Manihaizm

Larry Clark'ın hazırladığı ve geçtiğimiz günlerde Brepols yayınları arasından çıkan bu kitap konuyla ilgili olanların uzun zamandır beklediği bir çalışmaydı. Oldukça özenli hazırlanmış bu yeni yayım Manihaist Uygur külliyatından Manihaist Ayin Metinleri cildini içerir. Clark, bu kitapta daha önce yayımlanmış Manihaist Uygur metinlerini tekrar incelemekte ve özellikle yaptığı değerlendirmelerle bu metinlerin daha pek çok açıdan analiz edilmesi gerektiğini bizlere hatırlatmaktadır. Kitabın dört sayfalık giriş bölümünde eser hazırlanırken nasıl bir yöntem izlendiği anlatılmıştır. Yazar, bu bölümde kendisinin de henüz cevaplandıramadığı soruları okuyucuyla paylaşma inceliğini gösterir. Böylece, bu alandaki eksikliklerin nasıl tamamlanacağı konusunda araştırmacıları yönlendirmiş olur. Her sayfası dikkatle okunması gereken bu kitap Eski Uygur Edebiyatının önemli bir bölümüne ışık tutar nitelikte hazırlanmıştır. Biz de kısa bir yazıyla eseri Türkiye'deki bu konuyla ilgilenen araştırmacılara tanıtmaya çalışacağız. Yazar, giriş bölümünün ilk cümlesinde bu külliyatın yeniden yayımlanmasındaki temel amacının aslında bu metinlere dayanan bir " Manihaist Uygurca-İngilizce Sözlük " hazırlama isteği olduğunu söylemektedir. Kitap daha önce basılmış ya da bir şekilde herhangi bir yayımda bahsedilmiş Manihaist Uygur metinlerini içerir. Özellikle " Turkic Manichaean Literature " 1 (=TML) adlı makalede bulunan listedeki metinlerin büyük çoğunluğunun bu yeni yayımda da işlendiği ifade edilir. TML'de yer aldığı halde burada bulunmayan metinler ise özellikle biçimsel olarak Manihaist olsa da içerik bakımından Manihaist öğreti ile ilgili olmayanlardır. Bunun yanında TML'den farklı olarak birkaç ufak fragmanın da bu külliyata dâhil edildiği belirtilir. Clark, bu yeni yayımın hedefi doğrultusunda TML'deki sınıflandırmaya paralel olarak Manihaist Uygur Metinlerini: Öğreti Metinleri, Ayin Metinleri, Kilise Metinleri (İng. Doctrinal, Liturgical, Ecclesiatical) olmak üzere üç temel kategoride incelediğini söyler; ancak bunlara ek olarak alt kategorilerde TML'den daha ayrıntılı bölümleme yaptığını da belirtir. Örneğin, Kilise Metinleri ana başlığının altına Çeşitli (İng. Various) alt başlığının eklenmesi gibi. Daha sonra sırasıyla bu kategorilerin içeriği hakkında kısaca bilgi verilir. 1. Ayin Metinleri (İng. Liturgical Texts) Bu bölümdeki metinler nasıl kulluk edileceği, ritüellerin nasıl yerine getirileceği, toplu ayinler ve ibadetlerin nasıl icra edileceği etrafında çerçevelenir. Metinler, alt kategorilere ayrılırken de tıpkı ana kategorilerdeki gibi içerikleri esas alınarak sınıflandırılmıştır. Örneğin: 1 Clark, L. (1997) " The Turkic Manichaean Literature " , Emerging from Darkness. Studies in the Recovery of Manichaean Sources, ed. P. Mirecki & J. BeDuhn, Leiden: Brill, 89-142.