Dạy trẻ thông minh sớm - Phương pháp Glenn Doman
- 2. Danh tQ.ng VQ' toi, Katie Massingham Doman,ngzr&i cos& thich truyen dQ.t cho hang ngan ba m{! tren khap the gi&i kinh nghi�m nuoi dQ.y tre - Va CO Se van tiep tl,LC COng CUQC dothong qua cuon sach nay, mi€n sao tren d&i con conhfmg ba m{! muon dQ.y d6 con cai va con conhfmg a(ra tre muon h9c h6i.
- 3. LO'i n6i diu C on Cai chinh la m6n qua 16n nhat ma chung ta dU'Q'C CUQC dm ban t�ng. Dau dau tren the gi&i nay, chung ta, nhfrng ngrrm lam cha m�, deu yeu thrrong con minh. Cac ba m� luon c6 nhfrng hanh d9ng anh hung va th@ hi�n sfrc m�nh th@ chat than kY chi nham ch& che cho con minh thoat khoi nhfrng moi de d9a trong CUQC song. Khap noi noi, cac b�c phl). huynh luon muon con cai c6 drrqc nhi'eu di'eu tot d�p hon theh� minh. Ttr thu& SO' khai cua loai ngrrm, cac ong bo ba m� da d�y cho con cai hQ cac ky nang c6 ich cho b9n tre, giup chung tr& thanh nhfrng ngrrm gioi hon khi kiem tim do an, gioi hon khi nuoi d�y va bao v� con cai minh. Trong m9t the gi&i kY thu�t cao, qua dong dan so va thay d6i v&i nhip d9 ch6ng m�t & the ky XXI, vi�c duy tri yeu to phu hqp nhat doi hoi m6i ca nhan phcli c6 th@ chat tot, t�ng ngrrm m�nh khoe, phat tri@n kha nang tri tu� va cam xuc d@ d�t drrqc thanh cong trong m9t moi trrr0ng day c�nh tranh ve kinh te, dia chinh tri, h6a sinh. Neu horn nay chung ta c6 th@ t�o dU'Q'C cho con Cai nen tang giao dl).C chac chan thi ngay mai chung Se trer thanh nhfrng nha lanh d�o cua m9t the gi&i tot d�p hon, an toan hon. Phrrong thfrc chu�n bi trang bi cho con cai chung ta song s6t va phat tri@n VU'Q1 tr9i trong the gi&i hi�n d�i da tr& thanh de tai thu hut ngoi but Cua rat nhi'eu nha giao dl).C, bac Sl nhi khoa, chinh tri gia, bac Sl tam ly nhi va cac chuyen gia tam than h9c. Di'eu dang chu y la trong danh sach cac chuyen gia trr van va cac tac gia c6 thi�n chi l�i khong xuat hi�n "cac ba m�"! Da so cac bai viet ve phrrong phap dung dan d@ giao dl).C con ccii Ia khi d(ra tre brr&c vao d9 tu6i m�u giao hay di h9c ti@u h9c, thrr0ng m�c dinh Cr moc nam tu6i. Bat c(r bai viet nao ve each nuoi d�y tre drr&i d9 tu6i nay deu thrr0ng c6 khuynh hrr6ng tra Im cau hoi "nen ch9n lo�i ta giay nao cho con b�n" ho�c "b�n nen cho be bu sfra m� bao Iau" ho�c "lo�i tht.rc ph�m ban s�n nao dap frng tot nhat nhu cau dinh drr5ng cua be"!
- 4. Brr&c tien dang k@ khi nghien c{ru cac tre SO' sinh trong nam dau dCri. drrqc Tien si Arnold Gesell trinh bay chi tiet va trich d�n & Chrrang 2 trong cong trinh cua minh. Cong trinh d6 d�n t&i vi�c SIT dvng r(mg rai thu�t ngfr "dong ho sinh hQc" cua tinh s8.n sang phat triin cho nhfmg ho<;it d(>ng nhat d,inh. Cac tac giacua cuon sach nayda chira nhfrng di@m sai lam va m�p ma trong tien trinh phat tri@n "dong ho sinh hQc". Neu khai ni�m nay dung dan thi t�i sao m9t so tre th�m chi dQc drrqc thong th�o trrr&c khi den trrr<Yng va t�i sao m9t so tre c6 th@ n6i cau day du va di@n d�t y lrm loat bang nhfeu thfr tieng trrr&c khi dong ho sinh hQc mach bao chung? T�i sao tre con l�i thich nghe nh�c Mozart y nhrr khi chung me m�n bai hat "Dem sao" va t�i sao chung tiep nh�n nhfrng cau chuy�n nui lrra va d9ng dat d@ dang nhrr khi Iang nghe nhfrng chuy�n phieu lrm cua Chim Kh6ng Lo tren "Pho H�t Vling"? v&i nghien c{ru thau dao va ranh m�ch tien hanh tren hang ngan d(ra tre tl:r nhfeu nen van h6a, nhfeu xa hQi, trai qua ntra the ky thl)'C nghi�m Cr Vi�n, cac tac gia da rut ra drrqc m9t cau chuy�n c6 sfrc thuyet phl).C ve ly do t�i sao tre em th�m thau thong tin nhanh nh�y va each chung phat tri@n theo y thich. Cac tac gia giai thich drrqc each thfrc t�n dvng nhfrng kha nang tuy�t vm Cua tre SO' sinh d@ d�y cho tre ngay tl':r khi chung m&i ra dm, trong m9t bau khong khi thoai mai, men thrrang. Vi�c b�n d�y con cai khi chung s�n sang tiep nh�n, khi chung biet each thau nh�n kien thfrc ma khong phai mat nhieu n6 ll)'C va biet t�n hrrang tting khoanh khac hQC hoi Se mang den cho con b�n ca h9i tot nhat d@ phat tri@n th@ chat, sfrc khoe cling cac ky nang tri tu� d@ toa sang trong m9t thegi&i ngay cang phfrc t�p. Se khong c6 drrqc Ian th(r hai tri 6c tre phat tri@n kha nang hQC hoi nhrr trong ba nam dau dm. Bae sz y khoa Mihai Dimancescu
- 5. Ldi gidi thi�u N ao bQ - CO' quan k)7 di�u CUa CO' th€ bat dau phat tri€n tlr trong ht,1.ng m�. Du Sf hQC la vi�c ca dCri, nhrmg ngay tl:r nam dau dCri, nao b9 vfrn CO CO' hQi phat tri€n dai lau va hQC hoi dU'Q'C nhieu dieu d�c bi�t. Khi m&i 19t long hay trong vai tuan dau tien la khoang thCri gian dang nh& v&i nhieu Sf ki�n l� thrremg. Day khong dan thuan chi la Sf kh&i dau tht,1. d9ng ma la di€m khai m& cho tri nao hQC hoi va phat tri€n. Trong suot nam dau tien, kha nang hQc hoi va phat tri€n dang k€ cua tre em tiep tt,1.C tien tri€n. B9 nao tre l&n Ien nhanh ch6ng, dieu nay drrqc phan anh r6 net nha nhfrng bien d6i l&n cua chu vi dau tre. ThCri ky nay dong vai tro het sl:rc quan tr9ng doi v&i Sf phat tri€n cua nao b9. Hi�n nay, cac bac si, cac nha khoa hQc va cac nha giao dvc deu hi€u rang nhfrng nam dau dCri mang tinh chat quyet dinh den cac ky nang sau nay - va Sf khuyen khich thich dang Cung nhfrng trai nghi�m trrang frng la yeu to chu chot nham toi rm h6a qua trinh l&n Ien va phat tri€n cua tre. Nhfrng nam dau dCri nay d�c bi�t quan tr9ng. Ai ding nh�n ra m9t di'eu rang dl:ra be cang s&m drrgc kich thich cac giac quan, kha nang chuy€n d9ng lfrn vi�c SIT dvng ngon ngfr thi drremg nhrr cac ky nang, Sf l&n Ien va qua trinh phat tri€n cua nao cang drrqc toi rm h6a. Trrr&c khi chao dCri, trong bao thai da c6 Sf phan chia thanh hang ti te bao nao. Cac tebao nao nay chi con dqi Sif kich thich d€ t�o ra m9t m�ng lrr&i chl:rc nang cho phep dl:ra tre nhin, nghe, cam nh�n, nem, ngm va cac kinh nghi?m giup phat tri€n qua trinh v�n d9ng, ngon ngfr va cac kha nang thong thrremg. M6i dl:ra tre binh thrremg ngay tirluc m&i ra dCri da c6 th€ tf thl,fc hi�n mQt SO chfrc nang can ban, nhrmg dfra tre do can CO Sf phoi hqp gifra cac giac quan lfrn nhfrng trai nghi�m kh&i dau d€ l&n Ien, cai thi�n cac chl:rc
- 6. nang von c6, dong th01 hQC hoi ho�c tc;io ra cac moi gan ket. Khi m9t dfra tre bat dau nh�n biet ve v�t th@ nher nam giac quan va hi@u drrqc phan nao y nghfa, m9t hinh thfrc hQc hoi da bat dau di@n ra. Dfra tre m&i ra d01 ding phcii hQc each gan ket cac thong tin thau nh�n tl:r giac quan d@ San sinh ra Sl)' V�n d(>ng, am thanh va 101 n6i trrong xfrng. Cac giac quan phcii cung cap drrqc thong tin t&i cac vling nao lien quan, t&i vling giai ma giac quan nguyen kh&i, t&i tri nh& va vling chien lrrqc cua nao b9 d@ hinh thanh nen phan frng dung dan (ch�ng hc;in hoc;it d9ng v�n d9ng). Sf v�n d(>ng (kha nang hoc;it d(>ng, ngon ngfr va 101 n6i thong thrrerng) phai do CaC giac quan di'eu khi@n nham toi ITU h6a phan frng CUa CO' th@. V6i nhfrng dfra tre "binh thrr&ng" mc;inh khoe, day la m9t chu trinh ky di�u lam tang crr&ng kha nang hQC hoi. v6i nhfrng dfra tre bi t6n thrrong nao b9, day c6 th@ la chu trinh khac nghi�t, v&i tin hi�u sai tl:r giac quan gay nen phan frng l�ch lc;ic ho�c khong phu hqp. Tre sinh non s&m nh�n drrqc Sf kich thich giac quan hon tre sinh du thang du ngay, von dang nam trong bvng m� a cling th01 di@m. Vi dv nhrr, tre sinh non c6 drrqc lqi the nh�n ra Sf doi l�p gifra sang - toi, trong khi dfra tre dang nam trong trr cung chrra drrqc tiep c�n v&i nhfrng nguon kich thich trrong tl)'. Khi tre m&i chao d01, b9 nao trcii qua ba qua trinh tl)' nhien nhrmg het SlrC quan tr9ng ma chung ta CO th@ gQi ten la dU'{YC kich thich, hQC hoi va cung coVO niio. Dir{YC kich thich la m9t hi�n trrqng can ban, thu vi lien quan den nao. Doi v&i tre, hang cy tebao nao da hinh thanh ngay tl:r Ilic ra d01. Tuy nhien, chi CO nhfrng te bao nao nao s&m drrqc Slr dvng, kich thich bang cac bi�n phap thrr&ng xuyen, lien tvc va mc;inh me thi m&i drrqc cling co, tr& thanh moi lien ket than kinh Jau dai, thl)'C hi�n chfrc nang CUa cac chu trinh hay mc;ing lrr&i quan tr9ng. Nhfrng te bao nao khong drrqc Slr dvng hi�u qua deu "tra i". Dieu nay c6 nghfa, neu khong drrqc dung den, cac tebao d6 deu chet di. Th�t khong may, c6 nhi'eu dfra tre khi sinh ra c6 nao b9 "binh thrr&ng" ho�C khong bi t6n thrrong nhrmg lc;ti rm vao nhfrng moi trrrerng thieu hlt Sl)' kich thich giac quan, mat di CO' hQi phat tri@n nhfrng kha nang d�c bi�t. M9t so tre song trong nhfrng trc;ii tre mo coi dong due thai qua. M9t so tre drrqc
- 7. bo m� hay ngrrOi cham s6c chung thieu kien thl:rc can thiet nen moi trrremg song cua nhfrng d{ra tre nay rat nh�t nheo, VO vj, tram l�ng, khong Sf d9ng vien, b<;m tre CO rat it CO' hQi phat tri@n giac quan hay kha nang V�n dQng. Nhfrng dtra tre nay bi ph6 thac cho cac lo�i xe d�y, girremg clii, khung t�p di ho�c cac lo�i thiet bi h�n che khac, khong drrqc phep ho�t d9ng tf do, khong CO Sf kich thich hay phoi hqp gifra cac giac quan - CO' quan V�n dQng trrO'Ilg xtrng. Cac nghien Clru deu cho thay nhfrng d{ra tre bi nhot vao khung t�p di se bi phat tri@n ch�m hO'Il h�n nhfrng dll'a tre drrqc trrrem, bo, t�p di trong m9t moi trrremg an toan. Them vao d6, cac thiet bi nhrr khung t�p di chinh la m9t nguyen nhan hang dau gay t6n thrrO'Ilg cho tre nho. Neu tre bi trr&c do�t Sf kich thich cam giac, ho�t dQng V�n dQng va CO' hQi bQC lQ thi n6 Se mat CO' hQi v�n hanh toan bQ ch{rc nang CO' th@. Du cho vi�c lo�i thai tebao nao tra i la hi�n trrqng khac nghi�t nhrmg n6 th@ hi�n tinh thfC dvng cua nao b9 l�n CO' th@. Nao b9 doi hoi nguon nang lrrqng l�n drr&ng chat c6 chat lrrqng cao, nhanh nh�y va chiem den 20% lrrqng oxy n�p vao CO' th@. Nhfrng khu VfC nao nao khong drrqc dung den thi se drrqc cho ngITn.g ho�t d9ng, d@ danh cac nguon k@ tren cho vling nao c6 nhu cau. Dong thOi v&i qua trinh dirc;rc kich thich, m9t hi�n trrqng khac doi l�p v&i n6 la qua trinh hQc h6i cling di@n ra. Sf cling co chu trinh ho�t d9ng cua nO' ron nao t�o nen h� thong na ron ho�t d9ng Iau dai neu drrqc kich thich hqp ly. Qua trinh cung cov6 nao cling di@n ra song song. Trong d6, cac na ron phat tri@n l&p bao v�, giup thiet l�p cac moi lien ket va thuc d�y trao d6i thong tin. N6i dO'Il gian, nao b9 phat tri@n nh<Y drrqc srr dvng, m9t ngrrOi chi c6 hai lfa ch9n la "str dvng ho�c danh mat tebao nao". Nhrmg nao chung ta ho�t d9ng theo CO' che nao? Vi Sao cac giai do�n tre SO' sinh va tre nho l�i d�c bi�t? H� thong than kinh va b9 nao chung ta ho�t d9ng ra sao?
- 8. H� thong than kinh va b() nao chung ta lam nhfrng gi? Chere nang cua n6 ra sao? Cac ba m� c6 thg lam gi dg giup cho qua trinh phat trign giac quan va kha nang v�n d()ng cua con cai? Khi khong drrgc trang bi du kien thfrc, li�u cac ba m� c6 lam dieu gi d6 gay h�n che hay cham dlrt Sf phat trign toi U'U cho bQ nao Cua tre? Con cua b�n c6 khoe m�nh? Con cua b�n c6 binh thrremg? Khai ni�m ve m()t d{ra tre binh thrremg? Neu nao con b�n bi t6n thrrong, c6 each nao dg nh�n biet? B�n c6 thg lam gi dg giup con neu con g�p van de ve nao b()? Nhfrng cau hoi nay cling hang ta van de khac la moi quan tam cua cac b�c phv huynh. Vi�n Nghien cfru cac Thanh Tfli cua Tiem nang Con ngrrOi, do Glenn Doman sang l�p nam 1955, da va dang d�t ra cac cau hoi nay l�n tim kiem cau tra 101 cho chung trong suot mra thekyvira qua. Cuon sach nay trinh bay ti mi each danh gia mfrc d() phat trign cac giac quan va kha nang v�n d()ng cua tre, each thiet l�p m()t chrrong trinh giup tang crremg, thuc d�y Sf phat trign d6. Day la c�m nang hrr&ng d�n hfru ich giup cho qua trinh l&n Ien va phat trign cua nao b() tre trong 12 thang dau dOi. Tat ca cac thong tin trong cuon sach drrgc di@n d�t don gian, giup cho cac ong bo ba m� du khong c6 kien th{rc y khoa nen tang v�n c6 thg higu drrgc. D9c cuon sach, chung ta higu drrgc nhfrng d{ra tre m6i sinh se nhin nh�n ra sao, cam thay nhrr the nao ve the gi6i quanh chung. Chung ta higu them ve nhfrng kh6 khan va nhfrng cam xuc b()t phat ma tre phai doi di�n. v6i nhfrng kien th{rc c6 trong cuon sach, chung ta biet drrgc d{ra tre can gi, muon gi va chung ta c6 drrgc ni'em vui khi xay dfllg moi trrremg ly trr&ng cho tre. M6i ngay qua di deu rat dang gia, con cai chung ta mong muon drrgc
- 9. kham pha the gi&i xung quanh ngay tl:r 16.c chao dCri. Vi�c cham s6c cho b9 nao tre ding quan tr9ng khong kem vi�c cham chut cho dc;t day cua chung. Mvc tieu cua cuon sach nay la giup cac b�c phlJ. huynh higu ve h� thong than kinh va b9 nao. Khi d6, cac ong bo ba m� c6 thg lam theo nhfrng hrr&ng d�n ranh mc;ich dg phat trign kha nang cua con cai minh. Day khong chi la m9t qua trinh d�c bi�t quan tr9ng ma con giup cho cha m� va con cai c6 nhfrng phut giay thocii mai. Bae si y khoa Denise Malkowicz
- 10. I Kiem tlm tr�ng thii thOng minh va khOe manh• K hi chung toi bat dau dieu tri cho nhfrng tre bi t6n thrrong nao b9, da phan cac chau deu khong thg v�n dong hay giao tiep. Nhi'eu chau mat h�n ca hai kha nang nay. B&i v�y, di'eu quan tam hang dau ell.a chung toi la higu drrgc ban chat qua trinh v�n d9ng va giao tiep. Nghien cfru ell.a chung toi kh&i dau ding giong cac nghien cfru khac, tim higu trong cac tai li�u y te dg biet drrgc toan b9 nhfrng kien thfrc can thiet tinh den thCri digm nghien cfru. Chung toi da het sfrc ng�c nhien. Chung toi l�ng ngrr(ri khi phat hi�n ra rang hau nhrr chrra CO tai li�u nao viet ve Sf phat trign ell.a tre nh6. Cong trinh ell.a Anord Gesell, nha nghien cfru tien phong trong linh VfC Sf phat trign ell.a tre nh6, chinh la toan b9 tai li�u c6 drrgc. Theo nhrr cac tai li�u y khoa, c6 le Gesell la ngrrCri dau tien cong hien tr9n dCri vi Sf nghi�p nghien cfru cac tre khoe m�nh. Gesell da nghien cfru tren quy mo l&n cac tre khoe m�nh, khong chi ve phrrong di�n v�n d9ng va n6i nang ma con phat trign ve m�t xa h9i. Tuy nhien, ong da khong tim each [y giai ve Sf l&n len Cua tre; ong chi t�n tam tr& thanh ngir<Yi quan sat tre nh6 va qua trinh l&n len ell.a chung. Chung toi cang Ilic cang tr& nen hfrng thu hon vm de tai nay. Khi ma Gesell quan tam den vi�c khi new dfra tre hQc di hQc n6i thi chung toi muon biet bang each niw chung lam drrgc nhrr v�y va ly do tQi sao. Chung toi muon tim ra cac nhan to chu chat trong qua trinh l&n Ien ell.a tre. Ro rang chung toi phcii t1' tim cau tra 101 cho nhfrng moi ban khoan kg tren. Ban dau, chung toi tim g�p nhfrng ngrrCri drrgc cho la c6 higu biet ve linh VfC nay. "Qua trinh l&n len Cua mQt dfra tre di@n ra nhtr thenew?". "Nhfrng nhan to nao la can thiet doi vm qua trinh l&n len ell.a tre?" Chung toi da hoi cac bac SI nhi khoa, cac nha tri li�u, cac y ta, cac bac SI san khoa, va het thay cac chuyen vien lam cac cong vi�c lien quan den qua trinh l&n
- 11. Ien cua nhfrng dfra tre khoe mc;inh. Chung toi ngc;ic nhien va lay lam buon long vi phcli doi m�t v&i tinh trc;ing thieu thong tin tram tr9ng. Dan da, ch-Ung toi bat dau hi@u dU'Q'C nguyen do: nhfrng ngU'Oi dU'Q'C chung toi tham khao y kien deu hiem khi dU'Q'C tiep XUC v&i cac tre khoe mc;inh! Ly do khien tre dU'Q'C dU'a den g�p cac bac si, y ta, cac nha tri ueu la b&i dfra tre khong khoe nhIT binh thITemg. Do d6 nhfrng ngITOi dITqc hoi vira neu & tren ban dau chi toan g�p nhfrng dfra tre om yeu henh t�t. Vi the, qua cac kien thfrc sach VCr ding nhU' thl):'C te phong van nhfrng ngU'OO trong nghe, ch-Ung toi nh�n ra rang trai v&i nhieu tai ueu ve nhfrng dfra tre mang henh t�t nay nQ, mang tai ueu ve nhfrng tre khoe mc;inh cling qua trinh 16n len Cua chung lc;ti CfC ky it oi. Cuoi cling ch-Ung toi hi@u ra, nhfrng ngITOi thau r6 hon ca qua trinh 16n Ien cua nhfrng dfra tre mc;inh khoe chinh la m� ch-Ung. Tuy nhien, m�c du cac ba m� c6 rat nhi'eu chuyen d@ k@ cho ch-Ung toi thi c6 di@m bat lqi la hQ kha mu mer ve th(ri di@m tre thfC hien dU'Q'C loc;ti hanh d(mg nao va di@m gi d�c biet khi thfC hien hanh dQng do. Khoa hQC yeu cau Chung ta dQ chinh xac cao, vi the ch-Ung toi quyet dinh tim den v&i nguon nghien cfru - chinh ban than cac tre SO' sinh. The gi&i nay tr& thanh phong thi nghiem cua ch-Ung toi va tre con tr& thanh doi tU'qng nghien Clru chinh. Chung toi xin phep cac b�c phl huynh d@ tim hi@u cac nh6m tre. Ban dau, ch-Ung toi t�p trung h�n vao mang v�n d9ng. Chung toi cfin th�n theo d6i tl:r khi dfra tre ra doo den khi bat dau t�p di. Chung toi tham tl' nhu, doi v&i nhfrng dfra tre khong c6 kha nang v�n d9ng ho�c bi tach khoi moi trU'emg, dau la nhfrng nhan to chu chot quy dinh dieu nay? Dau Ia nhfrng nhan to thuc dfiy dfra tre nhanh ch6ng biet di neu dU'Q'C d@ tl' The gi&i nay tr& thanh phong thi nghiem cua ch-Ung toi va tre con tr& thanh doi tITqng nghien cfru chinh. xoay x&? Chung toi da tien hanh nghien Clru tren rat nhieu tre SO' sinh. Sau vai nam can m�n nghien cfru, ch-Ung toi biet minh da phat hien ra dU'Q'C phU'OTig thfrc ma m6i Ca nhan V�n dQng khi con be XlU. Khi loc;ii bo tat ca nhfrng yeu to hen ngoai khong gan b6 thiet than v&i
- 12. qua trinh v�n d<)ng, c6 th@ nh�n thay tren con duemg t�p di c6 bon giai do(;ln quan trong nhat. Giai do(;ln dau tien bat dau ngay khi dfra tre chao dCri, tre c6 th@ CIT d<)ng tay chan va toan than nhrmg khong th@ SIT dvng cac CIT d<)ng nay d@ di chuy@n ttr noi nay sang noi khac. Chung toi goi giai do(;ln nay la "CU- d<)ng ma khong di d<)ng" (xem Hinh 2.1). Giai do(;ln Hinh2-1: Ctr d(mg ma khong di d9ng Hinh 2-2: Tmem th(r hai di@n ra khi d(ra tre hi@u duqc, c6 khi keo dai hang gier, rang bang each CIT d<)ng tay va chan theo nhling hu6ng nhat dinh cling v&i CIT d<)ng cua bvng tren san, n6 c6 th@ di chuy@n tir di@m A den di@m B. Chung toi goi giai do(;ln nay la "Truem" (xem Hinh 2.2). Khong Iau sau d6 di@n ra giai do(;ln th(r ba khi d(ra tre Ian dau hoc duqc each danh b<;li trong lgc, nh6m d�y nher tay va dau goi, di chuy@n tren san nhanh ch6ng hon va kheo leo hon. Chung toi goi giai do(;ln nay la "Bo" (xem Hinh 2.3). Giai do(;ln n6i tr9i cuoi cling di@n ra khi d(ra tre hoc each dfrng Hinh 2-3: Bo tren hai chan va t�p di, chung ta deu biet day la giai do(;ln "Bu&c di" (xem Hinh 2-4). Hinh 2-4: Btr&c di Vi�c hi@u duqc tam quan trong cua bon giai do(;ln nay c6 y nghia quan trong. Chung ta c6 th@ nh�n biet duqc tam quan trong cua chung neu coi chung la cac cap hoc. Hay coi giai do(;ln th(r nhat, CIT d<)ng chan tay va than th@ ma khong di d<)ng, la thCri ky m�u giao; coi giai do(;ln thfr hai - truem - la truemg ti@u hoc; coi giai do(;ln thfr ba - bo - la b�c trung hoc; va hay coi giai do(;ln th(r tu - bu&c di - la thCri ky hoc d<;li hoc. Tre em khong th@ bo qua m<)t cap hoc nao. Khong ai c6 th@ hoc xong d<;li hoc ma khong qua cac truemg l&p ph6 thong.
- 13. C6 mot cau ng�n ngfr XU'a n6i rang b�n phai trmm, phai bo trrr&c khi biet each brr&c di. Chung toi c6 th@ kh£ng dinh hoan toan chac chan rang b�n phcii Ctr dong chan tay trrr&c khi biet trU'Cm, va b�n phai biet trU'Cm nh(r ca htJng trrr&c khi bo tren hon chi. Chung toi bat dau tin trr&ng rang khong c6 d{ra tre khoe m�nh nao l�i c6 th@ bo qua mot trong mot giai do�n tren, bat k@ thfC te mot SO ba m� n6i rang con hQ khong he trcii qua giai do�n trrrem. Tuy nhien, khi C6 mot cau ng�n ngfr XU'a n6i rang b�n phai trU'Cm, phcii bo trrr&c khi biet each brr&c di. cac ba m� d6 drrqc hoi: "C6 phai y co la con co chi c6 nam trong noi cho den ngay bo tren hon chi hay dtrng tren hai chan va brr&c di?"' hQ deu suy nghl l�i va thira nh�n con ho c6 t�p trrrem trong mot thm gian ngan ngui. Khong c6 each nao di het mot con drremg neu bo qua mot ch�ng drremg nao d6, tuy nhien, c6 Sf khac bi�t rat l&n ve m�t thm gian. Mot so tre phcii mat den mrrm thang cho giai do�n trU'Cm va hai thang cho giai do�n bo, trong khi mot so khac l�i trai qua hai thang trrrem, mrrm thang bo. Dau sao thi hon giai do�n quan tr9ng neu tren luon luon di@n ra theo dung th{r tf. Suot tir thm xa XU'a, con drremg nay khong he c6 khuc cua nao doi v&i nhfrng tre m�nh khoe. Chung toi con tin trr&ng hai yeu to khac. Trrr&c het, ch-Ung toi tin rang neu vi bat kY ly do nao, mot d{ra tre bo qua mot ch�ng tren con drremg quen thuoc, chac chan d{ra tre d6 khong binh thrremg va n6 Se khong th@ biet di neu khong dU'Q'C t�O CO' hoi thfC hi�n not giai do�n bi bo d&. Chung toi hoan toan bi thuyet phtJC rang neu ai d6 d6n lay mot d{ra tre khoe m�nh roi dung lo�i dvng Cl nao d6 gifr n6 bat dong ngay tir khi m&i sinh, roi Clr the cho an, cham SOC den khi d{ra tre dU'Q'C mrrm hai thang tu6i thi tha n6 tren san roi bao, "Di xem nao, gia con da mrrm hai thang tu6i roi, Ilic nay mot dfra tre binh thrremg da brr&c di drrqc," thi chac chan dfra tre d6 se khong di dU'Q'C. Thay vao d6, trrr&c tien d{ra tre se Ctr dong chan, tay, CO' th@; th{r hai n6 se trrrem; th{r ba, bo; cuoi cling m&i la brr&c di. Day khong phcii la trinh tf thm gian dO'Il thuan, ngITQ'C l�i day la con drremg dU'Q'C V�Ch S�n ma m6i brr&c phia trrr&c la can thiet cho brr&c tiep theo. Th{r hai, ch-Ung toi ding tin rang neu bat Clr giai do�n nao trong hon giai
- 14. do�n CCY ban nay khong bj bo qua hoan toan ma chi dU'Q'C thgc hi�n SCY sai, ch�ng h�n nhU' trU'Ong hqp mQt dfra tre bat dau t�p di trU'cYC khi bo du dQ can thiet thi Se d�n den nhfrng h� qua tieu CfC, ch�ng h�n nhU' kha nang phoi hqp toan than khong tot, kha nang t�p trung khong cao, khong hoan toan thu�n tay trai hay tay phai, l�i them cac van de ve kha nang h9c hoi - da phan lien quan den kY nang d9c va viet. C6 th@ thay, trIT0n va bo la cac giai do�n thiet yeu, khong chi d@ chu�n bj cho giai do�n t�p di ma con cho ho�t d9ng cua nao b9 ve sau - nhfrng giai do�n ma hai ban cau nao h9c each hf> trq nhau. Sau nhi'eu nam quan sat hang ngan dfra tre tir nhi'eu ncri tren the gi&i, ch-Ung toi cang tin tU'&ng rang khi thay m9t dfra tre khong trai qua tuan tv cac giai do�n quan tr9ng, khi ay ch-Ung ta dang quan sat m9t dfra tre ve sau c6 nhfrng bi@u hi�n bat thU'Ong ve than kinh. Gia thi ch-Ung toi da c6 nhfrng cong ClJ. ban dau. Chung toi biet dU'Q'C cai gi la binh thIT0ng, it ra la doi v&i qua trinh v�n d9ng. Di'eu nay giup ch-Ung toi xac djnh hai nhi�m V1J. tiep theo: 1) Tim hi@u xem nhfrng thong tin & tren c6 th@ giup gi cho m9t dfra tre bj t6n thU'crng nao b9, va 2) Biet dU'Q'C nhfrng gi la binh thIT0ng doi v&i nhfrng chfrc nang khac quan tr9ng doi v&i con ngITm. Sau hai th�p kY nghien cfru, c6 th@ thay nhfrng gi ch-Ung toi nghien cfru khong dcrn thuan chi la li�u phap v�t ly, la qua trinh v�n d9ng ma con la Sf phat tri@n nao bQ cua tre. Cho den gia, ch-Ung toi da v�n C6 th@ thay, trIT0n va bo la cac giai do�n thiet yeu, khong chi d@ chu�n bj cho giai do�n t�p di ma con cho ho�t d9ng cua nao b9 ve sau. dvng hang ngan each khac nhau d@ thuc d�y nao b9 cua tre, t�o di'eu ki�n moi trIT0ng song. Ket qua la, ngay cang c6 nhieu tre bj t6n thITcrng nao b9 hQC dU'Q'C each nhin, nghe, di l�i va n6i nang hem bat Ctr thm ky nao trong ljch srr. Doi v&i m9t so trIT0ng hqp d�c bi�t, dfra tre da tr& l�i hoan toan khoe m�nh.
- 15. , ? MOt the he tre em kieu m6'i• • M Qt each tg nhien, hanh trinh tim kiem nhfrng each thfrc hi�u qua hon trong vi�c cai thi�n kha nang v�n d9ng cua tre bi t6n thrrong nao drra chung toi den brr&c tim hi@u Sf phat tri@n tri tu� n6i chung cua nhfrng dfra tre nay. Nhfrng nam dau th�p nien 1960, chung toi bat dau d(:ly t�p d9c cho cac chau nho bi t6n thrrong nao b9. Nhi'eu chau g�p kh6 khan trong qua trinh nam bat, chung toi suy ra rang neu cac tre nay cang bat dau h9c hoi s&m bao nhieu thi ca h9i thanh cong cang l&n bay nhieu. Chung toi ding chfra tri cho nhi'eu chau khong vap phai nhfrng tr& ng(:li trong vi�c hi@u van de. Chung bi t6n thrrong phan nao gifra va khu VfC drr&i VO nao. Nhfrng chau nay g�p nhi'eu kh6 khan trong vi�c v�n d9ng, ngon ngfr, each di@n d(:lt thong thrr0ng, m�c du kha nang nam bat cua chung CfC nhanh. Tren thfC te, nhfrng dfra tre von bi khiem khuyet tl:r trong bao thai nhrr the nay l(:li het sfrc thong minh. Trong khi nhfrng dfra tre khac cling trang lfra con mai me trrr0n, bo, t�p di, nhay nh6t quanh nha, do t6n thrrong bfrm sinh, nhfrng dfra tre nay chi quan sat va Jang nghe. Nang lfC quan sat va nam bat van de sac hen cua chung nhanh ch6ng phat tri@n. Ket qua la chung d@ dang hi@u thau drrqc m9i v�t va m9i ngrrOi xung quanh. Do khong th@ di chuy@n ho�c Ctr d9ng VO cling kh6 khan, chung rat can drrqc ngrrOi l&n giup d(:lt drrqc nhfrng gi minh can hay muon. B&i v�y khi nhfrng dfra tre nay Ien hai hay Ien ba tu6i, chung da c6 kha nang nh�n thfrc bang nhfrng tre l&n hon chung vai tu6i, va chung se duy tri tr(:lng thai tri tu� sac ben nay SUOt CUQC dQi. Thtr thach ma chung toi phai doi m�t la tim each giup d& nhfrng dfra tre nay d@ chung c6 th@ di l(:li, n6i nang, di'eu khi@n tay nhrrb(:ln be dong trang lfra vftn lam. B&i vi chung c6 kha nang nam bat nhanh nh(:ly, chung toi suy ra vi�c d(:ly nhfrng tre nay h9c d9c s&m se mang l(:li nhi'eu lQ'i ich cho chung.
- 16. Do d6 chung toi bat dau htr&ng d�n cac b�c cha mv each thl:rc d�y dl:ra con hai hay ba tu6i bi t6n thrrong nao h9c d9c. Vi�c nay s&rn mang l�i ket qua dang ng�c nhien. Nhfrng tre bi t6n thrrong nao gifra va phan drr&i VO nao von khong g�p phcii kh6 khan khi nam bat Sf vi�c da d@ dang hQC dQC. Cang dang ng�c nhien hon, nhfrng tre g�p phcii van de trong vi�c nam bat van de ding h9c d9c rat nhanh ch6ng va d@ dang. Quan tr9ng hon, chung toi choang vang khi nh�n ra kha nang higu van de cua chung da drrqc ccii thi�n dang kg cling v&i qua trinh kich thich m&i me nay. Cac chau het sl:rc thich thu v&i chrrong trinh m&i, cac b�c phv huynh th& phao va tat nhien chung toi ding nhv nhom h�n. a thm digm d6, nhfrng tre bi t6n thrrong nao b9 v�n thrr0ng xuyen drrqc drra den Vi�n dg cac chuyen gia theo doi. Cac chrrong trinh m&i drrqc so�n thao cho tling chau m9t, dfa tren nhfrng tien b9 ma m8i chau d�t drrqc, va cac b�c phl huynh khi ve nha se tuan thu chrrong trinh m&i deu d�n hang ngay trong khoang chling sau thang lien. Chrrong trinh ren luy�n t�i nha can bang gifra ffilC tieu v�n d9ng va ffilC tieu ren }uy�n thg chat dg dam bao cac chau khoe m�nh va hoan thi�n cac chl:rc nang. Luc d6 chung toi b6 sung them chrrong trinh d�y d9c s&rn cho cac chau. Xem xet ket qua cua chrrong trinh ren luy�n, chung toi nh�n thay m�c du bi t6n thrrong nao b9 nhrmg cac tre nay c6 thg d9c va higu drrqc nhfrng gi da d9c nhanh hon so v&i nhfrng tre binh thrr0ng er cling d9 tu6i. Nhfrng dl:ra tre Jen bon tu6i d6 chrra biet di hay n6i nhrmg kha C6 thg nh�n thay r6 rang nhfrng dl:ra tre binh thrr0ng thfc ra khong hoan toan khoe m�nh nhrr chung ta mong � muon. nang d9c cua chung da ngang bang tre h9c l&p Ba hay l&p Bon, doi khi con cao hon. Di'eu nay c6 nghfa la gi?
- 17. C6 phcii chung chi bi t6n thITong phan nao dfeu khi@n phan than dIT6i, con phan tri tu� thi CfC ky xuat chung? C6 le nao t6n thll'ong nao b9 l�i la m9t lqi the? Khong ai ngh1 the ca. V�y dieu nay c6 nghfa la gi? Chung toi tham tf nhu c6 gi d6 khong 6n - khong phai v6i nhfrng dfra tre bi t6n thll'ong nao bQ dang tren dU'Ong hoi pht).C ma v6i nhfrng dfra tre khoe m�nh dong trang lfra, vi sao chung khong lam dITqc nhfrng dfeu nhll' cac tre bi t6n thll'ong nao b9. C6 th@ nh�n thay ro rang nhfrng dfra tre binh thll'emg thfC ra khong hoan toan khoe m�nh nhll' chung ta mong muon. Trong khi bi y ngh1 nay am anh dai d£ng, chung toi nh�n ra m9t ki@u tre con m6i. C�u be ki@u m6i cling bo m� va anh trai bi t6n thITong nao den van phong cua chung toi. C�u thITemg ngoi yen trong khi ngll'Oi 16n n6i chuy�n, xem xet, danh gia qua trinh thfC hi�n va nhfrng hll'Ong d�n m6i dai dong. C�u thITemg d�t ra nhfrng cau hoi sac sao va xung phong tra loo nhfrng cau hoi bat chqt nay sinh. C�u n6i nang lrm loat, v�n d9ng nhip nhang, frng XIT tot va thfC Sf quan tam den qua trinh dieu tri cho ngll'OO anh bi b�nh. C�u be khong giong bat Ctr dfra tre nao chung toi tl:tng g�p. C�u be c6 phan giong m9t ngll'Oi 16n thu nho, chi c6 dieu d� thITong hon, ng9 nghlnh hon m9t ngll'Oi 16n thong thITemg ta v�n g�p. C�u be c6 nhfeu net tinh each tre thO' khien ngll'Oi khac VO cling yeu men. Trai l�i, nhfrng d�c tinh doi khi khien tre con tr&thanh "eve nq" doi v6i ngll'Oi 16n l�i hoan toan khong c6 & c�u be. Dang le chung toi phcii s61n nh�n ra c�u be m6i dung. Khi chll'ong trinh dfeu tri than kinh bat dau ap dvng cho dfra tre bi t6n thITong nao la anh hay chi cua c�u be, c�u chi vl:ra m6i chao dOi. M� c�u rat thong minh khi Ilic nao ding dU'a c�u di cling v6i anh bi t6n thITong nao. C�u be luon dU'Q'C tham gia moi ho�t d9ng trong chU'ong trinh dfeu tri ma m� va anh minh tham gia. Neu anh cua c�u hoc trll'On bang CO' bvng, c�u ding c6 CO' h9i hoc trll'On cling anh minh. V�y Ia c�u da c6 ca h9i d@ trll'em toai khap tren san nha.
- 18. Neu anh cua c�u cuon ngtrCri Ian trcm dg cai thi�n tr�ng thai thang bang va h� tfen dinh, C�U be ding dtrQ'C CUOn ngtrCri Jan tron theo ngtrCri anh CUa minh. Va do d6 nao ho cua c�u dtrQ'C kich thich & phan VO nao tfen dinh va thang bang, khac hoan toan v&i trtr0ng hqp dtrqc kich thich ngfru nhien. Khi m� c�u bat dau d�y anh c�u hQc d9c, c�u be ngoi c�nh hen anh minh. Bat Clr tl:r nao ma anh c�u nhin thay, c�u ding nhin thay. Do kha nang thi giac Cua anh C�U CO van de, cac tl:r d�y d9c deu dtrQ'C viet rat to. C�u be c6 thg d@ dang nhin thay nhfrng chfr viet to d6, ket qua la CO' quan thi giac cua c�u c6 CO' hoi phat trign nhanh han va tot han. Cac tl:r nay deu dtrqc nh�t ra tl:r giao tiep trong gia dinh, do d6 c�u be ciing c6 thg higu dtrQ'C nhanh ch6ng. Khi chtra tron mot tu6i, C�U be da CO thg phat am ranh m�ch cac tl:r dan khac nhau. N6i ngan gQn, cac ong bo ba m� da t�n dvng khiem khuyet cua t�o h6a, mang l�i cho dfra tre bi t6n thtrang nao mot moi trtr0ng cai thi�n than kinh het sfrc tot d�p, dg cac be c6 thg khac phvc nhfrng thtrang t6n, khep l�i nhfrng chu trinh do thtrang t6n gay ra. Dieu Dieu ki�n moi trtr0ng thu�n lqi t�o ra nhi'eu kich thich tim den nao ho va VO van CO' hoi chuygn tcli nhfrng phan hoi nr nao ho. ki�n moi trtr0ng thu�n lqi t�o ra nhi'eu kich thich tim den nao ho va VO van CO' hoi chuygn tcli nhfrng phan hoi Ur nao bo. Chung toi dtra ra gia thuyet la neu mot moi trtr0ng nhtr thec6 thg mang den nhfrng kich thich can thiet dg giup tre bi t6n thtrang nao ho phvc hoi, khong ly gi n6 l�i khong mang l�i lQ'i ich ttrang tf doi v&i tre binh thtr0ng? Xet den cling, dfra tre SO' sinh khoe m�nh ding phai doi m�t v&i cac thtr thach nhtr v&i dfra tre bi t6n thtrang nao bo. Cung giong nhtr & tre bi t6n thtrang nao bo, h� than kinh Cua tre SO' sinh hoan toan chtra hoan chinh. Tren thl,fC te, mot tre SO' sinh khoe m�nh va mot tre bi t6n thtrang nao ho, du CO mot SO net khac nhau CO' ban, nhrmg ho�t dong than kinh vfrn kha giong nhau. Neu chung ta biet each giup dfra tre bi t6n thtrang vling nao thi giac biet each nhin, giup dfra tre bi t6n thtrang vling thinh giac biet each nghe, giup dfra tre bi li�t phvc hoi chfrc nang v�n dong, ch£ng le chung ta khong biet each t�O ra moi trtrOng thong SUOt cho mQi tre SO' sinh?
- 19. M(>t chtrong trinh dtrQ'C thiet ke cong phu co chu dich se mang den cho dll'a tre sa sinh nhfrng dfeu kien khuyen khich Sf phat tri@n toi da. Them vao d6, chtrong trinh con dong vai tro nhtr m9t d�ng ke ho�ch bao hi@m, giup giai quyet bat Ctr van de nao lien quan den than kinh ma d{ra tre CO nguy ca doi m�t khi d@ chung tf 16n Ien. M9t chtrong trinh dtrqc thiet ke cong phu co chu dich se mang den cho d{ra tre sa sinh nhfrng dfeu kien khuyen khich Sf phat tri@n toi da. Day chinh la m(>t ttrong lai day h{ra h�n cho t�p th@ cac nha nghien Clru. Chinh n6 da lam nay sinh bao nhieu CUQC tranh }u�n Va ban thao vao luc ba gi<Y sang. Nhfrng CUQC thao lu�n chi dtrqc ket thuc khi ai d6 nhac nh& rang chung toi con phai lo cho rat nhfeu tre khuyet t�t, so menh chung phl thu(>c vao kha nang chung toi tim ra each th{rc giup chung s&m hoi phvc. Ca nh6m chung toi ai ding t�n tvy het long, nhrmg ltrQ'Ilg ngtrm qua it oi. Chung toi biet minh khong du SlrC lo nghi cho nhfrng d{ra tre binh thtr<Yng trong khi cac tre khuyet t�t v�n kien tri chong ch9i d@ song s6t trong m(>t the gi&i ma chung thtr<Yng bi xep vao t�n day va quen lang. Chinh vi the, giac ma mang l�i nhfrng dieu tot d�p cho tre sa sinh dfa tren nen tang tri th{rc nhtr tren v�n chi la m(>t giac ma trong m9t thm gian dai. Va roi bat chQ't, cac be n6i nang lrm loat, v�n d(>ng nhip nhang va het SlrC d@ thtrong bat dau xuat hien Cr van phong Cua chung toi ngay cang nhfeu. Day khong phcii m(>t giac ma. Va ding khong con la nhfrng ly thuyet don dieu. Cac be rat thfC va VO cling song d(>ng. Luc bay gi<Y, chung toi khong con lfa ch9n nao khac. Chung toi da bi me ho�c. Chung toi biet, cho du mat bao nhieu thm gian va tien cua chang nfra, chung toi v�n se lam dfeu gi d6 d@ cac be khoe m�nh.
- 20. Tre so sinh N gU'm 16n chung ta luc nao cting cho rang giai do(;ln SO' sinh thlfC Sf rat dan gian. Ho(;lt d9ng cua m9t tre SO' sinh chi la bu no ne roi ngu. Doi v&i chung ta nhfrng vi�c nay ch�ng c6 gi kh6 khan ca, b&i the chung ta nghi thm k)r SO' sinh chinh la khoang thm gian tre t�n hITCmg va thich nghi dan v&i ngoi nha m&i. Tren thfC te, tre khong thfC Sf dU'Q'C thocii mai nhU' the. Den v&i the gi&i nay, tre vira hoan thanh m9t hanh trinh gian nan nhat tl:tng c6 trong dm. Cho du qua trinh chao dm c6 di@n ra suon se di nfra thi n6 v�n c6 rat nhi'eu vi�c can lam. Chung ta da de c�p kha nhi'eu ve Sfvat va cua nhfrng ngITOi m� trong qua trinh sinh n&, b&i thfc Sf day la cong vi�c vo cling gian nan. Nhrmg sinh n& la ho(;lt d9ng tITang tac, tre ding g�p phai nhi'eu kh6 khan khong kem m� no, dg dU'Q'C CO m�t tren coi dm nay. Khi da 19t long, tre phcii thich nghi tfrc thm v&i thfC tekhong con dU'Q'C nam trong bau nIT&c oi cua m� nfra. Dfra tre khong chi phai h9c each CIT dQng chan, tay khi khong CO lfC hf> trq CUa nIT&C Oi, no con phcii nhanh ch6ng kigm SOat nhip ho hap dg dU'Q'C song sot. Th�t dang ng(;lc nhien b&i tre thfC hi�n dU'Q'C hai vi�c nay gan nhU' ngay luc vira chao dm. Khi da quen dan v&i moi trITCmg m&i, qua tay cac bac SI, y ta, cha m�, dfra tre phcii d6n nh�n nhi�m Vl cam go la phan bi�t cac Sf v�t xung quanh. Luc m&i 19t long, tre khong nhin thay gi, giong m9t d(;lng mu. Tuy nhien, do tiep xuc v&i anh sang Ian dau khi chao dm, tre ngay l�p tfrc dung thIT nang lfC thi giac cua ban than. Dfra tre c6 nhfrng phan frng v&i anh sang du ban dau cac phan frng d6 deu rat ch6ng vanh. Nf> lfC SIT dvng thi giac chi di@n ra ngan ngui. Dfra tre se nhanh ch6ng tham m�t va ngu ngay
- 21. sau khi co gang nhin bang mat. Khoa hQC da chl:rng minh cac bao thai c6 nhfrng phan l:rng doi vm am thanh va gi9ng n6i neu chung phat ra du to. Dl:ra tre ding ch£ng nghe duqc la bao. Khoa hQC da chl:rng minh cac bao thai c6 nhfrng phan l:rng doi vm am thanh va gi9ng n6i neu chung phat ra du to. Tuy nhien, Ilic mm ra d(ri, ve CO' ban d{ra tre gan nhu bi diec. N6 c6 th@ nghe m9t so tieng d9ng 1611, nhrmg khong nghe duqc hau het cac loc;ii am thanh. Thuemg thi dl:ra tre duqc sinh ra trong m9t moi truemg chl:ra dl)Tig nhi'eu tieng d9ng on ao. Nhfrng am thanh nay gay roi loc;in thinh giac cua tre. Tieng dong h6n loc;in khien tre kh6 long nghe duqc gi. Tat nhien CO' quan xuc giac cua tre da hoc;it d9ng, nhrmg chi mm & dc;ing tho SO'. Tre c6 th@ dung khl:ru giac d@ tim kiem m�, va neu h� than kinh cua tre hoan toan khong c6 van de gi thi ch£ng bao Iau sau khi chao dCri, tre da c6 th@ bu va nuot binh thuemg. Tre c6 th@ tl' do CIT dong tay chan nhrmg cac chuy@n d9ng hu&ng ve phia tru&c het SlrC kh6 khan, nhat la vi dtra tre bi quan khan ta kin mit roi d�t nam ngrra trong noi. Tre c6 th@ kh6c nhrmg h� ho hap cua n6 chua phat tri@n hoan thi�n nen tieng kh6c hau nhu ch£ng c6 may cung b�c. B&i the, tre chi dung dung m9t tieng kh6c d@ phan l:rng tru&c mQi Sf vi�c xung quanh. Dl:ra tre c6 th@ nam m9t ng6n tay d�t Ien tay n6 ngay tl:r khi chao dCri. Cac b�c phlJ. huynh thuemg het SlrC bi an tuqng b&i dl:ra tre c6 kha nang nam rat ch�t. Tuy nhien, du biet nam tay kha chac, th�m chi con kha mc;inh, dl:ra tre lc;ii khong biet each tha ng6n tay ra cho du n6 c6 muon chang nfra. N6i chung, nhfrng tre ma ra dCri deu trong tinh trc;ing mu, diec, gan nhu VO tri VO giac, be ding khong th@ di'eu khi@n tay va kh6 phat ra am thanh. Day hoan toan la trc;ing thai ch£ng lay gi lam vui ve, thocii mai ca. Nhfrng tre sa sinh khong h£n sung su&ng nhu chung ta vfrn hang hinh dung. Trai lc;ii, chung la nhfrng Nhfrng tre sa sinh dang n6 lfC dau tranh vm tinh thecam
- 22. ca thg nho be dang nf> }fC dau tranh v&i tinh the cam go dg vuQt qua tinh canh mu loa, diec lac va bat d9ng. Chung het sfrc n6 lfC. go dg VU'Qt qua tinh cam mu loa, diec lac va bat d9ng La tre SO' sinh ch�ng he d@ dang va an toan. Ngay tir khoanh khac dau tien, tre sa sinh da coi vi�c hQc nhin, nghe, cam nh�n va chuygn d9ng la nhfrng nhi�m Vl cua minh. N6 se t�n dvng mQi giay phut tinh tao dg thfC hi�n nhfrng nhi�m Vl nay. Cau hoi duy nhat can d�t ra la li�u chung ta c6 nen giup d& tre hay dg n6 tf xoay x&. Khong mQt vl phl huynh minh m�n nao muon can thi�p vao nf> }fC rieng cua tre nhrmg chung ta luon vo tinh can thi�p vao con du?mg rieng cua tre. Nhfrng phuang phap sinh n& va cham s6c tre SO' sinh hi�n d?i ly giai rat it ve nhfrng vi�c chung ta can lam va vi sao phai lam nhu the. Khi n6i den ly do khien chung ta lam gi d6, thu?mg chi dan gian b&i tinh ti�n lqi. Dang buon thay, nhfrng gi to ra c6 hi�u qua hay ti�n lqi doi v&i nguCri 16n l?i thu?mg gay tac d9ng xau den tre nho. Chung ta hay cling nhin l?i di'eu ki�n moi tru?mg dign hinh danh cho tre SO' sinh va d�t ra cau hoi sau: Sf chu�n bi d6 la vi lqi ich d(ra tre hay lqi ich cua chung ta? Sau khi ra dCri, tre thu?mg xuyen bi tach khoi m�, bi quan ta, d�t nam ngrra va neu duqc gia dinh dong y chau se duqc dua den khu cham s6c d�c bi�t v&i cac be cling d9 tu6i. Dang buon thay, nhfrng gi to ra c6 hi�u qua hay ti�n lqi doi v&i nguCri 16n l?i thu?mg gay tac d9ng xau den tre nho. Nhfrng vi�c nay tot cho tre hay chi thu�n ti�n cho d9i ngu chuyen vien y tetheo doi? T?o h6a da dinh ra tY I� m9t m� / m9t con dg dfra tre luon duqc m� dg mat cham s6c mQi Ilic mQi nai. Chung ta VO hi�u h6a each sap d�t d6, mang tre di, dua tre g6p m�t vao
- 23. dam tre SO' sinh luon dU'Q'C dg y cham lo, khong phai b&i illy chung ma b&i cac y ta t�n tam. Dg giup cac y ta c6 thg trong duqc rat nhfeu tre trong cling luc, cac tre SO' sinh dU'Q'C d�t nam ngrra, nh(r d6 cac y ta CO thg dam bao chac chan bc;m tre th& duqc. Dfra tre duqc quan ky trong chan vi nhi�t d9 & khu cham s6c d�c bi�t khong du am dg be duqc & tran. Neu chung ta dfeu chinh nhi�t d9 du am cho be khoi phcii vu&ng viu khan ta thi cac y ta se thay phat sot. Du luc m&i chao dCri dfra tre khong thg nhin hay nghe r6 tieng nhung c6 thg ngm thay mui cua nguCri illy. Khi bi dua sang khu cham s6c d�c bi�t, tre khong con duqc ngm mui cua my nfra. Dieu nay gay nen cam giac bat an doi v&i tre. Ban nang sinh ton mach bao tre : "Luc nao ding phcii & ben my!" B&i the tre kh6c vang !en doi c6 my & ben. My thi v�n dang & phong h�u sinh each d6 den vai ba chvc met nen khong thg nghe tieng kh6c va dap frng yeu cau cua tre. Tre biet my n6 khong c6 & d6, n6 h.rc gQi my cua n6 khong duqc dap tra. Day hoan toan khong phai tre;ing thai vui ve thocii mai doi v&i tre. Tinh the dang SQ' nay con tr& nen toi t� han khi ma tre nghe duqc nhfrng tieng kh6c l&n nhang nh�ng cua nhfrng be;in dong canh ng9 Cr khu cham s6c d�c bi�t dang doi my. V�y ma chung ta v�n gQi day la "khu cham s6c d�c bi�t"? y dinh cua chung ta c6 thg la tot dyp nhung chung ta chi chu tam vao nhfrng dfeu ki�n thu�n ti�n cho nguCri l&n chung ta. Kg ca trong truerng hqp chung ta co tinh ch9c tfrc, de d9a d(ra tre thi c6 le ding khong con m9t moi truerng nao khac t� he;ii han nfra. Khi d(ra tre duqc d6n ve nha, n6 v�n bi quan trong hang bao nhieu l&p chan ta, bat kg mua nao trong nam. Chung ta b�t dieu hoa & mfrc nhi�t d9 khien chung ta thay thocii mai. Nhung cac tre SO' sinh thuerng can moi truerng am ap han chung ta, b&i thechung thuerng duqc bao bQC rat ky cang trong vai thang dau dCri.
- 24. Du-qc b9c trong nhfrng l&p chan day Sl va m�c nhfrng b9 do b6 khit khien tre kh6 c6 thg Cfa qu�y duqc. Luc mm sinh, da phan cac tre deu mum mim bl bftm nen kh6 Clr dQng, da v�y tre l(;li con bi quan trong chiec ta cong kenh, bi m�c cho b9 quan ao thung thinh, roi bi b9c trong hang l&p chan, trong tre ch£ng khac nao m9t v6 si sumo dang v�t 19n co thoat ra khoi chiec ken cua minh. Va tre hau nhu ch£ng Clr d9ng duqc may. Tre se khua tay dC;lp chan lo(;ln xi vao nhfrng thOi digm hiem hoi duqc thoat khoi vong vay cua ao quan chan ta. Chinh vi the ma khoang thOi gian thay ta cho be th�t gian nan. Day la thOi digm ngan ngui duy nhat trong ngay ma be duqc tl' do. Be Cfa qu�y lien tvc, khien cho chung ta phat cau vi khong m�c duqc ao cho be. Bi ao quan chan ta quan ch�t khien cho be luon tim each Clr d9ng. Ngoai ra, ngay tl:r khi mm ra dOi, be hau nhu toan bi d�t nam ngrra. vm tu the nay, be ch£ng khac nao m9t con rua bi l�t ngrra. M9i Clr d9ng chan tay cua be deu VO hi�u lfC. Be ch£ng thg nao nhich d�y duqc. Kg ca khi chung ta tC;lO CO' h9i cho tre duqc err d9ng, chung ta vftn gim h(;ln nghiem ng�t vling di chuygn bang each d�t tre trong noi, ciii, xe dfry ho�c khung t�p di. Tuy nhien, neu be duqc d�t nam sap tren m9t m�t san nh£n va am, tat ca nhfrng Clr dQng tay chan ngftu nhien l(;li giup be di chuygn CfC ky hi�u qua. Bat Clr luc nao duqc d�t nam sap, be se ngay l�p tfrc thtr hang tram l'an dg hQC each Clr dQng tay chan sao cho truan duqc. TC;lo h6a da ban cho tre sa sinh ni'em dam me chuygn d9ng, va be t�n dvng m9i ke h& c6 thg cho cong vi�c nay. Neu b(;ln nhfrm tinh khoang thOi gian cac be sa sinh ngay nay duqc tha cho tl' do truan tren m�t san am va nh£n, chac h£n b(;ln se thay d6 chi la con so khong. Kg ca khi chung ta tC;lO CO' h9i cho tre duqc Clr d9ng, chung ta vftn gim h(;ln nghiem ng�t vling di chuygn bang each d�t tre trong noi, ciii, xe dfry ho�c khung t�p di. Cac dvng Cl va thiet bi nay duqc tC;lO ra vm mvc dich trong nom tre tl:r xa. Chung duqc thiet ke nham kigm soat tre dg chung ta c6 thg ranh tay lam vi�c ma khong can phai kem sat chung. Di'eu nay nghe
- 25. ra CO ve mang l(!i ti�n ich can thiet, th�m chi la Cong Cl bao V� an toan cho tre nhung thgc chat, chung khong he ti�n lQ'i ve Iau ve dai va ding khong he an toan trong ngan h(!n. Khong th€ n6i cac dvng Cl va thiet bi nay ti�n lQ'i khi ma chung t(!O ra mQt moi trITCmg trong do tre SO' sinh khong dU'Q'C tg do phat tri€n CaC ky nang trU'Cm, bo. Gier chung ta da biet cac giai do(!n nay dong vai tro thiet yeu doi v&i Sf phat tri€n cua tre. Bat Ctr lo(!i dvng Cl, thiet bi nao t�o ra khoang each gifra chung ta va d{ra tre deu chi ru chung ta bang cam giac an toan gia t(!O. Ch6 phong kham cua chung toi c6 rat nhi'eu tre bi tc>n thITO'llg nao b9 trU'&C day VOn la CaC tre binh thITCmg do l�t khoi noi nga chan thITO'llg dau ho�c do treo khoi cui va nga vao ho bO'i. Bai hQC rut ra rat dO'll gian - cac tre SO' sinh dU'Q'C (y gan m� va gan mQ.t san bao nhieu thi cang an toan bay nhieu, du xet trong ngan h(!n hay dai h(!n. v&i vai tro la bo m�, la thanh vien cua xa h9i, chung ta can phcii xem xet c�n th�n danh mvc rm tien khi quyet dinh mang den cho cu9c dCri nay m9t sinh linh be nho. Nhin nh�n l(!i kY cang hO'll, chung ta c6 th€ thay minh da qua Bai hQc rut ra rat dO'll gian - cac tre SO' sinh dU'Q'C Cr gan m� va gan mQ.t san bao nhieu thi cang an toan bay nhieu, du xet trong ngan h(!n hay dai h�n. ich kY, VO tinh va CfC ky thi€n c�n khi t�o ra cac dieu ki�n moi trITCmg cho tre so- sinh l�i chi hoan toan dfa tren ti�n ich danh cho chung ta, tIT&c di quyen lQ'i can ban Cua tre la dU'Q'C v�n dQng, kham pha va phat tri€n toi da nang lfC ban than. Du khong he co tinh nhung chung ta da ngang dITCrn.g phat tri€n cua tre. Cac nhu cau cua tre SO' sinh c6 y nghia quan tr9ng hO'll Sf ti�n lQ'i t(!m thCri cua chung ta. Cac dieu ki�n moi trITCmg can dU'Q'C xac l�p sao cho dam bao an toan va mang l�i lQ'i ich Iau dai cho qua trinh phat tri€n cua tre. Gia dinh va xa h9i xet ve t6ng th€ deu dU'Q'C hIT&ng nhfrng moi lQ'i ich
- 26. 16n lao ttr nfem vui va kha nang VU'Q1 trQi Cua CclC be dtrQ'C nuoi dtr6ng dung each, dap (mg cac nhu cau tf nhien cua tre.
- 27. ' ' T it dOng hO bio thllc C hung ta da nhac nhi'eu ve nhfrng di'eu khong nen lam nhrmg l�i chi m6i manh nha n6i den nhfrng di'eu chung ta nen lam d@ t�o ra moi tnrOTI.g tot d�p hon cho con cai chung ta. Da den Ilic chung ta can xem xet kY hon. Bay Iau nay, mQi ngrrCri v�n tin trr6ng rang nhfrng moc chu chat trong qua trinh phat tri@n cua tre se tg nhien den, d6 don thuan la ket qua cua viec dfra tre l&n dan theo nam thang. Ly thuyet nay c6 nghia Ilic m9t tu6i, dfra tre se biet di nher vao CO' chetg than nao d6 - kha giong nhrr chiec dong ho drrqc d�t gier & thCri di@m tre mrrCri hai thang tu6i, dong ho reo tfrc la tre c6 kha nang di l�i. Cung giong nhrr thekhi tieng chuong dong ho bao da den thCri di@m n6i, dfra tre se bat dau phat ra tl:r. Theo ly thuyet nay m6i dfra tre deu c6 m{)t chiec dong ho bao thfrc va drrqc dinh s�n nhfrng giai do�n phat tri@n quan tr9ng. Ly thuyet nay cho rang thCri gian tuyen tinh se lam nay sinh nang lgc cua con ngrrCri, kha nang nh�n thfrc cling ton t�i von di nhrr binh minh hay hoang hon. H9 gQi day la "sl! s�n sang". Ch�ng h�n, chuong dong ho bao thfrc reo vao thCri di@m tre sau tu6i, Ilic nay dfra tre da "s�n sang t�p dQc". Khai niem "sl! s�n sang" va toan b9 ly thuyet dong ho bao thfrc chi la nhfrng thong tin vo nghia drrqc ngvy trang tinh vi. Khai niem "Sf S�n sang" va toan b9 ly thuyet dong ho bao thfrc chi la nhfrng thong tin vo nghia drrqc ngvy trang tinh vi. Neu theo ly thuyet tren Sf s�n sang t�p dQC da dU'Q'C an dinh vao moc sau tu6i thi chung ta biet giai thich ra sao trrr&c thl!c te c6 den 30% hQc sinh trong he thong giao dvc Cua chung ta khong dQC thong
- 28. th�o khi da brr&c sang tu6i mrrOi tam? T�i sao dong ho sinh hQc bao thl:rc cua chung khong dB chuong vao Ilic chung sau hay bay tu6i? T�i sao mai den nam chung mrrOi tam tu6i roi, tieng chuong dong ho v�n khong chiu reo Jen? Se kh6 khan hon nfra neu muon giai thich trrremg hqp hang ngan dfra tre bi t6n thrrong nao bo l�i c6 th@ dQC drrqc d� dang du m&i ba tu6i. Nha m�, nhfrng dfra tre nay coi vi�c dQc la niem vui l&n lao nhat. Vi Sao dong ho bao thfrc kha nang dQC cua nhfrng dfra tre nay l�i s&m d6 chuong? Dung la mrrOi hai thang tu6i la moc trung binh ma mot dfra tre bat dau t�p di. Nhrmg phcii chang day la moi lien h� nao d6 hay chi don thuan thOi gian troi qua va dfra tre c6 drrqc kha nang di l�i? Hoan toan khong. Sau mot thOi gian dai & gan nhfrng tre khoe m�nh drrqc danh cho moi trrremg song tuy�t hao d@ phat tri@n ngay tir khi m&i 19t long, chung toi phcii tl):' d�t ra cau hoi, "Vi sao chung c6 th@ t�p di, t�p n6i va hQC drrqc each dieu khi@n tay s&m hon b�n be dong trang lfra?" T�i sao chiec dong ho cua chung l�i reo tru&c thOi di@m drrqc an dinh? T�i sao chung l�i c6 kha nang hQc hoi s&m the? Va chung toi da kham pha ra mot trong nhfrng di'eu thu vi nhat: qua trinh phat tri@n cua tre la san phgm cua t6ng cac kich thich tir moi trrremg song. Qua trinh nay khong phl). thuoc vao chiec dong ho bao thfrc d�t Itch s�n. Nha d6, chung toi bat dau tim kiem mQi phrrong phap d@ "lam cho dong ho bao thfrc cua cac tre bi t6n thrrong nao dB chuong". Ket qua la chung toi tim drrqc hang tram each. Chung toi x6a bo mo hinh dong ho bao thfrc an dinh s�n. Di'eu chung toi kham pha drrqc la mot Qua trinh phat tri@n cua tre la san phgm cua t6ng cac kich thich tir moi trrremg song. Qua trinh nay khong phl). thuoc vao chiec dong ho bao thfrc d�t Itch s�n.
- 29. chan ly het SlrC gian don va tinh te: Bo nao l&n Ien nher ho�t dong, khong phai do chiec dong ho bao thfrc dU'Q'C an dinh S�n nao ca. C6 th@ dfry nhanh qua trinh phat tri@n cua bo nao bang each tang CU'Crng do kich thich vao bat Ctr giai do�n nao trong dm, nhrmg Se hi�u qua hon ca vao giai do�n nao bo phat tri@n nhanh nhat: sau nam dau dm. Sau nam dau dm rat quy gia b&i trong suot thm ky nay, bo nao phat tri@n v&i nhip do dang n@. Tuy nhien, Sf phat tri@n cua bo nao nhanh nhat vao nam dau dm cua tre. NhU' chung toi da chi ra a tren, mot dfra tre S(J sinh khoe m�nh, ding giong nhIT cac sinh v�t be bong, ve ca ban bi mu t�m thm. Be chi c6 th@ nhin dU'Q'C bong toi va anh sang. Be c6 th@ "phan frng trU'&c anh sang". Dieu nay c6 nghia neu chung ta chieu mot tia sang vao mat be, dong tlr mat be se co l�i d@ ngan qua nhi'eu anh sang xam nh�p vao vling thi giac tren nao. Neu chung ta tat anh sang di, dong tlr se gian tr& l�i, cho phep mot lITqng anh sang vira phcii tien vao day than kinh thi giac. Gier chung ta hay cling xem xet ba dfra tre: 1. Mot tre sinh non hai thang a Chicago, gier be chinh xac dU'Q'C hai thang tu6i. 2. Mot tre sinh du ngay du thang khoe m�nh, tht;t thai cling ngay v&i dfra be sinh non, cfing sinh ra & Chicago. 3. Mot tre ba thang tu6i khoe m�nh, thanh vien cua bo l�c Xingu thuoc vling Mato Grosso, Brazil. Neu thuyet dong ho bao thfrc thfC Sf dung thi dfra tre ba thang tu6i cua bo l�c Xingu c6 kha nang nhin r6 nhat, dfra tre sinh du ngay du thang & Chicago nhin kem hon, con dfra tre thieu thang tht;t thai cling ngay se nhin kem hon ca. Tren thfC te, ket qua hoan toan ngU'Q'C l�i. Vi sao l�i the?
- 30. Tnr&c tien hay xet tnremg hqp d(ra tre hai thang tu6i yeu thehon do sinh thieu thang, be s6m phai gia tl:r moi tnremg tli' cung yen binh cua m�. Chung toi quan sat dfra be nay ngay khi chau vira chao dCri va nh�n thay viec chao dCri s6m khong anh hu&ng den kha nang thi giac cua chau. Chau co phan (mg binh thuemg tru&c anh sang, phan biet dugc anh sang va bong toi. Dfra tre Chicago sinh du thang du ngay, thv thai cling ngay v&i dfra tre thieu thang, chao dCri sau d(ra tre thieu thang dung hai thang. Chung toi quan sat thay chau ding co kha nang thi giac binh thuemg. Chau co phan (mg tru&c anh sang, do do phan biet dugc anh sang va bong toi. Ca hai dfra tre noi tren deu co "dong ho bao thfrc" cling lich trinh. Neu dfa tren thCri di@m thv thai, ca hai cling d9 tu6i. Tinh theo ngay chao dCri, dfra tre sinh du thang du ngay chi m&i phan biet dugc anh sang va bong toi trong khi d(ra tre sinh thieu thang (luc nay da dugc hai thang tu6i) da co th@ nhin ra cac duemg net va hinh bong, dieu hoan toan binh thuemg doi v&i m9t dfra tre hai thang tu6i khoe m(;lnh. Chung toi g�p rat nhi'eu truemg hqp nhu v�y. Di'eu nay co y nghfa gi? Vi sao dfra tre sinh non yeu the hon l(;li nhin ra dugc cac duemg net trong khi dfra tre sinh du thang du ngay, dung chinh xac ngay tinh tl:r khi thv thai, l(;li chi m&i nhin ra dugc anh sang va bong toi? B9 nao l&n Ien nher ho(;lt d9ng, khong phai do chiec dong ho bao thfrc dugc an dinh s�n nao ca. Cau tra 101 da kha r5 rang roi, phai khong nao? Dfra tre yeu theda co moi truemg xung quanh d@ hoc nhin trong suet hai thang, con d(ra tre sinh du thang thi chua. Khong ai co th@ doc sach dugc neu khong co sach d@ doc. Khong ai co th@ chcri duong cam neu khong co dan d@ t�p luyen. Khong ai co th@ bcri dugc neu khong co moi truemg nu&c d@ nhay vao.
- 31. Khong ai c6 th@ nhin thay the gi&i neu khong c6 cai gi ct@ nhin. Phai mat tl:r m9t den hai thang hQC each nhin thi chfrc nang thi giac tren nao m&i dITqc chuy@n sang giai do(;ln bat dau biet phan lo(;li nhiing gi nhin dITqc. V�y con em be Xingu ba thang tu6i tl:r vling thao nguyen bao la cua Brazil thi sao? Cach day 40 nam, hQ v�n song co l�p, anh em huyen tho(;li nha Villas-Boas la nhiing ngITCri duy nhat tl:r the gi&i hen ngoai tl:rng nhin thay hQ. B&i thekhi doan nghien Clru cua Vi�n den bQ l(;lc vao nam 1966, ch-Ung toi la ngU'Cri th{r ba, th{r tU', th{r nam va th{r sau tl:rhen ngoai nen van h6a cua hQ tl:rng g�p va song cling hQ. Dfra tre Xingu kha bv b�m so v&i cac be ba thang tu6i. Chau dU'Q'C nuoi 16n & b9 l(;lc Xingu, thu9c vling Mato Grosso & mien Trung Brazil. Neu mo hinh dong ho bao thfrc an dinh s�n la dung clan thi chac chan dfra tre Xingu ba thang tu6i se nhin tot hon dfra tre sinh thieu thang ho�c d{ra tre sinh du thang du ngay eta nhac den (y tren. Thgc te hoan toan trai ngU'Q'C. Dfra be sinh non l(;li nhin r6 hon ca. Dfra tre sinh du thang du ngay m&i dU'Q'C vai ngay tu6i nhin kem hon. Con d{ra tre Xingu cua chung ta l(;li ch£ng nhin dU'Q'C gi. TC;li sao c6 di'eu nay? Neu thieu di dieu ki�n thich hqp ct@ t�p nhin thi thCri gian tuyen tinh ch£ng mang l(;li ich lqi gi. Tren thgc te, n6 con la di'eu bat lqi. C6 chuy�n gi xay den v&i dfra tre Xingu cua ch-Ung ta? Be rat xinh xan, ding giong nhIT mQi tre em khac & Xingu. Cr b9 l(;lc cua be, mQi ngU'Cri song trong nhiing l'eu co 16n khong c6 cira s6 va chi c6 m9t cira ra vao be xiu. Cira ra vao dITqc lam be nhIT v�y ct@ bao v� nhiing ngITCri song trong l'eu. BC;ln se khong th@ bIT&c vao trong m9t ngoi nha Xingu ma khong khom ngITCri va cui dau. Ket qua la cac ngoi l'eu Xingu deu toi nhIT hu nut, hen trong cac l'eu hau nhU' ch£ng c6 chut anh sang nao. Khi m9t dfra tre Xingu chao dCri, vi nhiing tin ni�m rieng cua ngITCri Xingu, d{ra tre se dU'Q'C gifr (y trong l'eu gan nhU' suot m9t nam dau dCri.
- 32. Khi d9i nghien cfru cua chung toi den tham nhfrng con ngITOi xinh d�p cua vling Mato Grosso, chung toi dU'Q'C h9 giup d& rat nhi�t tinh. Chung toi g�p m9t gia dinh c6 con nho ba thang tu6i, de nghi dITqc ngam va cht;ip anh chau be. Bo m� be dITa chau ra ngoai trOi d@ cac bfrc anh c6 chat lll'qng tot hon. Chung toi nghien cfru tinh tr(;lng phat tri@n cua cac ca quan thi giac, thinh giac va xuc giac cua chau be. Chau be c6 phan frng trll'cYC anh sang, nhrmg m&i chi phan bi�t dU'Q'C anh sang va b6ng toi. Du da ba thang tu6i nhrmg chau khong nhin ra dU'Q'C dU'Ong net ho�c chi tiet. TC;li sao l(;li xay ra di'eu nay? Trong suot m9t nam dau dOi, cac be cua b9 l(;lc khong dU'Q'C tiep xuc v&i anh sang. Ket qua cua phong tt;ic nay, cac be khong c6 kha nang thi giac cho den khi dU'Q'C dU'a ra khoi cac ngoi l'eu. Cac be c6 phan frng trll'&C anh sang, nhrmg v�y c6 nghfa dong trr cua cac be ding biet h(;ln che anh sang xam nh�p giong nhll' dong ttr Cua cac tre SO' sinh khac, nhrmg kha nang nhin Cua cac be b9 l(;lc chi dilng l(;li Cr d6. Do d6, dfra tre Xingu ba thang tu6i cua chung ta l&n nhat neu xet theo tu6i tac nhrmg neu xet ve Sf phat tri@n thj giac thi be ch�ng khac nao tinh tr(;lng cua m9t tre vl:ra chao dOi. Dfra tre sinh thieu thang yeu the c6 den hai thang d@ t�p nhin trll'cYC ngay dl! sinh cua chau. Neu xet theo d9 tu6i tinh ttr ngay thlJ. thai, chau be hon nhrmg chau dU'Q'C tiep XUC v&i moi trll'Ong ScYm hon dfra tre sinh du thang du ngay t�n hai thang trcm. Ve kha nang thi giac, chau Vll'Q't dfra tre Xingu den nam thang. Chau c6 kha nang thi giac cua tre hai thang tu6i. C6 di'eu nay b&i tren thl,l'C tekhong he c6 chiec dong ho bao thfrc an djnh s£n. B9 nao l&n Jen nha ho(;lt d9ng, khong phai nha m9t thOi gian bi@u djnh s£n. Chung ta hay xet ba gia dinh song C(;lnh nhau & vU.ng ngo(;li 6: C6 gia dinh Xanh, C(;lnh d6 la gia dinh Nau va cuoi cling la gia dinh Trang.
- 33. B9 nao l&n len nher ho�t d9ng, khong phcii nha m9t thCri gian bigu dinh s�n. Vao cling m9t ngay, cac ba m� cua ba gia dinh cling sinh con. Nam tuan sau, khi ong Xanh ve nha thi dITqc nghe ba Xanh khoe: "Anh doan dITqc khong? Sang nay anh mat cua con da di chuygn theo hIT&ng cua em day. Con dang nam sap tren giITcYn.g, khi em di l�i & khoang gifra con va dra s6, em thay r6 con nhin theo em cho du em di gi�t lui khoi phong." Va ong Xanh n6i: "C6 v�y thoi sao?" Ba Xanh tra lCri, "Ttr ttr h�ng nao. Con ch-Ung minh m&i nam tuan, bac Sl cua con n6i bQn tre se khong nhin dITQ'C gi nhi'eu cho den khi dITQ'C mITCri tuan tu6i. Con ch-Ung minh th�t d�c bi�t biet bao." MITCri tuan sau khi be chao dCri, ong Nau ve nha va nghe ba Nau kg: "Anh biet sao khong? Hom nay con da biet nhin theo em day." Ong Nau n6i, "C6 v�y thoi sao?" Ba Nau lien dap, "Hom nay con minh tron mITCri tuan tu6i, day la thCri digm m9t dfra tre bat dau biet nhin cac Sf v�t. Nhll' the con cua ch-Ung minh hoan toan khoe m�nh." MITCri lam tuan sau khi cac be ra dCri, ong Trang ve nha va nghe ba Trang ru ri: "Anh yeu, toi nay ch-Ung minh phcii n6i chuy�n nghiem tile thoi." Nghe gi9ng VQ' minh het sfrc nghiem tr9ng, ong Trang lien hoi, "La chuy�n ti'en nong ha, v�y thi ch-Ung ta n6i bay gia luon ding dITqc." Nhrmg ba Trang dap, "Khong, khong phai chuy�n tien nong; chuy�n nay con quan tr9ng hon nhi'eu. La chuy�n ve con ch-Ung minh. Anh biet horn nay con ch-Ung minh tron mll'Cri lam tuan tu6i, v�y ma mat con vfrn chU'a biet nhin." Ong Trang hoi, "Chi c6 v�y thoi sao?" Ba Trang keu Jen, "Dang le con phcii biet nhin ttr nam tuan trll'&C. Chae chan con ch-Ung minh bi b�nh gi d6 roi." Ca ba ba m� n6i tren deu tl' rut ra nhfrng ket lu�n cho rieng minh. Ba Xanh cho rang con minh CfC ky d�c bi�t. Ba Nau nghi minh c6 m9t dfra tre khoe m�nh binh thITcYn.g. Con ba Trang nh�n dinh con minh c6 van de. Va ca ba ngITCri bQn hQ deu dung ca. Nhrmg dg roi cuoi cling hQ rut ra nhfrng ket lu�n nao?
- 34. Ba Xanh tf nhu, "Minh thong minh, chong minh ding v�y, the nen con ch-Ung minh ding rat thong minh." Ba Nau n6i v&i chinh minh, "Minh la ngrrOi binh thrremg, chong minh ding la ngrrOi binh thrremg, bon minh xuat than tir nhfrng gia dinh binh thrremg, b&i v�y con ch-Ung minh ding phat tri@n binh thrremg." Con ba Trang khong ngirng tf van, "Minh hoan toan binh thrremg, ca chong minh ding v�y, nhrmg minh khong chac ve gia dinh nha chong. Ba di Mabel cua chong minh bi..." Ve ccr ban, ca ba ba m� deu cho rang tinh tr�ng con cai hQ deu drrqc gen quy dinh s�n. Nhrmg ba dl:ra con cua ba gia dinh hoan toan khong phcii la san ph�m Cua Sf khac bi�t ve gen. Chung la san ph�m cua moi trrremg song. Dl:ra be nha Xanh la san ph�m cua m9t moi trrremg hoan hao (cho du nha Xanh khong chu tam t�o ra moi trrremg nay). Dl:ra be nha Nau la san ph�m cua moi trrremg phat tri@n thi giac binh thrremg, day ding hoan toan la trrremg hqp ngfru nhien. Dl:ra be nha Trang la san ph�m cua m9t moi trrremg thieu di cac k.ich thich danh cho thi giac. Th�t khong may, day ding l�i la trrremg hqp ngfru nhien. Th�t dang buon khi ch-Ung ta nuoi drr5ng con cai nher vao nhfrng yeu to ngfru nhien. drrqc. Th�t dang buon khi ch-Ung ta nuoi drr5ng con cai nhervao nhfrng yeu to ngfru nhien. Chung ta cho con an nhfrng thfc ph�m tot nhat ma ch-Ung ta mua V�y ma ch-Ung ta nuoi drr5ng b9 nao cua tre m9t each ngfru nhien. Hern het ca, ch-Ung ta nen mang den cho con minh quyen lqi quan tr9ng nhat, quyen drrqc phat tri@n toi da nang lfC ban than. Rot CUQC, day ding
- 35. chinh la ly do khien b(;ln dQC cuon sach nay. Cuon sach nay se chi cho b(;ln each nuoi dtr&ng b9 nao quy bau clia con b(;ln hon la chi ngoi cher chiec dong ho bao thfrc VO nghia d6 chuong. Hay nh& rang: B9 niio l&n Zen nhir hoQt d(>ng. V&i trtrerng hqp cac gia dinh Xanh, Nau va Trang, Sf khac bi�t nam & cac yeu to kich thich vling th! giac tren nao b{), chung se ket hqp v&i cac yeu to khac lam nen b9 nao hoan chinh. M6i dfra tre la san phfrm clia so fan cac ong bo ba m� b�t va tat den. M�t trCri l�n va m�t trCri mQc. D6 ding la hai tac nhan kich thich doi v&i tre. Ngoai ra, yeu to quan tr9ng hon la c6 bao nhfeu fan anh sang gay phan frng (y mat tre. Vi�c chung ta b�t den trong can phong toi se gay ra phan frng v&i anh sang. Dong tir tre se tf d{)ng co lC;li trtr&c anh sang va gian n& ra trong bong toi. a nhfeu gia dinh, m6i ngay ho(;lt d{)ng nay di@n ra ng�u nhien vai ba l"'an. Ttr trtr&c den nay, lam gi c6 ong bo nao ve nha va hoi VQ'minh, "Hom nay em da b�t va tat den cho con dtrQ'C bao fan roi?" Nhrmg v&i cac gia dinh den Vi�n Nghien cfru Tiem nang Con ngtrCri clia chung toi, day chinh xac Ia vi�c di@n ra hang ngay. Cac ong bo, ba m� clia nhfrng tre bj t6n thtrong vling nao th! giac bien vai fan ng�u nhien thanh hang tram fan b�t tat den m6i ngay d@ con hQ c6 th@ phat tri@n, hoan thi�n va cling co cac phan frng v&i anh sang, day la m9t trong nhfrng btr&c quan tr9ng hang dau giup tre nhin dtrQ'C. Cac b�c phlJ. huynh clia nhfrng tre SO' sinh khoe m(;lnh bien vai fan ng�u nhien thanh hang chvc fan b�t tat den m6i ngay d@ be c6 th@ cling co va hoan thi�n phan frng trtr&c anh sang, nher do nhanh ch6ng Slr dvng dtrQ'C nang ll,l'C thj giac. Vi�c be SO' sinh khoe m(;lnh s&m dC;lt dtrQ'C nang ll,l'C th! giac khong don gian chi d@ cha m� chung ta khoe rang, "Th�t tuy�t biet bao. Con toi phat tri@n nhanh hon cac be dong trang lfra." Nhtr thethi dau c6 1Q'i gi cho be? LQ'i ich clia vi�c be s&m dC;lt dtrQ'C nang ll,l'C th! giac l&n lao hon the
- 36. nhfeu. M9t be binh thmmg bi giam ham trong can phong thieu cac yeu to kich thich thi giac thi du nao b9 cua be c6 dang phat tri@n v&i nhip d9 nhanh nhat, be CO th@ thau nh�n dITQ'C rat nbfeu thong tin nhrmg Sf he;tn cheve thi giac ngan can kha nang nay cua be. V6i tre sa sinh drrgc nh�n nhieu kich thich ban, nher d6 be se de;tt drrgc nang lfC thi giac SOm ban hang tuan, th�m chi hang thang, CO CO' hQi tuyet v(ri khi dITQ'C nhin ngam V(;ln V�t xung quanh trong SUOt tb(ri ey nao bQ CUa be phat tri@n v&i nhip d9 nhanh ch6ng. Cac nang lfC cua tre la san ph�m Cua Sf kich thich va cac ca h9i tre c6 drrgc, khong phai do tieng chuong dong ho bao thfrc dinh s£n hay bi@u do gen c6 trrr&c. Nang lfc thi giac g6p phan hoan thien cac chfrc nang khac cua he than kinh. M9t khi da nhin drrgc, be se s6m hi@u drrgc nhfrng gi chung ta n6i v&i be. M9t khi be da nhin drrgc, nhu cau v�n d9ng cua be se tang Jen dang k@. Ket qua la be se gang sfrc ctr d9ng nhfeu ban. Nhfrng Ctr d9ng nay vl:ra kich thich CO' quan xuc giac cua be, vl:ra giup be phat tri@n kha nang nhin. Nhfrng Ctr d9ng ngay cang tang cua be giup IOng ngfC be n& to ra, do d6 he ho hap cua be ding drrgc cai thien. viec th&tot ban cho phep be d@ dang phat ra am thanh va truyen de;tt cac y muon cua minh d@ ban. Nhrr v�y da bat dau m9t chu trinh nhfrng Sf kien tot d�p, m8i Sf kien thuc d�y Sf kien khac, m8i Sf kien khai ma drrerng di cho mQt kha nang m&i cua be. B9 nao cang drrgc hoe;tt d9ng nhieu thi n6 se cang nhanh l&n, va be se c6 drrgc nhfeu kha nang ban. Day chinh la each toi ITU d@ t�n dvng hoe;tt d9ng cua nao b9. Cac kich thich can drrgc te;to ra m9t each c6 mvc dich ch{r khong phai nher yeu to ng�u nhien. Nhfrng kich thich ng�u nhien se ch£ng bao gier du v&i cac be bi t6n thrrang nao bQ, thfC tenay ding dung v&i cac tre SO' sinh binh thrrerng. Cac nang lfC cua tre la san ph�m cua Sf kich thich va cac CO' h9i tre c6 drrgc, khong phai do tieng chuong dong ho bao thfrc dinh s£n hay bi@u do
- 37. gen c6 tnr&c. Thvc teeach th(rc bonao phat tri@n c6 y nghfa honnhfeu so v&i y nghi ve Sf l&n len ell.a bo nao. Nhfrng cai c6 thfC luon luon tot hon nhfrng chiec "banh ve". a tren, chung ta da biet drrqc each vling nao thi giac phat tri@n nher drrqc ho�t dong. Bo nao drrqc cau thanh tl:r sau vling nao, tat ca cac vling nao nay deu l&n Jen nher drrqc ho�t dong. Da den luc xem xet sau vling nao nay.
- 38. ? Ban MO d Qua trlnh Phit trien B an Mo ta Qua trinh Phat trign la mo hinh cac giai do�n phat trign ma m9t tre binh thtremg se trai qua kg tl:r khi chao dCri den Ilic sau tu6i. N6 phan anh tien trinh phat trign cua b9 nao. Ban mo ta drrqc phat trign Sau nhieu nam tim higu va nghien cfru Sf phat trign Cua tre. Chung toi nh�n thay c6 sau nang lfC tieu bigu cua con ngrrCri, lam cho con ngrrCri khac bi�t v&i cac sinh v�t khac. Sau nang lfC nay chi rieng con ngrrCri m&i c6, tat ca deu drrqc di'eu khign b&i VO nao trrr&c. Ba nang lfC trong so nay ve ban chat deu la cac d�ng v�n d9ng, pht) thUQC hoan toan vao ba nang }fC con l�i, VOn hinh thanh b�m sinh. Ba nang lfC v�n d9ng cua rieng con ngrrCri bao gom: 1. Di, ch�y v&i trr the dl:tng th�ng va brr&c di chuygn cheo. 2. N6i cac d�ng ngon ngfr ky hi�u phl:rc t�p, tuan theo cac quy tac thong nhat, ch�ng h�n nhrr tieng Anh, tieng Trung, tieng Tay Ban Nha, tieng Nh�t, tieng Y,... 3. Viet drrqc cac ky hi�u ngon ngfr nher Sf phoi hqp ng6n cai va ng6n tro. Ba nang lfC ho�t d9ng nay la tai san duy nhat chi c6 & loai ngrrCri, m8i nang lfC chiu Sf di'eu khign cua m9t vling VO nao trrr&c. Nhfrng nang lfC ho�t d9ng nay dfa tren ba nang lfC giac quan d9c dao: 1. Nhin theo each th(rc rieng dg doc drrqc ky hi�u ngon ngfr. 2. Nghe theo each thl:rc rieng dg higu drrqc kY hi�u ngon ngfr d6.
- 39. 3. Cam nh�n theo each rieng d@ nh�n di�n m{)t v�t th@ nha ch(;lm vao n6 ho�c khong, xac nh�n b�ng each nhin, nghe, ngm ho�c nem. Cac kY nang nay ding hoan toan chi c6 rieng & con ngITm, m6i kY nang do m{)t vling VO nao chi dC;lO. Sau khi nghien Clru qua trinh phat tri@n cua ca cac tre bi t6n thll'ong nao be) l�n cac tre binh thll'Crng, chung toi nh�n thay sau nang lgc nay phat tri@n qua bay giai do(;ln, bat dau ttr khi tre chao dfri va ket thuc khi tre dU'Q'C / ,,? • sau tum. Bay giai do(;ln nang lgc tITong {mg v&i bay thm ky phat tri@n cua be) nao. Chung di@n ra & cac phan nao khac nhau, tat ca deu da xuat hi�n ngay tl:r khi tre chao dm, chung dan phat tri@n va hoan thi�n theo thm gian. • Giai do(;ln I: TrIT&c cuong nao va tuy song • Giai do(;ln II : Cuong nao va phan dU'&i nao trIT&c • Giai do(;ln III : Nao gifra va phan dU'&i VO nao • Giai do(;ln IV: Vo nao ban dau • Giai do(;ln V: Vo nao m&i • Giai do(;ln VI: Vo nao nguyen thuy • Giai do(;ln VII: Vo nao phli'c tC;lp Chung toi nh�n thay & tre binh thITCrng, cac giai do(;ln nay di@n ra kha dong nhat ve m�t thm gian d@ thuc d�y cac chfrc nang. Bay giai do(;ln chinh yeu di@n ra nhfrng bien d6i l&n lao bao gom: • Luc m&i sinh • 2,5 thang • 7 thang • 12 thang • 18 thang
- 40. • 36 thang • 72 thang Neu sap xep cac yeu to nay l�i, ch-Ung ta c6 thg t�o ra mot bigu do chi r6 sau nang h.rc tr9ng yeu va doc ton cua con ngtrm cling bay giai do�n phat trign cua ch-Ung & cac tre binh thtremg (xem Hinh 7.1). Sau khi da xac dinh cac giai do�n quan tr9ng ma mot be SO' sinh phcii trai qua dg hoan thi�n qua trinh phat trign, Chung ta can chi ra dtrQ'C nang h_rc nao gifr vai tro quyet dinh doi v&i Sl,f phat trign Cua loai ngtrm. Vi�c nay doi hoi Sl,f quan sat kY ltr&ng hang tram d(ra tre khoe m�nh trong tat ca cac giai do�n phat trign. Cuoc nghien Clru nay da keo dai den nam mtrai nam va cho den nay v�n dang tiep tt;ic. Ban Mo ta nay t6m ltrQ'C qua trinh phat trign cua bo nao tl:r Ilic d(ra tre ra dm cho den khi nao hoan thi�n vao nam tre sau tu6i. Day la tai li�u m�ch l�c di@n ta r6 rang va khuc chiet dg bat c(r ong bo ba m� nao ding CO thg higu dtrQ'C noi dung, nhfrng phan nao quan tr9ng va d@ dang ap dvng. Thu thach d�t ra cho ch-Ung toi khi t�o ra Ban Mo ta Qua trinh Phat trign chinh la vi�c quyet dinh nen loQ.i b6 nhfrng yeu to nao ch(rkhong phcii g9p them yeu to nao vao day. C6 hang ngan Sl,f ki�n theo dung nghfa den di@n ra trong qua trinh phat trign cua tre trong sau nam dau dm. Gesell va cac cong Sl,f Cua Ong da mat hang nam tr(ri t�p hQ'P va phan lo�i cac Sl,f ki�n d6. Day Ia mot cong vi�c dang dtrQ'C ghi nh�n. Ve CO' ban, hQ da ghi chep l�i mQi ho�t dong ma d(ra tre thl,l'C hi�n trong nhfrng nam thang quan tr9ng tl:r Ilic m&i chao dm den nam be dtrQ'C nam � . tum. Nhirng chung toi muon biet m9t dieu mang y nghia quan tr9ng hO'n: Trang sohang ngan sv ki?n ma m9t dun tre trdi qua trong suot qua trinh l&n Zen tU: khi mm chao dCri den nam Zen sau, nhfmg sv ki?n nao dong vai tro chu chat? N6i ngan gQn hO'n, trong VO sohoQ.t d9ng cua dua tre, nhfmg hoQ.t d9ng nao la nguyen nhan va nhfrng hoQ.t d9ng nao la ket qua?
- 41. Nhfrng hoQ.t dong new se ngan can dua tre phat triin binh thu&ng neu Chung bj lo<;Li khoi CUQC song CUa tre? M6i giai do�n trong so bay giai do�n phat trign nay gifr vai tro chinh yeu doi v&i cac phan khac nhau cua b9 nao. M�c du tat ca cac phan cua b9 nao hi?n di?n ngaykhi tre chao dOi, chung Ian hrQt thvc hi?n cac chuc nang cua minh, tt'r giai do�n phat trign thap nhat luc m&i ra dOi den giai do�n phat trign cao nhat khi Ien sau tu6i & nhfrng tre phat trign binh thrremg. I v ., oft ., I ,._ I A,, B A N M O TA Q U A T R I N H P H AT TR I E N V6 N 0 72 thang PHLfC T".P v6 NAO 36 thang NGUY�N THUY v6 NAO M(11 1 8 thang VO NAO 1 2 thang BAN O u N O GI A VA PHAN DU'Ol 7 thang V6 NAO CJ ·0 " :I: ;� c :::s cc O• :::s :::s Ulr:;,1 :I: " z � z � ;;· D,I.. :r S!. �·c 3 •I»; :::s Ul :::s -· c. Ul Al -· O> " ·� :::s :::s :::s :::s Ul :r �· Q• z z z QI< z :JCllc z DI< IQ:J DI• ::J :J la ::s IQ IQ ·�·C.. la ·� ·�n ·� n � .. l"I < :J Ill :T c s )C IQC• ::s O• '1C" ::r l"I � :J :J" la IC ·0> :J iii� � � :J IQ !I l"I l"I IQ c..a .. QI '<
- 42. CU NG N 0 VA PH N OU'OI 2,5 thang NAO TRllOC TRU'OC cu6NG NAO vA rOv s6NG Luc m6'i sinh ) j 1 , ,, Hinh 7-1: De;mg SO' gian cua Ban Mo ta Qua trinh Phat tri�n Sau d6 chung ta can b6 sung: , , , , I" .,, °'" ::r 3 Al-o :s :s C.· 3 :s"2 1. M9t bigu do bigu thi b9 nao cua con ngrrCri v&i cac giai do�n phat • ,,? 'A tnen tuan tt;r. 2. Chfrc nang rieng cua m6i phan trong 42 o. 3. Danh dau mau sac khac nhau cho m6i thCri kY phat trign cua b9 nao. Nhrr v�y qua trinh phat trign cua tre c6 thg drrcyc theo sat qua cac giai do�n va cac CQt tren ban Mo ta. Nher d6, cac b�c cha m� c6 thg biet chac chan d9 tu6i chinh xac cua b9 nao COn minh va Xlrly van de nao bat thrrerng. Tren tht;rc te, Ban Mo ta cho chung ta biet sau giai do�n tu6i cua b9 nao: tu6i thi giac, tu6i thinh giac, tu6i xuc giac, tu6i v�n d9ng, tu6i ngon ngfr va tu6i dieu khign tay. NgrrCri m� se xac dinh xem con minh dang & thCri ky trrong frng CQt nao dg tim ra drrcyc nang lt;rc trrong frng cua con minh va biet drrcyc nang lt;rc nao & d9 tu6i cua be chrra d�t den. Sau d6, hay ke m9t drrerng th�ng ngay tren giai do�n cao nhat ma tre da d�t den & m6i CQt. Cac b�c cha m� thrrerng mong muon nhfrng giai do�n phat trign cao nhat se ngang bang & tat ca cac CQt, nhrmg day la trrrerng hcyp rat hiem g�p. Phan nang lt;rc giac quan trong ban Mo ta, theo dung yeu cau, drrcyc d�t & vi tri dfrng trrr&c cac nang lt;rc ho�t d9ng. Dfra tre phai d�t drrcyc nang lt;rc
- 43. giac quan trrr&c, sau d6 cac nang h,rc giac quan se lam nay sinh nang h.rc ho�t d(>ng. N6i ngan gQn, cac thong tin phai drrqc truyen den b9 nao trrr&c khi chung ta muon chung drrqc phan hoi. Vi ly do nay ma cac nang lgc ho�t d(>ng trong Ban Mo ta thrremg xuat hi�n sau cac nang ltyc giac quan. C6 th@ m9t 0 thap hon trong CQt nao d6 khong thgc Sf hoan hao. Nao b9 v�n c6 th@ d�t den giai do�n cao hon cho du tat ca cac giai do�n thap hon chrra hoan thi�n het. Tuy nhien, tre se khong d�t den mfrc hoan hao & dinh cua Ban Mo ta (Giai do�n VII) neu chrra hoan thi�n tat ca cac giai do�n thap hon. Cuoi cling, chung ta c6 drrqc ban phac thao von drrqc coi la Ban Mo ta Qua trinh Phat tri@n cua Vi�n (xem Hinh 7.2). Nhrr chung toi da de c�p, trong qua khfr c6 thuyet cho rang qua trinh phat tri@n cua nao da drrqc djnh trrr&c va khong th@ thay d6i do b9 gen quy dtnh dfa tren Itch trinh thCri gian tuyen tinh cfrng nhac. Chung toi da chfrng minh drrqc di'eu nay khong he dung. Tr�t tl' phat tri@n cua cac thCri kY (thi giac, thinh giac, xuc giac thu9c cac nang lfC giac quan tren Ban Mo ta va v�n d(>ng, ngon ngfr, kha nang di'eu khi@n tay thUQC cac nang }fC ho�t d(>ng) th@ hi�n chfrc nang Cua bQ nao khi thfC thi tuan tl' cac giai do�n phat tri@n. TrQ.t qr thiri gian c6 khd nang bien d6i linh d(Jng dz,ra tren hai nhdn to: L Nhjp d9, crremg d9 va trrremg d9 cua cac kich thich den nao do moi trrremg song cua tre gay ra. 2. Tinh tr�ng b9 nao cua tre. Ban Mo ta Qua trinh Phat tri@n chi ra chi tiet nhfrng giai do�n phat tri@n cua tre tir Ilic chao dCri den nam sau tu6i, khi Sf phat tri@n cua b9 nao da d�t den mfrc hoan thi�n. Khi t�o ra Ban Mo ta nay, chung toi khong sir dvng cac thu�t ngfrtam ly hQc, thu�t ngfr xa h9i phat tri@n hay thu�t ngfr y khoa. Nhfrng thu�t ngfr lien quan den m�t thCri gian dU'Q'C dung a day gan b6 v&i Sf phat tri@n Cua tre, cac Sf ki�n CO th@ di@n ra, tuy nhien chung khong anh hrrang nhieu den qua trinh phat tri@n cua tre.
- 44. VII VI v IV llV 1111 I Hinh 7.2: Ban Mo ta Qua trinh Phat tri@n cua Vi�n Phan nao chiem u'U the V6 nao phuc t�p V6 nao nguyen thuy V6 nao mai V6 nao ban dau Nao gieta va phan dvoi v6 nao Cu6ng nao va phan dvai nao trvac Trvoc cu6ng nao va tuy song Khung thai gian Nhanh Trung binh Thap Nhanh Trung binh Ch�m Nhanh Trung blnh Ch�m Nhanh Trung blnh Ch�m Nhanh Trung binh Ch�m Nhanh Trung blnh Ch�m Nhanh Trung binh Ch�m 36 thang 72 thc1ng 1 44 thang 18 thang 36 thang 72 thc1ng 9 thang 18 thang 36 thang 6 thang 12 thang 24 thang 3,5 thang 7 thang 1 4 thang 1 thang 2,5 thang s thang Tt11uc ra dai Mn 0,5 thang tuoi Tlt luc ra dai den 1 thang tuoi Tt1 1uc ra dai Mn 2 thang tuoi Nang h!c th! giac Nang h!c thinh giac £>9c va hieu toan b9 Hieu dlloc cac tu va cau dung ca� true Kha ncing hieu sou s6c Khd nang hieu sau s6c cua con ngviJi cua con ngvai Nh�n di�n duc;tc cac Hieu duc;tc 2000 tllva ky hi�u va ky ti! da cac cau don gian tllng dllc;tc xem qua Khd nang hieu nhiJvo Khd nang hieu nhiJvo nao nguyen thuy nao nguyen thuy Phan bi�t cac bieu tllc;tng Hleu duc;tc 1 o den 2s tLI th! giac don gian trong va c�p cau c6 ve giong nhau nhung thl;lc chat l�i khac bi�t Khd nang hieu nhiJvo Khd nang hieu nMvo nao sam nao sam Ket hc;tp m9t each gian Hieu duc;tc hai tu don c!uc;tc nhrtng v�t trong cau nhin duc;tc Khd nang hieu nhiJVO Khd nang hieu nhiJvo ncio ban dau naoban dau Nhan biet c!uoc chi tiet Nh�n biet duc;tc y nghia tu hinh the · cac am thanh Nhqn biet nghia Nhqn biet nghia Nh�n biet tong the Phan 1'.tng truoc nhrtng tieng d9ng to Khdini�m ban dau Khdi ni�m ban dau Phan Ung voi anh sang Phan 1'.tng voi tieng d9ng m�nh Phdn ung ban aau Phan U'ng ban aau Nang h!c cam xuc Nh�n di�n v�t the bAng xuc giac Khdncinghieu saus6ccua con ngtlCli Kha nang nh�n di�n cac d�c diem cua v�t the nha xuc giac Khancinghieu nhiJvonao nguyen thuy Nha xuc giac phan bi�t duc;tc cac v�t the c6 ve giong nhau nhung th1;1c chat l�i khac bi�t Kha nang hieu nhiJVOnao sam Tiep xuc va nh�n biet duc;tc ba chieu cua v�t the don gian Khd ncing hie·u nhiJ vo ncio ban dau Nh�n biet duc;tc s1;1 khac bi�t ve cam giac Nhqn biet nghia Nh�n biet nhrtng tiep xuc ban dau Khdi ni�m ban dau Phan 1'.tng co chan tay Phanungban aau Khong dm;rc sao chep Ban Mo ta Qua trinh Phat trign khi chtra nMn dtrqc Sf cho phep cua Glenn J. Doman @, 8801 Stenton Ave, Wyndmoor, PA 19038 Hoa Ky © Chinh stra qua cac nam 1964, 1971, 1977, 1980, 2003. Them vao d6, cac thu�t ngfr nay c6 y nghfa khac nhau doi v&i cac doi ttrQTig khac nhau. Vi the, no lam giam tinh hfru dl).ng CUa Cong Cl). dang tin c�y nay, c6 th@ giai thich do Sf khac bi�t trong Ban Mo ta cua cac chu th@ quan sat khac nhau ghi l�i nhfrng kha nang rieng bi�t cua nhfrng d{ra tre binh thrr0ng.
- 45. BAN MO TA QUA TRINH PHAT TRIEN TACGIA: GLENN J. DOMAN ' Vl�N NGHl�N CVU cAc Tl�M NANG CON NGVdl • 8801 STENSON AVENUE, WYNDMOOR, PENSYLVANIA 19038 Nang h,tc ngon ngu Nang h,tc c1ieu khien tay Sli d1;1ng chan thuan th1;1c nhO' Hoan thien cac titva cac cau Su d1;1ng tay viet nhO' ban cau ban cau nao vu'c;tt tr9i dung ca�true nao vu'c;tt tr9i Bieuhi�n sou selc Bieu hi�n sou selc f)j va ch�y vbi cac bu'ltc dan xen 2000 tit va cac cau ngan Bieuhi�n ban aau Bieu hi�n ban dau Bl.foe di, tay du'<?c t1,t do vbi kha 1 0 den 25 tit va c�p cau nang can bcng vita hf?C <lu'<?c Bieu hi�n stfm Bieu hi�n stfm Bl.foe di, phan Ian thm gian tay Hai tit phat am tl,t nhien, dang nganggiitthangbang co nghia Bieuhi�n aau tien Bieu hi�n aau tien Bo nha chong tay va dau goi, di chuyen bang each ciJ a9ng cheo T�o ra nhung tieng a9ng co nghia Bieu hi�n sou sac Thl,tc hi�n chli'c nang b ng hai tay vbi ky nang d�c bi�t Bieu hi�n ban dau Cac ho�t d9ng song song kich thich VO nao Bieu hi�n stfm £>ieu khien tay nha VO nao trai ng119c Bieuhi�n dau tien PMn U'ng c6y nghia Phdn U'ng c6 y nghia Phdn U'ng c6y nghia Tri/an sap, tll the <fay ve phia Khoc khi cam nhan moi Cfe Biet each tha tay tru'{tc nhc)' cheo chi dc;>a tlt CUQC Song . Phdn U'ng quan tr9ng Phan U'ng quan tr9ng Phan lfng quan tr9ng CiJ d9ng chiin tay nhu'ng khong lam CCI the di chuyen Phdn U'ng ngau nhien Khoc khi chao dO'i Phan U'ng ngau nhien Cam nam ngau nhien Phan U'ng ngau nhien Chung toi sang tc;io ra Ban Mo ta nay xuat phat tir nhu cau c6 drrqc Sf so sanh chinh xac khi nghien Clru tir cac tre t6n thrrong nao bQ cho den cac tre d�c biet thong minh. Cac tre von rat khac so v&i cac tieu chu�n phat trign, v�y nen can c6 thang do chong lc;ii cac tieu chu�n hay mfrc d9 trung binh. Mvc tieu chung toi d�t ra cho tirng chau la giup tre trai qua cac giai doc;tn phat trign nay theo dung tuan tf va thfC hien nhanh nhat CO thg trong khi t�n dvng toi da chfrc nang Cua tirng CO' quan Cua CO' thg. Chung toi sir dvng Ban Mo ta Qua trinh Phat trign nhrr m9t thang do tieu chu�n doi v&i Sf phat trign thong thrremg. Dfa vao d6, chung toi do
- 46. mfrc d9 tien b9 cua cac tre, sau d6 chung toi thiet ke chrrong trinh t�p luy�n t(:li gia dg d�y nhanh qua trinh phat trign. Bon mrroi hai mvc trong Ban Mo ta chinh la cac yeu to chu chot trong dm tre tl:r khi sinh ra den nam Ien sau tu6i. Toe d9 va chat lrrQ'llg c6 drrqc se anh hrr&ng m(:lnh me den tri tu�, thg chat va cac moi quan h� xa h9i cua tre trong SUOt CUQC dm. Vi�c hoan thi�n het thay bon mrroi hai chfrc nang quan tr9ng ben tren la San ph�m thuan khiet tl:r nhfing Ian tre CO CO' hQi thgc hi�n tl:rng chfrc nang rieng bi�t.
- 47. Dinh gii tre khi vUa chao ddi V i�c danh gia cac chl:rc nang CO' ban cua tre SO' sinh c6 y nghia VO cling quan tr9ng, cong vi�c nay khong he qua kh6 khan. Brr&c danh gia dau tien can drrqc tht.rc hi�n cang s&rn cang tot sau khi tre chao dCri. Ly trr&ng han ca, thao tac nay nen di�n ra trong vong hai mrrai trr gi(r sau sinh, neu khong drrqc nhrr thethi ngrrCri m� can tien hanh s&rn nhat c6 thg. Neu b�n nh�n thay cac CO' quan chl:rc nang hay phan l:rng cua be khong tot thi ciing dl:tng nen lay do lam di'eu lo SQ' hay hoang hon, can ban la b�n can can nhac h.ra ch9n hanh dong phu hqp. ThtfC ra, toan ho mvc dich cua vi�c danh gia la nham t�o ra mot chrrang trinh kich thich ho�t dong hi�u qua cho nao Cua be, bat chap mQi ket qua CUa qua trinh danh gia SO' bo nay. Doi v&i mot tre sa sinh, cac ong bo ba m� chi can danh gia Giai do�n I cua Ban Mo ta Qua trinh Phat trign. Tat ca cac chl:rc nang deu nam & khu vt,rc day ban Mo ta. Day la giai do�n di�n ra cac phan l:rng trong qua trinh phat trign. Doi v&i tre khoe m�nh, tat ca cac chl:rc nang cua giai do�n nay hi�n di�n ngay tl:r khi be m&i chao dCri. Luc m&i sinh, be da c6 cac phan l:rng doi v&i moi trrr?rng. C6 thg nh�n di�n va quan sat cac phan l:rng nay ngay sau khi sinh. Be chao dCri v&i nao ho c6 day du cac phan s�n sang ho�t dong, nhrmg chi c6 tuy song va khu VfC nao trrr&c tht.rc thi chl:rc nang cua chung ngay Ilic m&i sinh. Cong C1 can thiet: - Den pin NANG LVC THI GIAC: GIAI DOAN I . . Phan U-ng doi vO-i anh sang a giai do�n nay, ngrrCri m� chi can danh gia kha nang tre phan l:rng trrr&c anh sang. Kha nang phan l:rng doi v&i anh sang chinh la phan l:rng
- 48. cua dong tlr tnr&c anh sang. Neu anh sang khong nhi'eu, dong tli- gian n& cho phep nhi'eu anh sang tien qua. Neu c6 nhi'eu anh sang, dong tli- se co l(;li. Sf co l(;li cua dong tli- duqc g9i la kha nang phan (mg doi v&i anh sang. Day la lo(;li phan (mg VO cling quan tr9ng se di@n ra trong suot CUQC dOi. Tinh tr(;lng cua phan (mg nay mer ra m9t canh ell-a nho h�p nhrmg can thiet, qua d6 chung ta c6 th@ nhin thay cac v�t th@, er m9t ml:rc d9 nao d6, n6 cho biet nao chung ta c6 binh thuemg hay khong. Muon danh gia duqc kha nang phan (mg doi v&i anh sang Cr tre SO' sinh, dieu quan tr9ng la chung ta can biet thenao Ia m9t phan (mg binh thuemg d@ c6 chu�n so sanh. Thong thuemg, vi�c quan sat phan (mg nay er nguOi l&n d@ dang ban, cac ba m� c6 th@ h9c each nh�n ra cac phan (mg nay bang each quan sat phan (mg doi v&i anh sang Cr chong minh va nguqc l(;li cac Ong bo hQC hoi thong qua phan Ung doi VOO anh Sang Cr VQ' minh. BC;ln se can den m9t chiec den pin thong dvng va m9t can phong toi, cang toi cang tot. Hay cha khoang m9t phut ho�c Iau ban m9t chut d@ mat thich nghi v&i bong toi. Dong tli se gian den ml:rc toi da (xem Hinh 8.1). Sau d6 nh� nhang bit mat trai, gifr den pin each mat phai chirng 15 den 20 centimet, b�t den va nhanh Hinh 8-1: Dong tll- gian ra trong b6ng toi ch6ng chieu th£ng vao mat. BC;ln se nh�n ra dong tli- l�p tl:rc co l(;li khi anh sang Ian at mat b(;ln (xem Hinh 8.2). Phan (mg co l(;li di@n ra ngay tl:rc khac, dong tli- se co l(;li thanh di@m nho. Day la m9t phan (mg binh thuemg. Gier hay cher them mum giay. Sau d6 nh� nhang che mat phai roi l�p l(;li quytrinh nhu tren v&i mat trai. BC;ln ding se thay duqc phan (mg tuang tl,f. Neu phan (mg cua mat trai kem nhanh nh(;ly ban phan (mg Cr mat phai, c6 le nguyen nhan do b(;ln khong dieu chinh thOi gian can bang gifra Hinh 8-2: Dong tll- co le;ti tm&c anh sang
- 49. hai dQt kich thich mat trai va mat phai. Cho du b�n da che mat trai trong khi chieu anh sang vao mat phai, con mat bi che v�n c6 phan {mg dong thCri. Day chinh la ly do b�n can cher trrr&c khi thir dQt kich thich m&i. Gier b�n da t�o ra va quan sat phan {mg binh thrrerng doi v&i anh sang. D@ chac chan minh hi@u hoan toan, b�n c6 th@ thir l�i vai l'an, c6 th@ nher them nhfrng ngrrCri khac thir d@ biet chac b�n dang tim kiem dfeu gi. Neu cong vi�c nay di�n ra nh� nhang, c6 nghia b�n da di dung drrerng. Vi�c nay thfc Sf d� dang. Luc nay, b�n da s�n sang danh gia lo�i phan {mg quan tr9ng nay khi con b�n chao dCri. C6 le, b�n se s&m nh�n ra vi�c danh gia mQt tre SO' sinh kh6 khan nhfeu hO'll khi danh gia m9t ngrrCri l&n. Hay nh& rang, b�n dang tim phan {mg co dong tir l�p tfrc & ca hai mat. Neu c6 ket qua, b�n c6 th@ ghi tir Hinh 8-3: Phan ilng hoan Mo doi v&i anh "Hoan hao" vao o phan {mg doi v&i sang. anh sang tren Ban Mo ta va ve m9t drrerng th�ng nam ngang mau den tren dinh o nay (xem Hinh 8.3). M9t phan {mg drrgc coi la kem hoan hao hO'll khi m9t ho�c hai mat phan {mg ch�m ho�c phan {mg khong day du trrr&c anh sang. Phan {mg khong day du trrr&c anh sang la phan {mg khi dong ttr khong CO l�i toi da. Hinh 8-4. Phan (mgbinh thmmg doiv&i anh Neu mat ell.a tre ch�m ho�c phan {mg sang khong day du, b�n hay viet tir "Binh thrrerng" bang mfC den len o phan {mg doi v&i anh sang trong Ban Mo ta va ve drrerng th�ng nam ngang mau den tren dinh o nay (xem Hinh 8-4). M9t dfra tre bi mu thrrerng khong c6 chut phan {mg nao tren ca hai mat. v&i trrrerng hgp nay, ch-Ung ta ve drrerng mau den & day 0 phan {mg doi v&i anh sang (xem Hinh 8.5).
- 50. NANG LVC THiNH GIAC: GIAI DOAN I Phan trng doi vlYi tieng dQng llYn Phan frng tiep theo ma b�n can danh gia & tre la phan frng doi v&i tieng Hinh 8-5: Khong phan (mg doi v&i anh sang d(>ng l&n. Phan frng doi v&i tieng d(>ng l&n xay ra khi c6 Sf xuat hi�n cua tieng d(>ng l&n, d9t ng(>t, ch6i tai. Khi bat than c6 nhiing tieng d(>ng d�ng nay, chung ta se nhay dl,fllg Ien ho�c gi�t minh. Tat ca chung ta deu tling trcii qua hanh d(>ng nay. 0 tre SO' sinh, phan frng nay xuat hi�n do cam giac SQ' hai, boo vi CO' thg cua tre co l�i het sfrc d(>t ng(>t. Tuy nhien, m9t phan frng dich thl,fC doi v&i tieng d(>ng l&n khong phai la ho�t d(>ng c6 y thfrc b&i dung nhrr ten goi, d6 chi la mQt phan frng Cua CO' thg va Cr giai do�n thap. Phan frng doi v&i tieng d(>ng l&n khong chi rat binh thrremg, tdi@n ra & tre SO' sinh va ngrrOi l&n. Phan frng doi v&i tieng d(>ng xuat hi�n khi c6 tieng d(>ng l&n, ch6i tai. DQ ch6i cua tieng d(>ng c6 sfrc anh hrr&ng m�nh hO'Il d9 l&n, cho du ca hai nhan to nay deu gay anh hrr&ng den tre. Cong Cl} can thiet: - 2 khoi g6 day(Kich thrr&c 5cmx1ocm, dai 15-2ocm) B&i the, c6 le chung ta thrremg g�p phan frng doi v&i tieng d(>ng l&n khi c6 tieng s�p ell-a, tieng bat ma v& ho�c khi c6 ngrrOi d(>t ng(>t hang giong hO'Il la khi c6 m(>t am thanh to dan Ien, ch�ng h�n nhrrtieng coi cfru hoa. Sf xuat hi�n cua phan frng doi v&i tieng d(>ng l&n nham canh bao chung ta ve Sf xuat hi�n Cua mQt am thanh l&n dQt ngQt tl,f nhien gay cam giac de doa chung ta. M(>t Ian nfra, trrr&c tien ngrrOi m� se hoc each nh�n di�n lo�i phan frng nay tir chong minh. DO'Il gian nhat, chung ta SIT dlng hai khoi g6 day. Chon hai khuc g6 kich thrr&c 5cm x 1ocm, dai tir 15 den 20 centimet la hgp ly nhat. Go hai khuc g6 vao nhau se t�o ra tieng d(>ng l&n, du dg gay ra lo�i
- 51. phan {mg doi v&i tieng d(mg Cr tre SO' sinh. D@ quan sat lo(:li phan l:rng nay & ngrrCri 16n, phcii bat nger t(:lO tieng dong m(:lnh. Hanh dong nay cua b(:ln se khong drrqc tan thrr&ng, nhung b(:ln se drrqc chl:rng kien dung thfC chat phan l:rng doi v&i tieng dong ffi(:lnh. NgrrCri bo can trai qua khoanh khac bat chQ't nao d6, con ngrr(ri illy khong chi CO CO' hoi danh gia lo(:li phan l:rng nay ma con drrqc trcii nghi�m ro net. Salthu n . phdn Ong Hinh 8-6: Phan frng hoan Mo doi v&i tieng dong m�nh toan than tre nhrr der ra. Sal hu phan Ong Hinh 8-7: Phan frng binh thITang v&i tieng dong m�nh Den Ilic d6, b(:ln da thfc Sf s�n sang drra ra nh�n dinh ve Sf phan {mg cua tre doi v&i tieng dong m(:lnh. Gifr hai khoi g6, dam bao b(:ln each ch6 tre it nhat la hon mra met roi ch�p m(:lnh hai khoi g6 vao nhau. Thong thrrerng, b(:ln se thay tre l�p tfrc gi�t thot, da phan cac trrrerng hqp Neu b(:ln quan sat thay mot phan {mg ttrC th(ri Va toan Vyn, hay viet tlr "Hoan hao" vao o danh cho phan l:rng doi v&i tieng dong m(:lnh tren Ban Mo ta va ke mot drrerng mau den thuoc C(:lnh tren cua 0 nay (xem Hinh 8.6). Neu tre phan l:rng c6 phan ch�m ch(:lp, hay viet "Binh thrrerng" vao o danh cho phan l:rng doi v&i tieng dong m(:lnh tren Ban Mo ta va ke mot drrerng mau den Jen mep tren cua o nay (xem Hinh 8.7). Mot tre g�p van de ve thinh giac se boc lo vai dau hi�u cho thay tre nghe drrqc am thanh nhung khong c6 phan l:rng gi�t minh. Mot tre bi diec se khong nghe drrqc chut gi ca va khong Hinh 8-8: Khong phcln frng v&i tieng dong dap l(:li. Doi v&i tat ca cac tre nay, dong m(:lnh (xem Hinh 8.8). m�nh chung ta se ve mot drrerng th�ng mau den & day 0 phan l:rng doi v&i tieng
- 52. NANG LVC XOC GIAC: GIAI DOAN I. . Phan trng Babinski<1) Bay gia, chung ta can danh gia phdn {mg Babinski bang each quan sat doi chan be. Phan frng nay xuat hi�n & cac tre binh thtrang ngay tir luc m&i sinh cho den khoang chirng IDU'OO hai thang tu6i. Den luc d6, phan (mg nay Se dU'Q'C thay the bang phan frng ca ban chan, loc;ti phan frng Se theo chung ta suot phan dm con lc;ti. Hinh 8.9: Phan ttng Babinski Hinh 8.10: Phan (mg cua ban chan C6 th@ t<;io ra phan frng Babinski bang each vuot nh� phan m�t m6ng tay cai doc ria ngoai long ban chan tre, tir g6t cho den phan ng6n chan. Khi ta thgc hi�n xong d(>ng tac nay, ng6n chan cai ell.a be se nhong Ien, cac ng6n chan con lc;ti xoe thanh hinh qu<;it hIT&ng ra ngoai (xem Hinh 8.9). C6 th@ quan sat phan frng ell.a chan & ngITm l&n. Neu ngITm m� gai nh� long ban chan ngU'OO bo tir g6t den ng6n chan, cac ng6n chan ell.a bo se Cl,lp lc;ti thay vi m& r(>ng ra va hIT&ng Ien tren. Tat yeu bo se rut long ban chan khoi nguon kich thich (xem Hinh 8.10). Tuy nhien trong trITang hqp nay, bom� se khong th@ tv: thtr phan frng Babinski. Thay vao d6, ngITm m� nen danh gia phan frng nay bang each thtr v&i nhfeu tre trong d(> tu6i sa sinh den mITm hai thang tu6i. Mvc dich thrr phan frng Babinski la nham giup be sa sinh gom lv:c ban chan d@ c6 th@ trU'Crn. Khi ng6n chan cai nhong Ien va cac ng6n con lc;ti xoe ra ngoai, d(>ng tac nay giup be barn ch�t han, d@ dang di chuy@n Ien phia trU'&c han. Khi da c6 th@ trU'Crn va bo, be khong con can den loc;ti phan (mg
- 53. Hinh 8-11: Phan frng Babinski hoan hao nay nfra. Tren thtyc te, phan (mg nay khong c6 tac dvng gi doi v&i qua trinh t�p di. Khi bat dau di drrgc, be se mat phan (mg nay va can den phan (mg cua ban chan. 51/thu n phdn Ong Hinh 8-12: Phan frng Babinski binh tht.remg Neu b�n quan sat thay cac bigu hi�n cua phan (mg Babinski & ca hai chan be khi kigm tra, hay viet tir "Hoan hao" vao o danh cho phan (mg Babinski tren Ban Mo ta va ke m9t drr0ng mau den !en mep tren cua o nay (xem Hinh 8.11). Neu m9t chan c6 phan (mg binh thrr0ng con chan kia khong thi hay viet tir "Binh thrr0ng" vao o danh cho phan (mg Babinski tren Ban Mo ta va ke m9t drr0ng th�ng mau den len mep tren cua o nay (xem Hinh 8.12). Hinh 8-13: Khong c6 phan (mg Babinski GIAI DOAN I Tv do di chuy�n Thrr0ng thi (y cac tre VO tri VO giac se khong c6 phan (mg Babinski. Khi chung ta phat hi�n tre thu9c d�ng nay, chung ta se ke m9t drr0ng mau den len c�nh day cua o nay (xem Hinh 8.13). NANG LVC VAN DONG:. . . Luc m&i sinh, be c6 thg tf do Cl.fa qu�y ca hon chi. B�n d� dang quan sat drrgc hi�n trrgng nay. Se rat c6 ich neu ngrrCri m� quan sat cac tre drrgc vai ngay ho�c vai tuan tu6i trrr&c khi sinh be. B�n ciing quan sat drrgc nhfrng Ctr d9ng tf do cua ca hon chi khi be drrgc d�t nam ngrra. Day chinh la trrthegiup b�n danh gia drrgc kha nang
- 54. hOC!t d(mg va chfrc nang cac CO' quan Cua tre & giai do<!n I. Neu be c6 th@ thocii mai Ctr d9ng bon chi, b<!n hay viet tl:r "Hoan hao" vao o chi Ctr d9ng cua tay va chan trong Ban Mo ta Qua trinh Phat tri@n va ke m9t drrang th�ng mau den Jen mep tren cua 0 nay (xem Hinh 8.14). Neu be khong th@ Ctr d9ng tl:r m9t chi tra Jen, ho�c Ctr dQng cua IDQt chi CO phan kem coi ban cac chi con l<!i, hay viet "Binh thrrang" vao o chi ctr dQng cua tay va chan trong Ban Mo ta (xem Hinh 8.15). a tre bi li�t, m9t hay nhieu ban m9t 51/thu n1*t ph n (Ing Hinh 8-14: err dong hoan Mo S(lthu nh�phdn Ong Hinh 8-15: err dong binh thmmg chi cua be khong th@ ctr d9ng. Trong trrrang hqp nay, chung ta se ke drrang th�ng mau den Jen CC!nh day cua o tren Ban Mo ta (xem Hinh 8.16). Ngoai ra, ngay tl:r luc tre ra dCri (cang s&m cang tot), b<!n nen thtr d�t tre & tran, nam sap va quan sat cac Ctr dQng cua tre. M9t tre khoe IDC!nh c6 cac bi@u hi�n ro rang Se nhanh ch6ng Cfa qu�y cac chi, th�m chi ngay vai giay sau khi chao dCri. Sf! hu nhdnphdn l1ng Hinh 8-16: Khong err dong dU'qc Theo truyen thong cua m9t so nrr&c, ngay sau khi ra dCri, be drrqc d�t nam tren ngrr(ri ID�, t<!O di'eu ki�n cho be trU'On Jen tl:r hong ID�, tim bau vU m� d@ bu. Day la mQt tvc l� bet sl:rc thong thai. N6 chl:rng to rang tren thfC te, den ca IDQt tre SO' sinh ding CO th@ trU'On dU'Q'C neu dU'Q'C kjp thCri trao cho ca h9i. NANG LVC NG6N NGO': GIAI DOAN I. . Tieng khoc dau dO-i Chae chan tieng kh6c dau am cua tre SO' sinh chinh la hinh thl:rc danh
- 55. gia ton t�i Iau dCri. nhat d@ ki@m tra be c6 binh thrr0ng hay khong. Ngay khi vira 19t long m�, thrr0ng thi be se kh6c thet Ien oa oa. Neu vira sinh ra ho�c ch�ng bao Iau Hinh 8-17: Tieng kh6c dau dCri hoan Mo sau khi ra dCri. ma be cua b�n da kh6c rat to thi b�n hay viet tir "Hoan hao" vao 6 chi tieng kh6c dau dCri. tren Ban Mo ta va ke m9t drr0ng th�ng mau den Ien mep tren 6 nay (xem Hinh 8.17). SU nh n phdn Ong Hinh 8-18: Tieng kh6c dau dCri binh thITemg Neu be cua b�n kh6c nho va yeu, hay viet "Binh thrr0ng" vao 6 tieng kh6c dau dCri. va ke m9t drr0ng mau den Ien mep tren 6 nay (xem Hinh 8.18). M9t so tre bi t6n thrrong khong th@ kh6c ngay khi chao dCri. ho�c m9t luc Iau sau d6. Trong trrr0ng hqp nay, chung ta se ke m9t drr0ng th�ng mau den Ien Hinh 8-19: Khong kh6c khi ra dCri c�nh day cua 6 (xem Hinh 8.19). NANG LVC DIEU KHIEN TAY: GIAI DOAN I. . Phan trng cam nim C6 th@ d@ dang nh�n ra phdn {mg cam nam a tre binh thrr0ng ngay khi be vira chao dCri..
- 56. Hinh 8-20: Phan (mg cam nam Khi ta d�t thfr gi d6 vao tay tre, tre se tg dong nam lay t�i tj tri v�t drrqc d�t vao. Day chinh la phan frng cam nam. Phan frng nay cho phep dfra tre gifr drrqc v�t gi d6, neu can thiet, ngay tl:r luc m&i ra dCri. each don gian nhat dg danh gia lo�i phan frng nay & be con cua b�n la d�t tre nam ngrra, sau d6 d�t ng6n tro phai cua b�n vao nam tay trai cua tre va ng6n tro trai vao nam tay phai cua tre. Roi nh� Hinh 8-2i: Phan (mg cam nam hoan hao nhang keo tre ve phia b�n bang hai ng6n tay tro. Khi tre cam nh�n drrqc lgc keo tl:r hai ng6n tay tro cua b�n, b�n se nh�n thay nam tay cua tre nam ch�t l�i mot each r6 rang. Day chinh la phan frng cam nam (xem Hinh 8.20). 51/thun""1f phdn Ong Neu con b�n c6 phan frng nay & ca hai tay, hay viet tl:r "Hoan hao" vao o phan frng cam nam tren Ban Mo ta va ke drremg th�ng mau den Ien mep tren 0 nay (xem Hinh 8.21). Hinh 8-22: Phan (mg cam nam binh thmmg Neu mot ben tay tre phan frng khong nhanh nh�y bang tay con l�i ho�c khong c6 phan frng cam nam, hay viet tl:r "Binh thrremg" Ien o phan frng
- 57. cam nam tren Ban Mo ta va ke duemg th�ng mau den Ien mep o nay (xem Hinh 8.22). Hinh 8-23: Khong c6 phan (mg cam nam T6M LVOC M(>t so tre bi thuong t6n nao khong c6 duqc phan lrn.g cam nam nay khi chao dCri. Trong truemg hqp nay, chung ta se ke m9t duemg th�ng mau den Ien C(;lnh day Cua 0 phan frng cam nam (xem Hinh 8.23). Gier thi bC;ln da hoan thanh cong do(;ln danh gia dau tien doi v&i be. BC;ln da ke dU'Q'C Sau du(mg th�ng mau den Cr cac 0 thUQC sau CQt khac nhau CUa Ban Mo ta Qua trinh Phat tri@n va danh dau cac o nay lrn.g v&i cac bi@u hi�n tinh tr(;lng cua d(ra con vU:a chao dCri cua b(;ln. Cong do(;ln danh gia dau tien nay cung cap cho b(;ln duimg than kinh CO' ban cua be. BC;ln nh& danh dau cong do(;ln ban dau nay cua Ban Mo ta bang mau mfC den. Mau den luon dC;li di�n cho cong do(;ln m& dau. M(>t tre hoan toan khoe m(;lnh se c6 m(>t duemg th�ng den nam tren mep sau o mau vang cam trong Ban Mo ta va mang tr(;lng thai "Hoan hao" & ca sau 0 nay. Neu c6 o nao d6 c6 tr(;lng thai "Binh thuemg", b(;ln se l�p tfrc biet duqc giac quan nao can dU'Q'C tang kich thich ho�c khu VfC nao can dU'Q'C tC;lO nhfeu CO' h9i phat tri@n hoan toan. Chi don gian the thoi. Neu tren Ban Mo ta c6 0 nao d6 ma duemg ke den nam & C(;lnh day thi chung ta hi@u rang be g�p van de thfC Sf nghiem tr9ng. Biet cang s&m b(;ln se cang kip thCri thiet ke m(>t chuong trinh h8 trq nao b9 hi�u qua cho be. Vi�c nay bao dam cho tre c6 CO' h9i gianh l(;li cac chfrc nang bi khuyet thieu va c6 nhfrng tien tri@n tren Ban Mo ta trong thCri gian nhanh nhat. Khi da hQC duqc each Slr dl).ng Ban Mo ta Qua trinh Phat tri@n nay, b(;ln da hoan thanh bu&c quan tr9ng dau tien d@ danh gia be.
- 58. Gier b�n da dU'Q'C trang bi day du each Slr dmg Ban Mo ta nay d@ thiet keffiQt chU'OTig trinh hi�u qua thuc dfry Sf phat tri@n tri nao Cua be.