ابن خلدون

أعلن ابن خلدون في مقدمته عن تأسيس علم لم يسبقه إليه أحد من الخليقة، وأن هذا العلم هو علم العمران البشري والاجتماع الإنساني، وسعى بعد إعلانه هذا إلى تحديد مبادئ إدراك قوانين ذلك العلم من خلال تحديد منهج دقيق وصارم في فهم وإدراك الواقعات الإنسانية انطلاقا من خصوصيتها التي تتمثل فيما يهدد موضوعية العلم الاجتماعي من الذاتية، فقام باستنباط كل المحددات الشارطة لتحقيق موضوعية النظر في الوقائع والظواهر الإنسانية. وقد جمعنا تلك المحددات في أربع هي: ملكة الحياد، ملكة الشك، ملكة الاستقراء، وهي المحددات التي وجدنا أنها تمثل المحاور الرئيسة للفكر الحديث حيث قام مفكرو أوروبا ببناء أنساق نظرية كاملة وجدنا أنها كانت تطويرا لما اختصره ابن خلدون في بداية مقدمته، وأنها المبادئ الضرورية لتحقيق الموضوعية بما هي محاولة في تحقيق الموازنة بين الواقع واللغة التي تعبر عنه، ومن ثم فهي شروط عابرة للثقافات يمكن اعتبارها المبادئ الأخلاقية الأساسية الشاملة التي لابد منها في العلوم الاجتماعية بشكل عام.
In his Mokadimah, Ibn Khaldoun had announced the invention of Al-Omran Science as an objective study of human social life. Therefore he tried to define the principals' law of understanding the social life using a thorough method, regarding the particularity of social facts avoiding the trap of subjectivity. As a result, he proposed the conditions of objective study of human life.
In this vein, I gather those conditions which are: Axiologic Neutrality, Methodical doubt, Critical Faculty, and Induction, as determinants which represent the principal axes of modern thought. Besides the European thinkers constructed their systematic theories on them which related closely, as an expansion of Khaldounian efforts. To summarise, these conditions are universal and compose the initial and global scientific ethics of research in social sciences.

لم يعد من الضروري أن نناقش ما توصل إليه العلماء والباحثون من أسباب أدت إلى نجاح ابن خلدون في اكتشافاته العلمية / الاجتماعية ، بوصفها إضافات أساسية في الدراسات المعاصرة ؛ لأن ذلك من الحيرة ما يدعو الباحث ـ مثلي ـ أيهما يختار فيما يأخذ منها ، وما يترك ، نظرا لسعتها ، وما تناولته في حق تألق هذا العلامة الأروع ، وكأنه يعاصرنا بنظراته الزّكِنة في فراستها وحدسها ، وعندما يحاول المرء أن يتناول مثل هذه الشخصية الفذة عليه أن يكون له نَفَس "الغواص على اللآلئ في قعر اليم ، كلما وقع على لؤلؤة ترى له بجانيها ما هو أسنى منها ، وأبعث على الإعجاب " . وكذا شأن كل من يحاول الإبحار في " كتاب العبر، وديوان المبتدأ والخبر، في أيام العرب والعجم والبربر، ومن عاصرهم من ذوي السلطان الأكبر. "

The foundation of Tahart, the capital of the Rustumid dynasty in the Middle Maghreb, contributed to the transition of Berber tribes from the pastoral life to sedentary with a life of stability and urbanization, which made some tribes, with a high demography, represent the pillars of this State, that obliged the Imams to be allied to tribes rather than others. This policy will result the opposition of these tribes and refusing this deal and they engaged in the hostile military and participated in wars that led to the collapse of this state.

Abstract :
This article illustrates the methodology of Ibn-Khaldun, through his Muqaddimah, as a model of scientific objectivity and creative knowledge.  We propose ways to reestablish the methodology and to make it available today to young researchers in applying two main characteristics:
1. The concept of holism as a source of creative thought.
2. The application of investigative scientific tools that provide the potential for scientific discovery.
Finally, we propose that mastery of the Khaldunian Method can lead researchers to resolving some religious and problematic human topics by means of Khaldunian epistemology, based on coherence between rational facts and religion. This article also distinguishes between the religious holy texts and prophesy, and its human and historical understanding.

إن واقعنا اليوم يشهد الكثير من التحولات الانسانية على كافة المستويات المحلية والقومية والعالمية مما يجعلها جديرة بأن تجعل من تلك الايام نقطة تحول في تاريخ الانسانية ..

مرحلة زاخرة بالتغيرات التي تتنوع بين مجتمعات تسعى لتنهض من سبات طويل ودول تصارع من أجل الحفاظ على وجودها وأخرى تشق طريقها في صمت نحو إعتلاء قمة الحضارة الانسانية .. الأمر الذي يفرض علينا ابناء هذا الجيل ، الكثير من الاشكاليات الفكرية والحضارية مما يجعل شحذ طاقات الماضي والحاضر لتخطي تلك الاشكاليات امرا حتميا ..

وإنطلاقا من إيماني أن الخطوة الاولى على طريق نهضة مجتمعاتنا العربية هو النهوض بالفكر العربي ، ومن قناعتي بدور التواصل بين الماضي والحاضر في تحديد ملامح المستقبل جائت قراءتي لكتاب ” النظرية العمرانية في العبر الخلدونية ” ، كخطوة على طريق مواجهة إشكالية  الأصالة والمعاصرة أو القديم والجديد ومحاولة لإبداء الإمتنان و للتواصل مع أجيال سبقتنا في تكريس طاقاتها الفكرية من اجل تحقيق الحلم العربي في إستعادة مكانتنا وإستكمال دورنا الحضاري في مسيرة الانسانية

نظریه ابن خلدون در مورد ارتباط مفهومی و مصداقی تمدن و فلسفه                                 
دکتر محمد رضا شهیدی پاک
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ازاد اسلامی تهران مرکز
Reza2018mreza@gmail.com
از جمله نظریه پردازی های ابن خلدون  ارتباط تمدن و زمینه فلسفی است.او با مقایسه وضعیت فلسفه  در اروپا و جهان اسلام  بویژه در منطقه غرب جهان اسلام ، آندلس ، مغرب و افریقیه  با یکدیگر،می نویسد، جریان  فلسفه در اروپا  بیدار  و رو به توسعه  است اما در  جهان اسلام در حال افول  است . این دیدگاه را درچهار چوب گزارش از هم زمانی سقوط  اندلس و انحطاط  تمدن اسلامی  ذکر کرده است. استقبال و یا مخالفت با فلسفه  از پدید ه های حاکم بر جهان قرون وسطی  است ، اما ابن خلدون ، موارد استثنا  در این مورد در نقاطی از  جهان که تمدن  در حال شکوفایی است و درعین حال استقبال از فلسفه  روی داده  اورده است واز جمله در مورد ایران ، تصریح می کند به علت  افرادی مانند نصیرالدین طوسی اندیشه فلسفی و کلامی  هنوز زنده است . طوسی عامل توسعه تمدنی ایران عصر ایلخانی با تاسیس شهر اموزشی و پژوهشی مراغه است ( 1395). پژوهش حاضر نقد و تحلیل مجدد مقالات  با عناوین تحولات فلسفی – کلامی عهد مرابطین (1381)و تحولات فلسفی – کلامی عهد  موحدین (1382) و تحولات فلسفی – کلامی عهد حفصیان (1384) و معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی بوسیله ابن خلدون (1378 )وبخشی از کتاب مطالعه تحلیلی فرهنگ و تمدن اسلامی در غرب اسلامی (1395) و مفهوم علم در تمدن اسلامی است ، در این پژوهش ها ثابت شده است که در دوره  دولت های مرابطین ، موحدین ، حفصیان وایلخانی،  شکوه تمدنی با  پیشرفت فلسفه  بوسیله ابن طفیل ، ابن باجه  ، ابن رشد  ، ابن سبعین  وطوسی همراه شده  است . ابن خلدون نیز دارای جاذبه و دافعه اشکار نسبت به فلسفه  است .او در جایی خود را مفسر اثار ابن رشد معرفی کرده است و از سویی در مقدمه فصلی با عنوان فی فساد الفلسفه و منتحلیها اورده است. اهمیت مواضع ابن خلدون در این است  که او از مصادیق ارتباط فلسفه و تمدن است ،در مقاله  تحولات فلسفی عهد  حفصیان (1384)  مدرسه فلسفی ابن خلدون با عنوان مدرسه فلسفه علم تاریخ  آمده است، اونخست وزیر دولت حفصیان در اوج شکوه تمدنی آن است وکتاب مقدمه را در کاربستی فلسفی ،در ان عصر پدید اورد ، این دولت اخرین مرحله تکامل تمدن اسلامی را رقم زد که در کتاب دولت حفصیان و فرهنگ و تمدن اسلامی (1383) آمده است .موفقیت  رنسانس و توسعه  تمدن در اروپا  از اسپانیا مهد  شکوفایی تمدن اسلامی در قرون وسطی چنان که در رساله دکتری ارنست رنان امده است ، تحت تاثیر اندیشه فلسفی ابن رشد  ، شروع شد با این اوصاف تاریخ تمدن اسلامی و سیر اندیشه فلسفی در تاریخ فلسفه اسلامی وتحولات اغاز رنسانس اروپا نشان می دهد ، ارتباط نظری و مصداقی مستحکمی بین حیات اندیشه فلسفی و و جود ارکان فلسفه و توسعه تمدن وجود دارد.و تمدن ها در زمینه های فلسفی تغییر و تکامل می یابند.                                                                                                                                       
کلید واژه:                                                                                                                     
ابن خلدون ، تمدن ، فلسفه ، رنسانس ، اروپا ، ابن رشد ، ابن طفیل ، ابن باجه ، نصیرالدین طوسی ، ایران                                                 


abstract



  Among the world's theorists in the field of wisdom and philosophy with civilization and culture, Farabi, Razi, Nasiruddin Tusi ibn Arabi, Ibn Khaldun, the founders of Islamic civilization, and among Western thinkers Freud, Yang, Kant, Hegel, Gennon, Gibbon, Gustavolubon, Sarton, Toynbee and Durant have suggested hypotheses about the relationship between civilization and philosophical context.in research have been compared Eastern and Western opinion about relation between  civilization and philosophy, Farabi has defined the true nature of  relation  between civilization and  philosophical contexts.but Ibn khaldun The first report of civilization is presented in a logical way.  The opinion of American historian Toynbee in the concept of civilization needs to consider  especially in the field of atomic energy, despite he has given deep definitions and thorough research in the course of global civilization and divided them  about twenty one  branch.

نظریه ارتباط مفهومی و مصداقی تمدن و فلسفه از فارابی و ابن خلدون تا سارتن و توین بی 
  Global hypothesis of civilization and philosophy
      دکتر محمد رضا شهیدی پاک                           
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ازاد اسلامی تهران مرکز
Reza2018mreza@gmail.com
از جمله نظریه پردازی های جهانی در زمینه ارتباط  حکمت و فلسفه با تمدن و فرهنگ است.کندی،جاحظ،  فارابی ، ابن سینا ، مسکویه ، رازی ، نصیرالدین طوسی ابن عربی، ابن خلدون  بانیان تمدن اسلامی و در بین متفکران غربی  فروید  ، یانگ  ، کانت ، هگل ، گنون ، گیبون ، گوستاولوبون ، سارتن ، توین بی  و دورانت  در مورد  ارتباط تمدن و زمینه های  فلسفی  فرضیاتی ارایه داده اند. ، مبانی نظری وفلسفی تمدن در اثار فلاسفه مسلمان در عصر تمد ن سازی با تعابیر مختلف آمده است که قابل تاویل به جمهوری وسیاست و فلسفه مدنی  است.  در بین آن ها فارابی ماهیت نظری تمدن اسلامی و نسبت و قابلیت تعریف آن با فلسفه را تبیین کرد و مصادیق آن را نقد کرد ، رازی گزارش کمی بلندی از مصادیق تمدن اسلامی ارایه دادو ابن عربی ماهیت متافیزیکی تمدن بی مرز بشری که محل ظهور بی نهایت علم خدا است را نشان داد، اما این  ابن خلدون است که با واژه قرانی عمران ، علم تمدن را معرفی کردو به ارتباط بین فلسفه وتمدن براساس حادثه تمدنی در حال وقوع اشاره کرده است و با مقایسه وضعیت فلسفه در اروپا و جهان اسلام  بویژه در منطقه غرب جهان اسلام ، آندلس ، مغرب و افریقیه  با یکدیگر،می نویسد، جریان  فلسفه در اروپا  بیدار  و رو به توسعه  است اما در  جهان اسلام در حال افول  است . این دیدگاه را درچهار چوب گزارش از هم زمانی سقوط  اندلس و انحطاط  تمدن اسلامی  و مقارن با تحولات فلسفی و کلامی ذکر کرده است. استقبال و یا مخالفت با فلسفه  از پدید ه های حاکم بر جهان قرون وسطی  است ، اما ابن خلدون ، موارد استثنا  در این مورد در نقاطی از  جهان که تمدن  در حال شکوفایی است و درعین حال استقبال از فلسفه  روی داده  اورده است واز جمله در مورد ایران ، تصریح می کند به علت  افرادی مانند نصیرالدین طوسی اندیشه فلسفی و کلامی  هنوز زنده است . خواجه نصیرالدین  طوسی که  عامل توسعه تمدنی ایران عصر ایلخانی با تاسیس شهر اموزشی و پژوهشی مراغه است ( 1395) با  تمدن سازی  فیلسوف و ارایه الگوی برتر تمدنی  رابطه تمدن و فلسفه را عملی ساخت.ابن خلدون با وجود رعایت انصاف در ذکر بسیاری از مصادیق تمدن اسلامی در عدم ذکر مواردی در مظان نقد است . تمدن  در اروپا رنسانس و  دوره مدرن  بر مبنای تفکرات فلسفی دکارت  و همراه با چالش های فلسفی و کلامی  شکل گرفت و این فرضیه اثبات شد وتعاریف  متعدد در حوزه علوم انسانی به تمدن و مفهوم آن  دچار ابهامات تعاریف میان رشته ای شد ، در این حوزه  کار سارتن اهمیت اکادمیک دارد که نخستین طراحی از تاریخ علم بر مبنای زمین های فلسفی را  نوشت و رابطه تمدن و فلسفه را درتاریخ علم جهانی  نوشت ، توین بی با وجود بررسی ابعاد تمدن از ماهیت پیدایش و توسعه و ظهور و سقوط و انتقال و ارتباط جهانی تمدن ها  در رویکردی سیاسی به تمدن اروپایی – آمریکایی معاصر دررابطه قدرت و تمدن  و نماد آن انرژی اتمی پرداخته است و را ه هایی برای  حفظ پیشرفت و ترقی فقط در حوزه تمدن غربی و عدم اشاعه آن به سایر ملل ارایه کرده است ، این رویکرد  مورخ شهیر تمدن ، در دریافت مفهوم و مصداق تمدن  و ارتباط فلسفه و تمدن، قابل تامل است ، ایا روند ثابت و الگویی کلی و جهانی از ارتباط تمدن و فلسفه وجود دارد  که مبنای منطقی و فلسفی  رفتار های و گزینش های تمدن نگاری  است  و یا تمدن نگاری مانند تاریخنگاری تابع قدرت حاکم است وتمدن نگاری زیر مجموعه ای از  مقتضیات  قدرت  است .پژوهش ازمقالات تحولات فلسفی کلامی عهد مرابطین (1380)و تحولات فلسفی کلامی عهد موحدین (1382) و تحولات فلسفی – کلامی عهد حفصیان (1384) و معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی بوسیله ابن خلدون (1378 )و کتاب مطالعه تحلیلی فرهنگ و تمدن اسلامی در غرب اسلامی (1395) و مفهوم علم در تمدن اسلامی و بخشی از ارایه مقاله دیدگاه ابن خلدون در ارتباط مفهومی و مصداقی تمدن و فلسفه (9/2/1398) در دانشگاه شهید بهشتی است. دراین مقایسه مفهوم تمدن درحوزه شرقی تا حدود بسیاری وضوح در بیان ماهیت  آن هست اما  در حوزه علوم انسانی غربی هنوز ابهام در تعریف و سرنوشت اینده تمدن وجوددارد.                                                                                                                                              .

کلید واژه:                                                                                                                     
ابن خلدون ، تمدن ، فلسفه  ، اروپا  ، نصیرالدین طوسی  ، سارتن ، توین بی                         


abstract



  Among the world's theorists in the field of wisdom and philosophy with civilization and culture, Farabi, Razi, Nasiruddin Tusi ibn Arabi, Ibn Khaldun, the founders of Islamic civilization, and among Western thinkers Freud, Yang, Kant, Hegel, Gennon, Gibbon, Gustavolubon, Sarton, Toynbee and Durant have suggested hypotheses about the relationship between civilization and philosophical context.in research have been compared Eastern and Western opinion about relation between  civilization and philosophy, Farabi has defined the true nature of  relation  between civilization and  philosophical contexts.but Ibn khaldun The first report of civilization is presented in a logical way.  The opinion of American historian Toynbee in the concept of civilization needs to consider  especially in the field of atomic energy, despite he has given deep definitions and thorough research in the course of global civilization and divided them  about twenty one  branch.

يعتبر عبد الرحمان بن خلدون من أوائل الذين تناولوا بالبحث العلاقة بين الدين والسياسة ضمن تحليل سوسيولوجي عميق أكد على العلاقة القوبة بين القبيلة والدولة ي بلدان المغرب الاسلامي.
انطلق في دراسته من مفهوم العصبية، مع إشارة دقيقة للدعوة الدينية، من خلال التأكيد على الدور المحوري للعصبية كآصرة اجتماعية ذات والدعوة الدينية بأبعادها التربوية والاصلاحية والايديولوجية والتي تنجح في تأليف قلوب القبائل وتخفيف الصراع بينها، ودفعها للتحرك السياسي الذي يسعى لتأسيس الدول وتعظيم الملك.
وقد بّين ابن خلدون في مقدمته الشهيرة متى تنجح الدعوة الدينية في إنجاز أهداف التعاضد والالتحام، ومتى تفشل في الوصول إلى مبتغاها، وقد ربط ذلك أساسا بالعصبية القبلية كشرط لإنجاز الدور الاجتماعي والسياسي للدين، وهذه الورقة محاولة للدفع بالبحث في هذا الاتجاه
نشر في "دفاتر المخبر " منشورات محبر المسألة التربوية في الجزائر، جامعة بسكرة العدد (سبتمبر 17 )


Abderrahmane Ibn Khaldun is one of the first to study the relationship between religion and the state in a deep sociological analysis based on the relationship between the tribe and the state in the Maghreb countries.
He developed his analysis from the concept of "assabia", emphasizing his decisive relationship with the religious call ((Daawa).
He demonstrated in his famous work (Muquadima) how the "assabia" as a "tribal" social bond is consolidated thanks to the religious call, given its cultural and educational dimensions; and succeeded in mitigating the conflicts between the tribes, pushing them to compete and establish the states.
In addition, He emphasized when the religious call succeeds and when it does not reach its goal. He connected the concept of tribal "assabia" in a comprehensive analysis of the social and political role of religion. This document tries to push the search in this direction.