Elisa Zonaro

Elisa Pante Zonaro (1863-1945), the wife of the renowned court painter of Sultan Abdülhamid II, Fausto Zonaro, came to Istanbul in 1891 and lived there for two decades. In 1910, following the deposition of the sultan she had to leave the Ottoman lands along with her family to return to her native country, Italy. In the meanwhile, having studied photography in Paris in 1893 and 1894 at the studio of Eugène Pirou, Elisa Zonaro began working as a professional photographer in the Ottoman capital. Apart from private family photographs, her photographic output comprises portraits of distinguished people of Istanbul, scenes captured from the vibrant social life in the urban environment, and reproductions of Fausto Zonaro’s paintings. The variety of photographs she took bears witness to the period in which she lived. In my single slide presentation I would like to show her photograph of Sultan Abdülhamid II on his way to the Yıldız Mosque for the Friday Prayer to explain her close relationship with the Ottoman court, the official awards she received, and her privileged position which allowed her to obtain permission to photograph the sultan, who diligently refused to be photographed. Through a discussion of her successful photographs and official recognition of her skills by the court, I will question why the current scholarship on history of photography in the Ottoman Empire is reticent about women photographers’ works, and my critique will be directed towards undermining the male-dominated historiography of Ottoman photography.

Elisa Pante Zonaro (1863-1945), 1891’de geldiği İstanbul’da yaklaşık yirmi yıl yaşamış bir İtalyan fotoğrafçıdır. Sultan II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesinin ardından, 1910 yılında, son Osmanlı saray ressamı olan eşi Fausto Zonaro ve çocuklarıyla birlikte Osmanlı topraklarını terk etmek mecburiyetinde kalarak ülkesi İtalya’ya geri dönmüştür. Elisa Zonaro, İstanbul’da kaldığı süre içerisinde çok çeşitli fotoğraflar çekmiş ve geride yaşadığı döneme tanıklık eden önemli bir görsel birikim bırakmıştır. Bu imajlar aile fotoğraflarını içerdiği gibi dönemin başkentinde ikamet eden kimi seçkin simaların portrelerini ve İstanbul sokaklarının canlı sosyal hayatından yakalanmış kareleri de kapsar. Kadın üretiminin yok sayıldığı erkek egemen Osmanlı fotoğraf tarihine bakıldığında literatüre göre 1890-1910 tarihleri arasında İstanbul’da çalışan ve ismen bilinen yerli veya yabancı başka bir kadın fotoğrafçı bulunmuyor. Naciye Hanım, Muzaffer Hanım gibi Osmanlı İstanbul’undaki kadın fotoğrafçılar kendisinden yaklaşık on sene sonra faaliyet göstermeye başlamıştı. Elisa Zonaro’nun bu ünik konumu, başarılı fotoğraf çalışmaları nedeniyle Sultan II. Abdülhamid’in Şefkat Nişanı ve Sanayi Madalyası ile ödüllendirmiş olmasıyla da güçleniyor. Tüm bunlara rağmen, her ne kadar muhtelif yayınlarda Zonaro’nun fotoğrafçılığına kısaca değinilmiş olsa da hakkında yapılmış detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu durumun muhtemel sebepleri arasında fotoğraflarının dünyanın çeşitli yerlerindeki özel ve kamusal koleksiyonlarla arşivlere dağılmış olması ve çektiği fotoğraflarda adını nadiren kullanmış olması sayılabilir. Ayrıca, Osmanlı sanat tarihi yazımı pratiğinin, parlak bir kariyeri olan eşi ressam Fausto Zonaro’ya öncelik vermesinin de Elisa Zonaro’nun geri planda kalmasına etki ettiği savunulabilir. Zonaro’nun fotoğrafçılığı hakkındaki bu araştırma ise günümüzde Floransa, İtalya’da korunan aile arşivindeki fotoğrafların yerinde incenmesiyle başladı. Elde edilen ipuçları Zonaro ailesinin on dokuzuncu yüzyıl İstanbul’unda dahil olduğu sosyal ağların ve kültürel çevrenin araştırılmasıyla gelişerek yeni fotoğraflara ve yeni bilgilere ulaşılmasını da sağlamaktadır. Bu çalışmanın amacı, fotoğrafçı Elisa Zonaro’nun üretimini haritalandırmak ve analiz etmek üzere girişilen doktora araştırmasının yurt içi ve yurt dışı arşivlerde süregiden seyrine dair saptamalar yaparak kadın tarihi araştırmanın arşiv kaynaklı güçlüğünü vurgulamak, fotoğrafların seyyar doğasının araştırmaya etkisini incelemek  ve izlenen metodolojiyi çözüm önerisi olarak sunmaktır.

Anahtar kelimeler: Elisa Zonaro, Osmanlı İmparatorluğu’nda fotoğraf, Osmanlı fotoğraf tarihi, aile arşivi, fotoğrafın dolaşımı, kadın fotoğrafçılar, İtalyan fotoğrafçı, II. Abdülhamid dönemi, 19. yüzyılda İstanbul.