Kuantum Mekanii

1900 1930s
Revolution in physics:
behaviour of light & atoms cannot be explained by
Newtons classical laws of physics
needed to create a new physics
Classical mechanics
the PHYSICS of the
MACROSCOPIC world

Quantum mechanics
the PHYSICS of very
small things (electrons,
light)

CLASSICAL PHYSICS
At the beginning of the 20th century:
Discrete particles

Matter:

Electromagnetic radiation: Continuous waves

The two were thought to be quite separate..

The beginning of building a new kind of physics

Max Planck (1900):

Matter cannot absorb/emit
just any amount of energy
Energy can only be transferred
in multiples of discrete units
(packets of energy), called quanta.

Max Planck
1858-1947
Nobel Prize in
Physics 1918

Energy is not continuous

Energy is quantized

Kilometre talar
Siyahcisimmas
(1900,MaxPlanck)
Fotoelektrikolay
(1905,AlbertEinstein)
Alfasalmasveatommodeli
(1911,ErnestRutherford)
Atomspektrumununaklanmas
(1913,NielsBohr)
Maddedalgaskavram(1923,LouisdeBroglie)
Dalgadenklemi
(1926,ErwinSchrdinger)
Belirsizlikilkesi
(1926,WernerHeisenberg)
Relativistikkuantummekanii(1932,Dirac)

De Broglie teorisi (1923)

elektronun dalga zellii
De Broglie sadece fotonun deil elektron, ekirdek, atom,top..v.s. gibi
momentuma sahip dier taneciklerin de dalga zellii gstermesi gerektii
varsaymnda bulundu

h
h
=
=
p
mv
: taneciin dalga boyu
h: Planck sabiti
m: taneciin ktlesi
p: taneciin momentumu
v: taneciin hz
Davisson ve Germer (1927) : elektronun da foton gibi krnma uradn
gsterdiler

(elektron mikroskopu)

Wave properties of electrons

photons have both wave and particle properties
electrons have both wave and particle properties

Planck (1900):

E h

Einstein (1908):

E mc 2

hc

waveparticle
dualism

(energy of a photon)

m = mass of a photon

hc
h
mc
or
= h/photon momentum

mc
2

= h/mv = h/electron momentum

DeBroglie (1929):

The diffraction pattern caused by light passing through two adjacent slits.

Slit sizes comparable

to wavelength of light

Electron beams also show diffraction,

And thus show
wavelike properties!

Comparing the diffraction patterns of x-rays and electrons

In-phase diffraction

Bright lines

in Al(s) ~ of x-rays)
(Interatomic distances

RNEK : 1) 40 g Golf topunun hz 30 ms-1 dir. Bu topa elik eden dalga

boyu nedir ?

2) Bir ntronun (m : 1.674x10-27 kg) hz 2000 ms-1 dir.

Bu ntrona elik eden dalga boyu nedir?

1.

If a ball with a mass of 0.450 kg is thrown at a speed

of 102 km/h, what is its wavelength?
1 J = 1 Nm = 1 kgm2s-2

= h/mv

-1
28.3
= (6.626x10-34 Js)/(0.450kg)(______ms
)
= 5.20x10-35 m
v = 102 km x 1000 m x

Wavelength balls size (d 0.1 m)

Wave properties NOT noticeable

1h
1 km
= 28.3 m s-1

1h .
3600 s

2.

If an electron (mass 9.109x10-31 kg) is traveling at

40.0% the speed of light, what is its wavelength?
= h/mv

= (6.626x10-34 Js)/(9.109x10-31kg)(0.400 x 2.998x108 ms-1)

= 6.06x10-12 m
Diameter of a H atom is ~ 0.7
= 0.0606
wavelength of electron is almost 10%

of this distance! VERY NOTICEABLE!

WAVE-PARTICLE DUALITY..
All matter and energy shows both particle-like
and wave-like properties.
Large pieces of matter are mainly particle-like, with
very short wavelengths.
Small pieces of matter are mainly wave-like with longer
wavelengths.

MASS

Baseball Proton

Particle-like

Electron

Photon

object size behave as BOTH !!

Wave-like

Heisenberg Belirsizlik lkesi (1926)

Bir lm yaplrken mutlaka bir hata yaplr.
Gelimi aletler ve lm teknikleri ile bu hata azaltlabilir.
Heisenberg yaplacak hatann bir alt limiti olduunu gstermitir.

h
pxx
4

x :
p :

Yerdeki belirsizlik
Momentumdaki belirsizlik

Bir taneciin yerini ve momentumunu ayn anda

sonsuz duyarlkta lebilmek imkanszdr.
Bu imkanszlk, lme ileminin kendisinden kaynaklanr.

RNEK: Hzdaki belirsizlii 1% olan 80 kg arlndaki bir

rencinin kampsteki hz 1.3 m/s ise yerindeki
belirsizlii ne olur?

p=mv=(80kg)(0.013m/s)=1.04kg.m/s
34
6.626x10
J.s

h
x

5.07x1035 m
4 p 4 1.04kg.m /s
okkk.neredeolduukesinolarakbelli.

in ordinary life, wavelength is so short and frequency so high that we are

not directly aware of the wave (geometrical optics limit).

RNEK : 1 yarapl bir yrngede bulunan elektronun

hzndaki belirsizlik nedir? Konum belirsizlii : %1
x=(1)(0.01)=1x1012m
34
6.626x10
J.s

h
23
p

5.27x10
kg.m /s
12
4 x
4 1x10 m

p 5.27x1023 kg.m /s
7m
v

5.7x10
s
m
9.11x1031 kg

okbyk

Belirsizlik ilkesi

SONU
Mikroskopik dnyada foton veya elektron kolayca tanmlanamaz.
Foton ve elektron hem dalga hem tanecik zellii gsterir.
Mikroskopik dnyay anlamaya alrken her ikisini birden dikkate

almalyz.

Enerji-zaman belirsizlik bants

Et / 2 = h / 4
Enerjideki belirsizlik

Zamandaki belirsizlik

RNEK : Uyarlm bir enerji dzeyindeki yarmr 1.6 x 10-8 saniye

olan bir atom temel dzeye indiinde 8000 dalgaboylu bir
foton yaynlamaktadr. Fotonun enerjisindeki ve dalga
boyundaki belirsizlik ne olur?
t = 1.6 x 10-8 s
E1.6 x 10-8 = h / 4
E = hc/

E = 2.1x10-8 eV
= 1x10-4

KUANTUM MEKAN
Klasik mekaniin alternatifleri
Dalga mekanii (Erwin Schrodinger)
Matris mekanii (Werner Heisenberg)
Sonunda her iki mekaniin ayn olduu gsterilmitir.

Makroskopik dnyaya yaklarken kuantum mekanii,

klasik mekanik ile btnleir. Buna karl bulunma ilkesi
(correspondence principle ) denir.

Kuantum mekanii

1. varsaym: Bir fiziksel sistemin belirli bir t anndaki durumu

(r,t) dalga fonksiyonu ile belirlenir.
lerleyen dalgaya, bir dalga fonksiyonu elik eder.
(r,t) = yer ve zamann fonksiyonu olarak dalgann genlii

(x,t) e

i(tkx )

i
(Et px )
h

Dalga Tanecik zelliz

E (Einstein - Planck)
ve
p k (de Broglie ilkesi)
h
2
veya , k
p

(psi), k ile mukayese edilebilir

Ik dalga gibi dnlrse, k iddeti elektrik alan iddetinin karesi ile orantldr.
Ik bir tanecik akm gibi dnlrse, k iddeti foton says ile orantldr.
Foton says ve alan iddetinin karesi birbiri ile orantldr.

 k ile mukayese edildiinde, mutlak deerinin karesi 2, tanecik

says veya benzeri bir ey olmaldr.
Uzayda bir yerde fotonlarn bulunma olasl E2 ile orantldr.
Uzayda bir yerde taneciklerin bulunma olasl 2 ile orantldr.
||2 = * bir taneciin belirli bir yerde bulunma olasl
Lokalize dalga paketi
veya
duran dalga

Tanecik (elektron)

2(xyz) elektronun (x,y,z) de bulunma olasl

2(xyz), her zaman pozitiftir, negatif olsada

 nin fiziksel gerek bir zm iin gereken baz artlar

1. dalga fonksiyonu tek deerli olmaldr.
Uzayn herhangi bir noktasnda bir elektron iin iki olaslk mevcut olmaz.
2. dalga fonksiyonu ve onun birinci trevi srekli olmaldr.
Uzayn tm noktalarnda olaslk tanml olmaldr ve bir noktadan dierine
geite ni bir ekilde deiemez.
3. r sonsuza giderken dalga fonksiyonu sfra yaklamaldr.
ekirdekten uzak mesafelerde, olaslk gittike klmelidir.
4. Uzayn herhangi bir yerinde elektronun toplam bulunma olasl 1 dir.
Buna dalga fonksiyonunun normalizasyon art denir.

. * d = 1
tm uzay

5. Bir atomdaki tm orbitaller birbirleriyle ortogonal olmaldr.

A.B d =0
rnein, px, py pz orbitalleri birbirine diktir.

Kararl Dalga veya Duran Dalga

standing wave
Dalga mekaniine gre, belirli bir enerji seviyesinde bulunan
elektron duran dalga gibi kabul edilebilir.
ekirdein etrafnda sadece belirli dalgalar mevcut olabilir. Bunlara
kararl dalga veya duran dalga ad verilir.
Her kararl dalga belirli bir enerji seviyesine sahiptir.
Schrdinger H atomundaki elektronun enerjisini hesaplamak iin
duran dalgalar kullanm ve bir eitlik gelitirmitir.

Duran dalga
dmler

Standing Electron waves

in an atomic corral

Duran dalga, gitar teli gibi, dalgann

ilerlemedii bir harekettir

Duran dalga dm noktalar ierir ve

bu noktalarda hareket etmez.

Dalga boyunun tam veya yarm katlar

duran dalgalara karlk gelir.
= genlik, dalgaykseklii

de Broglie , Bohrun ngrd izinli yrngelerin duran dalga

artlarn salayan yrngeler olduunu ileri srmtr.

Birinci harmonik

kinci harmonik

nc harmonik

notallowed

Madde Dalgalar ve Bohr Atomu

Matter waves and the Bohr model
If the radius of a Bohr orbit is r, the path length of the electron around the atomic
nucleus is 2r.
If electrons act like waves, stable orbits require path lengths of integer numbers of
wavelength: n = 2r.
Otherwise the electron waves must decay from self-cancellation.

n=4

n=5

n = 4.5

Kararl

Kararl

Kararsz

2r = n
=

mv

Kararl Dalga art

De Broglie

2. Varsaym : Bir sistemin (r, t) dalga fonksiyonunun zaman iindeki gelimesi

Schrdinger denklemi ile belirlenir.

Zamandan bamsz Schrdinger denklemi

E
H
Hamiltonian operatr

Toplam enerji zdeeri

H
Kinetik enerji

Toplam enerji operatr

Potansiyel enerji

Schrdinger Dalga Eitlii

Tek dorultuda (x) hareket eden (1D), ktlesi m olan bir taneciin
enerjisi

kinetik enerji

potansiyel enerji

E = taneciin zdeer (eigenvalue) enerjisi

= zfonksiyonlar (eigenfunction)
m = ktle
x = konum
( h-bar) = h/2

3D boyutta Schrdinger eitlii

wave function

mass of e

potential energy of e

d2
d2
d2
8 2m
+
+
+
2
2
2
dx
dy
dz
h2
how changes in space

(E-V(x,y,z)(x,y,z) = 0

Kinetic energy of e

Laplacian operator
(okunuu, del kare)

Potansiyel enerji ve Kuantlama

1 boyutta (1D) serbeste hareket eden bir tanecik dnn.

Serbest Tanecik

Potansiyel E = 0

Schrdinger Eitlii yle olacaktr:

2
2
2
p

p
p
1 2

H
PE ( p)
( p)
( p) mv ( p) E ( p)
2m
2m
2
2m 0

Enerji aral 0 dan sonsuza kadar deiir.. Kuantize deildir..

Kutudaki tanecik
Particle in a Box
Bir potansiyel tarafndan
snrlandrlrsa taneciin
yeri ne olur?

Kutudaki tanecik
Potansiyel E
= 0 , 0 x a iin
= , dier x deerlerinde
Bu durumda, taneciin yeri kutunun boyutuna gre snrlanmtr.

Dalga fonksiyonu neye benzer?

2 nx
x
sin

a a

n=1,2,.

Durandalgalara

Enerjiler nasldr?

2 2

nh
E
8ma 2
n=1,2,

Enerjikuantizedir
E

a : kutunun boyutu

RNEK: Bir boya moleklnn uzunluu 8x10-10 m dir ve kutunun

uzunluu olarak kabul edilebilir. Buna gre, molekln n = 1 ve n = 2
arasndaki E ve buna karlk gelen n dalga boyu nedir?

a=8x1010m
h = 6.62 x 10-34 J.s
m = 9.10 x 1031 kg

(6.62 x1034 ) 2
2 1) 2.8 x1019 J

(
2
8(9.1x1031)(8x1010 ) 2

hc (6.62 x10 34 )(3 x108 )

7

7
.
09
x
10
m
19
700nm
E
2.8 x10

(denel680nm)

Potansiyel enerji snrlandrlrsa, sistemin

enerjisi kuantlar.
Hidrojen atomunda..
er

0
r

Schrodinger
Equation

P+

potentia
l

e 2
V (r)
r

Recovers the Bohr behavior