Kenevir (kendir) tarımı, Rize ve Trabzon çevresinde binlerce yıllık uzun bir geçmişe sahiptir. Sınâi bir bitki olan kenevirin liflerinden ise geleneksel keten bezleri dokunurdu. Bu şekilde, yıllık yaklaşık 100-150 bin top keten...
moreKenevir (kendir) tarımı, Rize ve Trabzon çevresinde binlerce yıllık uzun bir geçmişe sahiptir. Sınâi bir bitki olan kenevirin liflerinden ise geleneksel keten bezleri dokunurdu. Bu şekilde, yıllık yaklaşık 100-150 bin top keten bezi üretilirdi. Rize keten bezi, büyük bir şöhrete de sahipti. Nitekim, yeniçeriler, saray mensupları ve hatta Osmanlı padişahları, bu bezden yaplmış iç çamaşırı ve elbiseler giyerlerdi. Diğer yandan, İstanbul Tersanesi (Tersane-i Âmire) ve Osmanlı Donanması’nın ihtiyacı olan kendir bezleri, üstüpü, urgan, sicim, ip ve halat gibi malzemeler de yöreden gönderilirdi. Rize ve civarında imal edilen keten bezleri, yöre halkının giysi ihtiyacını karşılamakta ve ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nun çeşitli bölgelerine ihraç edilmekteydi. Bez, serinletici özelliğinden dolayı, özellikle sıcak bölgelerin halkı tarafından rağbet görmekteydi. Nitekim, önemli miktarda keten bezi, Irak, Suriye, Hicaz, Mısır ve Yemen gibi vilayet ve bölgelere ihraç edilmekteydi. Dolayısıyla bu sektör, bir çeşit “ticari dokumacılık” özelliğine sahipti ve yörede geniş ölçekli ve bölgeler arası ticarete dönük bir üretim vardı. Keten dokumacılığı, Rize ve Trabzon çevresinin en
önemli yerel sanayi dalı ve ayrıca halkın da başlıca geçim kaynaklarından biri hâline gelmiştir. Ancak, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bol ve ucuz pamuklu dokumaların yaygınlaşmasıyla birlikte, kendir dokumacılığı eski
önemini yitirmeye başlamıştır. Kendir ziraat ve dokumacılığından günümüze miras kalan bazı folklorik unsurlar ve sosyo-kültürel kalıntılar da vardr. Örneğin, Rize ve çevresindeki bazı köy ve aile isimleri, kendir ziraat ve dokumacılığıyla ilgilidir. Sektör ayrıca kasarcılık ve boyacılık gibi iş kollarını da beraberinde getirmiştir. Bu yönleriyle keten dokumacılığı, Rize ve çevresindeki toplumsal hayatı da şekillendiren önemli bir kültür unsuru hâline gelmiştir. Makale,
keten bezinin üretim ve ticareti ile yörenin sosyo-kültürel hayatına etkilerini incelemektedir.
ABSTRACT
Cannabis (hemp) cultivation has a long-standing history of thousands of years in the vicinity of Rize (Rizeh) and Trabzon (Trebizond). Traditional linen fabrics were woven from fibers of hemp which is an industrial plant. By this way, approximately 100-150 thousands linen fabric rolls were produced yearly. Rize linen fabrics were very famous. Indeed, the Janissaries, members of the Palace and even the Ottoman Sultans wore dresses and underwears from this fabric. On the other hand, the Istanbul Shipyard (Tersane-i Âmire) and the Ottoman Navy's needs such as hemp cloths, oakum, twine and rope materials were sent from the region. Cloths, manufactured in and around Rize, answered local people’s need and besides, were exported to various parts of the Ottoman Empire. The fabric was demanded by the people who were living in hot climate regions, especially because of its cooling feature. Indeed, a significant amount of linen cloth was exported to Iraq, Syria, Hijaz, Egypt and Yemen provinces or regions. Therefore, this sector was a kind of commercial weaving and there was a production based on large-scale and inter-regional trade in the Eastern Black Sea region. Linen weaving has become the most important branch of local industry and also one of the main sources of livelihood of local people. However, linen weaving began to lose gradually its former importance since the second half of the 19th century, with the spread of abundant and cheap cotton fabrics. There are some elements of folklore and sociocultural remains derived from the hemp cultivation and weaving in the region. For example, some villages and family names in and around Rize are related to hemp cultivation and linen weaving. The sector also brought along some sectors such as dying
and bleaching. With these aspects, hemp weaving has become an important cultural element shaping social life of Rize and around. The article examines linen fabric production and trade with its effects to the social and cultural life of the region.
