Batıl inançlar

Sedat Veyis Örnek'in "Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki" adlı kitabı ve Örnek'in diğer kitaplarının tamamı (telif sahibi olan ailesi, Ankara Üniversitesi ve Türk Dil Kurumu'ndan yasal izinler alınmış olarak ve söz konusu yasal izin belgeleri de paylaşılarak) http://sedatveyisornek.humanity.ankara.edu.tr/ adresinde açık erişimli olarak bulunmaktadır. İsteyen herkes şifresiz olarak ve ücret ödemeden bu metinlerin tamamını indirebilir.

Uzun yıllar dine alerji duyan  –izm’lerin etkisinde kalan Kıta Avrupası ve özelde Bulgaristan’ daki insanlar, dinlerine bakılmaksızın bu süreçten oldukça yıpranmış ve değer kaybına uğramış  bir şekilde çıktılar. Dinin bayağı bir şey, ona inananların da basit ve cahil olduğu propagandası altında uzun seneler  dinine ve değerlerine bir yabancı gibi hayat süren Müslümanlar pek tabi ya dinlerinin inanç ve  pratik (amel) yönünü ihmal ettiler  veya unuttular ya da dini ilimleri tahsil edecekleri bir kişi ve yapı bulamadıkları için ellerinde kalan azıcık dini inanca kendilerinden veya çevre kültürlerden ekleme yaparak dini / ruhani hayatlarını ve bağlarını ayakta tutmaya çalıştılar. İşte konumuzla da bağlantılı olan bu süreç boyunca İslam dininin inanç ve amel sahalarından gerekli olan birçok unsur terkedilmiş, olmaması gereken bir çok unsur yani çeşitli bid’at ve hurafeler  de dini bir hüviyet kazanarak dinden bir öğeymiş gibi algılanmış ve uzun süreler boyunca hayatiyetini sürdürmüştür. Peki özellikle Bulgaristan Müslümanları arasında yaygın bir şekilde görülen bid’at ve hurafelerin temelinde hangi psikolojik ve sosyolojik gerçekler yatmaktadır? Bölgelerin canlı tarihi olan insanlardan dinlediğimiz hikayelere baktığımızda, filmin  kahramanları farklı olsa da  dertlerin, acıların ve hikayelerin ortak olduğunu görmekteyiz. Çünkü bu insanların yaşadıkları coğrafya her ne kadar birbirlerinden farklı olsa da geçirdikleri tecrübeler, yaşadıkları zorluklar ve onları derinden etkileyen hayat dinamikleri birbirine yakın  ve ortak paydada biraraya gelmelerine neden olmuştur. Özellikle bölgelerde dini hayatın içine bu kadar bid’at ve hurafenin girmesi,  yer etmesi ve benimsenmesi ancak insana ve bölgeye dair  güçlü sosyolojik ve psikolojik etmenlerin etkisiyle açıklanabilir. Peki insanlar neden bid’at üretir  ve hurafelere inanır, neden onlarla amel eder. Bu bilinçli yoksa bilinçsiz mi  bir eylemdir?

İnanç, bireyin ilahi olsun veya olmasın, gerekçeli veya gerekçesiz, akla dayansın veya dayanmasın, doğru olsun veya olmasın, başkasının tanıklığı ve beyanına dayanarak kutsal kabul edilene güven duyması, inanması, bağlanması, öğretileri kuşkusuz kabul edip uygulamasıdır. İlahi dinlerde inanç sistemi Allah tarafından indirilen hüküm, emir ve öğretilere koşulsuz itaat ederek, onların doğruluğunu kabul etmek üzerine inşa edilmiştir. Halk inanışları eski dinlerden ve batıl inançlardan unsurlar taşımakta, toplumdaki kültür ve geleneklerin yeni dine aktarılmasıyla ortaya çıkmakta ve bazı durumlarda toplumda geçerli olan dini anlayışa aykırı uygulamalar içermektedir. Eski inanç, dini bir kökeni bünyesinde barındıran inanışlar için kullanılırken, batıl inanç kavramı daha çok doğasında dinle ilgili bir unsur bulunmayan fikir ve uygulamalar için kullanılmaktadır.
İslam hukukunun toplum içerisinde yaygınlaşan halk inanışları, eski dini inançlar ve batıl inançlarla ilgili fiil, uygulama ve düşüncelere yaklaşımı tevhid inancı kapsamında değerlendirilmiştir. Bu inançlarla ilgili uygulamaların bazıları hakkında Kur’an ve sünnette hükümler bulunurken bazı uygulamalar hakkında ise alimler tarafından verilen hükümler belirleyici rol oynamıştır. Bu çalışma İslam hukuku temelinde halk inanışları, eski dini inançlar ve batıl inançlarla ilgili toplumsal hayattaki yaygın uygulamaların fıkhi boyutunu örnekleriyle açıklamaktadır. İki ana bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde halk inanışı, eski inanç, batıl inanç, hurafe ve bid’at sözcükleri tanımlanarak örneklendirilmiştir. İkinci bölümde ise İslam hukukuna göre halk inanışı, eski inanç ve batıl inançların yasaklanması ile ilgili hükümler ayet ve hadislerle açıklanmış, alimlerin sonradan ortaya çıkan halk inanışları hakkındaki temel görüşleri fetvalar ve örneklerle aydınlatılmıştır.