Trên thế giới, họ Màn màn (Capparaceae Juss.) có khoảng 45 chi, 900 loài phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, một phần ở ôn đới, chủ yếu là vùng khô, nhất là Châu Phi. Ở Việt Nam, có 7 chi với khoảng gần 60 loài. Đây là một...
moreTrên thế giới, họ Màn màn (Capparaceae Juss.) có khoảng 45 chi, 900 loài phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, một phần ở ôn đới, chủ yếu là vùng khô, nhất là Châu Phi. Ở Việt Nam, có 7 chi với khoảng gần 60 loài. Đây là một họ có số lượng loài tuy không lớn nhưng về mặt phân loại khá phức tạp. Để giúp cho phân loại họ Màn màn một cách chính xác và thuận lợi, việc nghiên cứu những đặc điểm hình thái cơ bản của họ nhằm xác định tiêu chuẩn định loại các taxon trong họ (chi, loài) là điều rất cần thiết. Bài báo này giới thiệu một số đặc điểm hình thái quan trọng để nhận biết các chi thuộc họ Màn màn ngoài thiên nhiên. I. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu Là đại diện các chi của họ Màn màn (Capparaceae) ở Việt Nam (bao gồm các tiêu bản khô được lưu giữ tại các phòng tiêu bản trong, ngoài nước và các loài sống trong tự nhiên được thu thập qua các chuyến điều tra thực địa). 2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp hình thái so sánh được sử dụng cho nghiên cứu này. Đây là phương pháp nghiên cứu truyền thống, đơn giản so với nhiều phương pháp khác, nhưng vẫn cho những kết quả đáng tin cậy. Phương pháp này dựa vào các đặc điểm hình thái của cơ quan sinh dưỡng và cơ quan sinh sản để nghiên cứu, trong đó chủ yếu là cơ quan sinh sản, do cơ quan này ít biến đổi và ít phụ thuộc vào sự thay đổi của môi trường bên ngoài. II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Chúng tôi đã xác định được những đặc điểm hình thái cơ bản của các chi thuộc họ Capparaceae qua những đặc điểm của các cơ quan sinh dưỡng và sinh sản của các đại diện của họ. Dưới đây là những kết quả đó. 1. Dạng sống Các loài thuộc họ này thường gặp là những cây bụi trườn (Capparis, Stixis), bụi đứng (Niebuhria, Tirania, Capparis), cây gỗ (Crateva, Capparis grandis), đôi khi là cây bụi leo (C. tonkinensis, Stixis suaveolens) hay cây thân cỏ (Cleome), cỏ đứng (Cleome hasselriana, C. viscosa) hay cỏ bò (Cleome rutidosperma), cỏ một năm (Cleome viscosa, C. gynandra), 1-2 năm (Cleome hasselriana) hay cỏ nhiều năm (Cleome rutidosperma). Thân thường tròn, rất hiếm khi phần thân non có 6-8 cạnh (Capparis grandis); thân thường có gai, gai thường xếp thành từng cặp (Capparis, Tirania) hoặc không có gai; thân thường thẳng hoặc đôi khi có dạng zích zắc (Capparis); thân có lỗ vỏ trắng (Crateva, Stixis); thân và cành thường có màu xanh, một số đại diện có màu tím nhạt (Cleome); thân thường có rãnh dọc (Capparis, Cleome, Tirania); một số đại diện thân có chất dính và có mùi hắc (Cleome viscosa). Thân cành non thường có lông, màu nâu đỏ, màu trắng xám hoặc màu nâu vàng, ít khi nhẵn; lông bao phủ thường là lông đơn bào (Stixis), hay đa bào hình sao (Stixis, Capparis), lông tuyến (Cleome).
