Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 9, 2004 „Geological Quarterly” w œwietle indeksów cytowañ ISI Grzegorz Racki* Wyró¿nienie kwartalnika Pañstwowego Instytutu Geologicznego przez filadelfijski Instytut Informacji Naukowej w Filadelfii (Institute for Scientific Information, ISI; Marks & Narkiewicz, 2003) stwarza okazjê do prezentacji rangi miêdzynarodowej Geological Quarterly (GQ) poprzez analizê statystyczn¹ cytowañ tego czasopisma w czo³owych czasopismach œwiatowych w latach 1996–2003. Uzupe³nia to w istotny sposób wizerunek tego czasopisma zawarty w niedawnym artykule o polskiej literaturze geologicznej (Racki, 2003b). Uznanym Ÿród³em tego typu informacji jest Science Citation Index Expanded (SCI Ex), dostêpny w sieci Web of Science. W bazie tej uwzglêdniona jest najszersza pula klasowych czasopism miêdzynarodowych z 105. dyscyplin z zakresu nauk przyrodniczych i technicznych (ponad 6100, w tym ok. 50 z Polski; patrz http:/www.isinet.com), co daje rocznie ponad milionowy zbiór zarejestrowanych artyku³ów. SCI Ex zawiera prace od 1996 r. i jest uaktualniany cotygodniowo. Z analizy cytowañ przedstawiono wnioski na temat obecnego statusu GQ w czasopiœmiennictwie œwiatowym jako swego rodzaju test wyniku wieloletnich dzia³añ redakcji w kierunku zwiêkszenia udzia³u tego tytu³u w miêdzynarodowym obiegu informacji (Marks & Narkiewicz, 2003). Ten aspekt wcale nie straci³ na znaczeniu po w³¹czeniu GQ do zestawu czasopism rejestrowanych przez ISI, gdy¿ zawsze istniej¹ mo¿liwoœci zdegradowania z tej listy master journals (Racki, 2003a). Warto te¿ pamiêtaæ o pozycji GQ w kategoriach czasopism, ustalanych dot¹d na podstawie cytowania ostatnich roczników (wskaŸnik impact factor), kluczowym elemencie systemu parametrycznej oceny instytucji naukowych przez Komitet Badañ Naukowych — ten bodziec finansowy mo¿e przes¹dzaæ o wyborze miejsca publikowania wartoœciowych prac w GQ czy te¿ za granic¹. Metodyka Z³o¿one kwestie metodyki badañ statystyczno-porównawczych czasopiœmiennictwa naukowego (bibliometri) przedstawiono obszernie w wspomnianym powy¿ej artykule Rackiego (2003). Zak³ada siê, i¿ miar¹ wartoœci („jakoœci”) czasopisma na œwiatowym „rynku nauki” jest (1) bezwzglêdna liczba cytowañ publikowanych prac w tym czasopiœmie, oraz (2) przeciêtna czêstotliwoœæ tych cytowañ (wspó³czynnik wp³ywu; impact factor, IF), czyli relacje miêdzy liczb¹ cytowañ a liczb¹ wszystkich artyku³ów, wydrukowanych w ocenianym periodyku. Nale¿y podkreœliæ, ¿e wskaŸniki „jakoœciowe” odniesiono na ogó³ do przypadków cytowañ GQ jako ca³oœci a nie do cytowañ poszczególnych artyku³ów z tego czasopisma. W ten sposób ograniczono wp³yw przypadków lawinowego powo³ywania siê na wybrane prace w pojedynczych publi- *Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; racki@us.edu.pl 866 kacjach („efekt Krzyszkowskiego” — patrz Racki, 1997). Rekord stanowi cytowanie 17 arytku³ów z GQ w przegl¹dowej publikacji Katzunga (2001) o kaledonidach. Co wiêcej, oœmioletni okres cytowañ z SCI Ex umo¿liwi³ przedstawienie zakresu zmian ww. parametrów bibliometrycznych w dwóch czteroletnich przedzia³ach czasowych. Analizê bibliometryczn¹ GQ przeprowadzono w trzech etapach: 1. Opieraj¹c siê na SCI Ex ustalono bezwzglêdny wskaŸnik bibliometryczny — liczbê cytowañ w latach 1996–2003. WskaŸnik ten by³ rozpatrywany w trzech wariantach (p. ryc. 1): 114 111 110 110 cytowania 89 88 80 artyku³y cytowane 50 48 46 50 41 59 48 artyku³y cytuj¹ce w SCI Ex 31 28 20 1996 52 45 1997 1998 30 1999 2000 2001 2002 2003 Ryc. 1. Dynamika zmian cytowalnoœci Geological Quarterly w latach 1996–2003 1) ca³kowita liczba cytowañ prac z GQ, 2) liczba cytowanych prac z GQ (liczba cytowañ pomniejszona o przypadki prac cytowanych niejednokrotnie), oraz 3) liczba cytowañ GQ jako ca³oœci (= liczba prac cytuj¹cych publikacje z GQ bez wzglêdu na liczbê tych ostatnich). Cytowania wyszukiwano na podstawie tytu³u, w tym przypadku ustawicznie stosowanych zamiennie Geological Quarterly (nawet dla prac sprzed 1990 r.!) i Kwartalnik Geologiczny. Tytu³ czasopisma jest zapisywany w katalogach ISI w formie skróconej i dlatego wyszukiwanie cytowañ komplikuj¹ liczne b³êdy literowe — w numerach tomów i stron, nazwiskach autorów cytowanych prac etc. Ten „surowy materia³” wymaga³ weryfikacji, przede wszystkim na podstawie œwiatowego rejestru GeoRef (2580 zarejestrowanych prac z GQ) oraz Polsk¹ Bibliografiê Geologiczn¹ (on–line). 2. Zbiór zacytowanych artyku³ów i prac cytuj¹cych przeanalizowano pod katem ogólnej dynamiki zmian w ostatnich 8 latach, a tak¿e w kontekscie: ‘ Cytowalnoœci poszczególnych roczników GQ, co oddaje aspekt nie tylko tempa „starzenia” siê publikacji, ale i atrakcyjnoœci poruszanej tematyki oraz rangi prezentowanych wyników badañ. ‘ Wyodrêbnienia najbardziej dot¹d docenianych zakresów tematycznych w publikacjach GQ, przede wszystkim Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 9, 2004 w postaci listy najbardziej znanych artyku³ów. Za podstawê kryterium klasyfikacji przyjêto miêdzynarodowy zasiêg cytowañ (ZC), lepiej oddaj¹cy wp³yw ocenianej pracy na naukê œwiatow¹. Nadano bowiem zró¿nicowan¹ wagê statystyczn¹ takim informacjom jak kto cytowa³ dany artyku³: sam autor (samocytowanie), inny badacz w kraju czy zagranic¹. ‘ W¹tek tematyczny dalej rozwiniêto przez analizowanie profilu problemowego czasopism, w których powo³ywano siê na prace z GQ. Podstawê ku temu stanowi³ przegl¹d kategorii badawczych, do których ISI zaliczy³a te tytu³y. Z drugiej strony, podobn¹ analiz¹ objêto zbiór 356 cytowanych prac z GQ, w rozbiciu na bardziej szczegó³owe, ale umownie wyró¿nione subdyscypliny geologiczne zgodne z podzia³em stosowanym w Polsce. Nale¿y przy tym przypomnieæ, ¿e nawet w obrêbie jednej dyscypliny, poszczególne specjalnoœci mog¹ mieæ ró¿ne style cytowañ (citation habits), przede wszystkim w zale¿noœci od bardziej podstawowego czy stosowanego charakteru badañ (por. Kabala, 1998). ‘ Miêdzynarodowy zasiêg oddzia³ywania bezpoœrednio przedstawiono na drodze statystyk krajowych afiliacji autorów prac cytuj¹cych. 3. Opracowanie standardowego wspó³czynnika wp³ywu IF 2002 na podstawie liczby cytowañ prac z lat 2000–2001 stanowi ju¿ bezpoœredni¹ prezentacjê — mimo wielu ograniczeñ tego typu statystyk (Racki, 1997, 2003b; Kabala, 1998) — obecnej pozycji miêdzynarodowej GQ. Zgodnie z zasadami ISI, w wyliczeniach IF uwzglêdnia siê, obok cytowañ „zewnêtrznych” (sensu stricto) w Ÿród³owych czasopismach ISI, równie¿ obecnoœæ w bibliografiach prac w samym klasyfikowanym periodyku, czyli swego rodzaju samocytowania. Wyniki W SCI Ex od 1996 r. znaleziono 332 artyku³y z czasopism Ÿród³owych ISI, zawieraj¹ce 635 powo³añ na 356 prac z GQ (nieco ponad 10% wszystkich publikacji z 46 roczników GQ 1957–2002), w tym na 18 streszczeñ z posiedzeñ naukowych. W zbiorze prac cytowanych, na dwie trzecie publikacji powo³ywano siê tylko 1 raz, a powy¿ej piêciu razy — na zaledwie 9 prac (2,5%). S¹ to prawie wy³¹cznie prace polskich autorów (tylko 5 artyku³ów z zagranicy; por. te¿ lista „hitów” w tab. 2), choæ w GQ publikowali tak znani autorzy jak K.H. Wedepohl. Tab. 1. Cytowania roczników Geological Quarterly w poszczególnych rocznikach SCI Ex 1996-2003. Kolorami zaznaczono zmianê nazwy i jêzyka publikacji w 1992 r. oraz zmianê formatu i szaty graficznej w 1997 r. Rocznik cytowany GQ SCI Ex1996 SCI Ex1997 SCI Ex1998 SCI Ex1999 SCI Ex2000 SCI Ex2001 SCI Ex2002 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 SCI Ex2003 Suma Rocznik cytowany GQ 0 0 2003 0 2 2 2002 0 2 12 9 2001 0 4 9 10 23 2000 0 1 8 7 6 22 1999 0 1 1 6 5 7 19 1998 0 0 1 2 6 5 12 26 1997 1996 0 5 0 6 7 6 6 6 36 1996 1995 1 4 1 3 4 6 8 2 29 1995 1994 3 20 12 9 24 12 5 12 95 1994 1993 0 1 5 1 5 5 2 10 28 1993 1992 0 8 1 1 1 2 3 2 18 1992 1991 1 6 2 1 1 1 1 3 16 1991 1990 1 5 1 4 3 6 3 2 25 1990 1989 3 1 1 0 4 0 2 2 13 1989 1988 4 2 2 1 6 4 1 2 22 1988 1987 0 1 1 1 3 0 3 0 9 1987 1986 0 1 0 0 0 0 0 0 1 1986 1985 8 3 4 4 1 4 3 3 30 1985 1984 3 5 0 1 0 0 1 0 10 1984 1983 0 3 3 2 5 3 3 1 19 1983 Starsze 17 46 13 14 20 37 20 20 187 1957–1982 Suma 41 111 46 50 88 110 89 114 635 867 Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 9, 2004 Tab. 2. Najbardziej znane artyku³y z Geological Quarterly i Kwartalnika Geologicznego w latach 1996–2003 L.p.* Cytowana praca z Geological Quarterly (GQ) i Kwartalnika Geologicznego (KG) Liczba Zasiêg cytowañ cytowañ w ZC*** SCIEx 1 Cymerman Z., Piasecki M.A.J., Mazek A.J. (1994) — The terrane concept in the Sudetes, Bohemian Massif. GQ 38; 2, Pages 191–210. 20 2 Dadlez R., Kowalczewski Z., Znosko J. (1994) — Some key problems of the pre-Permian tectonics of Poland. GQ 38; 2, Pages 169–190. 18 Lewandowski M. (1994) — Palaeomagnetic constraints for Variscan mobilism of the upper Silesian and Ma³opolska massifs, southern Poland. GQ 38; 2, Pages 211–230. 10 4 Szulczewski M. (1995) — Depositional evolution of the Holy Cross Mts. (Poland) in the Devonian and Carboniferous: a review. GQ 39; 4, Pages 471–488. 11 5 Pokorski J. (1988) — Mapy tektoniczne czerwonego spagowca w Polsce (Tectonic maps of the Rotliegendes in Poland). KG 32; 1, Pages 15–31. 9 3 6 Paczeœna J. (1985) — Ichnorodzaj Paleodictyon Meneghini z dolnego kambru Zbilutki, Góry Œwiêtokrzyskie (The ichnofossil Paleodictyon Meneghini of the Lower Cambrian of Zbilutka, Swiety Krzyz Mountains). KG 29; 3–4, Pages 589–595. 6 5 14(0 + 3 + 2) 14 Oszczypko N., Tomaœ A. (1985) — Tectonic evolution of marginal part of the Polish Flysch Carpathians in the middle Miocene. KG 29; 1, Pages 109–127. 5 13 (1 + 2 + 2) Górecka E. (1993) — Geological setting of the Silesian–Cracow Zn–Pb deposits. KG 37; 2, Pages 127–146. 4 12 (0+ 2 + 2) Senkowiczowa H., Popiel-Barczyk E. (1993) — Brachiopods from Terebratula bed from the upper Muschelkalk in the Grotów P–11 Borehole (SW Poland).GQ 37; 2, Pages 579–592. 3 12 (0+ 0 + 3) 17 Modliñski Z. (1988) — Rozwój osadów ordowiku na Pomorzu i przyleglym akwenie Ba³tyku (Development of Ordovician sediments in Pomerania and adjacent Baltic Basin). KG 32; 3–4, Pages 565–576. 3 12(0+ 0 + 3) 18 Ryka W. (1982) — Prekambryjska ewolucja platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce (Precambrian evolution of the East European Platform in Poland). KG 26; 2, Pages 257–272. 4 12 (0+ 2 + 2) 19 Lendzion K. (1975) — Fauna of the Mobergella Zone in the Polish lower Cambrian. KG 19; 2, Pages 237–242. 3 12(0+ 0 + 3) 20 ¯elaŸniewicz A., Cwojdziñski S., England R., Zientara P. (1997) — Variscides in the Sudetes and the reworked Cadomian Orogen: evidence from the GB–2A seismic reflection profiling in southwestern Poland. GQ 41; 3, Pages 289–308. 4 11 (1 + 1 + 2) 21 Bu³a Z., Jachowicz M. (1996) — The Lower Palaeozoic sediments in the Upper Silesian Block. GQ 40; 3, Pages 299–335. 4 11 (1 + 1 + 2) 22 Gierliñski G., Sawicki G. (1998) — New sauropod tracks from the Lower Jurassic of Poland. GQ 42; 4, Pages 477–480. 4 10 (2 + 0 + 2) 23 Nehring-Lefeld M., Modliñski Z., Swadowska E. (1997) — Thermal evolution of the Ordovician in the western margin of the East–European Platform: CAI and Ro data. GQ 41; 2, Pages 129–138. 3 10 (0+ 1 + 2) 24 Znosko J. (1996) — Tectonic style of the Early Paleozoic sequences in the Holy Cross Mountains. GQ 40; 1, Pages 1–22. 4 10(0+ 3 + 1) 25 ¯akowa H., Radlicz K. (1990) — Makro- i mikrofauna oraz petrografia famenu z otworu wiertniczego Kowala 1 (Macrofauna, microfauna and petrography of the Famennian in the Kowala 1 borehole). KG 34; 2, Pages 243–270. 5 10 (0 + 5 + 0) 53(1 + 12 + 7) 46(0 + 13 + 5) 27(3 + 2 + 5) 15–16 22(0 + 11 + 0) 20(0 + 8 + 1) 20 (0 + 2 + 4) 7 Oszczepalski S. (1994) — Oxidative alteration of the Kupferschiefer in Poland: oxide– sulphide parageneses and implications for ore-forming models. GQ 38; 4, Pages 651–671. 9 19(5 + 1 + 3) 8 Lendzion K. (1985) — Biostratygrafia osadów kambru w polskiej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej (Cambrian biostratigrahy in Polish part of the East–EuropeanPlatform). KG 27; 4, Pages 669–694. 5 16 (0 + 2 + 3) 9 Majorowicz J. (1971) — Przebieg wartoœci stopnia geotermicznego w Polsce w przedziale g³êbokoœci 200–2500 m (Geothermal degree values in Poland within the 200–2500 m depth range) KG 15; 4, Pages 891–900. 7 Dadlez R. (1989) — Epikontynentalne baseny permu i mezozoiku w Polsce (Epicontinental Permian and Mesozoic basin in Poland). KG 33; 2, Pages 175–198. 7 11 Fija³kowska A. (1994) — Palynostratigraphy of the Lower and Middle Buntsandstein in north–western part of the Holy Cross Mts. GQ 35; 1, Pages 59–96. 4 14 (0 +1 + 3) 12 Jañczyk-Kopikowa Z. (1991) The Fernandów Interglacial in Poland. GQ 35; 1, Pages 71–79. 4 14 (0 + 1 + 3) 10 13 Dadlez R. (1978) — Podpermskie kompleksy skalne w strefie Koszalin–Chojnice (Sub-Permian rock complexes in the Koszalin–Chojnice Zone). KG 22; 2, Pages 269–301. 16(0 + 6 + 1) 15 (1 + 5 + 1) *Artyku³y póŸniejsze s¹ klasyfikowane wy¿ej; **Wyliczony wg formu³y ZC = S + (CC x 2) + (FC x 4), gdzie: S — samocytowania przez polskiego (wspó³)autora, CC — cytowania przez badacza krajowego lub (wspó³)autora zagranicznego, FC — cytowania przez badacza zagranicznego 868 Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 9, 2004 dynamika wzrostu cytowalnoœci GQ wynika z wiêkszej aktywnoœci publikacyjnej polskich autorów na forum miêdzynarodowym na prze³omie wieków (Racki, 2003b). porównywalny z osi¹gniêciami Acta Geologica Polonica (tab. 4 w Racki, 2002) — w tym samym czasie publikacje zagraniczne polskich autorów przekraczaj¹ próg 50 powo³añ (Racki, 2001). Zestaw uznanych artyku³ów obejmuje szeroki zakres tematyki, ale zdecydowanie dominuj¹ 2 syntezy geotektoniczne z 1994 r. dla obszaru Sudetów (Cymerman i in.) i przed-permskiej Polski (Dadlez i in.). Wszystkie piêæ czo³owych prac to w³aœnie regionalne opracowania kluczowych aspektów tektoniki (Lewandowski, Pokorski) i rozwoju facji (Szulczewski). Podobna tematyka dominuje w ró¿nych wariantach wiekowych i regionalnych i w wiêkszoœci pozosta³ych artyku³ów GQ czêsto cytowanych w czo³owych czasopismach œwiatowych, choæ wci¹¿ g³ównie — a niekiedy wy³¹cznie — przez geologów z Polski. S¹ to, m.in., prace o problematyce czwartorzêdowej (Jañczyk-Kopikowa), trzeciorzêdowo-karpackiej (Oszczypko & Tomaœ), permsko-mezozoicznej (Dadlez), dolnopaleozoicznej (Modliñski & Bu³a i Jachowicz & Znosko) czy dotycz¹ce prekambru platformy wschodnioeuropejskie (Ryka) i waryscydów sudeckich (¯elaŸniewicz i in.). W sumie, tego typu opracowania stanowi¹ specjalnoœæ GQ o uznanej renomie, wynikaj¹ca ze statusu powszechnie znanego czasopisma regionalnego. Inne wiod¹ca problematyka to paleontologia i biostratygrafia kambru, reprezentowana przez prace J. Paczeœnej i K. Lendzion z lat 70. i 80. Zwraca te¿ uwaga obecnoœæ wa¿nych publikacji na tematy z³o¿owe (Oszczepalski, Górecka) oraz palynostratygrafii (Fija³kowska) i paleozoologii triasu (Senkowiczowa i Popiel-Barczyk). Wci¹¿ wykorzystywane jest opracowanie geotermiczne J. Majorowicza sprzed ponad 30 lat (najstarsza publikacja na liœcie „hitów”). Z drugiej strony, bardzo pozytywny element rankingu stanowi obecnoœæ w dolnej po³ówce tabeli szeregu bardzo niedawno wydawanych artyku³ów GQ, takich jak ten autorstwa G. Gierliñskiego i G. Sawickiego z 1998 r. o tropach dinozaurów, cytowany ju¿ w Nature. Które roczniki GQ s¹ najczêœciej cytowane? W jakich czasopismach jest cytowany GQ? Z 47 tomów GQ, zdecydowanie najwiêcej cytowañ dostarczy³ t. 38 z 1994 r. — 95 (15% zbioru cytowañ; tab. 1); z tego tomu a¿ piêæ prac jest na liœcie „hitów” GQ (tab. 2). Inne roczniki obfituj¹ce w znane prace to 1996 (36), 1985 (30) i 1995 (29). Starsze roczniki od 1983 s¹ ju¿ cytowane znacznie rzadziej (maksymalnie 13 powo³añ dla 1971 r.), ale nawet pierwszy tom GQ z 1957 r. dostarczy³ jeszcze 5. cytowañ — w tym czterech do opracowañ M. Juskowiaka na temat petrografii ska³ pod³o¿a krystalicznego. Ju¿ te dane wskazuj¹ na dominacje wœród cytowanych publikacji prac stosunkowo nowych, kilkuletnich. Co wiêcej, publikacje po roku 1993 s¹ cytowane w zwiêkszonym tempie, co szczególnie zaznacza siê po roku 2000: o ile maksimum cytowañ w 1996 r. przypada³o na artyku³y licz¹ce 12 lat, to w roku 2002 — na licz¹ce zaledwie 3 lata. Czo³ówkê z 106. czasopism zawieraj¹cych cytowania GQ stanowi¹ 2 tytu³y ³atwe do przewidzenia ze wzglêdu na ww. aspekt regionalny kwartalnika PIG: Geologica Carpathica i Acta Palaeontologica Polonica (tab. 3; por. tab. 2 w Racki, 2003b). Niewiele jednak ustêpuje temu duetowi Tectonophysics, co potwierdza renomê szeroko rozumianych prac tektonicznych w GQ. W wykazie dominuj¹ du¿e periodyki Elseviera, ale na dalszym miejscu znalaz³ siê w nim tytu³ amerykañski (Economic Geology), jak i wydawnictwo z Niemiec (International Journal of Earth Sciences, ex Geologische Rundschau) oraz Rosji (Stratigrafiya, Geologicheskaya Korrelyatsiya). Porównuj¹c liczby cytowañ w czteroleciach 1996–1999 i 2000–2003, najwiêkszy przyrost notuj¹ Chemical Geology i Tectonophysics, a ca³kowity spadek — Geological Magazine, publikuj¹cy w latach 90-tych serie prac z wynikami projektu EUROPROBE. Co znamienne, ISI umieœci³a wiêkszoœæ tych czasopism nie w zakresie geologii, ale w szerokiej dyscyplinie Geosciences, Multidisciplinary, najwiêkszej interdyscyplinarnej kategorii z zakresu nauk o Ziemi (patrz tab. 1 w Racki, 2003b). Wiêksz¹ rolê ni¿ sensu stricto Geology odgrywa w tym wzglêdzie kategoria paleontologiczna i Ogólna cytowalnoœæ w latach 1996–2003 % CYTOWAÑ PRZEZ AUTORÓW ZAGRANICZNYCH W ostatnich 8 latach liczba artyku³ów w SCI Ex z cytowaniami GQ zmienia³a siê od 28 w 1996 r. do 52 w 2001 r., wykazuj¹c nieregularny trend wzrostowy (ryc. 1), zw³aszcza jeœli porównamy to z danymi z pierwszej po³owy lat 90. (po co najwy¿ej kilka cytowañ rocznie; Racki, 1997). Co wa¿ne, rok 2003 by³ rekordowy, gdy¿ GQ uzyska³ 114 cytowañ w 59 artyku³ach (nie uwzglêdniono dwóch zeszytów GQ zarejestrowanych w SCI Ex). NajwyraŸniej roœnie liczba wszystkich cytowañ, ale to wynika czêœciowo z generalnego wzrostu powo³añ w jednej pracy cytuj¹cej GQ. Nie zmienia siê natomiast zbytnio œrednia cytowañ jednego artyku³u z GQ. Niezbyt korzystnie z kolei przedstawia siê wskaŸnik udzia³u cytowañ w pracach wy³¹cznie zagranicznych autorów. Rekordowy by³ w tym wzglêdzie rok 1996 (prawie 2/3 cytowañ miêdzynarodowych), a w ostatnich trzech latach wskaŸnik ten oscyluje wokó³ 40% (ryc. 2). Dowodzi to, ¿e 70 64,3 60 50 46,4 42,3 41,7 40 39,6 35,6 30 26,7 20 1996 1997 1998 1999 28,9 2000 2001 2002 2003 Ryc. 2. Umiêdzynarodowienie cytowañ Geological Quarterly w latach 1996–2003 Które artyku³y z GQ s¹ najczêœciej cytowane? Ranking 25 najbardziej docenianych prac z GQ w ostatnich 8 latach otwiera publikacja zespo³u w sk³adzie Z. Cymmerman, M.A.J. Piasecki i A. Mazek A., cytowana 20 razy (tab. 2). Ten rekord cytowañ nie jest imponuj¹cy, ale 869 Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 9, 2004 Tab. 3. Czasopisma z listy ISI (master journals) najczêœciej cytuj¹ce prace z Geological Quarterly Lp. Czasopismo rejestrowane w SCI Ex Liczba artyku³ów cytuj¹cych GQ (AC) AC 2000–03/ AC 1996–1999 Wydawca, liczba numerów w roczniku Dyscyplina/Pole badawcze wg ISI 1 Geologica Carpathica 29 1,9 Slovak Academic Press Ltd., S³owacja (6) Geosciences, Multidisciplinary 2 Acta Palaeontologica Polonica 23 0,92 Instytut Paleobiologii PAN (4) Paleontology 3 Tectonophysics 22 4,5 Elsevier Science BV, Holandia (24) Geochemistry & Geophysics 4–5 Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 13 2,25 Elsevier Science BV, Holandia (24) Paleontology; Geosciences, Multidisciplinary; Geography, Physical Geological Magazine 13 0 Cambridge Univ. Press, Anglia (6) Geosciences, Multidisciplinary 6 Sedimentary Geology 11 2,67 Elsevier Science BV, Holandia (12) Geology 7–8 International Journal of Earth Sciences 9 1,2 Springer-Verlag, RFN (4) Geosciences, Multidisciplinary Stratigraphy and Geological Correlation (Stratigrafiya, Geologicheskaya Korrelyatsiya) 9 0,8 IAPC Nauka/Interperiodica, Rosja-USA (6) Paleontology; Geology 9 Chemical Geology 8 8 Elsevier Science BV, Holandia (12) Geochemistry & Geophysics 10 Review of Palaeobotany and Palynology 7 1,33 Elsevier Science BV, Holandia (12) Paleontology 11–13 Boreas 6 2 Taylor & Francis As., Norwegia (4) Geosciences, Multidisciplinary Economic Geology 6 2 Economic Geology Publ. Co; USA (6) Geochemistry & Geophysics Journal of the Geological Society 6 1 Geological Society Publ. House, Anglia (6) Geosciences, Multidisciplinary Dok³adniejszy podzia³ nauk geologicznym zastosowano do analizy zbioru 356 artyku³ów cytowanych, przy 870 90 1996-1999 2000-2003 60 INNE GEOLOGIA ŒRODOWISKOWA I STOSOWANA GEOLOGIA Z£Ó¯ GEOLOGIA CZWARTORZÊDU GEOFIZYKA/ GEOCHRONOLOGIA SEDYMENTOLOGIA/ ANALIZA FACJALNA GEOCHEMIA/ MINERALOGIA/ PETROLOGIA TEKTONIKA 0 GEOLOGIA REGIONALNA 30 PALEONTOLOGIA/ BIOSTRATYGRAFIA Jaka tematyka dominuje w cytowanych pracach z GQ? czym jeden artyku³ móg³ byæ zaliczony do dwóch umownych kategorii tematycznych, np. geochemii, mineralogii i petrologii oraz geologii z³ó¿ czy te¿ geologii regionalnej i tektoniki. Kategoria „geologia regionalna”, dominuj¹ca rzecz jasna w tym rankingu (ryc. 3), obejmuje ró¿noskalowe syntezy stratygraficzne (z naciskiem na litostratygra- LICZBA CYTOWAÑ geofizyczno-geochemiczna, ta druga obejmuj¹ca tematykê tektoniczn¹. Artyku³y z GQ s¹ te¿ przytaczane w wielu polach badawczych bezpoœrednio i poœrednio powi¹zanych z naukami geologicznymi (np. Water Resources, Energy & Fuels), ale i w pracach botanicznych (Acta Societatis Botanicorum Poloniae, New Phytologist), zoologicznych (Folia Zoologica), chemicznych (Przemys³ Chemiczny) czy z krêgu materia³oznawstwa (Materials and Manufacturing Processes) oraz fizyki i technologii j¹drowej (Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, Applied Radiation and Isotopes). Stanowi to jedynie przejaw interdyscyplinarnych tendencji we wspó³czesnych naukach o Ziemi. Porównuj¹c czterolecia 1996–1999 i 2000–2003, najwiêkszy wzglêdny przyrost cytowañ zanotowa³a kategoria Geochemistry & Geophysics, a ponadto Environmental Sciences i inne ww. specjalnoœci spoza nauk o Ziemi. Ta tendencja jest bardzo korzystna, gdy¿ wskazuje na dostrzeganie w spo³ecznoœci œwiatowej ewolucji tematycznej GQ w kierunku bardziej interdyscyplinarnym i geoekologicznym. Ryc. 3. Rozk³ad tematyczny cytowanych artyku³ów Geological Quarterly w latach 1996–2003 i jego zmiany w okresach 1996–1999 oraz 2000–2003 Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 9, 2004 fiê), facjalne (w tym analizy basenów sedymentacjnych) i tektoniczne. Porównuj¹c czterolecia 1996–1999 i 2000–2003, najwiêksz¹ dynamikê wzrostu cytowalnoœci zanotowa³y: ‘ Geologia œrodowiskowa i stosowana — 167% ‘ Geochemia, mineralogia i petrologia — 100% ‘ Geologia czwartorzêdu — 76% pismom geologicznym spoza listy filadelfijskiej, zw³aszcza Acta Geologica Polonica (ryc. 5; por. Racki, 2003b). Œciœle siê to wi¹¿e z wci¹¿ niewielkim umiêdzynarodowieniem autorstwa GQ (korelacja przedstawiona na ryc. 1 w Racki, 2003b), choæ i w tej mierze postêp jest bardzo widoczny po 1998 r. (tab. 4). W których krajach ceni¹ GQ? Tab. 4. Charakterystyka ostatnich roczników Geological Quarterly pod wzglêdem ich wielkoœci i umiêdzynarodowienia autorstwa Jak ju¿ sygnalizowa³em, cytowania GQ to dot¹d przewa¿nie powo³ania przez polskich badaczy publikuj¹cych w klasowych wydawnictwach, a prawie co ósme z nich to samocytowanie. Nieca³e 41% puli cytowañ (136) pochodzi od badaczy zagranicznych z 28 krajów, równie¿ z Australii, Azji (Chiny, Brunei) i Ameryki Po³udniowej (Argentyna). GQ najbardziej ceniony jest jednak w Niemczech i Rosji. RFN zreszt¹ wykazuje najwy¿szy trend wzrostowy (ryc. 4). Przeciwna tendencja dotyczy kolejnych pañstw w tym rankingu: Rosji i Wielkiej Brytanii, a przede wszystkim Bia³orusi (brak cytowañ od roku 1999!). Te straty na kierunku wschodnim s¹ rekompensowane z nawi¹zk¹ rosn¹c¹ popularnoœci¹ w wielu krajach, tak¿e za oceanem (USA, Kanada) i w Czechach. 2000-03 12 8 BIA£ORUŒ S£OWACJA CZECHY DANIA KANADA SZWECJA FRANCJA USA W. BRYTANIA ROSJA 1996-99 RFN LICZBA ARTYKU£ÓW CYTUJ¥CYCH 16 0 % artyku³ów miêdzynarodo wych** 2003 46/4; 47/1–3 42 23,8 2002 45/4; 46/1–3 35 20 2001 44/4; 45/1–3 42 21,4 2000 43/4; 44/1–3 43 16,3 1999 42/4, 43/1–3 50 19 1998 41/4, 42/1–3 33 1,5 1997 40/4, 41/1–3 36 1,4 1996 39/4, 40/1–3 30 1,7 *£¹cznie z artyku³ami dyskusyjnymi **Artyku³y wspólne autorów zagranicznych i polskich liczone jako 0,5 20 4 Rok wydania Numery i tomy GQ Liczba w roczniku artyku³ów* Ryc. 4. Rozk³ad geograficzny cytowañ Geological Quarterly (na podstawie afiliacji pañstwowej pierwszego autora) i jego zmiany w okresach 1996–1999 oraz 2000–2003 Którzy badacze zagraniczni najczêœciej cytuj¹ GQ? Indywidualnie, najwiêksze „zas³ugi” w cytowaniu GQ ma wielu autorów z instytucji niemieckich, takich jak G. Katzung (18 powo³añ w 2 publikacjach), J. Lamarche, A. Bohnke i A. Kroner, a nadto z Wielkiej Brytanii (T.C. Pharaoh, R. Goldring) i Rosji (E.J Baraboshkin, V.R. Lozovsky). Zwraca uwagê obecnoœæ w tej grupie geologów z USA (G.R. Keller) i Kanady (D. Marheine). Kilku z nich przytacza w swoich publikacjach ca³¹ seriê artykulów z GQ (równie¿ starsze prace po polsku!), co nie musi zaskakiwaæ — ze wzglêdu na udokumentowan¹ publikacjami wspó³pracê z badaczami polskimi. Ci¹g³oœæ tematyki zapewnia pewn¹ liczbê samocytowañ impaktowych (do prac z dwóch ostatnich lat), które uwzglêdniane s¹ w wyliczaniu standardowego IF przez ISI. Dane dla 2002 r. pozwalaj¹ lepiej naœwietliæ ten problem: do 11 cytowañ „zewnêtrznych” (podstawa do wyliczenia realnego IF w Racki, 2003b) dochodzi 10 samocytowañ w t. 46 GQ, z tego 8 w numerze trzecim, poœwiêconym jubileuszowi prof. R. Dadleza. W sumie daje to 21 cytowañ sensu lato do 85 artyku³ów GQ z lat 2000–2001, czyli standardowy IF 2002 dla GQ wyniós³ 0,248. Rosn¹ca cytowalnoœæ ostatnich 2. roczników rzutuje na znaczny wzrost realnego wspó³czynnika wp³ywu RIF, który po raz pierwszy w 2003 r. przekroczy³ poziom 0,2 dziêki uzyskaniu 19. cytowañ impaktowych (ryc. 5). Podobnie optymistycznie wygl¹da zmiana w standardowym wspó³czynniku wp³ywu IF, który zbli¿y³ siê do poziomu 0,4: IF 2003 = 19 cytowañ „zewnêtrznych” + 11 samocytowañ/77 artyku³y = 30/77 = 0,390. Na podstawie danych z Journal Citation Reports — Science Edition 2002, porównania z innymi master journals dokonano dla dwóch pól badawczych, do których mo¿e byæ zaliczony GQ: Geology (jak to faktycznie wynika ze strony internetowej ISI) oraz Geosciences, Multidisciplinary, co uzasadnia wielow¹tkowa tematyka publikacji kwartalnika PIG. IF 2002 = 0,248 umiejscawia GQ w œrodkowej czêœci IV kategorii w obu polach badawczych ISI: na 30. miejscu w Geology (wyprzedzaj¹c 5 tytu³ów) i 113. w Geosciences (przed jedynie 9 tytu³ami). Awans do III kategorii wymaga co najmniej podwojenia IF. Obecna pozycja GQ w rankingu impact factor Mimo du¿ego postêpu w ostatnich latach, wspó³czynnik wp³ywu (impact factor, IF) Geological Quarterly nie jest wci¹¿ imponuj¹cy i ustêpuje niektórym polskim czaso- Wnioski i uwagi koñcowe 1. Nazwa Geological Quarterly i anglojêzycznoœæ zosta³y wprowadzone w 1992 r, co w³aœnie zdecydowanie 871 Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 9, 2004 poprawi³o wskaŸniki cytowañ tego czasopisma. Trudno natomiast jednoznacznie potwierdziæ w ci¹gu 6 lat podobne efekty zmiany formatu i uatrakcyjnienia szaty graficznej w 1997 r. (por. Marks & Narkiewicz, 2003), zw³aszcza ¿e statystyki bibliometryczne „zaburza” zdecydowanie lideruj¹cy w liczbie powo³añ rocznik 1994 (tab. 1). Rok 2003 okaza³ siê najlepszy w wiêkszoœci wskaŸników bibliometrycznych. Bardzo korzystny trend to wyraŸnie zwiêkszone tempo cytowañ nowych publikacji w GQ. Potwierdza to rosn¹c¹ rangê publikowanych wyników, szybko wchodz¹cych do œwiatowego obiegu informacji naukowej, co rzutuje na mo¿liwoœæ wzrostu IF ju¿ w najbli¿szym czasie (por. ryc. 5). Awans Geological Quarterly na listê filadelfijsk¹ stwarzaj¹ realn¹ szansê na tak¹ dalsz¹ 3. Nieprzypadkowo trzy najbardziej znane prace GQ (tab. 2) pochodz¹ z jednego numeru, poœwiêconego podstawowym problemom tektoniki paleozoiku Polski (zeszyt 2 z t. 38, 1994). Zeszyty tematyczne, w ramach prezentacji wyników programów miêdzynarodowych czy z okazji ró¿nego rodzaju jubileuszy, s¹ sposobem na pozyskanie wartoœciowych publikacji zamawianych (patrz przyk³ady w Racki, 1997, 2003b), choæby od ca³kiem licznych uznanych geologów o polskim rodowodzie. 4. Kontynuacja uniwersalnych i „gor¹cych” w¹tków (hot topics sensu ISI) badañ interdyscyplinarnych œrodowiskowych oraz bardzo szerokiego spektrum tematycznego z krêgu tradycyjnej problematyki geologicznej — w okreœlonych ramach regionalnych — powinno byæ nadal mocn¹ REALNY IMPACT FACTOR 0,4 0,3 0,2 OLOG A C TA G E GEO A C TA ICA PHYS PO LO 1997 1998 1999 ¬ A Ryc. 5. Dynamika zmian realnego wspó³czynnika wp³ywu Geological Quarterly na tle dwóch innych czo³owych polskich czasopism geologicznych w latach 1996–2003 (por. Racki, 2003b) NICA G IC GEOLO 0,1 0 1996 O N IC IC A P O L 2000 AR AL QU 2001 T E R LY 2002 2003 ewolucjê, równie¿ w wyniku zwiêkszonej konkurencji wœród autorów krajowych. Powtórzenie sukcesu miêdzynarodowego Acta Palaeontologica Polonica nie bêdzie jednak ³atwe. Wiele artyku³ów z GQ nie jest w ogóle cytowanych i parametry bibliometryczne szybko poprawi³aby mniejsza liczba artyku³ów w tomie. Warto dodaæ w tym kontekœcie, ¿e w wiêkszoœci czo³owych czasopism odrzucanych jest ponad 30% nadsy³anych prac (Kabala, 1998). 2. GQ posiada ugruntowan¹ pozycjê w czasopiœmiennictwie geologicznym — jako periodyk regionalny — w wielu krajach (i to nie tylko europejskich), przede wszystkim w Niemczech i Rosji. W tym kontekœcie, warto zadbaæ o dalsze pozyskiwanie wp³ywów (= autorów) z tych pañstw i preferowanie tematyki geologii Europy Wschodniej, zgodnie z regu³¹ i¿ zwi¹zki geograficzne, kulturowe i ekonomiczne s¹ decyduj¹ce w umiêdzynarodawianiu czasopism (Rey-Rocha & Martín-Sempere, 2004). Koniecznoœæ progresywnego urozmaicania sk³adu autorów jest oczywista (por. Dzik, 1997; Racki, 2003b), co w obliczu regionalnego statusu czasopisma powinno byæ realizowane przez udzia³ badaczy z zagranicy w zespo³ach polskich. Bez wyraŸnego postêpu, GQ mo¿e siê zadomowiæ na d³u¿ej w koñcowej czêœci rankingu wspó³czynnika wp³ywu IF (= IV kategorii KBN), a zatem podzieliæ los takich europejskich czasopism o wybitnym profilu regionalnym jak Geologica Carpathica, Netherlands Jurnal of Geosciences czy Scottish Journal of Geology. 872 stron¹ GQ (Racki, 2003a). Przegl¹d najbardziej znanych publikacji wskazuje na sukces przede wszystkim syntez geotektonicznych i stratygraficzno-facjalnych, które stanowi¹ wizytówkê GQ jako najlepszego regionalnego czasopisma geologicznego w tej czêœci Europy. Literatura DZIK J. 1996 — Umiêdzynarodowienie Acta Palaeontologica Polonica. Prz. Geol., 44: 778–782. Journal Citation Reports — Science Edition 2002. Institute for Scientific Information, Philadelphia. KABALA Z.J. 1998 — Know thy journals. Eos Electronic Suppl. http://www.agu.org/eos_elec/98073e.html KATZUNG G. 2001 —The Caledonides at the southern margin of the East European Craton. N. Jah. Geol. Paläont. — Abh., 222: 3–53. MARKS L. & NARKIEWICZ M. 2003 — Geological Quarterly na „liœcie filadelfijskiej”. Prz. Geol., 51: 828–831. RACKI G. 1997 — Ranking polskich periodyków geologicznych. Prz. Geol., 45: 151–156. RACKI G. 2001 — Najczêœciej cytowane polskie publikacje z dziedziny nauk o Ziemi z lat 90. (na podstawie National Citation Reports — Poland 1999). Prz. Geol., 49: 584–590. RACKI G. 2002 — What is hot in sedimentary research over the millennium crossroad? Acta Geol. Pol., 52: 577–584. RACKI G. 2003a — Dlaczego wybrano Geological Quarterly? Prz. Geol., 51: 832. RACKI G. 2003b — Komu bli¿ej do Filadelfii? Prz. Geol., 51: 380–387. REY-ROCHA J. & MARTÍN-SEMPERE M.J. 2004 — Patterns of the foreign contributions in some domestic vs. international journals on Earth Sciences. Scientometrics, 59: 95–115. Science Citation Index Expanded Institute for Scientific Information, Philadelphia.