analizleri yapılan profiller boyunca yüzeyleyen Permiyen yaşlı kireçtaşlarından alınan 6 adet blok numune üzerinde, 5 adet nokta yükleme ve 1 adet tek eksenli basınç dayanımı deneyleri yapılmıştır. Doğal afet tehlikesi araştırması kapsamında, taşocağı işletim süresi içinde, şev duraysızlıklarına yol açabilecek orta-büyük magnitüdlü depremler hakkında bilgi elde etmek amacıyla, taşocağı merkezli 100 km yarıçaplı bölgenin deprem tehlike ve risk analizi yapılmıştır. Çalışma konusunu oluşturan duraysızlık araştırmaları kapsamında, profil uzunlukları 90 m – 325 m ve yükseklikleri 30 - 90m olan yamaçlarda, yükseklikleri 6.0 – 8.0 m arasında değişen 4 - 8 basamak halinde açılmış şevlerin duraysızlık sorunlarını araştırmak amacıyla, Slide 5.0 programı kullanılarak, 6 profil boyunca, depremsiz ve depremli koşullar için toplam 20 adet stabilite analizi yapılmış ve yamaçların duraylılık durumları irdelenmiştir. Jeomorfoloji, jeoloji, tektonik, jeoteknik, depremsellik ve duraylılık araştırmalarından elde edilen bulgular ışığında Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento A.Ş., 68668 ruhsat nolu 30.28 hektarlık alana sahip Tamtaş taşocağı sahasına ait Jeoloji Araştırma Raporu hazırlanmıştır. 2 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 1.1. Bastaş Çimento Sanayi A.Ş.’ye ait Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı ve civarını kapsayan bölgenin yer-bulduru haritası. 3 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu II. RUHSAT SAHASININ MEKANSAL – COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ Bastaş Çimento A.Ş.’ye ait 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, 1/25.000 ölçekli İ-29-b-3 nolu pafta sınırları içinde kalmaktadır. Ruhsat sahası 30.28 hektarlık alana sahiptir (Şekil 2.1, 2.2, 2.3). Şekil 2.1. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağının uydu görüntüsü Şekil 2.2. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağının krokisi 4 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 2.3. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağının krokisi Şekil 2.4. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağından görünümler. Ruhsat sahası Ankara merkezin yaklaşık 13.5 km güneydoğusunda ve Gölbaşı ilçesinin 14.3 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Ruhsat sahasına en yakın yerleşim yeri Yakupabdal köyü olup, 1.85 km güneybatıda bulunmaktadır. 5 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Yaklaşık 7.0km kuzeybatısında Yukarı İmrahor; 7.5km KD’sunda Yıldırımbeyazıt; 11.5km doğusunda Kutludüğün; 8.0km GD’sunda Tekke; 8.0km güneyinde Kömürcü ve 7.0km batısında Karataş köyleri bulunmaktadır (Şekil 1.1). Taşocağı sahası Dümbülüntaş Tepesi (1145m) zirve düzlüklerinde yer almaktadır. Taşocağı sahasının yaklaşık 500 m güneyinden Ciştik Deresi geçmektedir. 100m güneyinde Sarıkızım Çeşmesi bulunmaktadır. Ruhsat sahasına yaz ve kış her mevsim ulaşım sağlamak mümkün olmaktadır. Şekil 2.5. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağından görünümler. 6 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu III. RUHSAT SAHASI VE CİVARININ JEOMORFOLOJİSİ Ankara ve çevresi jeomorfolojik açıdan “Eğimli Arazi, Platolar–Ova ve Taban Düzlükleri” olmak üzere 3 ana morfolojik yapı üzerinde yer almaktadır (Erol, 1973). Bu ana morfolojik yapılar “Tepelik arazi, Yamaç ve Sırtlar, Vadiler, Alçak Platolar, Yüksek Sekiler, Alçak Sekiler ve Vadi Tabanı”ndan oluşmaktadır. Ankara ve çevresinde, Kuvaterner’de tektonik duraklama ve aşınma evreleri birbirini izlediği için bazı aşınım düzlükleri gelişmiş; onu izleyen evrelerde etkin vadiler oluşmuştur. Böylece bölge, halen eski ve yüksek düzlükleri kesintiye uğratan dik dağ ve vadi yamaçlarının oldukça sık görüldüğü bir yöre halini almıştır. Bu dik yamaçlar, özellikle dağ ve plato alanlarında, sarp ve kayalıktır. Ovalar ve sekiler bölgesi içinde de bazen dik kayalık yamaçlar bulunmakla beraber, buradaki yamaçlar daha yatık ve alçaktır (Erol, 1973). Şekil 3.1. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarının morfolojik yapısını gösteren uydu görüntüsü. Kütle hareketleri – morfolojik yapı arasındaki ilişkiyi anlamak amacıyla,ruhsat sahası ve civarını kapsayan bölgenin 10m kontur aralıklı, 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritaları yapılmıştır (Şekil 3.2, 3.3, 3.4, 3.5). Ruhsat sahası 1600-1900 m yüksekliklere sahip KD-GB yönünde uzanan bir dağ silsilesinin KB yamaçlarında yer almaktadır. KB-GD yönlü sıkışma nedeniyle gelişmiş bölgesel yükselim sonucu ruhsat sahasının bulunduğu yamaçlar KB-GB yönlü dereler tarafından parçalanmıştır (Şekil 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, 3.5). Saha 1300 – 1450 m rakıma sahip yamaçlardan Dümbülüntaş Tepesi zirve düzlüklerinde bulunmaktadır. 7 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 3.2. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarını kapsayan bölgesinin 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası. Şekil 3.3. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu taşocağı sahası ve civarını kapsayan bölgesinin 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası – 3D görüntüsü. 8 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 3.4. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarının 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası. Şekil 3.5. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarının 10 m kontur aralıklı 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritası – 3D görüntüsü 9 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu IV. RUHSAT SAHASI VE CİVARINI KAPSAYAN BÖLGENİN JEOLOJİSİ IV.1. Genel Jeoloji Ankara ve yakın çevresinde yaşlıdan gence doğru, Karakaya napı (Ankara grubu), Anadolu napı ve örtü kayaları olmak üzere üç anan kaya birimi yüzeyler (Bozkurt 1990). Karakaya napı tektonik bir birim olup (1) Alt Karakaya napı ve (2) Üst Karakaya napı olarak ikiye ayrılır. Alt Karakaya napı, bir yitim kuşağı prizmasının yeşilşist fasiyesi koşullarında metamorfizma geçirmesiyle oluşmuş kaya topluluğu (meta-melanj) ile; Üst Karakaya napı, genel olarak yeşilşist fasiyesi, yer yer de yüksek basınç-düşük sıcaklık koşullarında metamorfizmaya uğramış ve daha düzenli bir iç yapı ve dizilim sunan metamorfitlerle ve tektonik birim olan Anadolu napı ise Kretase yaşlı bir melanjla temsil edilir. Genelde bu üç birim birbirleriyle tektonik ilişkilidir ve her üçü de Geç KretaseKuvaterner yaşlı örtü kayaları ile uyumsuz olarak örtülür (Bozkurt 1990) (Şekil 4.1, 4.2). Şekil 4.1. Ruhsat sahasını kapsayan bölgenin jeoloji haritası (Akyürek vd. 1984, 1997). 10 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu 1984 sonrası çalışmalarda Ankara civarında ayırt edilen Tersiyer öncesi birimler, Ankara Grubu, Ofiyolit Topluluğu ve Kılıçlar Grubu olarak üç grup altında toparlanmıştır. Şekil 4.2. Ruhsat kapsayan bölgenin genelleştirilmiş stratigrafi kesiti (Akyürek vd. 1984, 1997). Ruhsat sahasını kapsayan Ankara ve çevresinde, alttan üste doğru, sırasıyla, yeşilşist fasiyesinde metamorfizma geçirmiş, sarı, boz ve kahve renkli, muskovit-kuvars şist, serisit-klorit-kuvars şist, serisit-klorit şist, fillit, kuvars-albit-klorit şistlerden oluşan Triyas yaşlı Emir formasyonu (TRae); Emir formasyonu içerisinde, gri, beyaz renkli, yer yer kristalize çatlaklı, ince-orta tabakanmalı Permiyen Kireçtaşları (Pkb); koyu yeşil renkli, sert, ince dokulu Diyabaz daykları - silleri (d); yeşilşist fasiyesinde metamorfizma geçirmiş, sarı, boz, kahverengi ve gri renkte, kıvrımlı, konglomera, kumtaşı, çamurtaşı, 11 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu kumlu kireçtaşı, kireçtaşı ile volkarenit, aglomera, volkanit ve tüften oluşan Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu (TRael); Elmadağ formasyonu içinde çeşitli boyutlarda bloklar halinde, gri, beyaz renkli, çatlaklı, az kristalize ve ince-orta tabakalı Permo-Karbonifer Kireçtaşları (PKkb); kısmen ilksel halini koruyan, kısmen de düşük derecede metamorfizmaya uğramış bazalt, diyabaz türü kayaçlar ile bunların tüflerinden volkanik malzemeli kumtaşlarından ve aglomeralardan oluşan Triyas yaşlı Ortaköy formasyonu (TRao); Ortaköy formasyonu içinde İnce-orta tabakalanmalı, gri beyaz renkli, bant şeklindeki kireçtaşlarından oluşan İmrahor kireçtaşları (TRaoi); yer yer kristalize, yer yer de dolomitik özellikte, gri, beyaz renkli, orta ve kalın tabakalı kireçtaşı ve kumlu kireçtaşlarından oluşan Triyas yaşlı Keçikaya formasyonu (TRak); boz, kahverengi, kırmızı renkli gevşek tutturulmuş, volkanik taneli çakıltaşı, kumtaşı, çamurtaşı ardalanması ve arada izlenen kireçtaşları ve volkanitlerden oluşan SenomaniyenKampaniyen yaşlı Hisarköy Formasyonu (Kkh); kırmızı, gri, renkli kötü boylanmalı, az tutturulmuş, kalın ve çok kalın tabakalanmalıkonglomera, kumtaşı, silttaşı ardalanmasından, daha az olarak da marn, tüf ve killi kireçtaşından oluşan Alt-Orta Miyosen yaşlı Kumartaş Farmasyonu (Tk); beyaz, sarımsı beyaz, boz, gri renklerde, orta tutturulmuş ince ve orta tabakalı, killi kireçtaşı, marn, silttaşı, kumtaşı, konglomera ve tüfit ardalanmasından oluşan ve yer yer jips, bitümlü şeyl içeren Üst Miyosen yaşlı Hançili Formasyonu (Th); kırmızı-boz-yeşil renkte alacalı bir görünümlü, yer yer bentonitik kil seviyeleri ve lav akıntıları içeren genellikle konglomera ve kumtaşlarından oluşmuş Geç Miyosen yaşlı Karakoçaş Formasyonu (Tka); kırmızı, pembe, boz, gri, beyaz ve siyah renkli, andezit, trakiandezit, bazalt, daha az tüf ve aglomera ve dasitten oluşan Üst Miyosen yaşlı Tekke Volkaniti (Tt); koyu siyah, sert, masif ve sarımsı ayrışma renkli, bol gaz boşluklu ve boşlukları kalsit dolgulu Pliyosen yaşlı Bozdağ Bazaltı (Tb); gri, boz, kırmızı renkli, tutturulmamış veya az tutturulmuş değişik boyda, farklı kökenli konglomera, kumtaşı, çamurtaşından oluşan Pliyosen yaşlı Gölbaşı Formasyonu (Tg); bölgedeki nehirlerin yataklarında tutturulmamış veya çok az tutturulmuş, kum, mil ve çakıllardan oluşan Kuvaterner yaşlı alüviyonlar (Qal) yüzeylemektedir. IV.2. Ruhsat Sahasını Kapsayan Bölgenin Tektonik Özellikleri Ruhsat sahasını kapsayan bölge Kuzey Anadolu Fayı güneyinde, Anatolit tektonik kuşağı içerisinde yer alır. Tektonik yapısını ise Alpin Orojenik yapısı ile kazanmıştır. Bölgede Paleotetis okyanusunun izlerini Ankara Grubunu oluşturan kaya türlerinde, 12 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Neotetis okyanusunun izlerini ise bölgede yaygın olarak gözlenen Eldiven ofiyolit topluluğunu oluşturan kaya türlerinde rastlanır. Permiyen’de bölge karbonat platformu halindedir. Platform Permiyen sonu – Triyas aralığında parçalanarak yerini kısa ömürlü, dar, uzun ve derin bir deniz olan Karakaya denizine bırakmıştır. Karakaya denizinin Triyas sonunda kapanması ve artıklarının metamorfizmaya uğraması sonucu Sakarya kıtasının temeli oluşmuştur. Bu temel, farklı araştırmacılar tarafından Karakaya karmaşığı, Karakaya Napı, Karakaya birliği gibi isimlerle anılmıştır. Karakaya karmaşığı şiddetlice deforme olmuş, kısmen metamorfizma geçirmiş Permiyen – Triyas yaşta klastik ve volkanik serilerden oluşmuştur (Okay ve Göncüoğlu 2004, Şekil 4.4). (Tüysüz ve Dellaloğlu 1992). Liyas – Geç Kretase arasında Karakaya birliğine ait kayaların oluşturduğu temel üzerinde Sakarya birliği gelişmeye başlamıştır. Bu dönemde bölgede genişlemeli rejim etkilidir ve riftleşmeye bağlı olarak Lavrasya ile Sakarya kıtası arasında İntra-Pontid Okyanusu, Sakarya kıtası ile Kırşehir Bloğu arasında da İzmir – Ankara Okyanusu oluşmuştur (Şekil 4.4), (Şengör ve Yılmaz 1981, Tüysüz ve Dellaloğlu 1992). Geç Kretase’de bölge sıkışmalı rejimin etkisi altında kalmıştır ve buna bağlı olarak Sakarya Kıtası ile Kırşehir Bloğu arasında kalan Neo – Tetis’in kuzey kolu tüketilmeye başlamıştır (Görür vd. 1984, Tüysüz ve Dellaloğlu 1992, Görür vd. 1998). Kretase sonunda Sakarya Kıtası ve Kırşehir Bloğu çarpışmıştır (Tüysüz ve Dellaloğlu 1992, Görür vd. 1998). Geç Kretase – Erken Eosen döneminde Neo – Tetis’in kapanması sırasında Neo– Tetis’in kalıntıları üzerinde Orta Anadolu havzaları gelişmiştir (Şengör ve Yılmaz 1981, Tüysüz ve Dellaloğlu 1992, Görür vd. 1998). Uyumsuzluklar: Bölgedeki ilk uyumsuzluk, Triyas yaşlı Ankara Grubu ile Jura yaşlı Hasanoğlan formasyonu arasında gözlenir. Bu uyumsuzluk, Paleotetis okyanusunun kapanmasını belirlemesi açısından önemlidir. Bölgede iç düzeni kısmen korunmuş olarak görülen Eldiven ofiyolit topluluğu ve/veya Dereköy ofiyoliti melanjı ile Kılıçlar grubunu oluşturan Hisarköy formasyonu ve/veya Karadağ formasyonu arasında görülen uyumsuzluk ise Neotetis okyanusunun kaya türlerinin kalıntılarını gösterir. Oligosen yaşlı Miskincedere formasyonu ile Miyosen yaşlı volkanitler ve çökeller arasındaki uyumsuzluk ise bölgede denizel çökelmenin sona erdiğini ve karasal rejimin egemen 13 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu olduğu çökellerin varlığını gösterir. Bölgedeki volkanizmanın son ürünü olan Bozdağ Bazaltı ile üzerinde gelişen havzanın çökelleri olan Gölbaşı formasyonu arasındaki uyumsuzluk ise her yerde gözlenmez. Faylar: Bindirmeler: Bölgede KD - GB yönünde yaygın olarak izlenen bindirmeler Eldivan Dağında, güneyde Beynam Köyü güneyinde, Eldivan Ofiyolit topluluğunu oluşturan birimlerin arasında, güneybatıda Oyaca doğusunda, Jura yaşlı Hasanoğlan ve Akbayır formasyonları ile Dereköy ofiyolitli melanjı arasında, Deveciköyü-Dereköy kuzeyinde, Ankara grubu birimleri Dereköy ofiyolitli melanjı arasında, Dereköy güneyinde, Dereköy ofiyolitli melanjı ile, Karadağ formasyonu, Haymana formasyonu ve Eskipolatlı formasyonu arasındadır. Ters Faylar: Deveciköyü batısında Triyas yaşlı Ankara Grubunu oluşturan birimler, Akbayır ve Hasanoğlan formasyonları üzerine ve bu birimlerde hep birlikte Dereköy ofiyolitli melanjı üzerine itilmiş olarak izlenir. Doğrultu Atımlı Faylar: Beynam Köyünün güneyinde Dereköy Ofiyolitli melanjı ile Bozdağ bazaltı arasındaki ve Eldivan ofiyolit topluluğu birimlerinden pelajik arakatkılı volkanitler ile Dereköy ofiyolitli melanjı arasındaki KD - GB yönlü fayın büyük bir olasılıkla doğrultu atımlı olabileceği önceki araştırmacılarca belirtilmektedir. Düşey Faylar: Tersiyer yaşlı Tekke formasyonu ile Hançili formasyonu, Mamak formasyonu, Gölbaşı formasyonu arasında izlenir. IV.3. Ruhsat Sahası Jeolojisi Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde devasa bloklar (olistolit) şeklinde yüzer konumda bulunan Permiyen yaşlı kireçtaşlarından oluşmaktadır (Şekil 4.3). Triyas döneminde düşey hareketlere yol açan tektonizma, kayma, göçme ve kaya yuvarlanması olaylarına neden olmuş ve kıta şevinden Karbonifer ve Permiyen yaşlı kireçtaşı ve kırıntılı kayaçlar koparak, bloklar halinde çökelme havzasına gelmişlerdir (Akyürek vd. 1984, 1997). Bölgede Permiyen yaşlı kireçtaşı blokları çok yaygın ve değişik boyutlarda izlenir. Bloklar ilksel yerinde resif, resif önü ve havza kenarında çökelmiştir. 14 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Kireçtaşları gri, beyaz-sarımsı renkli, şeker dokulu, kristalize, ince-orta tabakalanmalıdır. Tabakalar genellikle dikleşmiş, yer yer 35-45 derece eğimlenmiştir (Şekil 4.4). Şekil 4.3. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde yer alan Permiyen yaşlı kireçtaşlarından görünümler. 15 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Kireçtaşları bölgede gerek paleotektonik gerekse neotektonik dönemde etkili olan tektonizma sonucu aşırı derecede deformasyona uğramış, parçalanmış, kırılmış ve bloklu bir yapı kazanmıştır. Yer yer de altere olmuştur (Şekil 4.5). Şekil 4.4. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu taşocağı sahasında, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde yer alan tabakalı Permiyen yaşlı kireçtaşlarından görünümler. 16 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Taşocağının iç kesimlerinde ise yer yer manganlaşmalar izlenmiştir. Mangan siyah renkli ve yapraksı bir yapıda olup, ufalanabilir özellik göstermektedir. Şekil 4.5. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde yer alan bol kırıklı-çatlaklı ve bloklu Permiyen yaşlı kireçtaşlarından görünümler. 17 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu IV.4. Ruhsat Sahasının Yapısal – Tektonik Özellikleri Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında yer alan Permiyen kireçtaşları gerek paleotektonik gerekse neotektonik dönemde etkili olan tektonik hareketler sonucu, aşırı derecede kırıklı-çatlaklı ve bloklu bir yapı kazanmıştır. Ruhsat sahasında 8 farklı durak noktasında, duraysızlık sorunlarına yol açabilecek 17 adet kırık – çatlak ve 3 adet tabaka düzlemleri ölçülmüştür. Kırık-çatlak yönelimleri Çizelge 4.1’de ayrıntılı olarak sunulmuştur. Egemen kırık-çatlak yönelimleri Şekil 4.11 ve 4.12’de verilmiştir. Kırık – çatlaklar genellikle yamaçlara dik – yarı dik olarak gelişmiştir (Şekil 4.6). Kazı sırasında yer yer de yamaç içerisine doğru gelişmiş çatlak – kırık düzlemleri ayna olarak açığa çıkmıştır (Şekil 4.7, 4.8, 4.9). Bu tür düzlemlerin duraysızlık sorunlarına yol açma olasılığı söz konusu olabilir. Bu açıdan bu düzlemlerin olduğu kesimlerde çalışma yapılırken gerekli güvenlik önlemleri mutlaka alınmalı, düzlem üzerindeki malzeme kaldırılmalıdır. Ruhsat sahasında açılan yarmalarda, tabakaların genellikle 70 derece yakın dikleşmiş ve yamaç içerisine doğru eğimlendiği gözlenmiştir. Bu durum duraylılık açısından olumlu bir etki oluşturmuştur. Yer yer 35–45 derece eğimli tabaka düzlemleri izlenmiştir. Ancak duraysızlık açısından herhangi bir sorun teşkil etmemektedir (Şekil 4.10). Şekil 4.6. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık – çatlak düzlemlerinden görünüm. 18 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 4.7. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık – çatlak düzlemlerinden görünümler. 19 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 4.8. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık – çatlak düzlemlerinden görünümler. 20 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 4.9. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık – çatlak düzlemlerinden görünüm. Şekil 4.10. Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, Permiyen yaşlı kireçtaşlarına ait tabaka düzlemlerinden görünümler. 21 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu t Tamtaş aşocağı sahasında, duraysızlıkla ilgili çalışmalara altlık oluşturmak amacıyla, 8 farklı noktada toplam 17 adet kırık-çatlak ve 3 adet tabaka düzlemi ölçülmüştür (Çizelge 4.1). Taşocağı sahasındaki egemen kırık-çatlak düzlemleri ve sıkışma yönünü saptamak amacıyla, gül diyagramı (Şekil 4.11) yapılmış ve düzlemler wülf neti (Şekil 4.12) üzerine aktarılmıştır. Gül diyagramı ve Wülf ağında görüldüğü gibi, taşocağı sahasında, (1) 4 adet K 0-15 D; (2) 1 adet K 0-15 B; (3) 1 adet K 15-30 D; (4) 2 adet K 15-30 B; (5) 1 adet K 30-45 D; (6) 1 adet K 45-60 D; (7) 4 adet K 45-60 B; (8) 3 adet K 60-75 D; (9) 1 adet K 60-75 B; (10) 1 adet K 75-90 D ve (11) 1 adet K 75-90 B yönelimli çatlak-kırık düzlemleri saptanmıştır (Çizelge 4.1, Şekil 4.11, 4.12). Çizelge 4.1. Bastaş Çimento San. A.Ş., Tamtaş taşocağı sahasında ölçülmüş kırık/fay düzlemleri. Durak No 1 2 3 4 5 6 7 8 No 1 2 1 2 1 2 1 2 3 1 2 3 4 5 1 2 1 2 1 2 Kırık/çatlak yönelimi (eğim yönü – açısı) 130 / 65 80 / 55 90 / 88 40 / 75 250 / 60 75 / 88 290 / 75 25 / 88 225 / 85 145 / 65 225 / 80 90 / 70 330 / 60 350 / 55 340 / 85 340 / 75 190 / 45 280 / 50 280 / 35 225 / 75 Kırık/çatlak yönelimi (doğrultu –eğim açısı) K40D 65GD K10B 85KD KG 90D K50B 75KD K20B 60GB K15B 88KD K20D 75KB K65B 88KD K45B 85GB K55D 65GD K45B 80GB KG 70D K60D 60KB K80D 55KB K70D 85KB K70D 75KB K80B 45GB K10D 50KB K10D 35KB K45B 70GB Açıklama Permiyen Kireçtaşı blokları Tabaka Tabaka Tabaka Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu taşocağı sahasında, K0-15D, K45-60B ve K60-75D yönelimli olmak üzere 3 takım çatlak-kırıkların egemen olduğu; KD, KB ve GD’ya eğimlendikleri görülmektedir. Sahada K45B 70GB, K80B 45GB ve K10D 35B yönelimli üç farklı tabaka düzlemi saptanmıştır (Şekil 4.11, 4.12). 22 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 4.11. Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında ölçülmüş çatlak-kırık düzlemlerine ait gül diyagramı. Şekil 4.12. Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında ölçülmüş çatlak-kırık düzlemlerinin Wülf ağı üzerindeki dağılımları. Bu düzlemler ruhsat sahasını kapsayan bölgenin KB-GD yönünde sıkıştığına işaret etmektedir. 23 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu V. RUHSAT SAHASINI KAPSAYAN BÖLGENİN HİDROJEOLOJİK ÖZELLİKLERİ Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında 8 basamaklanma şeklinde yapılmış şev yamacı deniz seviyesinden 1360m – 1445 m arasında değişen rakımlarda yer almaktadır. Taşocağı sahasında yaklaşık 85 m civarında bir kot farkı bulunmaktadır. Bu kot farkı olmasına karşın, taşocağı kuru olup, yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Ruhsat sahasındaki çalışmalar için gerekli su çevre yerleşim yerlerinden tankerle taşınmak suretiyle sağlanmaktadır. Ancak aşırı yağışlı mevsimlerde, yamaçları oluşturan Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık-çatlak düzlemleri boyunca yüzey suları sızabilir ve özellikle yamaç-içeri kırık-çatlak düzlemleri ile bloklu kesimlerde şev yenilmelerine neden olabilir. Şev yenilmesine yol açabilecek yüzey suları ve don-çözülme olaylarına ilişkin mevsimsel koşullar önemli olduğu için bölgenin iklim koşulları hakkında da kısaca bilgi verilmiştir. Taşocağı sahasını kapsayan bölgede, İç Anadolu Bölgesi iklim şartları hakim olup, yazlar sıcak ve kurak; kışlar soğuk ve yağışlıdır. Yağışlar genellikle kış ve ilkbahar aylarında olup, yılda ortalama 340 mm’dir (AKÇURA,1971). En çok yağış alan ay Mayıs (50 mm), en az yağış alan ay ise Ağustos’tur (8 mm) (DSİ, 1975). Özellikle sonbaharda gündüz-gece ısı farkı büyüktür (ortalama 120C) (AKÇURA, 1971). Yıllık ısı ortalaması 11.70C’dir. En sıcak ay 23.30C ile Ağustos; en soğuk ay ise, -0.10C ile Ocak’tır. En çok buharlaşma 229.7 mm ile Ağustos; en az buharlaşma ise 23.3 mm ile Ocak ayındadır (DSİ, 1975). Nispi nemin en fazla olduğu Kasım, Aralık, Ocak, Şubat 4 aylık dönemine karşılık en düşük değerler Temmuz ve Ağustos aylarında kaydedilmiştir. Son 55 yılın nispi nem ortalaması %60’dır. 28 yıllık toplam buharlaşma miktarının ortalaması 1353.6 mm’dir ve bu değer Aralık aylarında en düşük, Temmuz-Ağustos aylarında en yüksektir. Karasal iklim şartları hüküm süren taşocağı sahası, bitki örtüsü yönünden oldukça fakirdir. 24 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu VI. RUHSAT SAHASININ JEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ Yamaç şev stabilite analizlerinde kullanılması amacıyla, 6 profil hattı boyunca Permiyen yaşlı kireçtaşlarından 6 adet blok numune alınmıştır. Blok numuneler üzerinde 5 adet nokta yükleme ve 1 adet tek ekseni basınç deneyleri yapılmış ve Permiyen kireçtaşlarının dayanımları saptanmıştır. Yapılan deney sonuçları Şekil 6.1’de verilmiştir. Şekil 6.1. Permiyen yaşlı kireçtaşları GSI değeri (Hook ve Brown) 5 adet blok numune üzerinde yapılan nokta yükleme deney sonuçlarına göre, Permiyen yaşlı kireçtaşlarının nokta yükleme dayanımları 1.3 MPa ile 3.2 MPa arasında değişmektedir. Ortalama 1.86 MPa olarak saptanmıştır. 1 adet numune üzerinde yapılan tek eksenli basınç dayanımına göre, Permiyen yaşlı kireçtaşlarının tek eksenli basınç dayanımı 32.4 MPa olarak bulunmuştur. Nokta yükleme dayanımları tek eksenli basınç dayanımına dönüştürülmüş ve Permiyen yaşlı kireçtaşlarının ortalama tek eksenli basınç dayanımı 20.9 MPa olarak saptanmıştır. 25 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Permiyen yaşlı kireçtaşlarının doğal hacım ağırlıkları ise 23.97 kNm3 ile 26.76 kNm3 arasında değişmektedir. Ortalama 24.71 kNm3 olarak saptanmıştır (Çizelge 6.1). GSI ve nokta Yükleme - tek eksenli basınç değerleri kullanılarak Permiyen kireçtaşlarının kohezyonu 0.564 MPa ve içsel sürtünme açısı 41.88 olarak bulunmuştur (6.1, 6.2). Çizelge 6.1. Tamtaş taşocağından alınan Permiyen kireçtaşlarına ait jeoteknik parametreler. Aç No Örnek No Örnek Cinsi Doğal Birim Hacım 3 ağırlık (kNm ) 1 2 3 4 5 6 K-1 K-2 K-3 K-4 K-5 K-6 KAYA KAYA KAYA KAYA KAYA KAYA 24.56 23.98 24.06 24.91 26.76 23.97 24.71 Ortalama Tek Eksenli Basınç Dayanımı (MPa) Nokta Yükleme Dayanımı (MPa) 3.20 1.50 1.90 1.30 32.4 1.40 1.86 32.4 20.9 Şekil 6.2. Permiyen yaşlı kireçtaşları için hesaplan c ve Ø değerleri (Hook ve Brown) 26 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu VII. RUHSAT SAHASINI KAPSAYAN BÖLGENİN DEPREM TEHLİKE VE RİSKİ VII.1. Ruhsat Sahasını Kapsayan Ankara Bölgesinin Deprem Durumu Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanmış ve Bakanlar Kurulunun 18/04/1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe girmiş olan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre, Ankara genel olarak III. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Ankara’nın büyük bir bölümü IV. Derece olmakla birlikte ilin kuzey ve doğu kesimleri yer yer III., II., hatta I. Derece deprem bölgelerinde yer almaktadır (Şekil 7.1). Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası, III. derece deprem bölgesinde yer almaktadır (Şekil 7.1). Şekil 7.1. Ankara ili deprem bölgeleri haritası. 27 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu VII.2. Ruhsat Sahasını Kapsayan Ankara Bölgesinde Deprem Üreten Diri Faylar ve Depremsellikleri Ankara, tarihi ve yakın zamanlarda büyük depremlerin merkezi olmamış; ancak, 100120 km kuzeyinden geçen ve en aktif zonlardan biri olan Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun batı uzantısındaki depremlerle, kentin 90-100 km güneydoğusundaki Kırşehir-Keskin fay zonundaki depremlerden önemli ölçüde etkilenmiştir. Kuzey Anadolu Fay Zonunun 180 km uzunlukta olan Gerede fay parçasında, aletsel dönemde en son Ms= 7.3 büyüklüğünde 1 Şubat 1944 Bolu-Gerede depremi olmuştur. Ankara’yı etkileyen bu fay parçasında 1944 benzeri depremler yaklaşık 300 yıl aralıklarla tekrarlanmaktadır. Bu nedenle bu kesimde önümüzdeki 200-250 yıl boyunca önemli bir deprem riski bulunmamaktadır (Demirtaş 2000, 2008, Şekil 7.2, 7.3). Şekil 7.2. Ruhsat sahasını kapsayan 100km yarıçaplı bölgede 1900-2018 yılları arasında olmuş 3.0<M<7.0 büyüklüğünde olmuş depremlerin episantr dağılımları (KOERI). Kırşehir yöresinde, Keskin-Yerköy-Mucur-Kaman arasında küçük boyutlu, birbirinden bağımsız ve değişik doğrultulara sahip kısa uzunluklarda faylar bulunmaktadır. Bu fay demeti içerisinde en son 19 Nisan 1938 tarihinde Ms=6.8 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir. Bu fayların kısa olması ve çok düşük kayma hızına sahip olmaları nedeniyle, bu kesimdeki bu büyüklükteki depremlerin tekrarlanma aralıkları birkaç bin yıla ulaşmaktadır (Demirtaş 2008, Şekil 7.2, 7.3). 28 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Ankara’yı etkileyebilecek diğer önemli bir fay, Kulu KD'su ile Bor arasında uzanan yaklaşık 180 km uzunlukta, KB-GD genel gidişli fay Tuzgölü fayıdır. Bu fay üzerinde olan 21.4.1983 Kulu-Köşker depremi (M=5.8), bu bölümün batı ucunda olmuş ve Kulu ile Bala ilçelerine bağlı Köşker, Karahamzalı, Aktaş ve Abdülgediği köylerinde hasar yapmıştır. Bu fay üzerinde Şereflikoçhisar ve Aksaray gibi önemli yerleşim alanları bulunmaktadır (Demirtaş 2008, Şekil 7.2, 7.3). Uzunluğu dikkate alındığında 7.0 ve daha büyük deprem üretme potansiyeline sahip bu fay üzerinde gerek aletsel ve gerekse tarihsel dönemde herhangi bir büyük deprem meydana gelmemiştir. Bu durum, düşük kayma hızına sahip bu fay üzerinde büyük depremlerin birkaç bin yıl aralıklarla tekrarlandığını göstermektedir. Ancak uzun süre bu fay üzerinde deprem olmaması, bu fayın önemli bir deprem üretme potansiyeline sahip olduğuna işaret etmektedir (Demirtaş 2008, Şekil 7.2, 7.3). Ankara’yı etkileyebilecek diğer önemli bir fay ise Niksar’ın 10 km güneyinde, KAFZ’dan ayrılarak GB’ya doğru Ezinepazarı, Amasya, Sungurlu ilçelerinden geçen ve Delice civarında son bulan yaklaşık 250 km uzunluktaki Ezinepazarı fayı oluşturmaktadır. Bu fay üzerinde aletsel ve tarihsel dönemde herhangi bir büyük bir deprem olmamıştır. Çok düşük kayma hızına sahip bu fayın GB ucunda son birkaç yılda büyüklüğü 3.0-4.5 arasında değişen küçük depremler meydana gelmiştir (Demirtaş 2008, Şekil 7.2, 7.3). Orta-Çankırı, Gölbaşı-Haymana, Uruş-Güdül, Polatlı-Sivrihisar ve Bala yörelerinde uzunlukları 5-15 km arasında değişen kısa uzunluklara sahip kıta içi aktif faylar bulunmaktadır. Orta-Çankırı kesiminde yer alan faylarda 6 Haziran 2000’de 6.0 büyüklüğünde bir deprem; Uruş-Güdül bölgesinde 22 Ağustos 1999’da 4.8 büyüklüğünde bir deprem ve Bala yöresinde 20-27 Aralık 2007 tarihleri arasında Bala ve civarında olan 5.0-5.7 büyüklükleri arasında değişen 4 deprem, Bala’nın 10-15 km güney-güneybatısında, Çiğdemli-Afşar-Suyugüzel-Yukarı Hacıbekir-Eğribasan arasında uzanan KB-GD doğrultulu yaklaşık 15 km uzunluktaki sağ yönlü doğrultu atımlı bir fay neden olmuştur (Demirtaş 2008). Bala civarındaki faylar Tuzgölü fayı ile Ezinepazarı fayı arasındaki rotasyona bağlı olarak kıta-içi yırtılma fayları şeklinde gelişen kısa ve süreksiz faylar olup, üretebilecekleri en büyük deprem 6.0 civarındadır. Bu nedenle bu fayların 6.0’dan daha büyük bir deprem üretme olasılıkları bulunmamaktadır (Demirtaş 2008, Şekil 7.2, 7.3). 29 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu VII.3. Ruhsat Sahası Merkezli 100 km Yarıçaplı Bölgenin Deprem Tehlike ve Risk Analizi Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası merkezli 100 km yarıçaplı bölgenin Probabilistik deprem tehlike analizi yapılmıştır. Poisson Olasılık dağılımı ve Gumbel Uç Değerler yöntemleri uygulanmıştır. Büyüklük-Oluşum sayıları arasındaki ilişki irdelenmiştir. Bölgede son yüzyıl da olmuş 5.0, 5.5, 6.0, 6.5, 7.0 ve 7.5 büyüklüğündeki depremlerin 10, 50, 75 ve 100 yıl içerisindeki olma olasılıkları ile ortalama tekrarlanma periyodları incelenmiştir. Şekil 7.3. Ruhsat sahasını kapsayan 100km yarıçaplı bölgede 1900-2018 yılları arasında olmuş 4.5<M<7.0 büyüklüğünde olmuş depremlerin episantr dağılımları (KOERI). 100 km yarıçaplı bölgede, 1900-2018 yılları arasında, 4.5<M<5.0 arasında 29; 5.0<M<5.5 arasında 9; 5.5<M<6.0 arasında 2; 6.0<M<6.5 arasında 2; 6.5<M<7.0 arasında 1 ve 7.0<M<7.5 arasında 0 deprem meydana gelmiştir (Şekil 7.3, 7.4). 30 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu PROBABİLİSTİK DEPREM TEHLİKE ANALİZİ YIL Poison Olasılık Dağılımı ile Deprem Risk Analizi Veri Girişi Yapılan Sütun Sayısı Tek tip Büyüklük (M) Kullan! Grafiği doğru çizdirmek için, 0 (sıfır) değerine sahip hücreyi Sil! Regresyon için Veri Sayısı Büyüklük (M) Aralıkları Ni (Oluşum Sayıları) Ortalama Büyüklük(M) yada (Xi) SNi (Kümülatif Oluş Sayıları) SNi/t Log SNi/t yada (Yi) SXi SYi SXi2 SXiYi Proje alanı çevresinde 100 kmlik bir yarıçap içinde kalan depremleri alınız ! 6  simgesi küçükeşit anlamına gelir 4.5 M <5.0 29 5.0  M < 5.5 9 5.5 M <6.0 2 6.0 M <6.5 2 6.5M <7.0 1 7.0M <7.5 0 4.7 43 0.40952381 -0.387720843 5.2 14 0.133333333 -0.875061263 5.7 5 0.047619048 -1.322219295 6.2 3 0.028571429 -1.544068044 6.7 1 0.00952381 -2.021189299 0 0 0 0 a b 0.229425476 -0.264098653 28.5000000 -6.1502587 164.9500000 -37.0244467 812.2500000 (Sxi)2 Bu program Poison olasılık dağılımını kullanarak Deprem Risk Analizi yapar. Hazırlayan: Dr.Ferhat Özçep İ.Ü. Müh.Fak. Jeofizik Müh. Böl. 105 Log (N) = a - b* M Dr. Ferhat Özçep Büyüklük (M) - Oluşum Sayısı (Log (N)) İlişkisi Log N 0.5 0.0 -0.5 4 4.5 5 5.5 6 6.5 7 -1.0 -1.5 -2.0 -2.5 y = -0.2641x + 0.2294 R20.7291 = Büyüklük (M) Poison Olasılık Dağılımı Rm = 1- e-(N(M) *D) N(M) 0.081083 0.059825 0.044140 0.032567 0.024029 0.016683 Büyüklük (M) 5 5.5 6 6.5 7 7.6 Ortalama D (Yıl) için Olasılık (%) D (Yıl) için Olasılık (%) D (Yıl) için Olasılık (%) D (Yıl) için Olasılık (%) Tekrarlama Periyodu 10 55.6 45.0 35.7 27.8 21.4 15.4 50 98.3 95.0 89.0 80.4 69.9 56.6 75 99.8 98.9 96.4 91.3 83.5 71.4 100 100.0 99.7 98.8 96.1 91.0 81.1 (Yıl) 12 17 23 31 42 60 Şekil 7.4. Probabilistik deprem tehlike analizi (Poisson Modeli). Poission olasılık dağılımına göre M 6.0 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 35.7; 50 yıl içinde olma olasılığı % 89.0; 75 yıl içinde olma olasılığı % 96.4 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 98.8, ortalama tekrarlanma periyodu 23 yıl; M 6.5 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 27.8; 50 yıl içinde olma olasılığı % 80.4; 75 yıl içinde olma olasılığı % 91.3 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 96.1, ortalama tekrarlanma periyodu 31 yıl; M 7.0 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 21.4; 50 yıl içinde olma olasılığı % 69.9; 75 yıl içinde olma olasılığı % 83.5 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 91.0, ortalama tekrarlanma periyodu 42 yıl ve M 7.6 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 15.4; 50 yıl içinde olma olasılığı % 56.6; 75 yıl içinde olma olasılığı % 71.4 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 81.1, ortalama tekrarlanma periyodu 60 yıl olarak bulunmuştur (Şekil 7.4). 31 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 7.5. Probabilistik deprem tehlike analizi (Gumbel Uç Değerler Modeli). Gumbel Uç Değerler dağılımına göre M 6.0 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı % 9.6; 10 yıl içinde olma olasılığı % 63.7; 25 yıl içerisinde olma olasılığı % 92.0; 50 yıl içinde olma olasılığı % 99.4 ve 100 yıl içerisinde olma olasılığı % 100; M 6.5 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı % 5.1; 10 yıl içinde olma olasılığı %40.5; 25 yıl içinde olma olasılığı % 72.7; 50 yıl içinde olma olasılığı % 92.6 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 99.4; M 7.0 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı 32 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu % 2.6; 10 yıl içinde olma olasılığı % 23.4; 25 yıl içinde olma olasılığı % 48.7; 50 yıl içinde olma olasılığı % 73.6 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 93.1 ve M 7.5 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı % 1.4; 10 yıl içinde olma olasılığı % 12.8; 25 yıl içinde olma olasılığı % 29.0; 50 yıl içinde olma olasılığı % 49.6 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 74.6 olarak bulunmuştur (Şekil 7.5). D (yıl) 50 % Aşılma Olasılığı 10 ?, Episantral Uzaklık (km) H, odak Derinliği (km) 25 15 Donavan(1973c) Oliviera (1974) Joyner ve Boore (1981) Campbell (1997) Ortalama Tehlike Düzeyi 1.39 2.81 3.14 4.75 3.03 Yüksek Tehlike Yukardaki D (yıl) ve % olarak aşılma oranı için ivme değerleri İvme (g) M (büyüklük) 11.0 Dr. Ferhat Özçep Ayıntılı analiz için İvme azalım ilişkileri bölümü için tıklayınız ! 29.2 Aşılma Olasılığı (%) Joyner ve Boore (1981) Azalım İlişkisine göre İvme - Aşılma Olasılığı İlişkisi (Tehlike Eğrisi) European Seismological Commision'a (ESC) Göre 100 Tehlike Düzeyi Düşük Tehlike Orta Tehlike YüksekTehlike 80 60 40 İvme Değeri < 0,08g 0,08g - 0,24g > 0,24g 20 0 0.10 0.60 1.10 1.60 2.10 2.60 3.10 3.60 İvme (g olarak) Boore ve diğ. (1997) Yaklaşımı ile Spektal İvme Azalımı Kestirimi Poison Yada Gumbell Olasılık Dağılımından 1 50 10 11.0 7.3 Olasılık Modeli (Poison ise 1; Gumbell ise 0) D (yıl) Aşılma Olasılığı Olasılıksal Büyüklük (Mw) Deterministik Büyüklük (Mw) Poison Yada Gumbell Olasılık Dağılımından Moment Magnitüt (Mw>=5) Poison Yada Gumbell Olasılık Dağılımından Fay Boyu& Magnitüt İlişkisinden Belirle ! Moment Magnitüt (Mw>=5): Olasılıksal (Probabilistik) ve Deterministik Yaklaşımları Birlikte kullanarak belirle ! Tasarım için Seçilen Büyüklük (Mw) Rjb Vs, 30 Mekanizması Belirisiz 7.6 20 400 Faya En Kısa Yatay Uzaklık (km) Zeminin ilk 30 m'si için ortalama Vs (Kayma Dalgası) Hızı (m/sn) Doğrultu Atımlı Fay Ters Fay İvme (g) Periyot 0.0 0.2 1.0 0.27 0.53 0.36 0.26 0.48 0.35 0.31 0.57 0.38 Spektral İvme Azalım İlişkisi 0.70 0.60 Mekanizması Belirsiz İvme (g) 0.50 0.40 Doğrultu Atımlı Fay 0.30 Ters Fay 0.20 0.10 0.00 0.0 0.2 bıss bırv bıall 0.4 b2 b3 b5 bv 0.6 Peryod (sn) 0.8 -0.313 -0.117 -0.242 1.0 0.527 0 -0.778 -0.371 1.2 0.999 1.17 1.089 0.711 -0.207 -0.924 -0.292 -1.113 -1.009 -1.08 1.036 -0.032 -0.798 -0.698 Şekil 7.6. Probabilistik deprem tehlike analizi-ivme aşılma olasılığı (Poisson Modeli). Değişik araştırmacıların bağıntıları kullanılmış Poisson Olasılık Dağılımı’na göre 1.39 g ile 4.75 g arasında ivme değerleri ve ortalama 3.03 g (Şekil 7.6); Gumbel Uç Değerler dağılımına göre ise 0.14 g ile 0.40 g arasında ivme değerleri ve ortalama 0.28 g olarak bulunmuştur (Şekil 7.7). Gumbel Uç Değerler dağılımına göre ise M 7.7 büyüklüğündeki depremin 50 yıl içerisinde aşılma olasılığı yüzde 40 olarak hesaplanmıştır (Şekil 7.7). 33 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Gumbel Uç Değerler Yöntemi Yukardaki D (yıl) ve % olarak aşılma oranı için ivme değerleri İvme (g) -0.510825624 3.37329E-05 -10.29703726 D (yıl) 50 % Aşılma Olasılığı ?, Episantral Uzaklık (km) H, odak Derinliği (km) 25 15 29.2 Donavan(1973c) Oliviera (1974) Joyner ve Boore(1981) Campbell (1997) Ortalama Tehlike Düzeyi 0.26 0.20 0.48 0.54 0.37 Yüksek Tehlike 5 Aşılma Olasılığı (%) 1.29 100 0.94 40 M (büyüklük) 7.7 Joyner 10 ve Boore (1981) 20 Azalım İlişkisine göre 40 İvme- Aşılma Olasılığı İlişkisi ( Tehlike Eğrisi) 0.68 0.48 Ayıntılı analiz için İvme azalım ilişkileri bölümü için tıklayınız ! 80 0.29 80 60 40 -0.051293294 20 -0.105360516 -0.223143551 -0.510825624 3.3872E-06 6.95759E-06 1.47355E-05 3.37329E-05 0 -12.59550552 -11.87567759 -11.12525025 -10.29703726 9.4 8.9 8.3 7.71.00 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.20 -1.609437912 0.000106281 -9.149425272 6.9 1.40 İvme (g olarak) Çizelge 7.7. Probabilistik deprem tehlike analizi-ivme aşılma olasılığı (Gumbel Uç Değerler Modeli). Gerek Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun batı uzantısında ve gerekse Kırşehir-Keskin Zonu’nda (M7 büyüklükte depremler olabilmekte ve bu depremlerin, Ankara’daki sert kayaç zeminler için hesaplanan en büyük ivmeleri 100-150 gal dolayında bulunmaktadır. Bu büyüklükteki depremlerinin, dolayısıyla 100 gal’lik bir ivmenin, Ankara’daki sert kayaç zeminlerdeki dönüşüm süresi, 40 yıl olarak hesaplanmıştır. Bu ivmenin bir yılda aşılma olasılığı %2,5; aşılmama olasılığı ise %97,5 dir. Ankara’daki yapıların ortalama kullanım süresi 50 yıl olarak kabul edilirse, bu süre içinde 100 gal’lik bir ivmenin gerçekleşme olasılığı %64; gerçekleşmeme olasılığı ise %36 dır. Bu durumda, Ankara’daki sert kayaç zeminler üzerinde 100 gal’lik bir yer ivmesinin, yapıların kullanım süresi içerisinde, en az bir kez aşılma olasılığının oldukça yüksek olduğu söylenebilir (Ergünay, 1978). Özet olarak, Ankara kent merkezi içerisinden geçen herhangi bir aktif fay bulunmamaktadır. Ankara’yı etkileyebilecek en önemli aktif faylardan Kuzey Anadolu Fayı’nın Gerede kesimi 100 km, Tuzgölü Fayı 70 km uzaklıkta bulunmaktadır. Gerede kesiminde önümüzdeki 200-250 yıl boyunca önemli bir deprem riski bulunmamaktadır. Tuzgölü fayı ise çok düşük kayma hızı ve birkaç bin yıl gibi uzun deprem tekrarlanma aralığına sahip olması nedeniyle çok bilinmeyen bir fay özelliği taşımaktadır. Gerek tarihsel ve gerekse aletsel dönemde Ankara çevresinde 5.5-6.5 arasında değişen sadece birkaç deprem meydana gelmiştir (Demirtaş 2008). 34 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu VIII. RUHSAT SAHASI YAMAÇ / ŞEV DURAYLILIK ANALİZİ Yapılan morfolojik, jeolojik, tektonik araştırmalara göre Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası ve civarında doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilecek aktif-pasif ya da potansiyel heyelan, akma ve kaya düşmesi gibi kütle hareketlerine rastlanılmamıştır (Şekil 8.1). Ruhsat sahasını oluşturan yamaçlar bol kırıklı-çatlaklı ve bloklu Permiyen kireçtaşlarından oluşmaktadır (Şekil 8.2). Taşocağı sahasında Permiyen kireçtaşlarını kesen K0-15D, K45-60B ve K60-75D yönelimli olmak üzere 3 takım çatlak-kırıklar egemen olup; KD, KB ve GD’ya eğimlenme göstermektedir. Kireçtaşı yarmalarında K45B 70GB, K80B 45GB ve K10D 35B yönelimli üç farklı tabaka düzlemi gelişmiştir. 30.28 hektarlık alana sahip ruhsat sahasını sınırlayan yamaçlarda, yükseklikleri 6.0 m ile 8.0 m olan 4 ile 8 arasında değişen basamaklanma şeklinde şevler oluşturulmuştur. Ortalama 45 derece açı oluşturacak şekilde, 90 m ile 325m uzunlukta profiller boyunca açılan şevlerin açısı 45 ile 70 derece açısında değişmektedir. En alttaki şev 1360 m, en üstteki şev ise 1445 m yükseklikte bulunmaktadır. Taşocağı sahasında, 4 ile 8 basamak-şev oluşturulan yamaçlarda 30 m ile 85 m arasında değişen kot farkları bulunmaktadır (Şekil 8.1, 8.2). Şekil 8.1. Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında yamaç-şev stabilite analizlerinin yapıldığı kesit hatları. 35 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Şekil 8.2. Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında yamaç-şev stabilite analizlerinin yapıldığı şevli yamaçlardan görünümler. 36 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında 4-8 basamak şeklinde açılmış ve açılacak şevlerden oluşan yamaçlarda duraysızlık sorunlarının olup olmadığını araştırmak amacıyla, yamaçların en üst şevi ile en alttaki şeve (30 m ile 85 m arasında değişen kot farkı) kadar uzanan yaklaşık 90 m ile 325 m arasında değişen uzunluklarda, yamaçlara dik yönde KD-GB ve KB-GD yönlü olmak üzere 6 profil boyunca, depremsiz ve depremli koşulları yansıtan toplam 20 adet stabilite analizi yapılmıştır (Şekil 8.1). Şekil 8.3. Permiyen yaşlı kireçtaşları için hesaplan c ve Ø değerleri (Hook ve Brown) Şev stabilite analizlerinde, yamaçların temel birimini oluşturan bol kırıklı-çatlaklı-bloklu bir yapıya sahip Permiyen yaşlı kireçtaşları için güvenli tarafta kalmak (masif kaya gibi davranmayabileceği ihtimali) amacıyla, nokta yükleme/tek eksenli basınç dayanımlarından Hoek-Brown sınıflaması kullanılarak, doğal birim hacım ağırlık, kohezyon (c) ve içsel sürtünme açısı (Q) hesaplanmıştır (Şekil 8.3). 37 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Hook-Brown sınıflmasına göre kohezyon 0.564 MPa ve içsel sürtünme açısı 41.880 olarak bulunmuştur. Birim hacım ağırlık 24.71 k/Nm3 olarak alınmıştır (Çizelge 8.1). Çizelge 8.1. Permiyen yaşlı kireçtaşlarına ait ortalama C ve Q efektif değerleri. Jeolojik Birim Kohezyon (C) MPa İçsel sürtünme açısı (Q) Doğal birim hacım 3 ağırlık () kN/m Permiyen Kireçtaşı 0.564 41.88 24.71 Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında temel birimi Permiyen yaşlı kireçtaşları oluşturmaktadır. En üstteki şev ile en alttaki şev araında 30 ile 85 m arasında değişen kot farklarının olduğu yamaçlarda yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Ancak Permiyen yaşlı kireçtaşlarının bol kırıklı-çatlaklıbloklu yapıya sahip olması nedeniyle, bu süreksizlikler boyunca süzülebilecek yüzey suları olma olasılığı nedeniyle analizlerde Ru = 0.2 olarak alınmıştır. Ruhsat sahasının olduğu bölgenin 3. derece deprem bölgesinde yer alması nedeniyle, yamaç duraysızlıklarında ana rol oynayan deprem yükü-yatay ivme 0.1g (1/2) olarak alınmıştır. Yukarıda sunulan bilgiler ışığında, Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasını sınırlayan ortalama 450 derece ile eğimlenen 4-8 basamaklı şevlerden oluşan yamaçlar için, Slide 5.0 yazılımında, Basitleştirilmiş Bishop ve Düzeltilmiş Janbu yöntemleri kullanılarak 6 farklı profil boyunca 20 adet stabilite analizi yapılmış ve depremsiz ve depremli koşullarda en düşük kayma yüzeylerini içeren Güvenlik Faktörleri saptanmıştır (Şekil 8.1). TS 8853/1991 göre yapı taşıyan yamaçlar için duraylılık analizi yapıldığında, statik koşullarda minimum güvenlik sayısının 1.5; deprem (dinamik) koşullarında aranan GSmin = 1.2'dir. 38 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Safety Factor 0.000 1600 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1.500 2.000 1550 2.500 3.000 3.500 1500 4.000 4.500 5.000 1450 5.500 Global Minimums Method: bishop simplified FS: 6.792280 Method: janbu simplified FS: 6.279520 6.792 1350 1400 6.000+ -300 -250 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 Şekil 8.4. Kesit A1a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 6.792) ve Janbu (Fs = 6.280) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 0.1 1600 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1.500 2.000 1550 2.500 3.000 3.500 1500 4.000 4.500 5.196 5.000 Global Minimums Method: bishop simplified FS: 5.195880 Method: janbu simplified FS: 4.777960 1450 5.500 1350 1400 6.000+ -300 -250 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 Şekil 8.5. Kesit A1a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.196) ve Janbu (Fs = 4.778) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 39 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu 1600 Safety Factor 0.000 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşı Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1.500 1550 2.000 2.500 3.000 1500 3.500 4.000 7.777 4.500 5.000 1450 5.500 Method: bishop simplified FS: 7.777270 Method: janbu simplified FS: 7.099840 1350 1400 6.000+ -250 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 Şekil 8.6. Kesit A1b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.777) ve Janbu (Fs = 7.100) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 0.1 1600 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşı Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1.500 1550 2.000 2.500 3.000 3.500 1500 4.000 5.567 4.500 5.000 Method: bishop simplified FS: 5.566720 Method: janbu simplified FS: 5.140340 1450 5.500 1350 1400 6.000+ -250 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 Şekil 8.7. Kesit A1b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.567) ve Janbu (Fs = 5.140) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 40 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Kesit-A1a (açılmış şev) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=6.792, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=6.280; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.196, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=4.778 olarak bulunmuştur. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.4, 8.5). Kesit-A1b (yapılacak şev düzenlemesi) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=7.777, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=7.100; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.567, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.140 olarak bulunmuştur. Kesit-A1a’nın yeniden şevlendirilmesi güvenliği daha da artırmıştır. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.6, 8.7). Kesit-A2a (açılmış şev) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=7.449, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=7.502; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=6.544, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=6.574 olarak bulunmuştur. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.8, 8.9). Kesit-A2b (yapılacak şev düzenlemesi) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=6.484, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=6.076; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.070, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=4.655 olarak bulunmuştur. Kesit-A2a’nın yeniden şevlendirilmesi güvenliği daha da artırmıştır. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.10, 8.11). 41 1650 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Safety Factor 0.000 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1600 1.500 2.000 2.500 1550 3.000 3.500 7.449 4.000 1500 4.500 5.000 Global Minimums Method: bishop simplified FS: 7.449220 Method: janbu simplified FS: 7.502480 5.500 1350 1400 1450 6.000+ -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 1650 Şekil 8.8. Kesit A2a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.449) ve Janbu (Fs = 7.502) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 0.1 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1600 1.500 2.000 2.500 1550 3.000 3.500 6.544 4.000 1500 4.500 5.000 Global Minimums Method: bishop simplified FS: 6.544360 Method: janbu simplified FS: 6.574220 5.500 1350 1400 1450 6.000+ -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 Şekil 8.9. Kesit A2a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 6.544) ve Janbu (Fs = 6.574) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 42 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu 1650 Safety Factor 0.000 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1600 1.500 2.000 2.500 1550 3.000 3.500 4.000 1500 4.500 5.000 5.500 Method: bishop simplified FS: 6.483970 Method: janbu simplified FS: 6.076030 6.484 1350 1400 1450 6.000+ -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 Şekil 8.10. Kesit A2b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 6.484) ve Janbu (Fs = 6.076) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 1650 Safety Factor 0.000 0.1 0.500 1.000 1600 1.500 2.000 2.500 1550 3.000 3.500 4.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1500 4.500 5.000 Method: bishop simplified FS: 5.070290 Method: janbu simplified FS: 4.655440 5.500 5.070 1350 1400 1450 6.000+ -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 Şekil 8.11. Kesit A2b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.070) ve Janbu (Fs = 4.655) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 43 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Safety Factor 0.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 0.500 1500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 1450 3.500 4.000 Method: bishop simplified FS: 6.968370 Method: janbu simplified FS: 6.560410 4.500 5.000 5.500 6.968 1350 1400 6.000+ -175 -150 -125 -100 -75 -50 -25 0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 Şekil 8.12. Kesit B1a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 6.968) ve Janbu (Fs = 6.560) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1500 0.500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 0.1 1450 3.500 4.000 Method: bishop simplified FS: 5.585680 Method: janbu simplified FS: 5.164190 4.500 5.000 5.500 5.586 1350 1400 6.000+ -150 -125 -100 -75 -50 -25 0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 Şekil 8.13. Kesit B1a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.586) ve Janbu (Fs = 5.164) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 44 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Kesit-B1a (açılmış şev) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=6.968, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=6.560; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.586, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.164 olarak bulunmuştur. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.12, 8.13). Kesit-B1b (yapılacak şev düzenlemesi) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=7.760, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=7.163; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.627, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.257 olarak bulunmuştur. Kesit-A2a’nın yeniden şevlendirilmesi güvenliği daha da artırmıştır. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.14, 8.15). Kesit-B2a (açılmış şev) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=4.157, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=3.783; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=3.373, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=3.110 olarak bulunmuştur. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.16, 8.17). Kesit-B2b (yapılacak şev düzenlemesi) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=4.140, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=3.882; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=3.059, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=3.307 olarak bulunmuştur. Kesit-A2a’nın yeniden şevlendirilmesi güvenliği daha da artırmıştır. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.18, 8.19). 45 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu 1550 Safety Factor 0.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 0.500 1.000 1.500 2.000 1500 2.500 3.000 3.500 7.760 4.000 1450 4.500 Global Minimums Method: bishop simplified FS: 7.760320 Method: janbu simplified FS: 7.163260 5.000 5.500 1350 1400 6.000+ -250 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 Şekil 8.14. Kesit B1b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.760) ve Janbu (Fs = 7.163) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 1550 Safety Factor 0.000 1.000 1.500 2.000 1500 0.1 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 0.500 2.500 3.000 3.500 5.627 4.000 1450 4.500 5.000 Global Minimums Method: bishop simplified FS: 5.626850 Method: janbu simplified FS: 5.257070 5.500 1350 1400 6.000+ -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 Şekil 8.15. Kesit B1b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.627) ve Janbu (Fs = 5.257) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 46 1650 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Safety Factor 0.000 0.500 1600 1.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.500 2.000 1550 2.500 3.000 3.500 1500 4.000 4.500 4.157 5.000 5.500 Method: bishop simplified FS: 4.156880 Method: janbu simplified FS: 3.873080 1350 1400 1450 6.000+ -250 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 1650 Şekil 8.16. Kesit B2a: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 4.157) ve Janbu (Fs = 3.873) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 0.1 1600 0.500 1.000 1.500 2.000 1550 2.500 3.000 3.500 1500 4.000 4.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 3.373 5.000 6.000+ Method: bishop simplified FS: 3.373430 Method: janbu simplified FS: 3.110100 1350 1400 1450 5.500 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 Şekil 8.17. Kesit B2a: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 3.373) ve Janbu (Fs = 3.110) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 47 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Safety Factor 0.000 1600 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1.500 1550 2.000 2.500 3.000 3.500 1500 4.000 4.140 4.500 5.000 Method: bishop simplified FS: 4.140230 Method: janbu simplified FS: 3.882230 6.000+ 1350 1400 1450 5.500 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Şekil 8.18. Kesit B2b: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 4.140) ve Janbu (Fs = 3.882) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 0.1 1600 0.500 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.000 1.500 1550 2.000 2.500 3.000 3.500 1500 4.000 3.307 4.500 5.000 Method: bishop simplified FS: 3.307020 Method: janbu simplified FS: 3.059330 6.000+ 1350 1400 1450 5.500 -200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Şekil 8.19. Kesit B2b: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 3.307) ve Janbu (Fs = 3.059) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 48 1525 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Safety Factor 0.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 0.500 1500 1.000 1.500 2.000 1475 2.500 3.000 3.500 1450 4.000 Method: bishop simplified FS: 12.182700 Method: janbu simplified FS: 10.824200 4.500 5.000 6.000+ 12.183 1375 1400 1425 5.500 -175 -150 -125 -100 -75 -50 -25 0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 1525 Şekil 8.20. Kesit C1: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 12.183) ve Janbu (Fs = 10.824) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 1500 1.000 1.500 2.000 2.500 1475 0.1 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 0.500 3.000 3.500 1450 4.000 4.500 5.000 Method: bishop simplified FS: 8.649120 Method: janbu simplified FS: 7.690970 6.000+ 8.649 1375 1400 1425 5.500 -175 -150 -125 -100 -75 -50 -25 0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 Şekil 8.21. Kesit C1: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 8.649) ve Janbu (Fs = 7.691) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 49 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Safety Factor 0.000 1480 0.500 1.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.500 1460 2.000 2.500 3.000 1440 3.500 4.000 4.500 1420 5.000 7.076 5.500 Method: bishop simplified FS: 7.076460 Method: janbu simplified FS: 6.749670 1380 1400 6.000+ -20 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 Şekil 8.22. Kesit C2: Depremsiz koşullara ait Bishop (Fs = 7.076) ve Janbu (Fs = 6.750) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. Safety Factor 0.000 0.1 1480 0.500 1.000 Material Properties Material: Permiyen Kireçtaşları Unit Weight: 24.71 kN/m3 Strength Type: Mohr-Coulomb Cohesion: 564 kPa Friction Angle: 41.88 degrees Ru value: 0.2 1.500 1460 2.000 2.500 3.000 1440 3.500 4.000 4.500 1420 5.000 5.949 5.500 Method: bishop simplified FS: 5.948500 Method: janbu simplified FS: 5.636360 1380 1400 6.000+ -20 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 Şekil 8.23. Kesit C2: Depremli koşullara ait Bishop (Fs = 5.949) ve Janbu (Fs = 5.636) yöntemleri ile hesaplanan güvenlik sayıları. 50 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Kesit-C1 (açılmış şev) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=12.183, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=10.824; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=8.649, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=7.691 olarak bulunmuştur. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.20, 8.21). Kesit-C2 (açılmış şev) için depremsiz (statik) koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=7.076, Janbu yöntemine göre Güvenlik Faktörü, Fs=2.105; depremli (dinamik) koşullarda Basitleştirilmiş Bishop yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=5.949, Janbu yöntemine göre, Güvenlik Faktörü, Fs=6.750 olarak bulunmuştur. Analiz sonuçları yamacın depremsiz ve depremli koşullarda duraylı olduğunu göstermektedir (Çizelge 8.2, Şekil 8.22, 8.23). Çizelge 8.2. Stabilite analizleri ve elde edilen güvenlik katsayıları. Kesit-A1a Bishop Depremsiz 6.792 Bishop Depremli 5.196 Janbu Depremsiz 6.280 Janbu Depremli 4.778 Kesit-A1b 7.777 5.567 7.100 5.140 Kesit-A2a 7.449 6.544 7.502 6.574 Kesit-A2b 6.484 5.070 6.076 4.655 Kesit-B1a 6.968 5.586 6.560 5.164 Kesit-B1b 7.760 5.627 7.163 5.257 Kesit-B2a 4.157 3.373 3.873 3.110 Kesit-B2b 4.140 3.307 3.882 3.059 Kesit-C1 12.183 8.649 10.824 7.691 Kesit-C2 7.076 5.949 6.750 5.636 Kesit No TS 8853/1991 göre yapı taşıyan yamaçlar için duraylılık analizlerinde, statik koşullarda, minimum güvenlik sayısı GSmin = 1.5; deprem (dinamik) koşullarında aranan güvenlik sayısı GSmin = 1.2'dir. 51 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Depremsiz koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop ve Janbu yöntemlerine göre hesaplanan Fs, güvenlik katsayıları Çizelge 5.2’de topluca verilmiştir. Bishop yöntemine göre, güvenlik katsayıları, Fs, 4.140 ile 12.183, ortalama Fsort = 7079; Janbu yöntemine göre güvenlik sayıları, Fs, 3.873 ile 10.824 arasında değişmektedir. Ortalama Fsort = 6.601 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara göre, Bastaş Çimento Sanayi A.Ş., Yakupabdal Köyü, Tamtaş taşocağı sahasında 6 farklı profil boyunca yapılan 10 stabilite analizinde, statik (depremsiz) koşullarda, yamaçların duraylı oldukları görülmektedir (Çizelge 8.2). Depremli koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop ve Janbu yöntemlerine göre hesaplanan Fs, güvenlik katsayıları Çizelge 5.2’de topluca verilmiştir. Bishop yöntemine göre, güvenlik katsayıları, Fs, 3.307 ile 8.649, ortalama, Fsort = 5.487; Janbu yöntemine göre, güvenlik sayıları, Fs, 3.059 ile 7.691 arasında değişmektedir. Ortalama, Fsort = 5.106 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara göre, Bastaş Çimento Sanayi A.Ş., Yakupabdal Köyü, Tamtaş taşocağı sahasında 6 farklı profil boyunca yapılan 10 stabilite analizlerinde, dinamik (depremli) koşullarda, 0.1g ivme oluşması durumlarında, yamaçların duraylı oldukları görülmektedir. Ancak Permiyen yaşlı kireçtaşlarının bol kırıklı-çatlaklı-bloklu olması ve sulu koşulların gerçekleşmesi durumunda, şevlerin olası yenilmesine karşı yeterli sayıda palyelendirme yapılması ve şev açılarının mümkün olduğunca düşürülmesi sonucu duraysızlık sorunlarını ortadan kaldıracağı ve güvenliği daha da artıracağı düşünülmektedir (Çizelge 8.2). 52 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu IX. SONUÇ VE ÖNERİLER Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, 1/25.000 ölçekli İ-29-b-c nolu pafta sınırları içerisinde yer alan, 30.28 hektar alana sahip Bastaş Çimento Sanayi A.Ş. Yakupabdal Tamtaş taşocağı sahası ve civarını kapsayan bölgede yapılan jeomorfoloji, jeoloji, tektonik, jeoteknik, depremsellik ve yamaç şev stabilite analizi çalışmalarından elde edilen sonuç ve öneriler aşağıda sunulmuştur: Sonuçlar  Kütle hareketleri (yamaç / şev duraylılığı) – morfolojik yapı arasındaki ilişkiyi anlamak amacıyla,ruhsat sahası ve civarını kapsayan bölgenin 10m kontur aralıklı, 1/25.000 ölçekli yüzey morfoloji haritaları yapılmıştır. Ruhsat sahası 1600-1900 m yüksekliklere sahip KD-GB yönünde uzanan bir dağ silsilesinin KB yamaçlarında yer almaktadır. KB-GD yönlü sıkışma nedeniyle gelişmiş bölgesel yükselim sonucu ruhsat sahasının bulunduğu yamaçlar KB-GB yönlü dereler tarafından parçalanmıştır. Ruhsat sahası 1300 – 1450 m rakıma sahip yamaçlardan Dümbülüntaş Tepesi zirve düzlüklerinde bulunmaktadır.  Bastaş Çimento San. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası, Triyas yaşlı Elmadağ formasyonu içinde devasa bloklar (olistolit) şeklinde yüzer konumda bulunan Permiyen yaşlı kireçtaşlarından oluşmaktadır. Kireçtaşları gri, beyaz-sarımsı renkli, şeker dokulu, kristalize, ince-orta tabakalanmalıdır. Tabakalar genellikle dikleşmiş, yer yer 35-45 derece eğimlenmiştir. Kireçtaşları bölgede gerek paleotektonik gerekse neotektonik dönemde etkili olan tektonizma sonucu aşırı derecede deformasyona uğramış, parçalanmış, kırılmış ve bloklu bir yapı kazanmıştır. Yer yer de altere olmuştur.  Ruhsat sahasında 8 farklı durak noktasında, duraysızlık sorunlarına yol açabilecek 17 adet kırık – çatlak ve 3 adet tabaka düzlemleri ölçülmüştür. Kırık – çatlaklar genellikle yamaçlara dik – yarı dik olarak gelişmiştir.  Ruhsat sahasında açılan yarmalarda, tabakaların genellikle 70 derece yakın dikleşmiş ve yamaç içerisine doğru eğimli oldukları gözlenmiştir. Bu durum duraylılık açısından olumlu bir etki oluşturmuştur. Yer yer 35 – 45 derece eğimli tabaka düzlemleri de izlenmiştir. Ancak duraysızlık açısından herhangi bir sorun teşkil etmemektedir. 53 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu  Taşocağı sahasındaki egemen kırık-çatlak düzlemleri ve sıkışma yönünü saptamak amacıyla, gül diyagramı yapılmış ve düzlemler wülf neti üzerine aktarılmıştır. Taşocağı sahasında, (1) 4 adet K 0-15 D; (2) 1 adet K 0-15 B; (3) 1 adet K 15-30 D; (4) 2 adet K 15-30 B; (5) 1 adet K 30-45 D; (6) 1 adet K 45-60 D; (7) 4 adet K 45-60 B; (8) 3 adet K 60-75 D; (9) 1 adet K 60-75 B; (10) 1 adet K 75-90 D ve (11) 1 adet K 75-90 B yönelimli çatlak-kırık düzlemleri saptanmıştır.  Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında, K0-15D, K45-60B ve K60-75D yönelimli olmak üzere 3 takım çatlak-kırıkların egemen olduğu; KD, KB ve GD’ya eğimlendikleri görülmektedir. Sahada K45B 70GB, K80B 45GB ve K10D 35B yönelimli üç farklı tabaka düzlemi saptanmıştır. Bu düzlemler ruhsat sahasını kapsayan bölgenin KB-GD yönünde sıkıştığına işaret etmektedir.  Taşocağı sahasında 8 basamaklanma şeklinde yapılmış şev yamacı deniz seviyesinden 1360m – 1445 m arasında değişen rakımlarda yer almaktadır. Taşocağı sahasında yaklaşık 85 m civarında bir kot farkı bulunmaktadır. Bu kot farkı olmasına karşın, taşocağı kuru olup, yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Ruhsat sahasındaki çalışmalar için gerekli su çevre yerleşim yerlerinden tankerle taşınmak suretiyle sağlanmaktadır.  Permiyen yaşlı kireçtaşlarından 6 adet blok numune alınmıştır. Blok numuneler üzerinde 5 adet nokta yükleme ve 1 adet tek ekseni basınç deneyleri yapılmış ve Permiyen kireçtaşlarının dayanımları saptanmıştır. 5 adet blok numune üzerinde yapılan nokta yükleme deney sonuçlarına göre, Permiyen yaşlı kireçtaşlarının nokta yükleme dayanımları 1.3 MPa ile 3.2 MPa arasında değişmektedir. Ortalama 1.86 MPa olarak saptanmıştır. 1 adet numune üzerinde yapılan tek eksenli basınç dayanımına göre, Permiyen yaşlı kireçtaşlarının tek eksenli basınç dayanımı 32.4 MPa olarak bulunmuştur. Nokta yükleme dayanımları tek eksenli basınç dayanımına dönüştürülmüş ve Permiyen yaşlı kireçtaşlarının ortalama tek eksenli basınç dayanımı 20.9 MPa olarak saptanmıştır. Permiyen yaşlı kireçtaşlarının doğal hacım ağırlıkları ise 23.97 kNm3 ile 26.76 kNm3 arasında değişmektedir. Ortalama 24.71 kNm3 olarak saptanmıştır. 54 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu  Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanmış ve Bakanlar Kurulunun 18/04/1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe girmiş olan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre, Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası, III. derece deprem bölgesinde yer almaktadır.  Ankara, tarihi ve yakın zamanlarda büyük depremlerin merkezi olmamış; ancak, 100-120 km kuzeyinden geçen ve en aktif zonlardan biri olan Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun batı uzantısındaki depremlerle, kentin 90-100 km güneydoğusundaki Kırşehir-Keskin fay zonundaki depremlerden önemli ölçüde etkilenmiştir.  Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahası merkezli 100 km yarıçaplı bölgenin Probabilistik deprem tehlike analizi yapılmıştır. Bölgede son yüzyıl da olmuş 5.0, 5.5, 6.0, 6.5, 7.0 ve 7.5 büyüklüğündeki depremlerin 10, 50, 75 ve 100 yıl içerisindeki olma olasılıkları ile ortalama tekrarlanma periyodları saptanmıştır. 100 km yarıçaplı bölgede, 19002018 yılları arasında, 4.5<M<5.0 arasında 29; 5.0<M<5.5 arasında 9; 5.5<M<6.0 arasında 2; 6.0<M<6.5 arasında 2; 6.5<M<7.0 arasında 1 ve 7.0<M<7.5 arasında 0 deprem meydana gelmiştir.  Poission olasılık dağılımına göre M 6.0 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 35.7; 50 yıl içinde olma olasılığı % 89.0; 75 yıl içinde olma olasılığı % 96.4 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 98.8, ortalama tekrarlanma periyodu 23 yıl; M 6.5 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 27.8; 50 yıl içinde olma olasılığı % 80.4; 75 yıl içinde olma olasılığı % 91.3 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 96.1, ortalama tekrarlanma periyodu 31 yıl; M 7.0 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 21.4; 50 yıl içinde olma olasılığı % 69.9; 75 yıl içinde olma olasılığı % 83.5 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 91.0, ortalama tekrarlanma periyodu 42 yıl ve M 7.6 büyüklüğündeki depremin 10 yıl içinde olma olasılığı % 15.4; 50 yıl içinde olma olasılığı % 56.6; 75 yıl içinde olma olasılığı % 71.4 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 81.1, ortalama tekrarlanma periyodu 60 yıl olarak bulunmuştur. 55 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu  Gumbel Uç Değerler dağılımına göre M 6.0 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı % 9.6; 10 yıl içinde olma olasılığı % 63.7; 25 yıl içerisinde olma olasılığı % 92.0; 50 yıl içinde olma olasılığı % 99.4 ve 100 yıl içerisinde olma olasılığı % 100; M 6.5 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı % 5.1; 10 yıl içinde olma olasılığı %40.5; 25 yıl içinde olma olasılığı % 72.7; 50 yıl içinde olma olasılığı % 92.6 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 99.4; M 7.0 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı % 2.6; 10 yıl içinde olma olasılığı % 23.4; 25 yıl içinde olma olasılığı % 48.7; 50 yıl içinde olma olasılığı % 73.6 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 93.1 ve M 7.5 büyüklüğündeki depremin 1 yıl içinde olma olasılığı % 1.4; 10 yıl içinde olma olasılığı % 12.8; 25 yıl içinde olma olasılığı % 29.0; 50 yıl içinde olma olasılığı % 49.6 ve 100 yıl içinde olma olasılığı % 74.6 olarak bulunmuştur.  Değişik araştırmacıların bağıntıları kullanılmış Poisson Olasılık Dağılımı’na göre 1.39 g ile 4.75 g arasında ivme değerleri ve ortalama 3.03 g; Gumbel Uç Değerler dağılımına göre ise 0.14 g ile 0.40 g arasında ivme değerleri ve ortalama 0.28 g olarak bulunmuştur. Gumbel Uç Değerler dağılımına göre ise M 7.7 büyüklüğündeki depremin 50 yıl içerisinde aşılma olasılığı yüzde 40 olarak hesaplanmıştır.  Ankara kent merkezi içinden geçen herhangi bir aktif fay bulunmamaktadır. Ankara’yı etkileyebilecek en önemli aktif fay olarak Kuzey Anadolu Fayı’nın Gerede kesimi 100 km, Tuzgölü Fayı 70 km uzaklıkta bulunmaktadır. Gerede segmenti gelecek 200-250 yıl boyunca önemli bir deprem riski bulunmamaktadır. Tuzgölü fayı ise çok düşük kayma hızı ve birkaç bin yıl gibi uzun deprem tekrarlanma aralığına sahip olması nedeniyle çok bilinmeyen bir fay özelliği taşımaktadır. Gerek tarihsel ve gerekse aletsel dönemde Ankara çevresinde 5.56.5 arasında değişen sadece birkaç deprem meydana gelmiştir (Demirtaş 2008).  Ruhsat sahasını oluşturan yamaçlar bol kırıklı-çatlaklı ve bloklu Permiyen kireçtaşlarından oluşmaktadır. Taşocağı sahasında Permiyen kireçtaşlarını kesen K0-15D, K45-60B ve K60-75D yönelimli olmak üzere 3 takım çatlakkırıklar egemen olup; KD, KB ve GD’ya eğimlenme göstermektedir. Kireçtaşı yarmalarında K45B 70GB, K80B 45GB ve K10D 35B yönelimli üç farklı tabaka düzlemi gelişmiştir. 30.28 hektarlık alana sahip ruhsat sahasını sınırlayan 56 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu yamaçlarda, yükseklikleri 6.0 m ile 8.0 m olan 4 ile 8 arasında değişen basamaklanma şeklinde şevler oluşturulmuştur. Ortalama 45 derece açı oluşturacak şekilde, 90 m ile 325m uzunlukta profiller boyunca açılan şevlerin açısı 45 ile 70 derece açısında değişmektedir. En alttaki şev 1360 m, en üstteki şev ise 1445 m yükseklikte bulunmaktadır. Taşocağı sahasında, 4 ile 8 basamakşev oluşturulan yamaçlarda 30 m ile 85 m arasında değişen kot farkları bulunmaktadır.  Bastaş Çimento Sanayi. A.Ş., Yakupabdal köyü, 68668 ruhsat nolu Tamtaş taşocağı sahasında 4-8 basamak şeklinde açılmış ve açılacak şevlerden oluşan yamaçlarda duraysızlık sorunlarının olup olmadığını araştırmak amacıyla, yamaçların en üst şevi ile en alttaki şeve (30 m ile 85 m arasında değişen kot farkı) kadar uzanan yaklaşık 90 m ile 325 m arasında değişen uzunluklarda, ortalama 450 derece ile eğimlenen 4-8 basamaklı şevlerden oluşan yamaçlara dik yönde KD-GB ve KB-GD yönlü olmak üzere, 6 profil boyunca, depremsiz ve depremli koşulları yansıtan toplam 20 adet stabilite analizi yapılmış ve en düşük kayma yüzeylerini içeren Güvenlik Faktörleri (Fs) saptanmıştır.  Ruhsat sahasında yapılan şev duraylılık analizleri sonuçlarına göre, Depremsiz koşullarda, Bishop yöntemine göre, güvenlik katsayıları, Fs, 4.140 ile 12.183, ortalama Fsort = 7079; Janbu yöntemine göre güvenlik sayıları, Fs, 3.873 ile 10.824 arasında değişmektedir. Ortalama Fsort = 6.601 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara göre, Bastaş Çimento Sanayi A.Ş., Yakupabdal Köyü, Tamtaş taşocağı sahasında 6 farklı profil boyunca yapılan 10 stabilite analizinde, statik (depremsiz) koşullarda, yamaçların duraylı oldukları görülmektedir.  Depremli koşullarda, Basitleştirilmiş Bishop ve Janbu yöntemlerine göre hesaplanan Fs, güvenlik katsayıları Çizelge 5.2’de topluca verilmiştir. Bishop yöntemine göre, güvenlik katsayıları, Fs, 3.307 ile 8.649, ortalama, Fs ort = 5.487; Janbu yöntemine göre, güvenlik sayıları, Fs, 3.059 ile 7.691 arasında değişmektedir. Ortalama, Fsort = 5.106 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara göre, Bastaş Çimento Sanayi A.Ş., Yakupabdal Köyü, Tamtaş taşocağı sahasında 6 farklı profil boyunca yapılan 10 stabilite analizlerinde, dinamik (depremli) koşullarda, 0.1g ivme oluşması durumlarında, yamaçların duraylı oldukları görülmektedir.. 57 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu Öneriler  Kazı sırasında yer yer yamaç içerisine doğru gelişmiş çatlak – kırık düzlemleri ayna olarak açığa çıkmıştır. Bu tür düzlemlerin duraysızlık sorunlarına yol açma olasılığı söz konusu olabilir. Bu açıdan bu düzlemlerin olduğu kesimlerde çalışma yapılırken gerekli güvenlik önlemleri mutlaka alınmalı, düzlem üzerindeki malzeme kaldırılmalıdır.  Aşırı yağışlı mevsimlerde, yamaçları oluşturan bol kırıklı-çatlaklı-bloklu bir yapıya sahip Permiyen yaşlı kireçtaşlarını kesen kırık-çatlak düzlemleri boyunca yüzey suları sızabilir ve özellikle yamaç-içeri kırık-çatlak düzlemleri ile bloklu kesimlerde şev yenilmeleri gelişebilir. Yağışlı koşullarda bu kesimlerde yapılacak kazı ve patlama çalışmaları sırasında dikkatli olunmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır. Şevlerin olası yenilmesine karşı yeterli sayıda palyelendirme yapılması ve şev açılarının mümkün olduğunca düşürülmesi sonucu, duraysızlık sorunlarının ortadan kalkacağı ve güvenliği daha da artıracağı düşünülmektedir. 58 Ankara ili, Merkez ilçesi, Yakupabdal Köyü, Bastaş Çimento San.A.Ş., 68668 Ruhsat nolu Taşocağı Sahasına ait Jeoloji (Kütle Hareketleri) Araştırma Raporu X. YARARLANILAN KAYNAKLAR Akyürek, B., Bilginer, E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, Ş., Sunu, O., Soysal, Y., Dağer, Z., Çatal, E., Sözeri, B., Yıldırım, H. ve Hakyemez, Y. 1984. AnkaraElmadağ-Kalecik dolayının temel jeoloji özellikleri, Jeoloji Mühendisliği, 20, 3146. Akyürek, B., Duru, M., Sütçü, Y.F., Papak, İ., Şaroğlu, F., Pehlivan, N., Gönenç, O., Granit, S. ve Yaşar, T. 1996. Ankara İlinin çevre jeolojisi ve doğal kaynaklar projesi, Derleme no: 9961 Bishop, A.W., 1955, The use of the slip circle in the stability analysis of slopes. Geotehnique, No.1. Bozkurt, E., 1990. Karakaya Napı içinde yeni bir Karbonifer ve Permiyen bulgusu. MTA dergisi, 110, 181-188. Demirtaş, R. ve Yılmaz, R. 1996. Türkiye’nin Sismotektoniği; Sismisitedeki uzun süreli değişim ve güncel sismisiteyi esas alarak deprem tahminine bir yaklaşım. Bay. ve İskan Bak.Yayınları, Temmuz 1996, Ankara. Demirtaş, R. 2012. Türkiye diri fayları, deprem etkinlikleri, paleosismolojik çalışmalar ve gelecek deprem potansiyelleri, Academia.edu. Demirtaş, R. 2012. Orta Anadolu kıta-içi fay sistemi (oakifs) diri fayları, paleosismolojik çalışmalar ve gelecek deprem potansiyelleri. Academia.edu. Erol, O. 1954. Ankara civarının jeolojisi hakkında rapor. MTA Rapor No: 2491, Ankara. Erol, O. 1973. Ankara şehri çevresinin jeomorfolojik ana birimleri. AÜ. Dil ve Tarih Coğr. Fak. Yayını, 240, 29s. Hoek, E., and Borwn, E.T., 1997, Practical estimates of rock mass strength. Int. Jour. Rock Mech. Min. Sci. V.34, No.8, 1165-1186. Okay, A.I., Tüysüz, O., Kaya, Ş. 2004. From transpression to transtension: changes in morphology and structure around a bend on the North Anatolian Fault in the Marmara region. Tectonophysics, vol.391, pp.259-282 Şaroğlu, F.; Emre, ö. ve Boray, A., 1987, Türkiye'nin depremsellikleri:MTA Rap.,8214, (yayımlanmamış), Ankara. diri fayları ve Şengör, A. M. C. ve Yılmaz, Y., 1983, Türkiye’de Tetis’in evrimi: Levha tektoniği açısından bir yaklaşım. Türkiye Jeoloji Kurumu, Yerbilimleri özel dizisi, sayı: 1, 75 sayfa. Şengör, A.M.C. ve Yılmaz, Y., 1981, Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic approach. Tectonophysics, 75, 181-241. Tüysüz, O. ve Dellaloğlu, A.A. 1992. Çankırı Havzasının tektonik birlikleri ve jeolojik evrimi. Türkiye 9. Petrol Kongresi Kitabı, 333-349. 59