PREDIKSI LAMA KELULUSAN MAHASISWA MENGGUNAKAN

METODE JARINGAN SYARAF TIRUAN

STUDY CASE STMIK TASIKMALAYA
Egi Badar Sambani, Rahadi Deli Saputra, Evi Dewi Sri Mulyani
egibadar@gmail.com, rahadisianipar@gmail.com, eviajadech@gmail.com
ABSTRACT
Information needed on the current increased along with the increasingly rapid technological developments. The
more information is required then the required data is also growing and the numbers are even greater. The need
for large amounts of data can be found in STI! Tasi"malaya #riter$ This is because every year there was an
increase of data. Students especially data that continues to grow each year. The author has conducted research
is to predict the period of study of students in STI! Tasi"malaya using Bac"propagation algorithm$ the factors
that influence the course duration is cumulative %&A$ cumulative %&A less then the longer a student to graduate$
the students "now the condition of the party may institute a policy quic"ly or give warning to the student. The
author ta"es the data on academic and student affairs Administration Bureau 'BAA!( STI! Tasi"malaya then
process them using rapidminer$ from the research results obtained by using the accuracy rate of )*.+
rapidminer$ these results suggest that using bac"propagation algorithm so long predicted graduation rate of
students is very high.
!eywords, Bac"propagation$ &rediction$ Students$ -ld %raduation
. !E"D#$%&%#"
a' &atar Bela(ang
Kebutuhan akan ju!ah "ata #an$ be%a& "a'at
Penu!(% teukan "( STMIK Ta%(ka!a#a) Ha! (n(
"(ka&enakan %et(a' tahun aja&an te&ja"( 'en(n$katan
"ata* Te&utaa "ata+"ata Maha%(%,a #an$ te&u%
be&tabah "a&( tahun ke tahun* Ju!ah "ata #an$
te&u% en(n$kat ee&!ukan %uatu et-"e untuk
en$-!ah "an en$ab(! ke%('u!an "a&( "ata
te&%ebut) ba$( aha%(%,a #an$ e!eb(h( ./
%ee%te& aka akan "( .rop -ut 0.1*
JST e&u'akan ja&(n$an "a&( 'e&-%e% ke2(! #an$
"(-"e!kan be&"a%a&kan %(%te ja&(n$an %a&a3
anu%(a) #an$ "a'at e!akukan 'ebe!aja&an
untuk ebentuk %uatu -"e! (n3e&en%(
be&"a%a&kan "ata 'e!at(han "an en$$unakan
'ebe!aja&an te&%ebut untuk 'en2-2-kan '-!a 0/1*
JST e(!(k( keun$$u!an "a!a ha! kea'uan
'&e"(k%( "an k!a%(3(ka%( te&ha"a' "ata #an$ be!u
"(be&(kan 'a"a %aat 'ebe!aja&an %ebe!un#a 041*
Da!a 'ene!(t(an %ebe!un#a) "en$an et-"e
Na(5e 6a#e% "an C78 #e(tu e'&e"(k%(
a!aha%(%,a te&n#ata a"a keku&an$ann#a #a(tu
ju!ah "ata #an$ "( t&a(n(n$ te&!a!u %e"(k(t) t("ak
"(tentukann#a "ata testing "an "ata tester071* %e!a(n
(tu 'ene!(t(an !a(n "en$an en$$unakan Neu&a!
Net,-&k Penu&unan t(n$kat ke!u!u%an %(%,a a"a!ah
%($n(3(kan "an %eak(n enja"( a%a!ah "a!a
'en"("(kan t(n$$(* S(%,a #an$ "(t(n$$a!kan ke!ua&
"a&( 'e&$u&uan t(n$$( untuk be&ba$a( a!a%an "an
%ek-!ah a"(n(%t&at-& be&ebut untuk en(n$katkan
t(n$kat ke!u!u%an "an aku&a%( #an$ "(ha%(!kan a%(h
ku&an$ -'t(a!081*
Da!a Pene!(t(an (n( Penu!(% en$k!a%(3(ka%(kan
'&e"(k%( !aa %tu"( aha%(%,a "( STMIK
Ta%(ka!a#a) %e!aa (n( "( te'at 'ene!(t(an "a!a
en$-!ah "ata aha%(%,a %eba$(an be%a&
en$$unakan %ube& "a#a anu%(a %eh(n$$a
"a!a 'en$-!ahann#a %an$at te&bata%* Pene!(t(an
#an$ %u"ah "(!akukan untuk e'&e"(k%( !aa
%tu"( aha%(%,a "( STMIK Ta%(ka!a#a (n(
"(tujukan untuk e&an2an$an "an
en$('!eenta%(kan DM "en$an tekn(k Artificial
/eural /etwor" 'A//( "en$an en$k!a%(3(ka%(kan
!aa ke!u!u%an en$$unakan a!$-&(ta
6a2k'&-'a$at(-n* Tujuan !a(nn#a a"a!ah untuk
en$uj( keaku&atan ANN "en$an en$$unakan
a!$-&(ta 6a2k'&-'a$at(-n*
b' Rumusan Masalah
6e&"a%a&kan !ata& be!akan$ a%a!ah "( ata%) aka
'e&a%a!ahan "a'at "(&uu%kan %eba$a( be&(kut9
.* Den$an ju!ah "ata #an$ %eak(n ban#ak
aka ku&an$ te&k-nt&-!n#a '&e"(k%( ke!u!u%an
aha%(%,a*
/* Aku&a%( untuk e'&e"(k%( ke!u!u%an #an$
"(ha%(!kan 'ene!(t(an %ebe!un#a ku&an$
-'t(a!) ka&ena Data t&a(n(n$ #an$ "('aka(
te&!a!u %e"(k(t "an t("ak "(tentukann#a "ata
te%te& "an t&a(n(n$*
c' )ujuan * Man+aat
Tujuan "a&( 'ene!(t(an (n( a"a!ah "en$an untuk
en(n$katkan aku&a%( "a!a e'&e"(k%(
ke!u!u%an aha%(%,a "en$an en$$unakan et-"e
A&t(3(2(a! Neu&a! Net,-&k %eh(n$$a "a'at "(ketahu(
'&e"(k%( ke!u!u%an aha%(%,a "( STMIK
Ta%(ka!a#a "an en(n$katkan aku&a%( '&e"(k%(
ke!u!u%an aha%(%,a !ea&n(n$ &ate #an$ "($unakan
:)4 "en$an ju!ah "ata 8/:*
Man3aat ha%(! 'ene!(t(an (n( a"a!ah "a'at
en$$unakan et-"e a!$-&(ta #an$ k(ne&jan#a
aku&at %eba$a( a!at untuk e'&e"(k%( !aa
ke!u!u%an aha%(%,a) Mebe&(kan %uban$an
'ene&a'an -"e! neu&a! net,-&k "en$an tabahan
at&(but+at&(but h(%t-&( ke!u!u%an aha%(%,a %eh(n$$a
"("a'atkan ha%(! k!a%(3(ka%( "en$an aku&a%( #an$
ba(k) In3-&a%( "an 'en$etahuan #an$ "(ha%(!kan
"a&( 'ene!(t(an (n( "a'at "($unakan %eba$a( "a%a&
'e&t(ban$an "a!a 'en$ab(!an ke'utu%an ba$(
'(hak anajeen "a!a e!akukan e5a!ua%(
t(n$kat ke!u!u%an aha%(%,a '&-$&a %tu"( S.
STMIK Ta%(ka!a#a "an Ha%(! 'ene!(t(an (n(
"(ha&a'kan a'u enja"( a!at '&e"(k%( !aa
ke!u!u%an aha%(%,a "a!a &an$ka anajeen
,. )-".#%#" !%S)#/#
,.. !enelitian yang ter(ait
Pene!(t(an %ebe!un#a "a!a 'ene!(t(an #an$
ebaha% '&e"(k%( aha%(%,a) "ata #an$ "(ab(!
"a&( aha%(%,a Un(5e&%(ta% Guna"a&a 'a"a
an$katan 'e&taa "en$an at&(but %eba$a( be&(kut
NEM SMA) IP See%te& .) IP See%te& /) IPK
DNU See%te& . "an /) Gaj( -&an$ tua "an
Peke&jaan -&an$ tua) et-"e #an$ "($unakan a"a!ah
Na(5e 6a#e% "an C78) ha%(! "a&( 'ene!(t(an (n(
en2a'a( t(n$kat aku&a%( ;:);8<) kete&ka(tan
"en$an 'ene!(t(an #an$ "(!a!ukan Penu!(% a"a!ah
%eba$a( &e3e&en%( en$enta( k(ne&ja /eural
/erwor"*
Da!a 'ene!(t(an (n( ebaha% k!a%(3(ka%(
aha%(%,a en$$unakan /eural /etwor")
'e&2-baan #an$ te!ah "(!akukan en$ha%(!kan
aku&a%( #an$ "("a'at a"a!ah =4< "en$an
en$$unakan at&(but ha%(! '%(k-te% "an IPK)
"en$an &an$e : %*" /)=7 "(n#atakan t("ak !u!u%) /)=8
%*" 7 "(n#atakan !u!u%* Tujuan 'ene!(an (n( a"a!ah
untuk en"a'atkan ha%(! 'ebe!aja&an #an$
k-n5e&$en 'e&!u "(!akukan t&(a! "an e&&-& untuk
en2a&( ju!ah neu&-n "( h(""en !a#e& "an !ea&n(n$
&ate #an$ 2-2-k) kete&ka(tan "en$an 'ene!(t(an #an$
"(!a!ukan Penu!(% a"a!ah %eba$a( &e3e&en%(
en$enta( k(ne&ja /eural /erwor"*
Da!a 'ene!(t(an (n( ebaha% '&e"(k%(
aha%(%,a "en$an en$$unakan /eural /etwor")
"( ana ju!ah &e2-&" #an$ "($unakan a"a!ah .7:=
aha%(%,a) keu"(an "ata te&%ebut "( ba$( enja"(
..:: "($unakan 'e!at(han "an 4:= "($unakan untuk
'en$uj(an) %ete!ah "(!akukan 'en$uj(an "("a'at
aku&a%( %ebe%a& ==<) kete&ka(tan "en$an 'ene!(t(an
#an$ "(!a!ukan Penu!(% a"a!ah %eba$a( &e3e&en%(
en$enta( k(ne&ja /eural /erwor"*
,.,. &andasan )eori
,.,. .aringan Sara+ )iruan
Ja&(n$an Sa&a3 T(&uan e&u'akan %uatu %t&uktu&
'e&-%e% (n3-&a%( #an$ te&"(%t&(bu%( "an beke&ja
%e2a&a 'a&a!e!) te&"(&( ata% e!een 'e&-%e% >#an$
e(!(k( e-&( !-ka! "an be&-'e&a%( "en$an
(n3-&a%( !-ka!? #an$ "((nte&k-nek%( be&%aa
"en$an a!u& %(n#a! %ea&ah #an$ "(%ebut k-nek%(*
Set(a' e!een 'e&-%e% e(!(k( k-nek%( ke!ua&an
tun$$a! #an$ be&2aban$ >fan out? ke %eju!ah
k-nek%( k-!ate&a! #an$ "((n$(nkan >%et(a' k-nek%(
eba,a %(n#a! #an$ %aa "a&( ke!ua&an e!een
'e&-%e% te&%ebut?* Ke!ua&an "a&( e!een 'e&-%e%
te&%ebut "a'at e&u'akan %eba&an$ jen(% 'e&%aaan
ateat(% #an$ "((n$(nkan* Se!u&uh '&-%e% #an$
be&!an$%un$ 'a"a %et(a' e!een 'e&-%e% ha&u%
bena&+bena& "(!akukan %e2a&a !-ka!) #a(tu ke!ua&an
han#a be&$antun$ 'a"a n(!a( a%ukan 'a"a %aat (tu
#an$ "('e&-!eh e!a!u( k-nek%( "an n(!a( #an$
te&%('an "a!a e-&( !-ka! 0@1*
,.,.,. /lasi+i(asi
K!a%(3(ka%( "an '&e"(k%( e&u'akan %uatu
bentuk ana!(%(% "ata #an$ b(%a "($unakan untuk
en$ek%t&ak -"e! "a&( "ata #an$ be&(%(kan ke!a%+
ke!a% atau untuk e'&e"(k%( trend "ata #an$ akan
"atan$* K!a%(3(ka%( e'&e"(k%( "ata "a!a bentuk
kate$-&() %e"an$kan '&e"(k%( e-"e!kan 3un$%(+
3un$%( "a&( n(!a( #an$ k-nt(n#u* M(%a!n#a -"e!
k!a%(3(ka%( b(%a "(buat untuk en$e!-'-kan
ke!u!u%an 'a"a %ebuah Sek-!ah T(n$$( a'akah
aha%(%,a te&%ebut ke!u!u%an#a 2e'at) te'at ,aktu
"an !abat*
P&e"(k%( b(%a "('an"an$ %eba$a( 'ebentukan
"an 'en$$unaan -"e! untuk en$uj( ke!a% "a&(
%a'e! #an$ t("ak be&!abe!) atau en$uj( n(!a( atau
&entan$ "a&( %uatu at&(but* Da!a 'a"an$an (n()
k!a%(3(ka%( "an &e$&e%( e&u'akan "ua jen(% a%a!ah
'&e"(k%() "(ana k!a%(3(ka%( "($unakan untuk
e'&e"(k%( ke!u!u%an aha%(%,a) %e"an$kan
&e$&e%( "($unakan untuk e'&e"(k%( n(!a(+n(!a(
#an$ k-nt(n#u* Untuk %e!anjutn#a 'en$$unaan
(%t(!ah prediction untuk e'&e"(k%( ke!a% #an$
be&!abe! "(%ebut classification) "an 'en$$unaan
(%t(!ah '&e"(k%( untuk e'&e"(k%( n(!a(+n(!a( #an$
k-nt(n#u prediction*
,.,.0. Bac( !ropagation
Se2a&a $a&(% be%a& a!$-&(ta (n( "(%ebut %eba$a(
'&-'a$a%( ba!(k "(ka&enakan ket(ka ja&(n$an
"(be&(kan '-!a a%ukan %eba$a( '-!a 'e!at(han
aka '-!a te&%ebut enuju ke un(t A un(t 'a"a
!a'(%an te&%ebun#( 'hidden layer( untuk
"(te&u%kan ke un(t A un(t !a'(%an ke!ua&an*
Keu"(an un(t A un(t !a'(%an ke!ua&an ebe&(kan
tan$$a'an #an$ "(%ebut "en$an ke!ua&an ja&(n$an*
Saat ke!ua&an ja&(n$an t("ak %aa "en$an ke!ua&an
#an$ "(ha&a'kan aka ke!ua&an akan en#eba&
un"u& 'bac"ward( 'a"a !a'(%an te&%ebun#(
"(te&u%kan ke un(t 'a"a !a'(%an a%ukan* O!eh
ka&enan#a aka ekan(%e 'e!at(han te&%ebut
"(naakan ba2k'&-'a$at(-n atau '&-'a$a%( ba!(k*
Da!a en$$unakan -"e! Ja&(n$an Sa&a3
t(&uan "en$an -"e! B 5a&(an #an$ "(%ebut %eba$a(
Pe&%e't&-n Mu!t( La'(%an >ulti 0ayer &erceptron?
#an$ e(!(k( n( !a'(%an a%ukan) nh !a'(%an
te&%ebun#() "an n- !a'(%an ke!ua&an t("ak a"a
hubun$an (nt&a !a'(%an atau !--' "en$an t-'-!-$(
%tan"a&"9 n(+nh+n-* Untuk enentukan t-'-!-$( "a&(
ja&(n$ Sa&a3 #an$ hen"ak "($unakan untuk
a'&-k%(a%( "ata "e&et ,aktu %an$at be&$antun$
'a"a ke&u(tan "ata #an$ hen"ak "(a'&-k%(a%(*
In( e&u'akan bentuk 'en$atu&an "(&( %en"(&( 'a"a
t(t(k k&(t(% >Self -rgani1ed Criticallity? #an$ "(teu(
"a!a -"e! Ja&(n$an Sa&a3 t(&uan* Ja&(n$an Sa&a3
u!t( !a'(%an 'a"a "a%a&n#a %e!a!u "a'at
"($aba&kan %eba$a( %ebuah Ja&(n$an Sa&a3 %atu
!a'(%* T(a' neu&-n akan "(!at(h %e"e(k(an &u'a
untuk "a'at eaha( "ata "e&et ,aktu #an$ k(ta
be&(kan* M-"e! !at(han atau t&a(n(n$ #an$
"($unakan a"a!ah 'e!at(han Ga!at P&-'a$a%( 6a!(k*
Pe!at(han %ebuah ja&(n$an #an$
en$$unakan '&-'a$a%( ba!(k te&"(&( ata% t($a
!an$kah 0=1) #a(tu9
a( Pe!at(han '-!a (n'ut %e2a&a feedforward
b( Pe&h(tun$an "an bac" propagation "a&(
ku'u!an ke%a!ahan*
c( Pen#e%ua(an b-b-t
Se%u"ah 'e!at(han) a'!(ka%( "a!a Ja&(n$an
han#a te&"(&( ata% 3a%e feed forward* J(ka 'e!at(han
enja"( !abat) %ebuah ja&(n$an #an$ "(!at(h "a'at
en$ha%(!kan -ut'utn#a %en"(&( %e2a&a 2e'at*
Ga!at P&-'a$a%( 6a!(k e&u'akan -"e!
t&a(n(n$ #an$ %an$at '-'u!e& "(ka!an$an 'en$$una
-"e! Ja&(n$an Sa&a3 T(&uan a&u% aju >multi layer
feed forward neural networ"?* Gaba& ekan(%e
Ga!at P&-'a$a%( ba!(k "a'at "(!(hat 'a"a Gaba& 4*
M-"e! t&a(n(n$ $a!at '&-'a$a%( ba!(k e&u'akan
atu&an k-&ek%( ke%a!ahan "(ana ke%a!ahan
ke!ua&an ja&(n$ Sa&a3 "('&-'a$a%(kan keba!(
ke"a!a !a'(%an te&%ebun#( untuk "('&-%e%
keba!(*
Lan$kah+!an$kah "a!a et-"e bac"propagation
a"a!ah %eba$a( be&(kut9
.* In(%(a!(%a%( b-b-t ja&(n$an %e2a&a a2ak
/* Untuk %et(a' 2-nt-h "ata) h(tun$an ke!ua&an
be&"a%a&kan b-b-t ja&(n$an %aat te&%ebut
4* Lakukan '&-%e% 'e&h(tun$an n(!a( error untuk
%et(a'ke!ua&an "an hidden node'neutron(
"a!a ja&(n$an* 6-b-t &e!a%( ja&(n$an "a'at
"(-"(3(ka%(
7* U!an$ !an$kah ke / %eh(n$$a en2a'a( k-n"(%(
#an$ "((n$(nkan
6ebe&a'a 2a&a "a!a e-"(3(ka%( b-b-t+b-b-t
ja&(n$an %a3at t(&uan) anta&a !a(n9
2. Me-"(3(ka%( "(!akukan "(%et(a'
akh(& 'e&h(tun$an %et(a' 2-nt-h ka%u% 'case
updating(
3. Me-"(3(ak%( b-b-t+b-b-t
ja&(n$an %a&a3 t(&uan "(!akukan %ete!ah %eua
2-nt-h ka%u% "(ana!(%a 'epoch updating(
Pe&h(tun$an e&&-& "a!a -ut'ut !a#e& "en$an &uu%
'e&%aaan9
E&&( C O(>. + O(?>T( + O(?
Kete&an$an9
O( C Out'ut "a&( neu&-n (
T( C N(!a( %ebena&n#a "a&( -ut'ut neu&-n
be&"a%a&kan %a'e! 'e!at(han
Kete&an$an9
O( C Out'ut "a&( neu&-n (
E&&j C ke%a!ahan un(t neu&-n j
W(j C 6e&at anta&a "ua neu&-n
Sete!ah n(!a( error 'a"a %et(a' neuron "(h(tun$)
!akukan -"(3(ka%( te&ha"a' b-b-t ja&(n$an "en$an
&uu% 'e&%aaan9
4rri 5 -i'2 6 -i('Ti 6 -i(
Kete&an$an9
C 0earning Rate "en$an k(%a&an : h(n$$a .
J(ka n(!a( . ke2(!) aka 'e&ubahan b-b-k akan
%e"(k(t "a!a %et(a' (te&a%() be$(tu 'u!a %eba!(kn#a*
N(!a( learning rate be&ku&an$ %e!aa
'&-%e%'ebe!aja&an*
,.0. /erang(a !emi(iran
Gaba& . Ke&an$ka Pe(k(&an
0. ME)1DE !E"E&-)-#"
A"a bebe&a'a taha' #an$ "(!akukan "a!a
e!akukan ek%'e&(en (n() #a(tu 9
a* Pene!(t(an 'en"ahu!uan "an %tu"( 'u%taka
Penu!(% e!akukan -b%e&5a%( ke STMIK
Ta%(ka!a#a untuk e!(han %e2a&a !an$%un$
'e&a%a!ahan #an$ te&ja"() keu"(an %tu"(
'u%taka untuk en$etahu( (n3-&a%( %e2a&a
te-&(t(% en$ena( '-k-k 'e&a%a!ahan "an
te-&( 'en"(kun$ #an$ "($unakan %eba$a( "a%a&
'e(k(&an untuk ebaha% 'e&a%a!ahan
#an$ a"a*
M-"e! 'ene!(t(an #an$ "($unakan "a!a
'enu#u%unan ka&#a (!(ah (n( a"a!ah '&e"(k%(
ke!u!u%an aha%(%,a) "(ana "ata (n( "(ab(!
"(&( 6a$(an A"(n(%t&a%( Aka"e(k
Keaha%(%,aan >6AAK? be&u'a "ata ED2e!
#an$ %e!anjutn#a akan "( k-'uta%(kan ke
"a!a Rapid iner untuk en2a&( t(n$kat
aku&a%(n#a !eb(h ba(k) ju!ah &e2-&" #an$
"(ab(! a"a!ah 8/: "en$an at&(but N-) %k%
%%.) ('k %t .) %k% %%/) ('k %t /) %k%
%%4) ('k %t 4) %k% %%7) ('k %t 7) t-ta! %k%
"an kete&an$an %eba$a( !abe!) "a&( ju!ah
&e2-&" 8/: aha%(%,a (n( Penu!(% eba$( /
ba$(an #a(tu ;:< "a&( ju!ah &e2-&" "en$an
ju!ah 7.@ aha%(%,a #an$ "($unakan untuk
training "an /:< "a&( ju!ah &e2-&" "en$an
ju!ah .:7 aha%(%,a #an$ "($unakan untuk
Testing*
b* Pen$u'u!an Data '.ata %athering(
Da!a 'en#u%unan ka&#a (!(ah (n() Penu!(%
en$ab(! -bjek 'ene(t(an #a(tu "a&(
aha%(%,a STMIK Ta%(ka!a#a untuk
P&-$&a Stu"( S.) "en$an ju!ah aha%(%,a
8/: "( ab(! "a&( tahun /::E*
2* Pen$-!ahan A,a! Data '.ata &re6processing(
Data 'e&-!ehan "(+t&an%3-&a%( untuk
en"a'atkan at&(but #an$ &e!e5an "an %e%ua(
"en$an 3-&at (n'ut a!$-&(ta softcomputing
"* ED'e&(en "an Pen$uj(an et-"e
Da!a ka&#a (!(ah (n( Penu!(% e!akukan
'en$uj(an et-"e "en$an en$$(nakan
Bac"progagation untuk e'&e"(k%( !aa
ke!u!u%an aha%(%,a "a&( ha%(! eD'e&(en (n()
Penu!(% en$$unakan Rapid iner untuk
en2a&( t(n$kat aku&a%(n#a ba(k*
A!$-&(ta te&%ebut akan en$$unakan "ata
IPK* Seba$(an "($unakan %eba$a( "ata t&a(n(n$
"an %eba$(an !a$( %eba$a( "ata 2he2k(n$*
e* Ha%(! E5a!ua%( "an Fa!("a%(
Da!a ka&#a (!(ah (n( Penu!(% en$e5a!ua%(
'ene!(t(an "en$an e!akukan 'en$aatan "an
en$ana!(%a ha%(! '&e"(k%( en$$unakan
a!$-&(ta Bac"propagation "en$an
RESULT
meningkatkan akurasi prediksi
kelulusan mahasiswa learning
rate yang digunakan 0,3
dengan jumlah data 520
MEASUREMENT
C-n3u%(-n
Mat&(D
PRO6LEMS
Tidak terkontrolnya prediksi
mahasiswa, penelitian
sebelumnya kurang optimal
dikarenakan jumlah data tester
dan training terlalu sedikit
METHOD TEST AND EGPERIMENT
Data
IPK
/::E
Ek%'e&(en9
S(u!a%( "en$an
Ra'("M(ne&
DATA GATHERING AND
PRE+PROCESSING
Data '&e"(k%( !aa ke!u!u%an
"("a'atkan "a&( STMIK Ta%(ka!a#a
"$n at&(but9 n-) j! %k% %%.) ('k %t
.) j! %k% %%/) ('k %t /) j! %k%
%%4) ('k %t 4) j! %k% %%7) ('k %t
7) Kete&an$an
Ku&5a ROC
matrix
en$$unakan Tools Rapid iner untuk
en2a&( aku&a%(n#a ba(k* Da!a 'e&ban"(n$an
aku&a%( ha%(! '&e"(k%( Penu!(% en$$unakan
Confusion atri7 "an !urva R-C.
3* E5a!ua%( "(!akukan "en$an en$aat( ha%(!
'&e"(k%( en$$unakan A!$-&(ta
Softcomputing* Fa!("a%( "(!akukan "en$an
en$uku& ha%(! '&e"(k%( "(ban"(n$kan "en$an
"ata a%a!* Pen$uku&an k(ne&ja "(!akukan
"en$an eban"(n$kan n(!a( error ha%(!
'&e"(k%( a%(n$+a%(n$ a!$-&(ta %eh(n$$a
"a'at "(ketahu( a!$-&(ta #an$ !eb(h aku&at*
2. $#S-& !E"E&-)-#" D#" !EMB#$#S#"
Se2a&a %(n$kat) confusion matri7 ebe&(kan
'e&(n2(an en"eta(! en$ena( misclassifications*
Ke!a% #an$ "('&e"(k%( akan "(ta'(!kan "( ba$(an
ata% at&(k%) "an ke!a% "(aat( "( %(%( k(&(* Set(a'
%e! be&(%( %eju!ah enunjukkan be&a'a ban#ak
ka%u% #an$ %ebena&n#a "a&( ke!a% #an$ "(aat(
"(be&(kan "(tu$a%kan -!eh -"e! ke ke!a% "('&e"(k%(
"(be&(kan* Sete!ah "ata uj( "(a%ukkan ke "a!a
confusion matri7) h(tun$ n(!a(+n(!a( #an$ te!ah
"(a%ukkan te&%ebut untuk "(h(tun$ ju!ah
precision$ recall "an accuracy*
T&ue Te'at e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3 be&ju!ah @E) T&ue !abat
e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan
'-%(t(3 be&ju!ah .E*
Fa!%e !abat be&ju!ah 8 a"a!ah tu'e! '-%(t(3 "(
"ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan ne$at(3) 3a!%e te'at
.= a"a!ah tu'e! ne$at(3 "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3*
Gaba& /* C-n3u%(-n at&(D Neu&a! Net,-&k
T&ue Te'at e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3 be&ju!ah @;) T&ue !abat
e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan
'-%(t(3 be&ju!ah .;*
Fa!%e !abat be&ju!ah @ a"a!ah tu'e! '-%(t(3 "(
"ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan ne$at(3) 3a!%e te'at .;
a"a!ah tu'e! ne$at(3 "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3*
Gaba& 4* C-n3u%(-n Mat&(D De2(%(-n T&ee
T&ue Te'at e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3 be&ju!ah @7) T&ue !abat
e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan
'-%(t(3 be&ju!ah .;*
Fa!%e !abat be&ju!ah .: a"a!ah tu'e! '-%(t(3 "(
"ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan ne$at(3) 3a!%e te'at .;
a"a!ah tu'e! ne$at(3 "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3*
Gaba& 7* C-n3u%(-n Mat&(D Na(5e 6a#e%
T&ue Te'at e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3 be&ju!ah @=) T&ue !abat
e&u'akan tu'e! "( "ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan
'-%(t(3 be&ju!ah /:*
Fa!%e !abat be&ju!ah = a"a!ah tu'e! '-%(t(3 "(
"ata %et #an$ "(k!a%(3(ka%(kan ne$at(3) 3a!%e te'at .@
a"a!ah tu'e! ne$at(3 "( "ata %et #an$
"(k!a%(3(ka%(kan '-%(t(3*
Gaba& 8* C-n3u%(-n Mat&(D A"a6--%t
Ku&5a ROC enunjukkan t&a"e+-33 anta&a t&ue
'-%(t(5e &ate >'&-'-&%( tu'!e '-%(t(3 #an$
te&("ent(3(ka%(
"en$an bena&? "an 3a!%e '-%(t(5e &ate >'&-'-&%( tu'!e
ne$at(3 #an$ te&("ent(3(ka%( %a!ah %eba$a( '-%(t(3?
"a!a %uatu -"e!* Untuk en$uku& kete!(t(an "a&(
%uatu -"e!) k(ta "a'at en$uku& a&ea "( ba,ah
ku&5a ROC*
Gaba& @* enunjukkan $&a3(k ROC "en$an n(!a(
AUC >A&ea Un"e& Cu&5e? "en$an A"a6--%t
%ebe%a& :*@@7) n(!a( AUC >A&ea Un"e& Cu&5e?
"en$an De2(%(-n T&ee %ebe%a& :*=.7) n(!a( AUC
>A&ea Un"e& Cu&5e? "en$an Na(5e 6a#e% %ebe%a&
:*@@7) Se"an$kan n(!a( AUC #an$ en$$unakan
Neu&a! Net,-&k en2a'a( an$ka :*=7/ %e'e&t(
te&!(hat 'a"a $aba& 7*;* Aku&a%( AUC "(katakan
%e'u&na a'ab(!a n(!a( AUC en2a'a( .*::: "an
aku&a%(n#a bu&uk j(ka n(!a( AUC "(ba,ah :*8::*
Gaba& @* Ku&5a ROC
J(ka e(!(k( t&ue '-%(t(3 >%ebuah tu'e! '-%(t(3 #an$
bena& "(k!a%(3(ka%(kan? aka 'a"a ku&5a ROC akan
be&$e&ak ke ata% "an '!-t t(t(k* Seba!(kn#a) j(ka
tu'e! (!(k ke!a% Ht("akI ket(ka e(!(k( 3a!%e
'-%(t(3) aka ku&5a ROC be&$e&ak ke kanan "an
'!-t t(t(k* P&-%e% (n( "(u!an$ untuk %et(a' tu'e! te%
>%et(a' ka!( be&$e&ak ke ata% ku&5a untuk t&ue '-%(t(3
atau te&ha"a' hak untuk 3a!%e '-%(t(3?*
3. /ES-M!%&#" D#" S#R#"
3.. /esimpulan
6e&"a%a&kan ha%(! 'ene!(t(an Penu!(% "a'at
en$ab(! ke%('u!an9
Den$an "ata #an$ 2uku' ban#ak aka '&e"(k%(
ke!u!u%an aha%(%,a %u!(t untuk "(k-nt&-!*
Pene!(t(an (n( "(!akukan en$$unakan a!$-&(ta
ba2k'&-'a$at(-n) "a&( ha%(! ek%'e&(en
en$ha%(!kan aku&a%( %ebe%a& ;:<*
3.,. Saran
6e&"a%a&kan ha%(! 'ene!(t(an "en$an en$$unakan
a!$-&(ta ba2k'&-'a$at(-n "a!a e'&e"(k%(
!aa ke!u!u%an aha%(%,a (n( en"a'at
keuntun$an #an$ %an$at be%a& ba$( STMIK
Ta%(ka!a#a) teta'( a"a bebe&a'a #an$ 'e&!u
Penu!(% %a&ankan) #a(tu untuk en(n$katkan t(n$kat
aku&a%() %eba(kn#a en$$unakan "ata "a!a ju!ah
#an$ ban#ak "an untuk e'e&u"ah '&-%e%
k!a%(3(ka%() %eba(kn#a "a'at "(teukan 2a&a untuk
enentukan 'eb-b-tan 'a"a a!$-&(ta
Bac"propagation*
4. !E"%)%!
Da!a 'en#u%unan 'ene!(t(an (n() Penu!(%
en#a"a&( bah,a kea'uan) 'en$etahuan "an
'en$a!aan #an$ "((!(k( a%(h %an$at ku&an$) "an
jauh "a&( %e'u&na* O!eh ka&ena (tu Penu!(%
be&u%aha untuk en"a'atkan bantuan "an 'etunjuk
%e&ta b(b(n$an "a&( be&ba$a( '(hak* Untuk (tu 'a"a
ke%e'atan (n( Penu!(% en$u2a'kan ban#ak
te&(a ka%(h ke'a"a9
.* 6a'ak D&* I&* E"( N-e&%a%-n$k-) M*K-
%e!aku Rekt-& Un(5e&%(ta% D(an Nu%,ant-&-
/* 6a'ak D& Ab"u! S#uku& Se!aku D(&ektu&
MTI Un(5e&%(ta% D(an Nu%,ant-&- "an
%eka!($u% %eba$a( Peb(b(n$ Utaa
4* 6a'ak M* A&(e3 S-e!ean) M*K- Se!aku
Peb(b(n$ Pen"a'(n$
D#5)#R !%S)#/#
0.1* T( Pen#u%un* /::8* Pe"-an Aka"e(ka STMIK Ta%(ka!a#a) Ta%(ka!a#a
0/1* Ku%ua"e,( S* /::7* Meban$un Ja&(n$an Sa&a3 T(&uan >Men$$unakan Mat!ab "an ED2e! L(nk?*
Y-$#aka&ta* G&aha I!u*
041* Han) Kabe& M* /::@* Data M(n(n$9 C-n2e't% an" Te2hn(Jue%* M-&$an Kau3ann*
071* Ma&%e!(na S(!5(a Suha&t(nah ) E&na%tut(* /:.:* G&a"uat(n P&e"(2t(-n O3 Guna"a&a Un(5e&%(t# Stu"ent%
U%(n$ A!$-&(th An" Na(5e 6a#e% C78 A!$-&(th) Guna"a&a Un(5e&%(t#) Jaka&ta
081* A!eDan"e& A$un$ SG* /::=* K!a%(3(ka%( Maha%(%,a STEKPI "en$an en$$unakan Ja&(n$an Sa&a3
T(&uan) Ju&na! Ekubank F-!ue / E"(%( Ju!( /::=*
0@1* S(an$ J(n$ Jek /::8* Ja&(n$an S#a&a3 T(&uan "an Pe&-$&aann#a Men$$unakan Mat!ab* Y-$#aka&ta)
An"( Pub!(%he&
0=1* An"&() K&(%tant-) /::7) Ja&(n$an S#a&a3 T(&uan > K-n%e' Da%a&) A!$-&(ta) "an A'!(ka%(n#a?) Ga5a
Me"(a) Y-$#aka&ta