Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
SlideShare a Scribd company logo

Filipino Grade 10 Learner's Module

•
•
PRINTDESK by Dan
PRINTDESK by Dan

Filipino Grade 10 Learner's Module

1 of 87
DEPED COPY Filipino Modyul para sa Mag-aaral Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. ng kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. 10 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY Filipino – Ikasampung Baitang Modyul para sa Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telephone blg. (02) 439-2204 o mag- email sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD Inilimbag sa Pilipinas ng _________________________ Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address: 5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072 E-mail Address: imcsetd@yahoo.com Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral Mga Konsultant: Magdalena O. Jocson at Aura Berta A. Abiera Language Editor: Florentina S. Gorrospe, PhD Mga Manunulat: Vilma C. Ambat, Ma. Teresa B. Barcelo, Eric O. Cariño, Mary Jane R. Dasig, Willita A. Enrijo, Shiela C. Molina, Julieta U. Rivera, Roselyn C. Sayson, Mary Grace A. Tabora, at Roderic P. Urgelles Mga Taga-rebyu: Joselito C. Gutierrez, Angelita Kuizon, Girlie S. Macapagal, Marina G. Merida, Ma. Jesusa R. Unciano, at Evelyn Ramos Mga Tagapangasiwa: Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., Cristina S. Chioco, at Evangeline C. Calinisan Mga Tagaguhit: Ernesto F. Ramos Jr. at Jason O. Villena Naglayout: Camelka A. Sandoval All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 1 Modyul 1 MGA AKDANG PAMPANITIKAN NG MEDITERRANEAN All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 2 I. PANIMULA Ang Dagat ng Mediterranean ay matatagpuan sa pagitan ng Europe, hilaga ng Africa, at timog-kanlurang Asia. Sinasaklaw ng Mediterranean ang dalawampu’t dalawa na iba’t ibang bansa mula sa tatlong kontinente. Ang mga bansang ito ay Algeria, Egypt, Libya, Morocco, Tunisia na nasa kontinente ng Africa, sa kontinente naman ng Asia – Cyprus, Israel, Lebanon, Syria, at sa kontinente ng Europe – Albania, Bornia at Herzegovina, Croatia, France, Greece, Italy, Malta, Monaco, Montenegro, Slovenia, Spain, at Turkey. Ang Sinaunang Mediterranean ang nakatuklas ng sistema ng pagsulat na nagpabago at humubog sa kasaysayan ng mundo. Unti-unting umunlad ang pagsulat mula sa simbolong larawan, simpleng komunikasyon tungo sa likhang- sining at panitikan. Ang panitikan ng Sinaunang Mediterranean ay naging batayan ng iba’t ibang uri ng panitikan sa buong mundo. SapagtataposngModyul1,inaasahangmauunawaanatmapahahalagahan mo ang mga akdang pampanitikang nakaimpluwensiya sa buong daigdig tulad ng mitolohiya ng Rome, sanaysay ng Greece, parabulang mula sa Syria, nobela at maikling kuwento ng France, epiko ng Sumeria at tula ng Egypt. Malilinang mo rin ang iyong kasanayan sa gramatika at retorika. Masusi mong mapag- aaralan ang mga pandiwang ginagamit sa pagpapahayag ng aksiyon, karanasan, at pangyayari, ekspresiyon sa pagpapahayag sa konsepto ng pananaw, mga piling pang-ugnay sa pagsasalaysay, panghalip bilang panuring sa mga tauhan, mga hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari, pagpapahayag ng mga emosyon, paggamit ng mga pananda sa mabisang paglalahad. Pagkatapos mong mapag-aralan ang lahat ng mga ito, malalaman mo kung paano nakatutulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (panitikan at iba’t ibang uri ng teksto). Mapatutunayan mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang pampanitikan. Maihahambing mo ang mga banyagang panitikan sa ating sariling panitikan. Tiyak na ang lahat ng iyong pag-aaralan sa modyul na ito ay magpapaunlad sa iyong pagkatuto at pagkatao, at magpapalawak sa iyong pananaw bilang mamamayan ng Pilipinas at ng daigdig. Bilang pangwakas na gawain, magsusulat ka ng suring-basa upang maipahayag mo ang sariling pananaw, at pagpapakahulugan sa akdang pampanitikan. Ibabahagi mo ito sa isang simposyum na isasagawa ng buong klase. Magiging gabay mo ang sumusunod na pamantayan: I. Suring-basa: a.) mabisang panimula, b.) pagsusuring pangnilalaman, c.) pagsusuring pangkaisipan, at d.) buod; II. Pagbabahagi sa simposyum: a.) kahandaan, b.) paghahatid ng impormasyon, at c.) lalim ng pagsusuri. Sasagutin mo ang kasunod na paunang pagsusulit sa sagutang papel. Susukatin lamang sa pagsusulit kung ano na ang nalalaman mo tungkol sa mga paksang iyong pag-aaralan sa unang markahan. Isulat ang iyong mga sagot sa sagutang papel. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 3 II. PANIMULANG PAGTATAYA Piliin at isulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot. 1. Ito ay kuwento tungkol sa diyos at diyosa. a. dagli c. alamat b. epiko d. mitolohiya 2. Katutubong panitikan sa Pilipinas na nagsasalaysay ng kabayanihan at supernatural na mga pangyayari. a. mito c. alamat b. epiko d. mitolohiya 3. Tulang naglalarawan ng simpleng paraan ng pamumuhay sa bukid. a. pastoral c. soneto b. elehiya d. dalit 4. Mga kuwentong madalas na hango sa Bibliya at umaakay sa matuwid na landas ng buhay. a. dagli c. pabula b. nobela d. parabula 5. Akdang pampanitikan na naglalahad ng pananaw at opinyon tungkol sa tiyak na paksa? a. dula c. sanaysay b. tula d. maikling kuwento 6. Isang uri ng kuwento na ang higit na binibigyang-halaga o diin ay kilos o galaw, ang pagsasalita at pangungusap ng isang tauhan. a. kuwentong makabanghay c. kuwento ng tauhan b. kuwento ng katutubong kulay d. kuwento ng kababalaghan 7. Tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan ay buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa. a. mitolohiya c. alamat b. epiko d. korido 8. Ang pinakamatandang epiko sa mundo at kinikilala bilang kauna-unahang dakilang likha ng panitikan. a. Ibalon c. Gilgamesh b. Illiad at Odyssey d. Beowulf 9. Hayun! Dahil sa kalokohan mo’y babagsak ka. Ang pangungusap ay nagpapakita ng halimbawa ng relasyong ______________. a. layunin at resulta c. paraan at resulta b. paraan at layunin d. sanhi at bunga 10. Siya ang kinikilalang pinakamahusay makisama sa kanilang lugar._______, karapat-dapat lamang siya na mahalal bilang susunod na punong barangay. Ano ang angkop na pang-ugnay na dapat gamitin upang mabuo ang pangungusap? a. tiyak c. dahil sa b. tuloy d. kung gayon All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 4 Para sa bilang 11 at 12 Suriin ang gamit ng pandiwa sa sumusunod na pangungusap: 11. Sumibol ang panibugho sa puso ni Venus nang makita niya ang labis na paghanga ng tao sa kagandahan ni Psyche. a. aksiyon c. pangyayari b. karanasan d. proseso 12. Natuwa si Cupid nang ipagkaloob ni Jupiter ang ambrosia kay Psyche. a. aksiyon c. pangyayari b. karanasan d. proseso 13. “Hindi matatalo ng sinuman ang taong iyan.” Anong konstruksiyong gramatikal ang gamit sa pangungusap upang maipahayag ang emosyon? a. pariralang nominal c. negatibong ekspresiyon b. tanong retorikal d. ekspresiyong digri ng kasukdulan 14. Ang Pangulo ng Pamantasan ng San Antonio ay isang tunay na pilantropo. Maliban sa paaralan at palaruan, _____ rin ang nagpatayo ng ating simbahan. Kaya naman, ang parangal na Pilantropo ng Taon ay karapat-dapat lamang para sa kaniya. Anong mga paghalip panao ang maaaring isulat sa patlang? a. ito c. ikaw b. kami d. siya 15. Masyadong dinamdam ni Don Mariano ang ginawang pagtatanan ng anak kaya’t nagawa niya itong itakwil. Palibhasa’y ama, ______ napatawad niya rin ito. Anong panandang pandiskuro ang angkop sa patlang? a. sa wakas c. sa dakong huli’y b. pagkaraa’y d. pagdating ng panaho’y 16. Lubhang nalibang si Marko sa pakikipagsayaw kaya’t mag-iikaapat na ng madaling-araw nang silang mag-asawa’y umuwi. Tanging isang lumang dokar na lamang ang kanilang nasakyan. Ang dokar ay isang ________. a. maliit na bangka c. pampasaherong dyip b. lumang kotse d. kalesa 17. ______ nangyari iyon upang matauhan ang mga nagtutulog-tulugan. Alin ang tamang isulat na ekspresiyon na nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa? a. Sa kabilang dako c. Sa ganang akin b. Sa aking palagay d. Sa paniniwala 18. Ang tauhang si Frollo sa nobelang “Ang Kuba ng Notre Dame“ ay isang paring nag-alaga sa kubang si Quasimodo. Paano siya ipinakilala bilang kontrabida sa akda? a. stereotypical c. tauhang bilog b. hindi stereotypical d. tauhang lapad 19. Nakakadena ang mga binti at leeg kaya’t di sila makagalaw. Paano binigyang- kahulugan ang salitang kadena sa loob ng pangungusap? a. nagtataglay ng talinghaga c. maraming taglay na kahulugan b. taglay ang literal na kahulugan d. lahat ng nabanggit 20. Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon. Ang salitang may salungguhit ay nangangahulugang ________. a. amo c. Diyos b. bathala d. siga All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 5 21. “Ang pangit na ‘yan ay aking alipin.” Ano ang katangian ng tauhan? a. Malupit ang amo sa kaniyang alipin b. Mausisa ang amo ang sa kaniyang alipin c. Masaya ang amo sa pagkakaroon ng alipin d. Mapanglait ang amo sa kaniyang alipin dahil sa pangit na anyo. Para sa bilang 22 at 23 22. Aling pangungusap sa teksto ang gumamit ng hudyat sa pagkakasunod- sunod? a. pangungusap 1 c. pangungusap 3 b. pangungusap 2 d. pangungusap 4 23. Ano ang nabatid mo sa kalagayang panlipunan sa unang pangungusap? a. Nakatatanggap ng angkop na parusa ang mga nagkasala. b. Lantad at matindi ang parusang ipinapataw sa mga nagkasala. c. May prosesong pinagdaraanan upang maipagtanggol ang nagkasala. d. Katanggap-tanggap ang parusang natatanggap ng mga nagkasala. 24. Alin sa sumusunod ang hindi kaugnay sa pahayag ni Cupid na: “Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang tiwala.” a. Walang pag-ibig kung walang tiwala. b. Titibay ang pag-ibig kung may pagtitiwala. c. Hindi wagas ang pag-ibig na ipinagkakatiwala. d. Ang pag-ibig at tiwala ay hindi mapaghihiwalay. 25. Mabuti bang taglayin ng Diyos ang katangian ng tao? a. Oo, upang madaling magkaunawaan ang tao at Diyos. b. Oo, upang maunawaan ng Diyos ang kahinaan ng tao. c. Hindi, sapagkat banal ang Diyos at makasalanan ang tao. d. Hindi, dahil ang Diyos ay nasa langit samantalang ang tao ay nasa lupa. 26. Bakit masasabing higit na pinahahalagahan ng mga taga-Egypt ang buhay kaysa kamatayan? a. Naniniwala silang ang kamatayan ay karugtong lang ng buhay. b. Nagpapatayo sila ng mga piramide para sa mga namatay na paraon. c. Makikita sa mga sinauna nilang tula ang pagpapahalaga nila sa kagandahan ng buhay. d. Naniniwala silang ang kamatayan ay simula pa lamang nang walang hanggang kaligayahan. 1.) Nang sumunod na araw, si Quasimodo ay nilitis at pinarusahan sa tapat ng palasyo sa pamamagitan ng paglatigo sa kaniyang katawan. 2.) Matindi ang sakit ng bawat latay ng latigo na umuukit sa kaniyang katawan. 3.) Inisip niya ang dahilan ng kaniyang pagdurusa. 4.) Ang lahat ng iyon ay kagustuhan at ayon sa kautusan ni Frollo na kailanman ay hindi niya nagawang tutulan dahil sa utang na loob. 5.) Kasabay ng sakit na nadarama ng kaniyang katawan ay ang matinding kirot na nalalasap sa bawat panghahamak sa kaniya ng mga taong naroroon. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 6 27. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng tunay na pagmamahal batay sa mitong Psyche at Cupid? a. Ginawa ni Venus ang lahat para sa pagmamahal niya kay Cupid. b. Hinarap ni Psyche ang pagsubok ni Venus para sa pagmamahal niya kay Cupid. c. Nang nagkasala si Psyche kay Cupid binalak niyang magpakamatay sa labis na pagsisisi. d. Pinayuhan si Psyche ng kaniyang mga kapatid kung paano makaliligtas sa halimaw na asawa. Para sa bilang 28 “Kaibigan, pinarurusahan ako ng mga dakilang diyos at mamamatay akong kahiya-hiya. Hindi ako mamamatay tulad ng ibang namatay sa labanan; natatakot akong mamatay, ngunit maligaya ang taong namatay sa pakikipaglaban, kaysa sa katulad kong nakahihiya ang pagkamatay.” 28. Ano ang damdaming nangingibabaw sa binasang pahayag na ito? a. nagsisisi c. nalulungkot b. nahihiya d. natatakot 29. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyan niyang kalagayan kaya’t ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang lumang tahanan. Ang salitang may salungguhit ay nangangahulugang ______. a. kakinisan c. kagandahan b. kayamanan d. pinag-aralan Para sa bilang 30 Labis ang pagdurusa at paghihinagpis ni Mathilde dahil sa may paniniwala siyang isinilang siya sa daigdig upang magtamasa ng lubos na kaligayahan sa buhay na maidudulot ng salapi. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyan niyang kalagayan. Ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang lumang tahanan, ang nakaaawang anyo ng mga dingding, ang mga kortinang sa paningin niya ay napakapangit. 30. Kung ikaw si Mathilde, ano ang dapat mong gawin upang matupad ang iyong mga pangarap sa buhay? a. Hihiwalayan ko ang aking asawa at maghahanap ng lalaking maaaring makapagbigay sa akin ng masaganang buhay. b. Titiisin ko na lamang ang kahirapang ito at makokontento na sa kung ano ang kayang ibigay sa akin ng aking asawa. c. Maghahanap ako ng trabaho upang matulungan ang aking asawa na gumaan ang aming buhay. d. Ipamumukha ko sa aking asawa na hindi ako masaya sa uri ng buhay na kaya niyang ibigay upang lalo siyang magsumikap. 31. Anong panghalip ang angkop sa patlang ng pangungusap na kasunod?______ isa sa magaganda’t mapanghalinang babae na sa pagkakamali ng tadhana ay isinilang sa angkan ng mga tagasulat. a. Siya’y c. Ako’y b. Ika’y d. Kami’y All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 7 32. Malimit na sa pagmamasid ___ sa babaeng katulong na gumaganap ng ilang pangangailangan niya sa buhay ay nakadarama si Marissa ng panghihinayang at napuputos ng lumbay ang kaniyang puso. Anong panghalip ang angkop sa patlang ng pangungusap? a. niya c. nito b. nila d. sila 33. Aling pangyayari o bahagi sa nobela ang hindi angkop na ilapat ang teoryang humanismo? a. Ang kaniyang buhay ay umikot lang sa pagiging asawa at ina. b. Ang pagnanais ng pagbabago para sa kalayaan ng bansa c. Ang pagsisikap sa hanapbuhay upang makamtan ang kaginhawahan d. Ang pakikialam ng mamamayan sa katiwaliang naganap sa pamahalaan “May Isang Pangarap” ni Teodoro Gener May isang pangarap akong ninanais, Sana sa buhay ko’y mangyaring sumapit; Gagawin ang lahat nang ito’y makamit Ningning ng buhay kong siyang nilalangit Sa palad na ito huwag ipagkait. Panaho’y nagdaan at sa aking palad, Pangarap na ito na aking hinangad; Wari’y nalalapit dangkal na iyong agwat Nang dadamputin na umisod napadpad Lumayo sa kamay, nawaglit ... umalpas. 34. Ano ang positibong katangian ang ipinahihiwatig sa tula? a. Hindi pagsuko sa mga pagsubok. b. Pagiging determinado sa pag-abot ng pangarap. c. Paggawa ng ano man makamit lamang ang hangarin sa buhay. d. Lahat ng nabanggit. 35. Ano ang mensaheng ipinahihiwatig ng tula? a. Mapagbiro ang tadhana. b. Kung hindi ukol ay hindi bubukol. c. Ang sumusuko sa buhay ay laging talo. d. Kung may nais marating, magsumikap sa buhay. 36-50. Sumulat ng isang suring basa batay sa isang mitolohiyang nabasa mo. Gamitin ang kasunod na pormat. I. Panimula II. Pagsusuring Pangnilalaman A. Paksa/ Tema B. Simbolismong ginamit sa akda C. Uri ng akda D. Kulturang masasalamin sa akda III. Pagsusuring Pangkaisipan A. Pahiwatig at mga kahulugan nito B. Katotohanan at implikasyon sa buhay C. Kasiningan sa pagpapahayag ng kaisipan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 8 III. YUGTO NG PAGKATUTO TUKLASIN Naririto ang mga aralin na gagabay sa iyo upang lubos mong maunawaan, mapahalagahan, at masuri ang panitikang Mediterranean. Gayundin upang masuri mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang pampanitikan. Malalaman mo rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (pani- tikan at iba’t ibang uri ng teksto). Mahalagang malaman natin ang taglay mong kaalaman sa mga paksang iyong pag-aaralan. Magiging batayan ito ng iyong guro kung paano ka tutulungan o paanong higit na pagyayamanin ang iyong kaalaman. Subukin mong isagawa ang kasunod na gawain. GAWAIN 1: Pagtapat-tapatin Bilang pagpapahalaga sa ilang akda mula sa iba’t ibang bansa, naririto ang isang gawain na susubok sa iyong kaalaman. Gaano na ang alam mo sa kilalang akda ng ibang bansa. Piliin sa Kolum B kung anong uri ng panitikan ang mga pamagat ng akdang nasa Kolum A. Isulat sa sagutang papel. Kolum A Kolum B ____ 1. Cupid at Psyche A. epiko ____ 2. Gilgamesh B. mitolohiya ____ 3. Ang Kuwintas C. tula ____ 4. Alegorya ng Yungib D. nobela ____ 5. Ang Kuba ng Notre Dame E. maikling kuwento ____ 6. Ang Tusong Katiwala F. parabula ____ 7. Ang Tinig ng Ligaw na Gansa G. pabula H. sanaysay Gawain 2: Salamin ng Impluwensiya Suriin mo ang lawak ng impluwensiya ng panitikang mula sa Mediterranean sa kaugalian, pamumuhay, kultura, at paniniwala ng mga Pilipino. Panitikang Mediterranean Pamumuhay Kultura Kaugalian Paniniwala All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 9 LINANGIN Naririto ang mga aralin na gagabay sa iyo upang lubos mong maunawaan, mapahalagahan, at masuri ang panitikang Mediterranean. Gayundin upang maunawaan mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang pampanitikan. Malalaman mo rin kung paano nakatututulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (panitikan at iba’t ibang uri ng teksto). Madalas marinig ang matalinghagang pahayag na “Kung ikaw ay nasa Rome, gawin mo kung ano ang ginagawa ng mga taga-Rome.” Sumasalamin lamang ito sa kultura ng mga taga-Rome kung saan pinakikinabangan at pinagyayaman ang mga kaisipan, kabihasnan, sining, at panitikang hinalaw nila mula sa mga lugar na kanilang sinakop. Isang patunay nito ay ang kanilang mitolohiya ng taga- Rome. Bagaman ang mga ito ay halaw lamang mula sa mga Greek, binigyan ito ng bagong mukha at lalong pinagyaman ng mga taga-Rome. Sa kasalukuyan, ang mga mitolohiyang ito ang pinagbatayan ng mga kaisipan sa iba’t ibang larangan tulad ng medisina, pilosopiya, astrolohiya, sining, at panitikan sa buong daigdig. Ang Aralin 1.1 ay tungkol sa klasikong mitolohiya mula sa Rome, Italy. Itatampok ang “Cupid at Psyche” na isa sa mga pinagmulan na mito mula sa Rome. Makikilala mo ang iba’t ibang diyos at diyosa na pinaghugutan ng inspirasyon ng iba’t ibang manunulat ng panitikan sa buong daigdig. Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagsasalaysay ng mito at maibahagi sa klase batay sa sumusunod na pamantayan: a.) wastong pagbigkas, b.) hikayat sa madla, at c.) tinig. Aalamin mo rin kung paano mabisang magagamit ang pandiwa sa pagpapahayag at pasasalaysay ng mga, karanasan, at pangyayari buhat sa binasang mito o iba pang kauri nito. Pag-aaralan mo rin kung paano nakatutulong ang mitolohiya mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino. Aralin1.1 Panimula A. Panitikan: Cupid at Psyche (Mito mula sa Rome, Italy) Isinalaysay ni Apuleius Isinalin sa Ingles ni Edith Hamilton Isinalin sa Filipino ni Vilma C. Ambat B. Gramatika at Retorika: Angkop na Gamit ng Pandiwa Bilang Aksiyon, Karanasan, at Pangyayari C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 10 Tuklasin Sa kasunod na mga gawain, tuklasin kung may alam ka na tungkol sa pandiwa at mitolohiya. Alamin kung nauunawaan mo kung paano nakatutulong ang mitolohiya mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino at paano nakatutulong ang pandiwa sa pagpapahayag ng mga karanasan, at pangyayari? GAWAIN 1: Pagtapat-tapatin Basahin sa Kolum B ang bawat pahayag na naglalarawan ng katangian ng mga diyos na nakatala sa Kolum A. Isulat ang titik ng angkop na sagot sa patlang sa tapat ng Kolum A. Isulat ang sagot sa sagutang papel. Kolum A Kolum B _____ 1. Venus A. Diyosa ng kagandahan at kalapati ang sagisag niya _____ 2. Cupid B. Diyos ng propesiya, araw, at musika _____ 3. Mercury C. Kapatid ni Jupiter at panginoon ng kaharian sa ilalim ng lupa _____ 4. Pluto D. Hari ng mga diyos at kalawakan _____ 5. Jupiter E. Diyos ng pagmamahal, sinasabing anak ni Venus F. Mensahero ng mga diyos kilala rin sa tawag na Hermes ng mga Greek GAWAIN 2: Alam-Nais-Natutuhan Gayahin ang pormat ng talahanayan sa sagutang papel at isulat dito ang hinihiling na sagot sa sumusunod: Alam: Ano ang iyong nalalaman tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? Nais Malaman: Ano ang gusto mong malaman tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? Natutuhan: Batay sa talakayan, ano ang natutuhan mo tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? (Sasagutin ito pagkatapos talakayin ang tungkol sa mitolohiya). A. Alam B. Nais Malaman C. Natutuhan a. Mitolohiya _____________ b. Pandiwa _____________ a. Mitolohiya _____________ b. Pandiwa _____________ a. Mitolohiya _____________ b. Pandiwa _____________ Yugto ng Pagkatuto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 11 Marahil ay nasiyahan ka sa iyong natuklasang mga bagong kaalaman. Magiging kapana-panabik pa ang mga susunod mong gawain. Babasahin at uunawain ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Mitolohiyang mula sa Rome upang iyong matuklasan kung paano nakatutulong ang mitolohiya mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino? Alam mo ba na... ang salitang mitolohiya ay nangangahulugang agham o pag-aaral ng mga mito/ myth at alamat? Tumutukoy rin ito sa kalipunan ng mga mito mula sa isang pangkat ng tao sa isang lugar na naglalahad ng kasaysayan ng mga diyos-diyusan noong unang panahon na sinasamba, dinarakila at pinipintakasi ng mga sinaunang tao. Ang salitang mito/myth ay galing sa salitang Latin na mythos at mula sa Greek na muthos, na ang kahulugan ay kuwento. Ang muthos ay halaw pa sa mu, na ang ibig sabihin ay paglikha ng tunog sa bibig. Sa Klasikal na Mitolohiya ang mito/myth ay representasyon ng marubdob na pangarap at takot ng mga sinaunang tao. Nakatutulong ito upang maunawaan ng mga sinaunang tao ang misteryo ng pagkakalikha ng mundo, ng tao, ng mga katangian ng iba pang mga nilalang. Ipinaliliwanag rin dito ang nakatatakot na puwersa ng kalikasan sa daigdig – tulad ng pagpapalit ng panahon, kidlat, baha, kamatayan, at apoy. Ito ay naglalahad ng ibang daigdig tulad ng langit at ilalim ng lupa. Hindi man ito kapani-paniwalang kuwento ng mga diyos, diyosa, at mga bayani, tinuturing itong sagrado at pinaniniwalaang totoong naganap. Karaniwang may kaugnayan ito sa teolohiya at ritwal. Sa Pilipinas naman, ang mito ay kinabibilangan ng mga kuwentong-bayang naglalahad ng tungkol sa mga anito, diyos at diyosa, mga kakaibang nilalang, at sa mga pagkagunaw ng daigdig noon. Maaaring matagpuan ang mga mitong ito sa mga kuwentong – bayan at epiko ng mga pangkat-etniko sa kasalukuyan. Mayaman sa ganitong uri ng panitikan ang mga naninirahan sa bulubundukin ng Luzon, Visayas, at Mindanao. May kuwento tungkol sa pagkagunaw ng daigdig ang mga Ifugao. Inilarawan sa kanilang epikong “ Alim” kung paano nagunaw ang daigdig. Ayon dito, nagkaroon ng malaking pagbaha sa mundo at ang tanging nakaligtas ay ang magkapatid na sina Bugan (babae), at Wigan (lalaki). Sa kanila nagmula ang bagong henerasyon ng mga tao sa mundo. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 12 Upang lubos na maunawaan ang kuwentong Cupid at Psyche mabuting makilala mo ang labindalawang pinakadakilang diyos at diyosa ng Mitolohiya ng Rome at Greece na kilala rin sa tawag na The 12 Great Olympian Gods. Maaari itong panoorin sa youtube. Sa sumusunod na links: http://www.youtube.com/ watch?v=iMzNPEHNxcc&list=PL42F4E0F50A1D70AA&index=1http://www.youtube. com/watch?v=WP_NeirFIkM&list=PL42F4E0F50A1D70AA&index=2 o basahin “Ang mga Diyos at Diyosa ng Olympus.” Gamit ng Mitolohiya 1. Ipaliwanag ang pagkakalikha ng daigdig 2. Ipaliwanag ang puwersa ng kalikasan 3. Maikuwento ang mga sinaunang gawaing panrelihiyon 4. Magturo ng mabuting aral 5. Maipaliwanag ang kasaysayan 6. Maipahayag ang marubdob na pangarap, matinding takot, at pag-asa ng sangkatauhan Ang Mitolohiya ng Taga-Rome Ang mitolohiya ng mga taga-Rome ay kadalasang tungkol sa politika, ritwal, at moralidad na ayon sa batas ng kanilang mga diyos at diyosa mula sa Sinaunang Taga-Rome hanggang ang katutubong relihiyon ay mapalitan na ng Kristiyanismo. Kabayanihan ang isang mahalagang tema sa mga kuwentong ito. Itinuring ng mga Sinaunang Taga-Rome na nangyari sa kanilang kasaysayan ang nilalaman ng mga mito kahit ang mga ito ay mahimala at may elementong supernatural. Ang kanilang mitolohiya ay hinalaw mula sa Greece na kanilang sinakop. Labis nilang nagustuhan ang mitolohiya ng bansang ito, kaya inaangkin nilang parang kanila at pinagyaman nang husto. Binigyan nila ng bagong pangalan ang karamihan sa mga diyos at diyosa. Ang ilan ay binihisan nila ng ibang katangian. Lumikha sila ng bagong mga diyos at diyosa ayon sa kanilang paniniwala at kultura. Sinikap nilang ipasok ang kanilang pagkakakilanlan sa mga mitolohiyang kanilang nilikha. Isinulat ni Virgil ang “Aenid,” ang pambansang epiko ng Rome at nag- iisang pinakadakilang likha ng Panitikang Latin. Isinalaysay ni Virgil ang pinagmulan ng lahi ng mga taga-Rome at kasaysayan nila bilang isang imperyo. Ito ang naging katapat ng “Iliad at Odyssey” ng Greece na tinaguriang “Dalawang Pinakadakilang Epiko sa Mundo” na isinalaysay ni Homer. Si Ovid na isang makatang taga-Rome ay sumulat rin ayon sa taludturang ginamit ni Homer at Virgil sa kaniyang “Metamorphoses.” Subalit hindi ito tungkol sa kasaysayan ng Roman Empire o ng mga bayani, kundi sa mga diyos at diyosa, at mga mortal na may katangian ng mga diyos at karaniwang mga mortal. Lumikha siya ng magkakarugtong na kuwento na may temang mahiwagang pagpapalit-anyo. Sa mga akdang ito ng mga taga-Rome humuhugot ng inspirasyon ang mga manunulat at mga alagad ng sining sa buong daigdig mula noon hanggang ngayon. mula sa Literature – World Masterpieces, (Prentice Hall,1991) at Panitikan sa Pilipino 2 ( Pandalubhasaan), (GONZALES,1982) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 13 Greek Roman Katangian at Kapangyarihang Taglay 1. Zeus Jupiter - hari ng mga diyos; diyos ng kalawakan at panahon - tagapagparusa sa mga sinungaling at hindi marunong tumupad sa pangako - asawa niya si Juno - sandata niya ang kulog at kidlat 2. Hera Juno - reyna ng mga diyos - tagapangalaga ng pagsasama ng mag-asawa, - asawa ni Jupiter 3. Posiedon Neptune - kapatid ni Jupiter - hari ng karagatan, lindol - kabayo ang kaniyang simbolo 4. Hades Pluto - kapatid ni Jupiter - panginoon ng impiyerno 5. Ares Mars - diyos ng digmaan - buwitre ang ibong maiuugnay sa kaniya 6. Apollo Apollo - diyos ng propesiya, liwanag, araw, musika, panulaan - diyos din siya ng salot at paggaling - dolphin at uwak ang kaniyang simbolo 7. Athena Minerva - diyosa ng karunungan, digmaan, at katusuhan - kuwago ang ibong maiuugnay sa kaniya 8. Artemis Diana - diyosa ng pangangaso, ligaw na hayop, at ng buwan 9. Hephaestus Vulcan - diyos ng apoy, bantay ng mga diyos 10. Hermes Mercury - mensahero ng mga diyos, paglalakbay, pangangalakal, siyensiya, pagnanakaw, at panlilinlang 11. Aphrodite Venus - diyosa ng kagandahan, pag-ibig, - kalapati ang ibong maiuugnay sa kaniya 12. Hestia Vesta - kapatid na babae ni Jupiter - diyosa ng apoy mula sa pugon Ang mga nabanggit mula sa aklat na Mitolohiya ni Hamilton ay mahahalagang tauhan sa Olympus na laging nababanggit sa panulat lalo na noong Panahong Klasiko. Ang impluwensiya ng panahong ito’y nasasalamin sa ating panitikan noong Panahon ng Panitikang Katutubo kung saan ang unang uri ng panitikan ng Pilipinas ay pasalin-dila tulad ng alamat, mito, kuwentong-bayan, epiko, at mga karunungang- bayan. (mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Panganiban, Panganiban,1998) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 14 GAWAIN 3: Magmina ng Kaalaman Magsaliksik at alamin ang katangian ng mga diyos at diyosa sa mitolohiyang pinagbatayan ng pangalan ng planeta, mga araw ng linggo, produkto o kompanya at terminolohiya sa medisina. Alamin ang katangian o kaugnayan ng diyos at diyosa sa mga ipinangalan sa kanila. Kopyahin ang halimbawang talahanayan o lumikha ng sariling grapikong presentasyon. Pangkat 1: Planeta Pangkat 3: Produkto o Kompanya Pangkat 2: Araw Pangkat 4: Medisina Halimbawa: Planeta Katangian Pinagbatayang diyos at diyosa Katangian Jupiter pinakamalaking planeta Jupiter pinakamalakas at hari ng mga diyos at diyosa Produkto Dove s a b o n pampaganda Venus diyosa ng kagandahan, kalapati ang ibong maiuugnay sa kaniya Linangin Narito ang isa sa mga mitolohiya ng Rome. Isinalaysay ito niApuleius, isang manunulat na Latino. Ito ay bahagi lamang ng nobelang Metamorphoses na kilala rin sa tawag na The Golden Ass (donkey). Basahin at unawain mo ito upang matuklasan mo kung paano nakatutulong ang mitolohiya sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino. Cupid at Psyche Isinalin sa Ingles ni Edith Hamilton Isinalin sa Filipino ni Vilma C. Ambat Noong unang panahon, may hari na may tatlong magagandang anak na babae. Ang pinakamaganda sa tatlo ang bunsong si Psyche. Labis siyang hinahangaan at sinasamba ng kalalakihan. Sinasabi nilang kahit si Venus, ang diyosa ng kagandahan, ay hindi makapapantay sa ganda nito. Nalimot na rin ng kalalakihan na magbigay ng alay at magpuri sa diyosa. Gayundin, ang kaniyang templo ay wala nang mga alay, naging marumi, at unti-unti nang nasisira. Lahat ng papuri’t karangalang dapat sa kaniya ay napunta na lahat sa isang mortal. Nagalit si Venus at inutusan niya si Cupid, ang kaniyang anak upang paibigin si Psyche sa isang nakatatakot na nilalang. Hindi na niya naisip ang maaaring maidulot ng kagandahan ng dalaga sa kaniyang anak. Agad tumalima si Cupid at hinanap ang nasabing babae. Umibig siya kay Psyche nang nasilayan niya ang kagandahan ng dalaga. Tila ba napana niya ang kaniyang sariling puso. Nang makauwi si Cupid, inilihim niya sa kaniyang ina ang nangyari. Labis namang nagtitiwala si Venus at hindi na rin nito inusisa ang anak. Nanabik ang diyosa ng kagandahan sa kahihinatnan ng buhay ni Psyche. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 15 Gayunman, hindi naganap ang inaasahan ni Venus. Hindi umibig si Psyche sa isang nakatatakot na nilalang o kahit kanino. Ang isa pang nakapagtataka ay walang umiibig sa kaniya. Kontento nang pagmasdan at sambahin siya ng mga lalaki subalit hindi ang ibigin siya. Ang kaniyang dalawang kapatid na malayo ang hitsura sa taglay niyang kagandahan ay nakapag-asawa na ng hari at namumuhay nang masaya sa kani-kaniyang palasyo. Naging malungkot si Psyche sa kaniyang pag-iisa. Tila walang nais magmahal sa kaniya. Nabahala ang magulang ni Psyche. Naglakbay ang haring ama ni Psyche upang humingi ng tulong kay Apollo. Hiniling niyang payuhan siya ni Apollo kung paano makahahanap ng mabuting lalaking iibig sa kaniyang anak. Lingid sa kaalaman ng hari naunang humingi ng tulong si Cupid kay Apollo. Sinabi niya ang kaniyang sitwasyon at nagmakaawang tulungan siya. Kaya sinabi ni Apollo sa hari na makapangangasawa si Psyche ng isang nakakatakot na nilalang. Pinayuhan niya ang hari na bihisan ng pamburol si Psyche, dalhin siya sa tuktok ng bundok at iwan nang mag-isa. Doon ay susunduin siya ng kaniyang mapapangasawa na isang halimaw, isang ahas na may pakpak. Labis na kalumbayan ang baon ng hari sa kaniyang pagbabalik sa palasyo subalit agad pa rin siyang tumalima sa payo ni Apollo. Ipinag-utos niyang bihisan si Psyche ng pinakamaganda niyang damit. Pagkatapos mabihisan si Psyche, ipinabuhat ng hari ang anak na parang ihahatid sa kaniyang libingan papunta sa tuktok ng bundok. Habang naglalakbay sila, nagluluksa ang lahat sa maaaring mangyari kay Psyche. Sa kabila naman ng mabigat na sitwasyon, buong tapang na hinarap ng dalaga ang kaniyang kapalaran. “Dapat noon pa ay iniyakan na ninyo ako. Ang taglay kong kagandahan ang sanhi ng panibugho ng langit,” sumbat niya sa kaniyang ama. Pagkatapos nito ay pinaalis na ni Psyche ang kaniyang mga kasama at sinabing masaya niyang haharapin ang kaniyang katapusan. Naghintay si Psyche habang unti-unting nilalamon ng dilim ang buong bundok. Takotnatakotsiyasapagkathindiniyaalamkunganoangnaghihintaysakaniya.Patuloy siyang tumatangis at nanginginig sa takot hanggang sa dumating ang malambing na ihip ng hangin ni Zephyr. Inilipad siya nito at inilapag sa isang damuhang parang na kasinlambot ng kama at pinahalimuyak ng mababangong bulaklak. Napakapayapa ng lugar na tila nawala ang lahat ng kaniyang kalungkutan. Nakatulog siya sa kapayapaan ng gabi. Nang magising si Psyche sa tabi ng ilog, natanaw niya sa pampang nito ang isang mansiyon na parang ipinatayo para sa mga diyos. Nagmasid-masid siya at labis ang kaniyang pagkamangha sa kagandahan nito. Yari sa pilak at ginto ang mga haligi, at ang sahig ay napalamutian ng mga hiyas. Nag-aalinlangan niyang buksan ang pinto subalit may tinig na nangusap sa kaniya. “Pumasok ka, para sa iyo ang mansiyong ito. Maligo ka, magbihis, at ihahanda namin ang piging para sa iyo. Kami ang iyong mga alipin,” wika ng mga tinig. Nalibang si Psyche sa mansiyon, kumain siya ng masasarap na pagkain. Buong araw siyang inaliw ng mga musika ng lira at ng mga awitin ng koro na hindi niya nakikita. Maliban sa mga tinig na kaniyang mga kasama, nag-iisa siya sa mansiyon. Subalit sa hindi maipaliwanag na dahilan, batid niyang sa pagsapit ng gabi ay darating ang kaniyang mapapangasawa. Lumipas ang maghapon nang hindi niya All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 16 namamalayan. Pagsapit ng gabi nangyari nga ang inaasahan niya. Naramdaman niya ang pagdating ng lalaki. Tulad ng mga tinig hindi niya ito nakikita. Bumulong ang lalaki sa kaniyang tainga. Nang marinig niya ang tinig ng lalaki, nawala ang lahat ng takot na kaniyang nararamdaman. Sa kaniyang paniniwala, hindi halimaw ang lalaki kundi isang mangingibig at asawang matagal na niyang hinihintay. Isang gabi ay kinausap siya nang masinsinan ng lalaki. Binalaan siyang may panganib na darating sa pamamagitan ng dalawa niyang kapatid. “Darating ang iyong mga kapatid upang magluksa sa lugar kung saan ka nila iniwan,” wika ng asawa. “Subalit huwag na huwag kang magpapakita sa kanila sapagkat magbubunga ito ng matinding kalungkutan sa akin at kasiraan sa iyo,” habilin ng lalaki. Nangako naman si Psyche na tatalima sa kagustuhan ng asawa. Kinabukasan, narinig ni Psyche ang panangis ng kaniyang mga kapatid. Labis na naantig ang kaniyang damdamin sa kanilang pagluluksa. Nais niyang ibsan ang kanilang kalungkutan at patahanin sila sa pag-iyak. Hanggang sa maging siya ay umiiyak na rin. Kinagabihan ay inabutan pa siya ng kaniyang asawa na umiiyak. Sinabi ng lalaki na maaari na niyang makita ang kaniyang mga kapatid subalit mahigpit pa rin ang kaniyang babala. “Sige gawin mo ang iyong nais subalit parang hinahanap mo ang sarili mong kapahamakan,” wika ng lalaki. Pinayuhan siya nang masinsinan na huwag siyang pabubuyo kaninuman na subuking sulyapan ang mukha ng lalaki. Kung mangyayari ito, magdurusa si Psyche sa pagkakawalay sa kaniya. “Nanaisin kong mamatay nang isandaang beses kaysa mabuhay nang wala ka sa aking piling. Pagbigyan mo lang ang kaligayahan kong muling makapiling ang aking mga kapatid,” buong pagmamakaawang hiling ni Psyche. Malungkot na sumang-ayon ang lalaki. Kinaumagahan, inihatid ng ihip ng hangin ni Zephyr ang dalawang kapatid ni Psyche. Hindi magkamayaw sa iyakan at yakapan ang magkakapatid. Walang mapagsidlan ang nag-uumapaw nilang kaligayahan. Nang pumasok na sila sa mansiyon labis na pagkamangha ang naramdaman ng magkapatid. Sila ay nakatira sa palasyo subalit walang kasingganda ang mansiyon na ito. Nag-usisa sila kung sino ang napangasawa ni Psyche. Tulad ng kaniyang ipinangako inilihim ni Psyche ang tunay na pagkatao ng asawa. Nang matapos na ang pagdalaw ng kaniyang mga kapatid, dumakot si Psyche ng mga ginto at hiyas upang ibigay sa kaniyang mga kapatid. Ipinahatid niyang muli ang mga kapatid kay Zephyr. Labis na pangingimbulo ang naramdaman ng mga ate ni Psyche sa kaniya. Ang kanilang kayamanan ay hindi maihahambing sa kayamanang kanilang nakita sa tahanan ni Psyche. Binalot nang labis na inggit ang kanilang puso na humantong sa pagpaplano nila ng ikapapahamak ng kanilang bunsong kapatid. Noong gabi ring iyon, muling kinausap ng lalaki si Psyche. Nagmakaawa siyang huwag na muling patuluyin sa kanilang tahanan ang kaniyang mga kapatid. “Tandaan mong hindi mo na ako makikitang muli kapag binali mo ang iyong pangako,” masidhing paalala ng kaniyang asawa. “Bawal na kitang makita, pati ba naman ang mga mahal kong kapatid?” pagmamaktol na sumbat ni Pysche. Muling pinagbigyan ng lalaki ang asawa na makita ang kaniyang mga kapatid. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 17 Kinabukasan, muling dumalaw ang dalawang kapatid na may nabuo nang malagim na balak sa kanilang bunsong kapatid. Nag-usisa sila nang nag-usisa hanggang malito na si Psyche sa kaniyang mga pagsisinungaling. Napilitan siyang sabihin ang katotohanang bawal niyang makita ang mukha ng kaniyang asawa at hindi niya alam ang anyo nito. Ikinumpisal ng magkapatid na alam na nila noon pa na ang asawa ni Psyche ay isang halimaw batay sa sinabi ng orakulo ni Apollo. Nagsisisi sila kung bakit nila ito inilihim kay Psyche. Binuyo nila si Psyche na dapat na niyang malaman ang katotohanan bago mahuli ang lahat. Mabait lamang daw ang kaniyang asawa ngayon subalit darating ang araw na siya ay kakainin nito.Takot ang nangibabaw sa puso ni Psyche sa halip na pagmamahal. Ngayon lamang niya napagtagni-tagni ang katanungan sa kaniyang isip. Kaya pala pinagbabawalan siyang makita ang hitsura ng kaniyang asawa sapagkat halimaw ito. At kung hindi man ito halimaw, bakit ito hindi nagpapakita sa liwanag? Magkahalong takot at pagkalito ang naramdaman ni Psyche. Humingi siya ng payo sa kaniyang kapatid. Isinagawa na ng nakatatandang mga kapatid ang masama nilang balak. Pinayuhan nila si Psyche na magtago ng punyal at lampara sa kaniyang silid. Kapag natutulog na ang kaniyang asawa sindihan niya ang lampara at buong tapang niyang itarak ang punyal sa dibdib ng asawa. Humingi lamang daw si Psyche ng tulong at nasa di kalayuan lamang ang dalawa. Kapag napatay na ni Psyche ang asawa sasamahan siya ng kaniyang mga kapatid sa pagtakas. Iniwan nila si Psyche na litong-lito. Mahal na mahal niya ang kaniyang asawa subalit paano kung halimaw nga ito? Nabuo ang isang desisyon sa kaniya. Kailangan niyang makita ang hitsura ng kaniyang asawa. Sa wakas, nang mahimbing nang natutulog ang lalaki, patiyad na naglakad si Psyche patungo sa pinaglagyan niya ng punyal at lampara. Kinuha niya ang mga ito. Sinindihan niya ang lampara. Dahan-dahan siyang lumapit sa kaniyang asawa. Laking ginhawa at kaligayahan ang nag-uumapaw sa kaniyang puso nang masilayan niya sa unang pagkakataon ang hitsura ng kaniyang asawa. Hindi halimaw ang kaniyang nakita kundi pinakaguwapong nilalang sa mundo. Nang madapuan ng liwanag ang kagandahan ng lalaki ay tila ba mas lalong tumingkad ang liwanag ng lampara. Sa labis na kahihiyan at kawalan ng pagtitiwala, lumuhod siya at binalak na saksakin ang sarili. Nang akma na niyang itatarak ang punyal sa kaniyang dibdib, nanginig ang kaniyang kamay, at nahulog ang punyal. Ang panginginig ng kaniyang kamay ay kapwa nagligtas at nagtaksil sa kaniya. Sa pagnanais niyang pagmasdan pa ang kaguwapuhan ng kaniyang asawa, inilapit niya ang lampara at natuluan ng mainit na langis ang balikat nito. Nagising ang lalaki at natuklasan ang kaniyang pagtataksil. Lumisan ang lalaki nang hindi nagsasalita. Sinundan ni Psyche ang asawa subalit paglabas niya, hindi na niya nakita ang lalaki. Narinig na lamang niya ang tinig ng asawa. Ipinaliwanag nito kung sino siyang talaga. “ Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang tiwala,” wika niya bago tuluyang lumipad papalayo. “Si Cupid, ang diyos ng pag-ibig!” ang naisip ni Psyche. “ Siya ang asawa ko. Ako na isang hamak lamang ay hindi tumupad sa aking pangako sa kaniya. Mawawala na nga ba siya sa akin nang tuluyan?” wika niya sa kaniyang sarili. Inipon niya ang lahat ng nalalabi niyang lakas at nagwikang “Ibubuhos ko ang bawat patak ng aking buhay upang hanapin siya. Kung wala na siyang natitirang pagmamahal sa akin, maipakikita ko sa kaniya kung gaano ko siya kamahal.” At sinimulan ni Psyche ang kaniyang paglalakbay. Sa kabilang banda, umuwi si Cupid sa kaniyang ina upang pagalingin ang kaniyang sugat. Isinalaysay niya sa kaniyang ina ang nangyari. Nagpupuyos sa galit si Venus at lalong sumidhi ang pagseselos niya kay Psyche. Iniwan niya si Cupid nang hindi man lang tinulungang gamutin ang sugat nito. Determinado si Venus na ipakita All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 18 kay Psyche kung paano magalit ang isang diyosa kapag hindi nasiyahan sa isang mortal. Patuloy na naglakbay si Psyche at pinipilit na makuha ang panig ng mga diyos. Siya ay palagiang nag-aalay ng marubdob na panalangin sa mga diyos subalit wala sa kanila ang nais maging kaaway si Venus. Nararamdaman ni Psyche na wala siyang pag-asa sa lupa o sa langit man. Kaya minabuti niyang magtungo sa kaharian ni Venus at ialay ang kaniyang sarili na maging isang alipin. Sa ganitong paraan ay umaasa siyang lalambot din ang puso ni Venus at huhupa rin ang kaniyang galit. Nagbabakasakali rin siyang naroon sa kaniyang ina si Cupid. Sinimulan na niya ang paglalakbay. Nang dumating si Psyche sa palasyo ni Venus, humalakhak nang malakas ang diyosa. Pakutya niyang tinanong si Psyche, “Nagpunta ka ba rito upang maghanap ng mapapangasawa? Tiyak kong ang dati mong asawa ay wala nang pakialam sa iyo, sapagkat muntik na siyang mamatay dahil sa natamong sugat mula sa kumukulong langis na dulot mo. Isa kang kasumpa-sumpang nilalang. Kailanman ay hindi ka magkakaroon ng asawa kung hindi ka daraan sa butas ng karayom.” Sinabi ng diyosa na tutulungan niya si Psyche sa pagsasanay. Ibinuhos niya sa harap ni Psyche ang isang malaking lalagyan na puno ng iba’t ibang uri ng maliliit na butong pinaghalo-halo niya. Inutusan niya si Pysche na bago dumilim dapat ay napagsama-sama na niya ang magkakauring buto. Agad lumisan ang diyosa. Tinitigan lamang ni Psyche ang malaking tumpok ng mga buto. Napaka- imposible ng ipinagagawa sa kaniya ng diyosa. Nasa ganitong pagmumuni si Psyche nang pagmasdan siya ng mga langgam. Kung ang mga mortal at imortal ay hindi naaawa sa kaniya, hindi ang maliliit na nilalang. Nagtawag ang mga langgam ng kanilang mga kasama at sinimulan ang pagbubukod-bukod ng mga buto. Agad natapos ang gawain. Pagdating ni Venus, hindi siya nasiyahan sa kaniyang nakita. Sinabi niyang hindi pa tapos ang mga pagsubok ni Psyche. Binigyan niya si Psyche ng matigas na tinapay. Sinabi rin ng diyosa na sa sahig siya matutulog. Inisip ng diyosa na kung pahihirapan at gugutumin niya si Psyche mauubos rin ang nakaiinis nitong ganda. Samantala, tiniyak ni Venus na hindi makalalabas si Cupid sa kaniyang silid habang pinahihilom nito ang kaniyang sugat. Nasisiyahan si Venus sa magandang takbo ng mga pangyayari. Kinaumagahan, isang mapanganib na pagsubok ang ipinagawa ni Venus kay Psyche. Pinakukuha niya si Psyche ng gintong balahibo ng mga tupa sa tabi ng ilog. Ang mga tupa ay mababangis at mapanganib. Nang marating ni Psyche ang ilog, natutukso siyang tumalon at magpalunod na lamang upang matapos na ang kaniyang paghihirap. Nakarinig siya ng tinig mula sa halamang nasa tabi ng ilog. “Huwag kang magpapakamatay. Hindi naman ganoon kahirap ang ipinagagawa sa iyo. Kailangan mo lang maghintay ng tamang panahon upang makakuha ng gintong balahibo ng tupa. Pagsapit ng hapon ang lahat ng tupa mula sa malalabay na halamanan ay magtutungo dito sa ilog upang magpahinga. Magtungo ka sa halamanan at doon ka kumuha ng mga gintong balahibong nasabit sa mga sanga.” Sinunod ni Psyche ang payo ng halamang nasa tabi ng ilog. Umuwi siya sa kaharian ni Venus na dala ang mga gintong balahibo ng tupa. “May tumulong sa iyo!” sumbat ni Venus kay Psyche. “Hindi mo ginagawa nang mag-isa ang mga pinagagawa ko sa iyo. Hindi bale, bibigyan kita ng pagkakataong patunayan na sadyang mapagkunwari kang may mabuting puso at magaling.” Itinuro ni Venus sa malayo ang itim na tubig ng talon. Binigyan niya si Psyche ng prasko All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 19 at pupunuin ito ng itim na tubig. Nagtungo si Psyche sa ilog ng Styx. Nakita niyang malalim ang bangin at mabato. Tanging may pakpak lamang ang maaaring makaigib ng tubig. Sa lahat ng kaniyang pagsubok, ito na ang pinakamapanganib. Tulad ng inaasahan may tumulong kay Psyche. Isang agila ang dumagit sa praskong tangan ni Psyche at lumipad malapit sa talon. Pagbalik ng agila, puno na ng itim na tubig ang prasko. Hindi pa rin sumusuko si Venus sa pagpapahirap kay Psyche. Ayaw niyang magmukhang tanga sa harap ng madla. Ipinagpatuloy niya ang pagpapahirap sa kawawang mortal. Binigyan niya si Psyche ng isang kahon na paglalagyan niya ng kagandahang kukunin ni Psyche mula kay Proserpine, ang reyna sa ilalim ng lupa. Inutos ni Venus na sabihin ni Psyche na kailangan niya ito sapagkat napagod siya sa pag-aalaga ng kaniyang anak na maysakit. Katulad ng mga nauna agad tumalima si Psyche. Dala ang kahon, tinalunton niya ang daan papunta sa kaharian ni Hades. Tinulungan siya ng isang tore na nagbigay sa kaniya ng detalyadong hakbang patungo sa kaharian sa ilalim ng lupa. Una, kailangan niyang pumasok sa isang butas na lagusan patungo sa ilalim ng lupa sa tabi ng ilog ng kamatayan. Kailangan niyang sumakay sa isang bangkang ang bangkero ay si Charon. Kailangan niyang bayaran ng pera si Charon upang siya ay makatawid. Makikita na niya ang lansangan patungo sa palasyo. Sa pintuan ng palasyo may nagbabantay na isang asong tatlong ulo. Kapag binigyan ng cake ang aso ito ay magiging maamo at papayag nang magpapasok sa palasyo. Nagawa lahat ni Psyche ang ipinaliwanag ng tore. Pinaunlakan din ni Proserpine ang kahilingan ni Venus. Agad nakabalik si Psyche nang mas mabilis pa kaysa kaniyang pagbaba. Gayunman, nasubok muli ang karupukan ni Psyche. Sa paghahangad niya ng karagdagang kagandahan upang umibig muli si Cupid sa kaniya, natukso siyang kumuha ng kaunting ganda sa loob ng kahon. Nang buksan niya ito, tila walang laman subalit nakadama siya ng matinding panghihina at agad nakatulog. Sa mga panahong ito ay magaling na si Cupid. Sabik na siyang makita ang kaniyang asawa subalit ibinilanggo siya ng kaniyang ina. Mahirap bihagin ang pagmamahal. Kaya humanap si Cupid ng paraan upang makatakas. Nakita niya ang bukas na bintana at doon siya nakatakas. Nahanap niya agad si Psyche malapit sa palasyo. Agad niyang pinawi ang pagtulog ng asawa at agad sinilid ang gayuma sa kahon. Bahagya niyang tinusok ng kaniyang busog si Psyche upang magising. Pinagalitan niyang muli ang kaniyang asawa dahil sa pagiging mausisa nito na humantong muli sa kaniyang kapahamakan. Sinabi niyang magtungo si Psyche sa kaniyang ina at ibigay ang kahon. Dito na magtatapos ang pagpapahirap ng kaniyang ina. Masayang nagtungo si Psyche sa palasyo samantalang si Cupid naman ay lumipad patungo sa kaharian ni Jupiter, ang diyos ng mga diyos at tao. Hiniling niya na tiyaking hindi na sila gagambalain ng kaniyang ina. Pumayag si Jupiter. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 20 Nagpatawag si Jupiter ng pagpupulong ng mga diyos at diyosa kasama na si Venus. Ipinahayag niya sa lahat na si Cupid at Psyche ay pormal nang ikinasal at wala nang dapat gumambala sa kanila maging si Venus. Dinala ni Mercury si Psyche sa kaharian ng mga diyos. Dito iniabot ni Jupiter kay Psyche ang ambrosia , ang pagkain ng mga diyos upang maging imortal. Naging panatag na rin si Venus na maging manugang si Psyche sapagkat isa na itong diyosa. At kung maninirahan na ang manugang sa kaharian ng mga diyos, hindi na muling makagagambala si Psyche sa pagsamba ng tao kay Venus. Ang pag-ibig (Cupid), at kaluluwa (Psyche) ay nagkatagpo sa likod ng mapapait na pagsubok sa kanilang pagsasama ay hindi na mabubuwag kailanman. GAWAIN 4: Krusigrama Basahin ang talaan ng kahulugan sa kolum na PAHALANG at PABABA. Gamitin ang letrang nasa krusigrama bilang karagdagang palatandaan upang matukoy ang salita. Gamitin sa makabuluhang pangungusap ang nahulaang mga salita. Pahalang Pababa 1. nanaig ang pagkainggit 2. tumupad sa tungkulin, sumunod sa utos 3. nahimok, nahikayat, 4. pagkain ng diyos-diyosan 5. tayo lakad na ang mga daliri ng paa lamang ang sumasayad 6. nag-alab na damdamin 1. kuwento tungkol sa mga diyos at diyosa 2. walang kamatayan, walang katapusan 3. masidhi, maalab, masikhay na pagnanasa 4. lumakas, tumindi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 21 GAWAIN 5: Pagsusuri sa Tauhan 1. Suriin ang katangian nina Cupid at Psyche. Tukuyin ang kalakasan at kahinaan ng bawat isa. Gawin sa iyong sagutang papel. 2. Ano ang pagkakamaling ginawa ni Psyche na nagdulot ng mabigat na suliranin sa kaniyang buhay? 3. Bakit gayon na lamang ang inggit at galit ni Venus kay Psyche? 4. Bakit itinago ni Cupid ang tunay niyang pagkatao kay Psyche? 5. Bakit sa wakas ay naging panatag na ang kalooban ni Venus na maging manugang si Psyche? 6. Bilang isang diyosa, ano ang hindi magandang katangian ni Venus? Ipaliwanag. GAWAIN 6: Pagkukuro-kuro 1. Kung ikaw si Psyche, tatanggapin mo rin ba ang mga hamon ni Venus para sa pag-ibig? Bakit? 2. Magbigay ng sariling reaksiyon sa pahayag ni Cupid na: CUPID KALAKASAN KAHINAAN ___________________ _ __________ ___________________ ________ PSYCHE KALAKASAN COPY KAHINAAN ___________________ _ ___________________ ________ ___________________ ___________ DEPED COPYDEPED COPY “Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang pagtitiwala.” All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 22 3. Anong katangian ng mga tauhan sa mitolohiya ang nais mong tularan/ ayaw mong tularan? Bakit? Tauhan Nais Tularan Hindi Nais Tularan 4. Sa iyong paniniwala kailangan bang paghirapan ng tao sa mundo ang pagpunta o lugar niya sa langit? Ipaliwanag. 5. Batay sa talakayang Gamit ng mga mitolohiya sa bahaging Tuklasin, anong gamit ng mitolohiyang Cupid at Psyche? Ipaliwanag. GAWAIN 7: Pag-uugnay Batay sa naunawaan mong mensahe sa mitolohiyang “Cupid at Psyche,” paano mo ito maiuugnay sa iyong sarili, pamilya, pamayanan, at lipunan. Gamitin ang grapikong representasyon sa pagpapahayag ng iyong kaisipan. GAWAIN 8: Kulturang Masasalamin Tukuyin ang masasalaming kultura ng mga taga-Rome sa akdang binasa. Suriin ang pagkakahawig nito sa kultura ng mga Pilipino. Gawing batayan ang halimbawang naibigay. Pagsanib ng Gramatika at Retorika Babasahin mo naman ang isang mito mula sa Ifugao. Pag-aaralan mo kung paano nakatutulong ang mitolohiya ng Rome sa pagpapaunlad ng Panitikang Pilipino at kung paano nakatutulong ang pandiwa sa pagpapahayag ng aksiyon, karanasan, at pangyayari buhat sa binasang mito o ng mga kauri nito. Kultura ng mga Taga- Rome Halimbawa: Pagbibigay ng mga mortal ng alay sa mga diyos at diyosa upang sila ay pagpalain Kulturang Pilipino Halimbawa: Pagbibigay ng alay/ atang ng mga Pilipino para sa mga kaluluwa at di nakikitang nilalang lipunan pamayanan pamilya sarili Mensahe mula sa Cupid at Psyche All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 23 Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan Muling isinalaysay sa Ingles ni: Maria Luisa B. Aguilar-Cariño Isinalin ni: Vilma C. Ambat “Hay, ano ang saysay ng buhay?” naibulalas ni Bugan sa kaniyang asawang si Wigan. “Hindi man lang tayo magkaroon ng anak; mukhang hindi pinakikinggan ng mga diyos ang ating mga panalangin!” Sumang-ayon naman si Wigan, “Oo, tama ka! Pero halika muna, mag-momma tayo at saka natin isipin kung ano ang dapat nating gawin.” Matagal na nag-isip ang mag-asawa hanggang nakapagdesisiyon si Bugan na magtungo sa tahanan ng mga diyos sa silangan. “Dito ka lang, Wigan, pupuntahan ko ang mga diyos na sina Ngilin, Bumakker, Bolang at ang diyos ng mga hayop.” Sinimulan ni Bugan ang kaniyang paglalakbay. Pumunta siya sa Ibyong, dumaan sa Poitan, nagtungo siya sa silangan papuntang Nahbah, Baninan. Tumawid siya sa ilog ng Kinakin at narating niya ang lawa sa Ayangan. Nakakita siya ng igat sa lawa. Tinanong siya nito “Saan ka pupunta Bugan?” Sumagot si Bugan, “Pupunta ako ng Silangan para maghanap ng lalamon sa akin, sapagkat hindi kami magkaroon ng anak ni Wigan.” Tumawa ang igat. “Huwag kang malungkot, Bugan,” wika ng nito. “Sige magtungo ka sa silangan at makipagkita ka sa mga diyos.” Ipinagpatuloy ni Bugan ang kaniyang paglalakbay patungo sa lugar ng mga diyos. Narating niya ang lawa sa Lagud. Nakita niya roon ang isang buwaya. “Tao, bakit ka naririto?” pag-uusisa ng buwaya. “Ako si Bugan ng Kiyangan, at naghahanap ako ng lalamon sa akin. Wala kaming anak ng aking asawa,” sagot ni Bugan. Humikab ang buwaya at nagsabing, “ Hindi kita maaaring kainin sapagka’t napakaganda mo.” Ipinagpatuloy muli ni Bugan ang kanyang paglalakbay at nakarating sa tahanan ng kinatatakutang pating. Nilabanan niya ang pangangatog ng kaniyang tuhod. Hinarap niya ang pating at nagwika “Pakiusap, kainin mo na ako. Kaming mag-asawa ay walang anak. Ayaw ko nang mabuhay pa kung hindi ako magkakaroon ng anak.” Sumagot ang pating, “Isang malaking kahihiyan kapag kinain kita. Napakaganda mo. Halika muna sa aking tahanan at kumain; bago mo ipagpatuloy ang iyong paglalakbay.” Pagkatapos saluhan ang pating sa hapag-kainan, muling naglakad patungong silangan si Bugan. Sa wakas ay narating niya ang tahanan ng mga diyos na sina Ngilin, Bumabakker, at iba pang mga diyos. Labis siyang napagod kaya humiga siya sa lusong na nasa labas ng bahay. Doon hinintay ang mga diyos. Lingid sa kaniyang kaalaman, nasa loob lamang ng bahay si Bumabbaker. “May naamoy akong tao,” sabi ni Bumabbaker. Lumabas siya ng bahay upang hanapin ang pinanggagalingan ng amoy. Nakita niya ang isang magandang babae na nakaupo sa kanyang lusong. “Ano’ng ginagawa mo dito, Bugan?” tanong niya habang kinikilala kung si Bugan nga iyon. “Naku, nagpunta ako rito upang mamatay, sapagkat hindi pa rin kami nagkakaroon ng anak ni Wigan pagkalipas ng ilang taon,” wika ni Bugan. “Kahibangan,” wika ni Bumabbaker habang tumatawa. “Halika, hanapin natin si Ngilin at kung nasaan pa ang iba,” wika ni Bumabbaker. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 24 Nalugod ang mga diyos na makita si Bugan. Nagbigay sila ng regalong baboy, manok at kalabaw. “Sasama kami sa iyo pabalik sa Kiyangan. Doon ka namin tuturuan ng ritwal na Bu-ad upang mabiyayaan ka ng mga anak, masaganang ani at pamumuhay.” Inihatid ng mga diyos si Bugan kay Wigan. Tinuruan nila ang mag-asawa ng panalanging dapat nilang sambitin sa pagsasagawa ng ritwal na Bu-ad. Isinagawa ni Wigan at Bugan ang ritwal at pinasalamatan ang kanilang mga diyos. Pagkalipas ng ilang buwan, walang mapagsidlan ng kaligayahan ang mag-asawa dahil sa buhay na tumitibok sa sinapupunan ni Bugan. GAWAIN 9: Hamon sa Pag-unawa Sagutin ang mga tanong. 1. Sino sina Wigan at Bugan batay sa mitong Ifugao? 2. Ninais ba talaga ni Bugan na mamatay? Bakit? 3. Ano ang kultura ng mga Pilipino na masasalamin sa epikong ito? 4. Paghambingin ang mga tauhan, pangyayari at mensahe sa mitolohiyang “Cupid at Psyche” at “Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan.” Sagutin sa tulong ng dayagram. 5. Batay sa iyong nabasa, masasabi mo bang may impluwensiya na ang mga mitolohiya ng mga taga-Rome sa, mga mitolohiya ng Pilipinas? Pangtuwiranan ang sagot? Alam mo ba na... iba’t iba ang gamit ng pandiwa? Ginagamit ito sa pagpapahayag ng aksiyon, karanasan, at pangyayari. Gamit ng Pandiwa: 1. Aksiyon • May aksiyon ang pandiwa kapag may aktor o tagaganap ng aksiyon/kilos. • Mabubuo ang mga pandiwang ito sa tulong ng mga panlaping: -um, mag- ma-, mang-, maki-, mag-an. • Maaring tao o bagay ang aktor. Halimbawa: a. Naglakbay si Bugan patungo sa tahanan ng mga diyos. b. Tumalima si Psyche sa lahat ng gusto ni Venus. Cupid at Psyche Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan Pagkakatulad All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 25 Nauunawaanmonaangiba’tibanggamitngpandiwabilangaksiyon,karanasan, at pangyayari. Isagawa mo ang sumusunod na pagsasanay upang mahasa ang iyong kasanayan kung paano mo mabisang magagamit ang pandiwa. Pagsasanay 1: Sipiin ang sumusunod na pangungusap sa sagutang papel. Isulat sa patlang kung ang pandiwang may salungguhit ay ginamit bilang aksiyon, karanasan, o pangyayari. ______1. Ginawa ni Psyche ang lahat upang maipaglaban ang kaniyang pagmamahal kay Cupid. ______ 2. Labis na nanibugho si Venus sa kagandahan ni Psyche. ______ 3. Nalungkot si Bantugan sa utos ng hari kaya minabuti niyang lumayo na lamang. ______ 4. Umibig ang lahat ng kakabaihan kay Bantugan. ______ 5. Hindi nasiyahan si Jupiter sa ginawang pagpapahirap ni Venus kay Psyche. ______6. Patuloy na naglakbay si Psyche at pinipilit na makuha ang panig ng mga diyos. ______7. Lalong sumidhi ang pagseselos niya kay Psyche. ______8. Ibinuhos niya sa harap ni Psyche ang isang malakng lalagyan na puno. ______9. Umuwi siya sa kaharian ni Venus. ______10. Dahil sa paghihirap natukso siyang tumalon. Pandiwa → Naglakbay → Tumalima Aktor → si Bugan → si Psyche 2. Karanasan • Nagpapahayag ng karanasan ang pandiwa kapag may damdamin. Dahil dito, may nakararanas ng damdamin na inihuhudyat ng pandiwa. Maaring magpahayag ang pandiwa ng karanasan o damdamin/emosyon. Sa ganitong sitwasyon may tagaranas ng damdamin o saloobin. Halimbawa: a. Tumawa si Bumabbaker sa paliwanag ni Bugan. b. Nalungkot ang lahat nang mabalitaan ang masamang nangyayari. Karanasan → Tumawa → Nalungkot Aktor → si Bumabbaker → ang lahat 3. Pangyayari • Ang pandiwa ay resulta ng isang pangyayari. Halimbawa: a. Sumasaya ang mukha ni Venus sa nakikita niya sa paligid. b. Nalunod ang mga tao sa matinding baha. Pandiwa → Kumukulo → Nalunod Pangyayari → sa napangasawa ng kaniyang anak → isang matinding baha All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 26 Pagsasanay 2: Bumuo ng tiglilimang pangungusap na may pandiwang ginamit bilang aksiyon, pangyayari, at karanasan. Halimbawa: AKSIYON PANGYAYARI KARANASAN Halimbawa: Lumikha ang mga taga-Rome ng bagong mitolohiya batay sa mitolohiya ng mga Greek. Nalusaw ng modernisasyon ang karamihan sa mga katutubong kultura ng mga Pilipino. Natuwa si Cupid sa tagumpay ni Psyche. Pagsasanay 3: Magsagawa ng isang panayam sa isang lolo o lola sa inyong pamilya o komunidad. Magpakuwento sa kanila ng mga mito (o iba pang kauri nito). Isulat at isalaysay muli ang mito ayon sa iyong pagkakaunawa. Sikaping isaalang-alang ang iba’t ibang gamit ng pandiwa upang mailahad nang malinaw ang mga pangyayari sa mito. Pagnilyan at Unawain Balikan ang Gawain 2. Alam-Nais-Natutuhan. Napunan mo na ang hanay ng Alam at Nais Malaman, ngayon naman ay punan mo ang hanay ng Natutuhan. Sagutin ang gabay na tanong. Batay sa talakayan, ano ang natutuhan mo tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? (Sasagutin ito pagkatapos talakayin ang tungkol sa mitolohiya). Alam Nais Malaman Natutuhan a. Mitolohiya _____________________ b. Pandiwa _____________________ Alam kong naunawaan mong mabuti ang mga tinalakay natin sa araling ito. Handang- handa ka nang sagutin ang ibinigay sa iyo sa panimula ng aralin. Sagutin ang sumusunod na tanong. 1. Paano magagamit ang pandiwa sa pagsasalaysay ng mito o ng kauri nito? __________________________________________________________ __________________________________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 27 2. Paano nakatutulong ang mitolohiya ng Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino? Ilipat Guro ka ng Filipino. Isa sa mga layunin mo bilang guro ng panitikan ay ang panatilihin at buhayin ang mga sinaunang panitikan ng Pilipinas. Nagsagawa ka ng pananaliksik tungkol sa mga mito sa inyong rehiyon. Muli mo itong isinalaysay at isinulat. Magsagawa ka ng isang proyektong pangkomunidad na pagtuturo sa mga bata sa napili mong pamayanan o baranggay. Ikuwento mo sa mga bata ang mga nasaliksik mong mito upang kapulutan nila ng aral sa buhay at paghuhugutan ng pag-asa. Tiyakin na ang pagsasalaysay na gagawin ay nakabatay sa sumusunod na pamantayan: A. Wastong Pagbigkas ................................................... 10 puntos - pamamaraan at estilo B. Hikayat sa madla ..................................................... 10 puntos - kilos, kaangkupan ng damdamin C. Tinig .................................................................... 10 puntos - lakas at linaw Mitolohiya mula sa Rome Impluwensiya sa Epiko Impluwensiya Alamat Panitikang Pilipino Impluwensiya sa Mito All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 28 Ang sanaysay ay isang anyo ng sulating naglalahad na kung minsan ay may layuning makakuha ng ano mang pagbabago, bagaman maaaring makalibang din. Ang pangunahing katangian ng sanaysay ay ang pagsasalita mismo ng may- akda sa akda. Ipinapahayag ng kumatha ang sariling pangmalas, ang kaniyang pagkukuro, at damdamin. Sa Aralin 1.2, inaasahan na maipamamalas mo ang iyong pag-unawa at pagpapahalaga sa sanaysay na pinamagatang Alegorya ng Yungib na isinalin ni Willita A. Enrijo sa Filipino mula sa sanaysay na isinulat ng Griyegong Pilosopo na si Plato, ang Allegory of the Cave. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng konsepto ng pananaw na makatutulong para sa malalim na pag-unawa sa paksang nais ipabatid ng babasahing sanaysay. Bilang pangwakas na gawain sa aralin, inaasahang makagagawa ka ng isang photo essay na magtatampok sa napapanahong isyu ng alinmang bansa sa Mediterranean. Ang photo essay ay itataya sa sumusunod na pamantayan: a.) natatalakay ang isang kalagayang panlipunan, b.) naipakikilala ang kultura ng bansa c.), nailalahad ang pananaw o kaisipan, at d.) nakasusunod sa balangkas ng isang sanaysay. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang masasagot mo nang may pag- unawa ang mga pokus na tanong na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw? At paano mabisang magagamit ang mga ekspresiyong nagpapahayag sa pagbibigay ng pananaw? Aralin 1.2 Panimula A. Panitikan: Ang Alegorya ng Yungib Sanaysay mula sa Greece Mula sa Allegory of the Cave ni Plato Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag sa Konsepto ng Pananaw C. Uri ng Teksto: Naglalahad All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 29 Tuklasin Narito ang mga gawaing makatutulong sa iyo upang masagot ang pokus na tanong na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw? At paano mabisang magagamit ang mga ekspresiyong pagpapahayag sa pagbibigay ng pananaw? Gawin ang sumusunod upang masagot ang mga tanong na ito. GAWAIN 1: Tala-Kaalaman Basahin ang ilang bahagi ng isang sanaysay. Ilahad ang pananaw/kaisipang nalaman at tukuyin kung saan maaaring matagpuan ito sa isang sanaysay. Gamitin ang talahanayan sa pagsagot. Bahagi ng Sanaysay Anong pananaw/ kaisipan ang nakapaloob? Saang bahagi ito matatagpuan? At ngayon, sinasabi ko na hayaan mong ipakita ko ang isang anyo kung gaano dapat mabatid o hindi mabatid ang tungkol sa ating kalikasan. Pagmasdan! May mga taong naninirahan sa yungib na may bukas na bunganga patungo sa liwanag na umaabot sa kabuuan nito. Sila’y naroroon mula pagkabata, at ang kanilang mga binti at leeg ay nakakadena kung kaya’t hindi sila makagalaw, ito’y hadlang sa pagkilos pati ng kanilang mga ulo. “Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon.” At matututuhang tiisin ang mga bagay kaysa isaisip ang kanilang ginagawa at mamuhay katulad ng kanilang gawi? Ito ang kabuuan ng alegorya, ang sabi ko; maaari mong dagdagan mahal kong Glaucon sa mga dating katuwiran. Ang bilangguan ay mundo ng paningin, ang ilaw ng apoy ay ang araw. Hindi mo ako mamamali kung pagpapakahulugan mo na ang paglalakbay papataas ay maging pag- ahon ng kaluluwa patungo sa intelektuwal namundobataysamahina kong paniniwala. Yugto ng Pagkatuto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 30 GAWAIN 2: Pagtibayin ang Palagay Batay sa larawan, dugtungan ang pahayag sa speech balloon ng iyong nabuong konsepto, o pananaw gamit ang mga ekspresiyon ng pagpapahayag. Inaasahan ko na nagkaroon ka ng kaalaman tungkol sa nakapaloob na pananaw at kamalayang panlipunan taglay sa binasang bahagi ng sanaysay at mga ekspresiyong ginagamit sa pagbuo ng sariling pananaw. Maaari mo nang ipagpatuloy ang pag-aaral. Alam mo ba na... ang sanaysay ay isang uri ng akda na nasa anyong tuluyan? Makikita sa salitang “sanaysay”angmgasalitang“sanay”at“salaysay.”Kungpagdurugtunginangdalawa, puwedeng sabihin ang “sanaysay” ay “salaysay” o masasabi ng isang “sanay” o eksperto sa isang paksa. Karaniwang ang paksa ng mga sanaysay ay tungkol sa mga kaisipan at bagay-bagay na maaaring kapulutan ng mga impormasyon na makatutulong sa pagbuo ng sariling pananaw. Nagtataglay ang sanaysay ng tatlong mahahalagang bahagi o balangkas: 1. PANIMULA – Sa bahaging ito madalas inilalahad ang pangunahing kaisipan o pananaw ng may-akda at kung bakit mahalaga ang paksang tinatalakay. Sa aking pananaw,_________________________________________ ________________________________________________________ Sa kabilang dako,__________________________________________ ________________________________________________________ Ayon sa,_________________________________________________ ________________________________________________________ Sang-ayon sa,____________________________________________ ________________________________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 31 2. GITNA o KATAWAN – Inilalahad sa bahaging ito ang iba pang karagdagang kaisipan o pananaw kaugnay ng tinalakay na paksa upang patunayan, o suportahan ang inilahad na pangunahing kaisipan. 3. WAKAS – Nakapaloob sa bahaging ito ang kabuuan ng sanaysay, ang pangkalahatang palagay o pasya tungkol sa paksa batay sa mga katibayan, at katuwirang inisa-isa sa katawan ng akda. MGA ELEMENTO NG SANAYSAY Tema – Madalas na may iisang tema ang sanaysay. Ang Tema ay ang sinasabi ng isang akda tungkol sa isang paksa. Bawat bahagi ng akda ay nagpapalinaw ng temang ito. Halimbawa: Dito sa Pilipinas ang asawang babae ang siyang naghahawak ng susi. Ang lahat ng kinikita ng asawa ay ibinibigay sa kanya upang ingatan at gugulin sa wastong paraan. Anyo at Estruktura – Ang anyo at estruktura ng sanaysay ay isang mahalagang sangkap sapagkat nakaaapekto ito sa pagkaunawa ng mga mambabasa. Ang maayos na pagkakasunod-sunod ng ideya o pangyayari ay makatutulong sa mambabasa sa pag-unawa sa sanaysay. Halimbawa: Panimula Sadyang isang hamon ang buhay ngayon. Kailangang harapin ito nang buong tatag. Katawan Ngayong bata ka pa dapat ay mulat ka sa nagaganap sa kapaligiran mo. Masdan ang ilang pamilyang nakatira sa ilalim ng tulay o gilid ng mga gusali. Kontento na sila sa paghingi o pasahod-sahod ng kamay, naglilimos sa mga nagdaraan. Pero may magagawa ka pa upang hindi sila maging pabigat sa lipunan. Ang isang mungkahi ay ang pagbibigay ng kaalaman sa kanila kung paano tutuklasin ang kanilang natatagong galing na maaaring maging puhunan nila ng pagkakaroon ng munting negosyo. Wakas “Ang bawat tao ay may natatagong kakayahan na dapat paunlarin.” Kaisipan – Mga ideyang nabanggit na kaugnay o nagpapalinaw sa tema. Halimbawa: Dapat mulat ka sa nagaganap sa iyong kapaligiran. Wika at Estilo – Ang uri at antas ng wika at estilo ng pagkakagamit nito ay nakaaapekto rin sa pag-unawa ng mambabasa, higit na mabuting gumamit ng simple, natural, at matapat na mga pahayag. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 32 Linangin Sa babasahing sanaysay na isinulat ni Plato, higit mo siyang makikilala na taglay niya ang mataas na karunungan. Masasalamin mo rin ang pilosopiyang pinagbatayan niya mula sa paksang kaniyang tinalakay sa sanaysay. Gayundin, bigyan mo ng pansin kung paano nakatutulong ang sanaysay sa pagbuo ng sariling pananaw at paano ito magagamit upang magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa. Ang sanaysay na ito ay salaysay ukol sa dalawang taong nag-uusap: ang marunong na si Socrates at ang kapatid ni Plato na si Glaucon. Ang Alegorya ng Yungib ni Plato (Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo) At ngayon, sinasabi ko na hayaan mong ipakita ko ang isang anyo na dapat mabatid o hindi mabatid tungkol sa ating kalikasan: Pagmasdan! May mga taong naninirahan sa yungib na may lagusan patungo sa liwanag na umaabot sa kabuuan nito. Sila’y naroroon mula pagkabata, at ang kanilang mga binti at leeg ay nakakadena kung kaya’t hindi sila makagalaw, hadlang ito sa pagkilos pati ng kanilang mga ulo . Sa di kalayuan, sa taas at likod nila ay may apoy na nagliliyab, sa pagitan ng apoy at mga bilanggo may daang papataas. Kung ang paningin mo ay dadako sa mababang pader nito, maihahalintulad ito sa isang tabing na pinagtatanghalan ng mga puppet. Nasilayan ko. At nasilayan mo rin ba ang mga taong dumadaan sa pagitan ng mga dingding na may dala- dalang mga monumento at larawan ng mga hayop na likha sa kahoy at bato? Ang iba sa kanila ay nagsasalita, ang iba ay tahimik. Naipakita mo sa akin ang kakaiba nilang imahe. Sila nga ay kakaibang mga bilanggo. Halimbawa: Sadyang mahirap ang buhay ngayon. • Paggamit ng mga simple o payak na salita sa sanaysay na impormal o di maanyo samantalang sa pormal o maanyo ay ang paggamit ng piling mga salita. Larawan ng Buhay – Nailalarawan ang buhay sa isang makatotohanang salaysay, masining na paglalahad na gumagamit ng sariling himig ang may-akda. Halimbawa: Masdan ang ilang pamilyang nakatira sa ilalim ng tulay o gilid ng mga gusali. Kontento na sila sa paghingi o pasahod-sahod ng kamay, naglilimos sa mga nagdaraan. Damdamin – Naipapahayag ng isang magaling na may-akda ang kaniyang damdamin nang may kaangkupan at kawastuhan sa paraang may kalawakan at kaganapan. Himig – Nagpapahiwatig ng kulay o kalikasan ng damdamin. Maaaring masaya, malungkot, mapanudyo at iba pa. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 33 Katulad natin, ang tugon ko, na ang tangi nilang nakikita ay pawang sarili nilang mga anino? Totoo, ang sabi niya, paano nila makikita ang ano man kung hindi sila pinahihintulutang gumalaw maging ang kanilang mga ulo? At may mga bagay na dapat lamang dalhin sa paraang dapat lamang makita ng mga anino? Oo, sabi niya. At kung nakaya nilang hindi sumang-ayon sa isa’t isa, hindi ba nila ipinalalagay na sila ay tumutukoy ng kung ano pa man para sa kanila? Tunay nga. At sa higit pang pagpapalagay na ang mga bilanggo ay may alingawngaw mula sa ibang dako, hindi ba nila natitiyak na baka guniguni lamang ito ng isang dumaan at may ipinagpapalagay tungkol sa pinagmumulan ng tinig? Walang tanong-tanong, ang tugon. Sa kanila, ang sabi ko, ang katotohanan ay walang kahulugan kundi ang anino ng mga imahe. Iyan ang tiyak. Ngayon, balikan muli natin kung ano ang likas na magaganap kung sakaling ang mga bilanggo ay maging malaya at di maaabuso sa kanilang pagkakamali. Sa una, kung ang isa sa kanila ay mapalalaya at biglang tumayo, lumingon, lumakad at tumingin patungo sa liwanag. Magdurusa sa sobrang sakit. Ito mismo ang magpapalungkot sa kaniya. Gayundin hindi niya makikita ang dati niyang kalagayan sapagkat ang tanging nakikita niya ay mga anino lamang. Pagkatapos isaisip, tinuran ng isa na ang kaniyang nakita noong una ay guniguni lamang, ngunit ngayon, siya ay papalapit na sa pagkatao. Nakikita niya, mayroon na siyang maliwanag na pananaw- ano ang magiging tugon niya? O kaya’y, maaari mong isipin na ang kaniyang guro ay nagtuturo ng mga bagay na dapat niya lamang kilalanin. Hindi ba siya nagugulumihanan? Hindi kaya siya mahumaling na ang anino na kaniyang nakita noong una ay mas tunay kaysa mga bagay na nakikita niya sa kasalukuyan? Malayong katotohanan. At kung siya ay napilitang tumingin nang diretso sa liwanag, wala ba siyang nararamdamang sakit upang siya’y magkubli sa nakikitang bagay? Kaniya bang aakalain na siya ay nasa katotohanang mas maliwanag kaysa mga bagay na nakikita sa kasalukuyan? Totoo, ang sabi niya. At kung ipinalalagay pang muli na siya ay atubiling hinila pataas sa matarik at bako-bakong daan hanggang sapilitan siyang makarating sa harap mismo ng araw, hindi ba siya mahihirapan at magagalit? Kapag nilapitan niya ang liwanag, ang kaniyang mga mata ay maaaring masilaw at hindi niya magagawang makita ang mga bagay-bagay sa kasalukuyan - ang katotohanan. Hindi muna sa kasalukuyan, sabi niya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 34 Kailangang mahirati ang kaniyang paningin sa dakong itaas ng mundo. At makita niya nang maliwanag ang mga anino, kasunod ay ang repleksiyon ng tao at iba pang bagay sa tubig, at ang mismong mga bagay. Pagkatapos, tititig siya sa liwanag ng buwan at mga bituin, at sa maningning na kalangitan; at kaniyang makikita ang ulap at mga bituin sa gabi nang mas maningning kaysa liwanag ng araw na hatid ng umaga. Tiyak. Higit sa lahat, magkakaroon siya ng kakayahang makita ang araw, hindi lamang ang repleksiyon niya sa tubig kundi makikita niya ang sarili sa kinaroroonan, at hindi sa iba pa man, at siya ay makapagninilay-nilay kung sino siya. Tiyak. At siya ay makararating sa pagtatalo na siya mismo ay naglaan ng panahon. At ang gumagabay sa lahat ng ito ay yaong nakikita sa mundo, na naging dahilan upang siya at ang kaniyang kapwa ay masanay sa pagtitig. Maliwanag, sabi niya, una niyang makikita ang liwanag pagkatapos ang dahilan tungkol sa kaniyang sarili. At kung maalala niya ang dating tahanan, at ang karunungan sa yungib pati ang mga kapuwa bilanggo, hindi ba niya maipalalagay na mapaliligaya niya ang sarili sa pagbabago at kaawaan na lamang sila? Tiyak at tumpak. At kung sila ay nasanay na sa pagtanggap ng mga karangalan sa kung sino sa kanila ang mabilis na makapuna sa pagdaan ng mga anino at makapagsabi kung sino ang nakaranas niyon dati? Kung sinuman ang makapagpapasiya nang mahusay para sa kinabukasan, sa iyo bang palagay sino ang makapag-iingat sa tinatawag na dangal at kaluwalhatian? O kaya’y kainggitan ba ang may taglay nito? Hindi ba niya babanggitin ang tinuran ni Homer. “Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon.” At matututuhang tiisin ang mga bagay kaysa isaisip ang kanilang ginagawa at mamuhay katulad ng kanilang gawi? Oo, ang sabi niya. Sa palagay ko ay pipiliin niyang magtiis kaysa aliwin ang mga huwad na akala at mabuhay sa kahabag-habag na kalagayan. Para makatiyak, sabi niya. At kung mayroon mang paligsahan, at kailangan niyang makipagtagisan sa pagsukat sa mga anino kasama ang mga bilanggo na kailanman ay di nakalaya mula sa yungib. Sa sandaling ang paningin ay nananatiling mahina, at bago ito maging matatag (may dapat isaalang – alang sa panahon na kakailanganin upang makamit ang bagong kalagayan ng paningin) hindi ba siya katawa-tawa? Sasabihin ng tao sa kaniya na ang pagpunta at pagdating niya nang wala ang mga paningin ay mas mabuti na hindi na lamang isaisip ang pag-unlad. At kung sinuman ang sumubok na palayain ang iba at gabayan patungo sa liwanag; hayaang hulihin ang nagkasala at dalhin nila sa kamatayan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 35 Walang tanong, ang sabi niya. Ito ang kabuuan ng alegorya, ang sabi ko; maaari mong dagdagan mahal kong Glaucon ang mga dating katuwiran. Ang bilangguan ay mundo ng paningin, ang ilaw ng apoy ay ang araw. Hindi mo ako mamamali kung ipakakahulugan mo na ang paglalakbay papataas ay maging pag-ahon ng kaluluwa patungo sa intelektuwal na mundo batay sa mahina kong paniniwala. Aking ipinahahayag, ito ay batid ng Diyos maging tama man o mali. Ngunit tunay man o huwad, ang aking opinyon sa mundo ng karunungan ay ito, ang ideya ng kabutihan ay nananatili sa huli at matatagpuan lamang nang may pagpupunyagi; at kapag ito’y natagpuan, ang lahat ng bagay na maganda at tama sa daigdig at ang pangunahing pinagmumulan ng dahilan at katotohanan ay yaong sinumang may kapangyarihang kumilos nang may katuwiran sa publiko o pribadong buhay. Samakatuwid kailangan na ang kaniyang mga mata ay may matibay na tuon para sa mga bagay na ito . Sumasang-ayon ako, sabi niya, hanggat may kakayahan akong maunawaan ka. At ang sabi ko, huwag kang magtaka sa iba na may magandang pananaw na ayawmanlangmagbahagi parasakapakananngtao;parasakanilangkaluluwasaitaas ng mundo ay madali lamang kung saan sila’y naghahangad na manirahan; magiging likas ang kanilang paghahangad, kung ang ating alegorya ay mapagkakatiwalaan. Oo, tunay na likas. At mayroon bang bagay na nakapagtataka sa mga taong nakadaan mula sa banal na pagninilay-nilay patungo sa makasalanan nilang kalagayan o gumawa ng labag sa kagandahang-asal? Samantala, habang ang kaniyang mga mata ay kumukurap bago siya mahirati sa kadiliman, siya ay mapipilitang lumaban sa korte o sa ibang lugar, tungkol sa anino ng imahe ng katarungan at magpupunyaging maunawaan nang ganap ang katarungan. Anuman, ngunit kamangha-mangha ang kaniyang tugon. Sinuman ang may wastong pag-iisip ay mababatid na ang pagkalito ng mga paningin ay dalawang uri o nanggaling sa dalawang dahilan, maaaring mula sa paglabas ng liwanag o patungo sa liwanag. Kapag nakita niya na sinuman na may pananaw na magulo at mahina ay masasabing hindi pa handang humalakhak. Una niyang itatanong kung ang kaluluwa ba ng tao ay maghahatid nang maliwanag na buhay? O kaya’y maglalapit mula kadiliman patungo sa araw na labis na nakasisilaw? At kaniyang bibilangin ang maligayang kalagayan niya, at siya ay maaawa sa iba, o kung nasa isipan man niyang pagtawanan ang kaluluwa na nanggaling mula ilalim patungo sa liwanag, mayroon pang mga dahilan bukod dito kaysa mga halakhak na bumati sa kaniya at bumalik mula sa itaas ng liwanag patungo sa yungib. Iyan, ang sabi niya na dapat itangi. Matapos mong mabasa ang akda, tiyak na nalaman mo ang pananaw o kaisipan ni Plato sa halaga ng pagkakaugnay ng kapaligiran sa karunungang tinataglay ng tao at ano ang pagkakaiba nito sa sariling kaisipan. Ngayon, alam kong handa ka nang isagawa ang mga gawain na makatutulong sa iyo upang masagot ang tanong na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 36 GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan Pagtambalin ang mga salitang nasa loob ng kahon na magkatulad o magkaugnay ang kahulugan. Gamitin sa sariling pangungusap. Gawin sa iyong kuwaderno. GAWAIN 4: Pag-unawa sa akda Sagutin ang mga tanong sa sagutang papel. 1. Ibigay ang paksa ng sanaysay. 2. Kung ang tinutukoy na mga tao sa yungib ay ang sangkatauhan, bakit sila tinawag na mga “bilanggo” ni Plato? Pangatuwiranan ang sagot. 3. Sa unang bahagi ng sanaysay, paano nakilala ng mga bilanggo ang “katotohanan” ng mga bagay-bagay? Magbigay ng mga patunay. Bigyang- kahulugan ang naramdaman ng bilanggo nang siya ay makaalis sa yungib at matitigan ang liwanag ng apoy? Ano ang nais ipakahulugan ng pangyayaring ito? 4. Ipaliwanag ang mahalagang natutuhan ng bilanggo mula sa pagtingin sa liwanag na nasa labas ng yungib. 5. Magbigay ng reaksiyon sa ideya ng bawat pahayag sa loob ng kahon. a. b. c. d. e. . 6. Paano ipinakilala ni Plato ang kahalagahan ng “katotohanan” at “edukasyon” sa buhay ng sangkatauhan? Ipaliwanag. 7. Sumasang-ayon ka ba sa argumentong inilatag ni Plato sa kaniyang sanaysay tungkol sa “katotohanan” at “edukasyon?” Pangatuwiranan ang iyong sagot. 8. Naging makahulugan ba ang ideyang ipinahihiwatig sa wakas ng sanaysay? Patunayan. 9. Masasalamin ba sa binasang sanaysay ang kultura at kaugalian ng bansang Gresya? Sa paanong paraan inilahad ito ng may-akda? nagliliyab pagmasdan wastong pag-iisip mahirati pagmasid mahirap intelektuwal mahumaling nag-aapoy dukha repleksiyon kaluluwa Nakakadena ang mga binti at leeg kaya’t di sila makagalaw. Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon. Magtiis kaysa aliwin ang mga huwad na akala. Ang ideya ng kabutihan ay nananatili sa huli at matatagpuan lamang nang may pagpupunyagi. Sinuman ang kumilos nang may katuwiran sa publiko o pribadong buhay, kailangan ang kaniyang mga mata ay may matibay na tuon. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 37 GAWAIN 5: Pagsusuri sa Sanaysay Suriin ang balangkas ng sanaysay sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa grapikong presentasyon. GAWAIN 6: Magsanay sa SANAYSAY MaghanapokumuhangisangnapapanahongisyusaalinmangbansasaMediterranean buhat sa mga balita, dokumentaryong pantelebisyon, o video sa youtube na maaaring iugnay sa mga ideyang nakapaloob sa akdang Alegorya ng Yungib. Pagpipilian: Mga Bansa sa Mediterrean Isyu Greece Bumabagsak na Ekonomiya ng Bansa Turkey Ang Terorismo sa Bansa Albania Pagkasira sa Kagubatan Morocco Lumalalang Polusyon France Legalidad sa Kasal ng Dalawang Magkatulad na Kasarian GAWAIN 7: Larawan ng Pagkatuto Gumupit o gumuhit ng larawan kaugnay sa isa sa mga isyung tinalakay sa sanaysay na “Ang Alegorya ng Yungib.” Bumuo ng maikling talata na nagpapaliwanag tungkol dito. Ngayon pa lang ay binabati na kita sa sipag at tiyaga na iyong ipinakita. Ang susunod mo namang babasahin ay isang tekstong naglalahad mula sa isinulat ni Emilio Jacinto. Unawain ang nilalaman nito at bigyang-pansin ang mahalagang papel ng sanaysay sa pagpapaunlad ng kamalayang panlipunan ng mamamayan noong panahong naisulat ito. TANONG Ano-ano ang naging pananaw ni Plato sa tinalakay niyang paksa? Ang Alegorya ng Yungib SAGOT Paano sinimulan ni Plato ang kaniyang sanaysay? Paano nagbigay ng kongklusyon si Plato sa kaniyang sanaysay? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 38 Ang Ningning at Ang Liwanag (Mula sa Liwanag at Dilim) ni Emilio Jacinto Ang ningning ay nakasisilaw at nakasisira sa paningin. Ang liwanag ay kinakailangan ng mata, upang mapagwari ang buong katunayan ng mga bagay-bagay. Ang bubog kung tinatamaan ng nag-aapoy ng sikat na araw ay nagniningning; ngunit sumusugat sa kamay ng nagaganyak na dumampot. Ang ningning ay maraya. Ating hanapin ang liwanag; tayo’y huwag mabighani sa ningning. Sa katunayan ng masamang kaugalian: Nagdaraan ang isang karuaheng maningning na hinihila ng kabayong matulin. Tayo’y magpupugay at ang isasaloob ay mahal na tao ang nakalulan. Datapua’y marahil naman ay isang magnanakaw, marahil sa isang malalim ng kaniyang ipinatatanghal na kamahalan at mga hiyas na tinataglay ay natatago ang isang sukaban. Nagdaraan ang isang maralita na nagkakanghihirap sa pinapasan. Tayo’y napapangiti, at isasaloob. Saan kaya ninakaw? Datapua’y maliwanag nating nakikita sa pawis ng kaniyang noo at sa hapo ng kaniyang katawan na siya’y nabubuhay sa sipag kapagalang tunay. Ay! Sa ating naging ugali ay lubhang nangapit ang pagsamba sa ningning at pagtakwil sa liwanag. Ito nga ang dahilan kung kaya ang mga loob na inaakay ng kapalaluan at ng kasakiman ay nagpupumilit na lumitaw na maningning, lalong- lalong na nga ang mga pinuno na pinagkatiwalaan ng ikagiginhawa ng kanilang mga sakop at walang ibang nasa kundi ang mamalagi sa kapangyarihan sukdang ikainis at ikamatay ng bayan na nagbibigay sa kanila ng kapangyarihan. Tayo’y mapagsampalataya sa ningning, huwag nating pagtakhan ang ibig mabuhay sa dugo ng ating mga ugat at magbalat-kayong maningning. Ay! Kung ang ating dinudulugan at hinahainan na puspos na galang ay ang maliwanag, ang magandang asal at matapat na loob, walang magpapaningning pagka’t di natin pahahalagahan. At ang mga isip at akalang ano pa man ay hindi hihiwalay sa maliwanag na banal na landas ng katuwiran. Ang kaliluhan at ang katampalasanan ay humahanap ng ningning upang hindi mapagmalas ng mga matang tumatanghal ang kanilang kapangitan; nguni’t ang kagalingan at ang pag-ibig na dalisay ay hubad sa ningning, mahinhin, at maliwanag na mapatatanaw sa paningin. Ang mahabang panahong lumipas ay isang labis na nagpapatunay ng katotohanan nito. Mapalad ang araw ng liwanag! Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko, ay matututo kaya na kumuha ng halimbawa at lakas sa pinagdaanang mga hirap at binatang mga kaapihan? - Mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Panganiban at Panganiban, 1998 GAWAIN 8: Pagpapalawak ng Kaalaman Sagutin ang mga tanong: 1. Ano ang pangunahing kaisipan ng binasang sanaysay? 2. Isa-isahin ang pagkakaiba ng ningning at liwanag ayon sa sanaysay. 3. Tukuyin ang mga pangyayaring binanggit ng may-akda tungkol sa kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito. 4. Batay sa nilalaman ng sanaysay, ano ang layunin ni Jacinto sa pagsulat nito? 5. Suriin ang sanaysay batay sa sumusunod na mga bahagi ng isang sanaysay. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 39 a. Tema at Nilalaman b. Anyo at Estruktura c. Wika at EstiloMahusay! Batay sa mga naunang gawain, napaunlad mo ang iyong pag-unawa sa isang paksa sa tulong ng paglalahad ng iyong pananaw. Higit na magiging malinaw ang iyong pananaw sa isang paksa o isyu kung makikilala at magagamit mo ang mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng pananaw. Pagsasanib ng Gramatika at Retorika Suriin ang mga pangungusap na hango sa sanaysay: • Sa kanila, ang sabi ko, ang katotohanan ay walang kahulugan kundi ang anino ng mga imahe. • At mayroon bang bagay na nakapagtataka sa mga taong nakadaan mula sa banal na pagninilay-nilay patungo sa makasalanan nilang kalagayan o gumawa ng labag sa kagandahang-asal. Samantala, habang ang kaniyang mga mata ay kumukurap bago siya mahirati sa kadiliman, siya ay mapipilitang lumaban sa korte o sa ibang lugar, tungkol sa anino ng imahe ng katarungan at magpupunyaging maunawaan nang ganap ang katarungan. Sa unang pangungusap, naipahayag ng may-akda ang kaniyang pananaw batay sa kaniyang iniisip o sinabi. At sa ikalawang pangungusap ginamit ang ekspresiyong samantala na nagkaroon ng pagbabago sa unang bahagi sa ikalawang bahagi na ginamit ang ekspresiyon. Alam mo ba na... may mga ekspresiyong ginagamit sa pagpapahayag ng pananaw at nagpapahi- watig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa at/o pananaw? 1. Mga ekspresiyong nagpapahayag ng pananaw. Kabilang dito ang: ayon, batay, para, sang-ayon sa/kay, ganoon din sa paniniwala/pananaw/akala ko, ni/ng, at iba pa. Inihuhudyat ng mga ekspresiyong ito ang iniisip, sinasabi o paniniwalaan ng isang tao. Halimbawa : a. Ayon, Batay, Sang-ayon sa • Sang-ayon sa Memorandum Order No. 20 : Series of 2013 ng Commision On Higher Education na pinagtitibay ang pagkawala ng Filipino bilang isa sa mga asignatura sa ilalim ng General Education Curriculum o GEC sa taong 2016. • Batay sa Konstitusyon 1987: Artikulo XIV, Seksyon 6, ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. • Alinsunod sa tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsod at puspusang itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal na komunikasyon bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang- edukasyon.” • Ayon sa tauhang si Simoun sa El Filibusterismo, “Habang may sariling wika ang isang bayan, taglay niya ang kalayaan.” b. Sa paniniwala, akala, pananaw, paningin, tingin, palagay, ni/ ng • Sa paniniwala ko ang pagkakaroon ng isang mataas at matibay na edukasyon ay isang saligan upang mabago ang takbo ng isang lipunan tungo sa pagkakaroon ng isang masaganang ekonomiya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
DEPED COPY 40 Pagsasanay 1: Kopyahin ang talata sa sagutang papel at salungguhitan ang ekspresiyong ginamit sa pagpapahayag ng konsepto ng pananaw o ekspresiyong nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa o pananaw. A. (1) Ang Pilipinas ay isang bansang arkipelago, kaya hindi katakatakang ang mga pulo sa buong bansa ay tigib ng mga kayamanang-dagat na maipagkakaloob ng iba’t ibang uri ng damong-dagat. (2) Sa isang pag-aaral na isinagawa ni Dr. Gabino C. Trono Jr., isang propesor ng Botanya sa Kolehiyo ng Sining at Agham ng Unibersidad ng Pilipinas, ipinakita niya ang pangangailangang linangin ang kayamanang-dagat para makatulong sa sumusulong na ekonomiya ng Pilipinas. (3) Ayon sa kaniya, maraming damong-dagat na makikita sa dagat ng Piipinas bagaman iilan pa lamang sa mga ito ang nalilinang para magkaroon ng kabuluhang komersiyal. • Sa aking pananaw ang edukasyon ay kailangan ng ating kabataan sapagkat ito ang kanilang magiging sandata sa buhay sa kanilang kinabukasan. • Sa tingin ng maraming guro na ang pagkatuto ng mga mag-aaral ay hindi lamang nakasalalay sa kanila kundi maging sa mga magulang sa pagbibigay patnubay at suporta sa kanilang mga anak. c. Inaakala, Pinaniniwalaan, Iniisip • Pinaniniwalaan kong higit na dapat pagtuunan ng pamahalaan ang isyu tungkol sa lumalalang kalagayan ng ating kalikasan. • Inaakala ng iba na hindi mahigpit sa pagpapataw ng kaparusahan ang DENR kaya patuloy silang lumalabag sa batas pangkalikasan. d. Sa ganang akin, Sa tingin, akala, palagay ko • Sa ganang akin, kailangang dagdagan pa ng mga pamahalaang lokal ang pagbabantay sa kabataang nasa lansangan tuwing hatinggabi dahil sa lumalalang krimen. • Palagay ko, kailangan ang malawig na programa ng DSWD para sa mga batang lansangan na karaniwang sangkot sa maraming krimen sa kalsada. 2. May mga ekspresiyong nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa at/o pananaw, tulad ng sumusunod na halimbawa. Gayunman, mapapansing di tulad ng naunang mga halimbawa na tumitiyak kung sino ang pinagmumulan ng pananaw, nagpapahiwatig lamang ng pangkalahatang pananaw ang sumusunod na halimbawa: a. Sa isang banda, Sa kabilang dako • Sa isang banda, mabuti na ngang nalalaman ng mamamayan ang mga anomalya sa kanilang pamahalaang lokal nang sa gayo’y masuri nila kung sino ang karapat-dapat na ihalal para mamuno sa kanilang lungsod. • Sa kabilang dako, sa dami ng naglalabasang isyung pampolitika hindi tuloy malaman ng sambayanan kung ano ang kahihinatnan ng bansa sa kamay ng mga politikong pinagkatiwalaang mamuno dito. b. Samantala • Samantala mamamayan mismo ang makapagpapasya kung paano nila nais makita ang kanilang bansa sa susunod na mga taon. Matalinong pagpapasya ang kailangan kung sino ang karapat-dapat pagkatiwalaan ng kanilang boto. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module
Filipino Grade 10 Learner's Module

More Related Content

Filipino Grade 10 Learner's Module

  • 1. DEPED COPY Filipino Modyul para sa Mag-aaral Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. ng kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. 10 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 2. DEPED COPY Filipino – Ikasampung Baitang Modyul para sa Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telephone blg. (02) 439-2204 o mag- email sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD Inilimbag sa Pilipinas ng _________________________ Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address: 5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072 E-mail Address: imcsetd@yahoo.com Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral Mga Konsultant: Magdalena O. Jocson at Aura Berta A. Abiera Language Editor: Florentina S. Gorrospe, PhD Mga Manunulat: Vilma C. Ambat, Ma. Teresa B. Barcelo, Eric O. Cariño, Mary Jane R. Dasig, Willita A. Enrijo, Shiela C. Molina, Julieta U. Rivera, Roselyn C. Sayson, Mary Grace A. Tabora, at Roderic P. Urgelles Mga Taga-rebyu: Joselito C. Gutierrez, Angelita Kuizon, Girlie S. Macapagal, Marina G. Merida, Ma. Jesusa R. Unciano, at Evelyn Ramos Mga Tagapangasiwa: Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., Cristina S. Chioco, at Evangeline C. Calinisan Mga Tagaguhit: Ernesto F. Ramos Jr. at Jason O. Villena Naglayout: Camelka A. Sandoval All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 3. DEPED COPY 1 Modyul 1 MGA AKDANG PAMPANITIKAN NG MEDITERRANEAN All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 4. DEPED COPY 2 I. PANIMULA Ang Dagat ng Mediterranean ay matatagpuan sa pagitan ng Europe, hilaga ng Africa, at timog-kanlurang Asia. Sinasaklaw ng Mediterranean ang dalawampu’t dalawa na iba’t ibang bansa mula sa tatlong kontinente. Ang mga bansang ito ay Algeria, Egypt, Libya, Morocco, Tunisia na nasa kontinente ng Africa, sa kontinente naman ng Asia – Cyprus, Israel, Lebanon, Syria, at sa kontinente ng Europe – Albania, Bornia at Herzegovina, Croatia, France, Greece, Italy, Malta, Monaco, Montenegro, Slovenia, Spain, at Turkey. Ang Sinaunang Mediterranean ang nakatuklas ng sistema ng pagsulat na nagpabago at humubog sa kasaysayan ng mundo. Unti-unting umunlad ang pagsulat mula sa simbolong larawan, simpleng komunikasyon tungo sa likhang- sining at panitikan. Ang panitikan ng Sinaunang Mediterranean ay naging batayan ng iba’t ibang uri ng panitikan sa buong mundo. SapagtataposngModyul1,inaasahangmauunawaanatmapahahalagahan mo ang mga akdang pampanitikang nakaimpluwensiya sa buong daigdig tulad ng mitolohiya ng Rome, sanaysay ng Greece, parabulang mula sa Syria, nobela at maikling kuwento ng France, epiko ng Sumeria at tula ng Egypt. Malilinang mo rin ang iyong kasanayan sa gramatika at retorika. Masusi mong mapag- aaralan ang mga pandiwang ginagamit sa pagpapahayag ng aksiyon, karanasan, at pangyayari, ekspresiyon sa pagpapahayag sa konsepto ng pananaw, mga piling pang-ugnay sa pagsasalaysay, panghalip bilang panuring sa mga tauhan, mga hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari, pagpapahayag ng mga emosyon, paggamit ng mga pananda sa mabisang paglalahad. Pagkatapos mong mapag-aralan ang lahat ng mga ito, malalaman mo kung paano nakatutulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (panitikan at iba’t ibang uri ng teksto). Mapatutunayan mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang pampanitikan. Maihahambing mo ang mga banyagang panitikan sa ating sariling panitikan. Tiyak na ang lahat ng iyong pag-aaralan sa modyul na ito ay magpapaunlad sa iyong pagkatuto at pagkatao, at magpapalawak sa iyong pananaw bilang mamamayan ng Pilipinas at ng daigdig. Bilang pangwakas na gawain, magsusulat ka ng suring-basa upang maipahayag mo ang sariling pananaw, at pagpapakahulugan sa akdang pampanitikan. Ibabahagi mo ito sa isang simposyum na isasagawa ng buong klase. Magiging gabay mo ang sumusunod na pamantayan: I. Suring-basa: a.) mabisang panimula, b.) pagsusuring pangnilalaman, c.) pagsusuring pangkaisipan, at d.) buod; II. Pagbabahagi sa simposyum: a.) kahandaan, b.) paghahatid ng impormasyon, at c.) lalim ng pagsusuri. Sasagutin mo ang kasunod na paunang pagsusulit sa sagutang papel. Susukatin lamang sa pagsusulit kung ano na ang nalalaman mo tungkol sa mga paksang iyong pag-aaralan sa unang markahan. Isulat ang iyong mga sagot sa sagutang papel. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 5. DEPED COPY 3 II. PANIMULANG PAGTATAYA Piliin at isulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot. 1. Ito ay kuwento tungkol sa diyos at diyosa. a. dagli c. alamat b. epiko d. mitolohiya 2. Katutubong panitikan sa Pilipinas na nagsasalaysay ng kabayanihan at supernatural na mga pangyayari. a. mito c. alamat b. epiko d. mitolohiya 3. Tulang naglalarawan ng simpleng paraan ng pamumuhay sa bukid. a. pastoral c. soneto b. elehiya d. dalit 4. Mga kuwentong madalas na hango sa Bibliya at umaakay sa matuwid na landas ng buhay. a. dagli c. pabula b. nobela d. parabula 5. Akdang pampanitikan na naglalahad ng pananaw at opinyon tungkol sa tiyak na paksa? a. dula c. sanaysay b. tula d. maikling kuwento 6. Isang uri ng kuwento na ang higit na binibigyang-halaga o diin ay kilos o galaw, ang pagsasalita at pangungusap ng isang tauhan. a. kuwentong makabanghay c. kuwento ng tauhan b. kuwento ng katutubong kulay d. kuwento ng kababalaghan 7. Tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan na nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan ay buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa. a. mitolohiya c. alamat b. epiko d. korido 8. Ang pinakamatandang epiko sa mundo at kinikilala bilang kauna-unahang dakilang likha ng panitikan. a. Ibalon c. Gilgamesh b. Illiad at Odyssey d. Beowulf 9. Hayun! Dahil sa kalokohan mo’y babagsak ka. Ang pangungusap ay nagpapakita ng halimbawa ng relasyong ______________. a. layunin at resulta c. paraan at resulta b. paraan at layunin d. sanhi at bunga 10. Siya ang kinikilalang pinakamahusay makisama sa kanilang lugar._______, karapat-dapat lamang siya na mahalal bilang susunod na punong barangay. Ano ang angkop na pang-ugnay na dapat gamitin upang mabuo ang pangungusap? a. tiyak c. dahil sa b. tuloy d. kung gayon All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 6. DEPED COPY 4 Para sa bilang 11 at 12 Suriin ang gamit ng pandiwa sa sumusunod na pangungusap: 11. Sumibol ang panibugho sa puso ni Venus nang makita niya ang labis na paghanga ng tao sa kagandahan ni Psyche. a. aksiyon c. pangyayari b. karanasan d. proseso 12. Natuwa si Cupid nang ipagkaloob ni Jupiter ang ambrosia kay Psyche. a. aksiyon c. pangyayari b. karanasan d. proseso 13. “Hindi matatalo ng sinuman ang taong iyan.” Anong konstruksiyong gramatikal ang gamit sa pangungusap upang maipahayag ang emosyon? a. pariralang nominal c. negatibong ekspresiyon b. tanong retorikal d. ekspresiyong digri ng kasukdulan 14. Ang Pangulo ng Pamantasan ng San Antonio ay isang tunay na pilantropo. Maliban sa paaralan at palaruan, _____ rin ang nagpatayo ng ating simbahan. Kaya naman, ang parangal na Pilantropo ng Taon ay karapat-dapat lamang para sa kaniya. Anong mga paghalip panao ang maaaring isulat sa patlang? a. ito c. ikaw b. kami d. siya 15. Masyadong dinamdam ni Don Mariano ang ginawang pagtatanan ng anak kaya’t nagawa niya itong itakwil. Palibhasa’y ama, ______ napatawad niya rin ito. Anong panandang pandiskuro ang angkop sa patlang? a. sa wakas c. sa dakong huli’y b. pagkaraa’y d. pagdating ng panaho’y 16. Lubhang nalibang si Marko sa pakikipagsayaw kaya’t mag-iikaapat na ng madaling-araw nang silang mag-asawa’y umuwi. Tanging isang lumang dokar na lamang ang kanilang nasakyan. Ang dokar ay isang ________. a. maliit na bangka c. pampasaherong dyip b. lumang kotse d. kalesa 17. ______ nangyari iyon upang matauhan ang mga nagtutulog-tulugan. Alin ang tamang isulat na ekspresiyon na nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa? a. Sa kabilang dako c. Sa ganang akin b. Sa aking palagay d. Sa paniniwala 18. Ang tauhang si Frollo sa nobelang “Ang Kuba ng Notre Dame“ ay isang paring nag-alaga sa kubang si Quasimodo. Paano siya ipinakilala bilang kontrabida sa akda? a. stereotypical c. tauhang bilog b. hindi stereotypical d. tauhang lapad 19. Nakakadena ang mga binti at leeg kaya’t di sila makagalaw. Paano binigyang- kahulugan ang salitang kadena sa loob ng pangungusap? a. nagtataglay ng talinghaga c. maraming taglay na kahulugan b. taglay ang literal na kahulugan d. lahat ng nabanggit 20. Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon. Ang salitang may salungguhit ay nangangahulugang ________. a. amo c. Diyos b. bathala d. siga All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 7. DEPED COPY 5 21. “Ang pangit na ‘yan ay aking alipin.” Ano ang katangian ng tauhan? a. Malupit ang amo sa kaniyang alipin b. Mausisa ang amo ang sa kaniyang alipin c. Masaya ang amo sa pagkakaroon ng alipin d. Mapanglait ang amo sa kaniyang alipin dahil sa pangit na anyo. Para sa bilang 22 at 23 22. Aling pangungusap sa teksto ang gumamit ng hudyat sa pagkakasunod- sunod? a. pangungusap 1 c. pangungusap 3 b. pangungusap 2 d. pangungusap 4 23. Ano ang nabatid mo sa kalagayang panlipunan sa unang pangungusap? a. Nakatatanggap ng angkop na parusa ang mga nagkasala. b. Lantad at matindi ang parusang ipinapataw sa mga nagkasala. c. May prosesong pinagdaraanan upang maipagtanggol ang nagkasala. d. Katanggap-tanggap ang parusang natatanggap ng mga nagkasala. 24. Alin sa sumusunod ang hindi kaugnay sa pahayag ni Cupid na: “Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang tiwala.” a. Walang pag-ibig kung walang tiwala. b. Titibay ang pag-ibig kung may pagtitiwala. c. Hindi wagas ang pag-ibig na ipinagkakatiwala. d. Ang pag-ibig at tiwala ay hindi mapaghihiwalay. 25. Mabuti bang taglayin ng Diyos ang katangian ng tao? a. Oo, upang madaling magkaunawaan ang tao at Diyos. b. Oo, upang maunawaan ng Diyos ang kahinaan ng tao. c. Hindi, sapagkat banal ang Diyos at makasalanan ang tao. d. Hindi, dahil ang Diyos ay nasa langit samantalang ang tao ay nasa lupa. 26. Bakit masasabing higit na pinahahalagahan ng mga taga-Egypt ang buhay kaysa kamatayan? a. Naniniwala silang ang kamatayan ay karugtong lang ng buhay. b. Nagpapatayo sila ng mga piramide para sa mga namatay na paraon. c. Makikita sa mga sinauna nilang tula ang pagpapahalaga nila sa kagandahan ng buhay. d. Naniniwala silang ang kamatayan ay simula pa lamang nang walang hanggang kaligayahan. 1.) Nang sumunod na araw, si Quasimodo ay nilitis at pinarusahan sa tapat ng palasyo sa pamamagitan ng paglatigo sa kaniyang katawan. 2.) Matindi ang sakit ng bawat latay ng latigo na umuukit sa kaniyang katawan. 3.) Inisip niya ang dahilan ng kaniyang pagdurusa. 4.) Ang lahat ng iyon ay kagustuhan at ayon sa kautusan ni Frollo na kailanman ay hindi niya nagawang tutulan dahil sa utang na loob. 5.) Kasabay ng sakit na nadarama ng kaniyang katawan ay ang matinding kirot na nalalasap sa bawat panghahamak sa kaniya ng mga taong naroroon. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 8. DEPED COPY 6 27. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng tunay na pagmamahal batay sa mitong Psyche at Cupid? a. Ginawa ni Venus ang lahat para sa pagmamahal niya kay Cupid. b. Hinarap ni Psyche ang pagsubok ni Venus para sa pagmamahal niya kay Cupid. c. Nang nagkasala si Psyche kay Cupid binalak niyang magpakamatay sa labis na pagsisisi. d. Pinayuhan si Psyche ng kaniyang mga kapatid kung paano makaliligtas sa halimaw na asawa. Para sa bilang 28 “Kaibigan, pinarurusahan ako ng mga dakilang diyos at mamamatay akong kahiya-hiya. Hindi ako mamamatay tulad ng ibang namatay sa labanan; natatakot akong mamatay, ngunit maligaya ang taong namatay sa pakikipaglaban, kaysa sa katulad kong nakahihiya ang pagkamatay.” 28. Ano ang damdaming nangingibabaw sa binasang pahayag na ito? a. nagsisisi c. nalulungkot b. nahihiya d. natatakot 29. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyan niyang kalagayan kaya’t ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang lumang tahanan. Ang salitang may salungguhit ay nangangahulugang ______. a. kakinisan c. kagandahan b. kayamanan d. pinag-aralan Para sa bilang 30 Labis ang pagdurusa at paghihinagpis ni Mathilde dahil sa may paniniwala siyang isinilang siya sa daigdig upang magtamasa ng lubos na kaligayahan sa buhay na maidudulot ng salapi. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyan niyang kalagayan. Ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang lumang tahanan, ang nakaaawang anyo ng mga dingding, ang mga kortinang sa paningin niya ay napakapangit. 30. Kung ikaw si Mathilde, ano ang dapat mong gawin upang matupad ang iyong mga pangarap sa buhay? a. Hihiwalayan ko ang aking asawa at maghahanap ng lalaking maaaring makapagbigay sa akin ng masaganang buhay. b. Titiisin ko na lamang ang kahirapang ito at makokontento na sa kung ano ang kayang ibigay sa akin ng aking asawa. c. Maghahanap ako ng trabaho upang matulungan ang aking asawa na gumaan ang aming buhay. d. Ipamumukha ko sa aking asawa na hindi ako masaya sa uri ng buhay na kaya niyang ibigay upang lalo siyang magsumikap. 31. Anong panghalip ang angkop sa patlang ng pangungusap na kasunod?______ isa sa magaganda’t mapanghalinang babae na sa pagkakamali ng tadhana ay isinilang sa angkan ng mga tagasulat. a. Siya’y c. Ako’y b. Ika’y d. Kami’y All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 9. DEPED COPY 7 32. Malimit na sa pagmamasid ___ sa babaeng katulong na gumaganap ng ilang pangangailangan niya sa buhay ay nakadarama si Marissa ng panghihinayang at napuputos ng lumbay ang kaniyang puso. Anong panghalip ang angkop sa patlang ng pangungusap? a. niya c. nito b. nila d. sila 33. Aling pangyayari o bahagi sa nobela ang hindi angkop na ilapat ang teoryang humanismo? a. Ang kaniyang buhay ay umikot lang sa pagiging asawa at ina. b. Ang pagnanais ng pagbabago para sa kalayaan ng bansa c. Ang pagsisikap sa hanapbuhay upang makamtan ang kaginhawahan d. Ang pakikialam ng mamamayan sa katiwaliang naganap sa pamahalaan “May Isang Pangarap” ni Teodoro Gener May isang pangarap akong ninanais, Sana sa buhay ko’y mangyaring sumapit; Gagawin ang lahat nang ito’y makamit Ningning ng buhay kong siyang nilalangit Sa palad na ito huwag ipagkait. Panaho’y nagdaan at sa aking palad, Pangarap na ito na aking hinangad; Wari’y nalalapit dangkal na iyong agwat Nang dadamputin na umisod napadpad Lumayo sa kamay, nawaglit ... umalpas. 34. Ano ang positibong katangian ang ipinahihiwatig sa tula? a. Hindi pagsuko sa mga pagsubok. b. Pagiging determinado sa pag-abot ng pangarap. c. Paggawa ng ano man makamit lamang ang hangarin sa buhay. d. Lahat ng nabanggit. 35. Ano ang mensaheng ipinahihiwatig ng tula? a. Mapagbiro ang tadhana. b. Kung hindi ukol ay hindi bubukol. c. Ang sumusuko sa buhay ay laging talo. d. Kung may nais marating, magsumikap sa buhay. 36-50. Sumulat ng isang suring basa batay sa isang mitolohiyang nabasa mo. Gamitin ang kasunod na pormat. I. Panimula II. Pagsusuring Pangnilalaman A. Paksa/ Tema B. Simbolismong ginamit sa akda C. Uri ng akda D. Kulturang masasalamin sa akda III. Pagsusuring Pangkaisipan A. Pahiwatig at mga kahulugan nito B. Katotohanan at implikasyon sa buhay C. Kasiningan sa pagpapahayag ng kaisipan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 10. DEPED COPY 8 III. YUGTO NG PAGKATUTO TUKLASIN Naririto ang mga aralin na gagabay sa iyo upang lubos mong maunawaan, mapahalagahan, at masuri ang panitikang Mediterranean. Gayundin upang masuri mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang pampanitikan. Malalaman mo rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (pani- tikan at iba’t ibang uri ng teksto). Mahalagang malaman natin ang taglay mong kaalaman sa mga paksang iyong pag-aaralan. Magiging batayan ito ng iyong guro kung paano ka tutulungan o paanong higit na pagyayamanin ang iyong kaalaman. Subukin mong isagawa ang kasunod na gawain. GAWAIN 1: Pagtapat-tapatin Bilang pagpapahalaga sa ilang akda mula sa iba’t ibang bansa, naririto ang isang gawain na susubok sa iyong kaalaman. Gaano na ang alam mo sa kilalang akda ng ibang bansa. Piliin sa Kolum B kung anong uri ng panitikan ang mga pamagat ng akdang nasa Kolum A. Isulat sa sagutang papel. Kolum A Kolum B ____ 1. Cupid at Psyche A. epiko ____ 2. Gilgamesh B. mitolohiya ____ 3. Ang Kuwintas C. tula ____ 4. Alegorya ng Yungib D. nobela ____ 5. Ang Kuba ng Notre Dame E. maikling kuwento ____ 6. Ang Tusong Katiwala F. parabula ____ 7. Ang Tinig ng Ligaw na Gansa G. pabula H. sanaysay Gawain 2: Salamin ng Impluwensiya Suriin mo ang lawak ng impluwensiya ng panitikang mula sa Mediterranean sa kaugalian, pamumuhay, kultura, at paniniwala ng mga Pilipino. Panitikang Mediterranean Pamumuhay Kultura Kaugalian Paniniwala All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 11. DEPED COPY 9 LINANGIN Naririto ang mga aralin na gagabay sa iyo upang lubos mong maunawaan, mapahalagahan, at masuri ang panitikang Mediterranean. Gayundin upang maunawaan mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang pampanitikan. Malalaman mo rin kung paano nakatututulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (panitikan at iba’t ibang uri ng teksto). Madalas marinig ang matalinghagang pahayag na “Kung ikaw ay nasa Rome, gawin mo kung ano ang ginagawa ng mga taga-Rome.” Sumasalamin lamang ito sa kultura ng mga taga-Rome kung saan pinakikinabangan at pinagyayaman ang mga kaisipan, kabihasnan, sining, at panitikang hinalaw nila mula sa mga lugar na kanilang sinakop. Isang patunay nito ay ang kanilang mitolohiya ng taga- Rome. Bagaman ang mga ito ay halaw lamang mula sa mga Greek, binigyan ito ng bagong mukha at lalong pinagyaman ng mga taga-Rome. Sa kasalukuyan, ang mga mitolohiyang ito ang pinagbatayan ng mga kaisipan sa iba’t ibang larangan tulad ng medisina, pilosopiya, astrolohiya, sining, at panitikan sa buong daigdig. Ang Aralin 1.1 ay tungkol sa klasikong mitolohiya mula sa Rome, Italy. Itatampok ang “Cupid at Psyche” na isa sa mga pinagmulan na mito mula sa Rome. Makikilala mo ang iba’t ibang diyos at diyosa na pinaghugutan ng inspirasyon ng iba’t ibang manunulat ng panitikan sa buong daigdig. Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagsasalaysay ng mito at maibahagi sa klase batay sa sumusunod na pamantayan: a.) wastong pagbigkas, b.) hikayat sa madla, at c.) tinig. Aalamin mo rin kung paano mabisang magagamit ang pandiwa sa pagpapahayag at pasasalaysay ng mga, karanasan, at pangyayari buhat sa binasang mito o iba pang kauri nito. Pag-aaralan mo rin kung paano nakatutulong ang mitolohiya mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino. Aralin1.1 Panimula A. Panitikan: Cupid at Psyche (Mito mula sa Rome, Italy) Isinalaysay ni Apuleius Isinalin sa Ingles ni Edith Hamilton Isinalin sa Filipino ni Vilma C. Ambat B. Gramatika at Retorika: Angkop na Gamit ng Pandiwa Bilang Aksiyon, Karanasan, at Pangyayari C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 12. DEPED COPY 10 Tuklasin Sa kasunod na mga gawain, tuklasin kung may alam ka na tungkol sa pandiwa at mitolohiya. Alamin kung nauunawaan mo kung paano nakatutulong ang mitolohiya mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino at paano nakatutulong ang pandiwa sa pagpapahayag ng mga karanasan, at pangyayari? GAWAIN 1: Pagtapat-tapatin Basahin sa Kolum B ang bawat pahayag na naglalarawan ng katangian ng mga diyos na nakatala sa Kolum A. Isulat ang titik ng angkop na sagot sa patlang sa tapat ng Kolum A. Isulat ang sagot sa sagutang papel. Kolum A Kolum B _____ 1. Venus A. Diyosa ng kagandahan at kalapati ang sagisag niya _____ 2. Cupid B. Diyos ng propesiya, araw, at musika _____ 3. Mercury C. Kapatid ni Jupiter at panginoon ng kaharian sa ilalim ng lupa _____ 4. Pluto D. Hari ng mga diyos at kalawakan _____ 5. Jupiter E. Diyos ng pagmamahal, sinasabing anak ni Venus F. Mensahero ng mga diyos kilala rin sa tawag na Hermes ng mga Greek GAWAIN 2: Alam-Nais-Natutuhan Gayahin ang pormat ng talahanayan sa sagutang papel at isulat dito ang hinihiling na sagot sa sumusunod: Alam: Ano ang iyong nalalaman tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? Nais Malaman: Ano ang gusto mong malaman tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? Natutuhan: Batay sa talakayan, ano ang natutuhan mo tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? (Sasagutin ito pagkatapos talakayin ang tungkol sa mitolohiya). A. Alam B. Nais Malaman C. Natutuhan a. Mitolohiya _____________ b. Pandiwa _____________ a. Mitolohiya _____________ b. Pandiwa _____________ a. Mitolohiya _____________ b. Pandiwa _____________ Yugto ng Pagkatuto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 13. DEPED COPY 11 Marahil ay nasiyahan ka sa iyong natuklasang mga bagong kaalaman. Magiging kapana-panabik pa ang mga susunod mong gawain. Babasahin at uunawain ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Mitolohiyang mula sa Rome upang iyong matuklasan kung paano nakatutulong ang mitolohiya mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino? Alam mo ba na... ang salitang mitolohiya ay nangangahulugang agham o pag-aaral ng mga mito/ myth at alamat? Tumutukoy rin ito sa kalipunan ng mga mito mula sa isang pangkat ng tao sa isang lugar na naglalahad ng kasaysayan ng mga diyos-diyusan noong unang panahon na sinasamba, dinarakila at pinipintakasi ng mga sinaunang tao. Ang salitang mito/myth ay galing sa salitang Latin na mythos at mula sa Greek na muthos, na ang kahulugan ay kuwento. Ang muthos ay halaw pa sa mu, na ang ibig sabihin ay paglikha ng tunog sa bibig. Sa Klasikal na Mitolohiya ang mito/myth ay representasyon ng marubdob na pangarap at takot ng mga sinaunang tao. Nakatutulong ito upang maunawaan ng mga sinaunang tao ang misteryo ng pagkakalikha ng mundo, ng tao, ng mga katangian ng iba pang mga nilalang. Ipinaliliwanag rin dito ang nakatatakot na puwersa ng kalikasan sa daigdig – tulad ng pagpapalit ng panahon, kidlat, baha, kamatayan, at apoy. Ito ay naglalahad ng ibang daigdig tulad ng langit at ilalim ng lupa. Hindi man ito kapani-paniwalang kuwento ng mga diyos, diyosa, at mga bayani, tinuturing itong sagrado at pinaniniwalaang totoong naganap. Karaniwang may kaugnayan ito sa teolohiya at ritwal. Sa Pilipinas naman, ang mito ay kinabibilangan ng mga kuwentong-bayang naglalahad ng tungkol sa mga anito, diyos at diyosa, mga kakaibang nilalang, at sa mga pagkagunaw ng daigdig noon. Maaaring matagpuan ang mga mitong ito sa mga kuwentong – bayan at epiko ng mga pangkat-etniko sa kasalukuyan. Mayaman sa ganitong uri ng panitikan ang mga naninirahan sa bulubundukin ng Luzon, Visayas, at Mindanao. May kuwento tungkol sa pagkagunaw ng daigdig ang mga Ifugao. Inilarawan sa kanilang epikong “ Alim” kung paano nagunaw ang daigdig. Ayon dito, nagkaroon ng malaking pagbaha sa mundo at ang tanging nakaligtas ay ang magkapatid na sina Bugan (babae), at Wigan (lalaki). Sa kanila nagmula ang bagong henerasyon ng mga tao sa mundo. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 14. DEPED COPY 12 Upang lubos na maunawaan ang kuwentong Cupid at Psyche mabuting makilala mo ang labindalawang pinakadakilang diyos at diyosa ng Mitolohiya ng Rome at Greece na kilala rin sa tawag na The 12 Great Olympian Gods. Maaari itong panoorin sa youtube. Sa sumusunod na links: http://www.youtube.com/ watch?v=iMzNPEHNxcc&list=PL42F4E0F50A1D70AA&index=1http://www.youtube. com/watch?v=WP_NeirFIkM&list=PL42F4E0F50A1D70AA&index=2 o basahin “Ang mga Diyos at Diyosa ng Olympus.” Gamit ng Mitolohiya 1. Ipaliwanag ang pagkakalikha ng daigdig 2. Ipaliwanag ang puwersa ng kalikasan 3. Maikuwento ang mga sinaunang gawaing panrelihiyon 4. Magturo ng mabuting aral 5. Maipaliwanag ang kasaysayan 6. Maipahayag ang marubdob na pangarap, matinding takot, at pag-asa ng sangkatauhan Ang Mitolohiya ng Taga-Rome Ang mitolohiya ng mga taga-Rome ay kadalasang tungkol sa politika, ritwal, at moralidad na ayon sa batas ng kanilang mga diyos at diyosa mula sa Sinaunang Taga-Rome hanggang ang katutubong relihiyon ay mapalitan na ng Kristiyanismo. Kabayanihan ang isang mahalagang tema sa mga kuwentong ito. Itinuring ng mga Sinaunang Taga-Rome na nangyari sa kanilang kasaysayan ang nilalaman ng mga mito kahit ang mga ito ay mahimala at may elementong supernatural. Ang kanilang mitolohiya ay hinalaw mula sa Greece na kanilang sinakop. Labis nilang nagustuhan ang mitolohiya ng bansang ito, kaya inaangkin nilang parang kanila at pinagyaman nang husto. Binigyan nila ng bagong pangalan ang karamihan sa mga diyos at diyosa. Ang ilan ay binihisan nila ng ibang katangian. Lumikha sila ng bagong mga diyos at diyosa ayon sa kanilang paniniwala at kultura. Sinikap nilang ipasok ang kanilang pagkakakilanlan sa mga mitolohiyang kanilang nilikha. Isinulat ni Virgil ang “Aenid,” ang pambansang epiko ng Rome at nag- iisang pinakadakilang likha ng Panitikang Latin. Isinalaysay ni Virgil ang pinagmulan ng lahi ng mga taga-Rome at kasaysayan nila bilang isang imperyo. Ito ang naging katapat ng “Iliad at Odyssey” ng Greece na tinaguriang “Dalawang Pinakadakilang Epiko sa Mundo” na isinalaysay ni Homer. Si Ovid na isang makatang taga-Rome ay sumulat rin ayon sa taludturang ginamit ni Homer at Virgil sa kaniyang “Metamorphoses.” Subalit hindi ito tungkol sa kasaysayan ng Roman Empire o ng mga bayani, kundi sa mga diyos at diyosa, at mga mortal na may katangian ng mga diyos at karaniwang mga mortal. Lumikha siya ng magkakarugtong na kuwento na may temang mahiwagang pagpapalit-anyo. Sa mga akdang ito ng mga taga-Rome humuhugot ng inspirasyon ang mga manunulat at mga alagad ng sining sa buong daigdig mula noon hanggang ngayon. mula sa Literature – World Masterpieces, (Prentice Hall,1991) at Panitikan sa Pilipino 2 ( Pandalubhasaan), (GONZALES,1982) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 15. DEPED COPY 13 Greek Roman Katangian at Kapangyarihang Taglay 1. Zeus Jupiter - hari ng mga diyos; diyos ng kalawakan at panahon - tagapagparusa sa mga sinungaling at hindi marunong tumupad sa pangako - asawa niya si Juno - sandata niya ang kulog at kidlat 2. Hera Juno - reyna ng mga diyos - tagapangalaga ng pagsasama ng mag-asawa, - asawa ni Jupiter 3. Posiedon Neptune - kapatid ni Jupiter - hari ng karagatan, lindol - kabayo ang kaniyang simbolo 4. Hades Pluto - kapatid ni Jupiter - panginoon ng impiyerno 5. Ares Mars - diyos ng digmaan - buwitre ang ibong maiuugnay sa kaniya 6. Apollo Apollo - diyos ng propesiya, liwanag, araw, musika, panulaan - diyos din siya ng salot at paggaling - dolphin at uwak ang kaniyang simbolo 7. Athena Minerva - diyosa ng karunungan, digmaan, at katusuhan - kuwago ang ibong maiuugnay sa kaniya 8. Artemis Diana - diyosa ng pangangaso, ligaw na hayop, at ng buwan 9. Hephaestus Vulcan - diyos ng apoy, bantay ng mga diyos 10. Hermes Mercury - mensahero ng mga diyos, paglalakbay, pangangalakal, siyensiya, pagnanakaw, at panlilinlang 11. Aphrodite Venus - diyosa ng kagandahan, pag-ibig, - kalapati ang ibong maiuugnay sa kaniya 12. Hestia Vesta - kapatid na babae ni Jupiter - diyosa ng apoy mula sa pugon Ang mga nabanggit mula sa aklat na Mitolohiya ni Hamilton ay mahahalagang tauhan sa Olympus na laging nababanggit sa panulat lalo na noong Panahong Klasiko. Ang impluwensiya ng panahong ito’y nasasalamin sa ating panitikan noong Panahon ng Panitikang Katutubo kung saan ang unang uri ng panitikan ng Pilipinas ay pasalin-dila tulad ng alamat, mito, kuwentong-bayan, epiko, at mga karunungang- bayan. (mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Panganiban, Panganiban,1998) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 16. DEPED COPY 14 GAWAIN 3: Magmina ng Kaalaman Magsaliksik at alamin ang katangian ng mga diyos at diyosa sa mitolohiyang pinagbatayan ng pangalan ng planeta, mga araw ng linggo, produkto o kompanya at terminolohiya sa medisina. Alamin ang katangian o kaugnayan ng diyos at diyosa sa mga ipinangalan sa kanila. Kopyahin ang halimbawang talahanayan o lumikha ng sariling grapikong presentasyon. Pangkat 1: Planeta Pangkat 3: Produkto o Kompanya Pangkat 2: Araw Pangkat 4: Medisina Halimbawa: Planeta Katangian Pinagbatayang diyos at diyosa Katangian Jupiter pinakamalaking planeta Jupiter pinakamalakas at hari ng mga diyos at diyosa Produkto Dove s a b o n pampaganda Venus diyosa ng kagandahan, kalapati ang ibong maiuugnay sa kaniya Linangin Narito ang isa sa mga mitolohiya ng Rome. Isinalaysay ito niApuleius, isang manunulat na Latino. Ito ay bahagi lamang ng nobelang Metamorphoses na kilala rin sa tawag na The Golden Ass (donkey). Basahin at unawain mo ito upang matuklasan mo kung paano nakatutulong ang mitolohiya sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino. Cupid at Psyche Isinalin sa Ingles ni Edith Hamilton Isinalin sa Filipino ni Vilma C. Ambat Noong unang panahon, may hari na may tatlong magagandang anak na babae. Ang pinakamaganda sa tatlo ang bunsong si Psyche. Labis siyang hinahangaan at sinasamba ng kalalakihan. Sinasabi nilang kahit si Venus, ang diyosa ng kagandahan, ay hindi makapapantay sa ganda nito. Nalimot na rin ng kalalakihan na magbigay ng alay at magpuri sa diyosa. Gayundin, ang kaniyang templo ay wala nang mga alay, naging marumi, at unti-unti nang nasisira. Lahat ng papuri’t karangalang dapat sa kaniya ay napunta na lahat sa isang mortal. Nagalit si Venus at inutusan niya si Cupid, ang kaniyang anak upang paibigin si Psyche sa isang nakatatakot na nilalang. Hindi na niya naisip ang maaaring maidulot ng kagandahan ng dalaga sa kaniyang anak. Agad tumalima si Cupid at hinanap ang nasabing babae. Umibig siya kay Psyche nang nasilayan niya ang kagandahan ng dalaga. Tila ba napana niya ang kaniyang sariling puso. Nang makauwi si Cupid, inilihim niya sa kaniyang ina ang nangyari. Labis namang nagtitiwala si Venus at hindi na rin nito inusisa ang anak. Nanabik ang diyosa ng kagandahan sa kahihinatnan ng buhay ni Psyche. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 17. DEPED COPY 15 Gayunman, hindi naganap ang inaasahan ni Venus. Hindi umibig si Psyche sa isang nakatatakot na nilalang o kahit kanino. Ang isa pang nakapagtataka ay walang umiibig sa kaniya. Kontento nang pagmasdan at sambahin siya ng mga lalaki subalit hindi ang ibigin siya. Ang kaniyang dalawang kapatid na malayo ang hitsura sa taglay niyang kagandahan ay nakapag-asawa na ng hari at namumuhay nang masaya sa kani-kaniyang palasyo. Naging malungkot si Psyche sa kaniyang pag-iisa. Tila walang nais magmahal sa kaniya. Nabahala ang magulang ni Psyche. Naglakbay ang haring ama ni Psyche upang humingi ng tulong kay Apollo. Hiniling niyang payuhan siya ni Apollo kung paano makahahanap ng mabuting lalaking iibig sa kaniyang anak. Lingid sa kaalaman ng hari naunang humingi ng tulong si Cupid kay Apollo. Sinabi niya ang kaniyang sitwasyon at nagmakaawang tulungan siya. Kaya sinabi ni Apollo sa hari na makapangangasawa si Psyche ng isang nakakatakot na nilalang. Pinayuhan niya ang hari na bihisan ng pamburol si Psyche, dalhin siya sa tuktok ng bundok at iwan nang mag-isa. Doon ay susunduin siya ng kaniyang mapapangasawa na isang halimaw, isang ahas na may pakpak. Labis na kalumbayan ang baon ng hari sa kaniyang pagbabalik sa palasyo subalit agad pa rin siyang tumalima sa payo ni Apollo. Ipinag-utos niyang bihisan si Psyche ng pinakamaganda niyang damit. Pagkatapos mabihisan si Psyche, ipinabuhat ng hari ang anak na parang ihahatid sa kaniyang libingan papunta sa tuktok ng bundok. Habang naglalakbay sila, nagluluksa ang lahat sa maaaring mangyari kay Psyche. Sa kabila naman ng mabigat na sitwasyon, buong tapang na hinarap ng dalaga ang kaniyang kapalaran. “Dapat noon pa ay iniyakan na ninyo ako. Ang taglay kong kagandahan ang sanhi ng panibugho ng langit,” sumbat niya sa kaniyang ama. Pagkatapos nito ay pinaalis na ni Psyche ang kaniyang mga kasama at sinabing masaya niyang haharapin ang kaniyang katapusan. Naghintay si Psyche habang unti-unting nilalamon ng dilim ang buong bundok. Takotnatakotsiyasapagkathindiniyaalamkunganoangnaghihintaysakaniya.Patuloy siyang tumatangis at nanginginig sa takot hanggang sa dumating ang malambing na ihip ng hangin ni Zephyr. Inilipad siya nito at inilapag sa isang damuhang parang na kasinlambot ng kama at pinahalimuyak ng mababangong bulaklak. Napakapayapa ng lugar na tila nawala ang lahat ng kaniyang kalungkutan. Nakatulog siya sa kapayapaan ng gabi. Nang magising si Psyche sa tabi ng ilog, natanaw niya sa pampang nito ang isang mansiyon na parang ipinatayo para sa mga diyos. Nagmasid-masid siya at labis ang kaniyang pagkamangha sa kagandahan nito. Yari sa pilak at ginto ang mga haligi, at ang sahig ay napalamutian ng mga hiyas. Nag-aalinlangan niyang buksan ang pinto subalit may tinig na nangusap sa kaniya. “Pumasok ka, para sa iyo ang mansiyong ito. Maligo ka, magbihis, at ihahanda namin ang piging para sa iyo. Kami ang iyong mga alipin,” wika ng mga tinig. Nalibang si Psyche sa mansiyon, kumain siya ng masasarap na pagkain. Buong araw siyang inaliw ng mga musika ng lira at ng mga awitin ng koro na hindi niya nakikita. Maliban sa mga tinig na kaniyang mga kasama, nag-iisa siya sa mansiyon. Subalit sa hindi maipaliwanag na dahilan, batid niyang sa pagsapit ng gabi ay darating ang kaniyang mapapangasawa. Lumipas ang maghapon nang hindi niya All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 18. DEPED COPY 16 namamalayan. Pagsapit ng gabi nangyari nga ang inaasahan niya. Naramdaman niya ang pagdating ng lalaki. Tulad ng mga tinig hindi niya ito nakikita. Bumulong ang lalaki sa kaniyang tainga. Nang marinig niya ang tinig ng lalaki, nawala ang lahat ng takot na kaniyang nararamdaman. Sa kaniyang paniniwala, hindi halimaw ang lalaki kundi isang mangingibig at asawang matagal na niyang hinihintay. Isang gabi ay kinausap siya nang masinsinan ng lalaki. Binalaan siyang may panganib na darating sa pamamagitan ng dalawa niyang kapatid. “Darating ang iyong mga kapatid upang magluksa sa lugar kung saan ka nila iniwan,” wika ng asawa. “Subalit huwag na huwag kang magpapakita sa kanila sapagkat magbubunga ito ng matinding kalungkutan sa akin at kasiraan sa iyo,” habilin ng lalaki. Nangako naman si Psyche na tatalima sa kagustuhan ng asawa. Kinabukasan, narinig ni Psyche ang panangis ng kaniyang mga kapatid. Labis na naantig ang kaniyang damdamin sa kanilang pagluluksa. Nais niyang ibsan ang kanilang kalungkutan at patahanin sila sa pag-iyak. Hanggang sa maging siya ay umiiyak na rin. Kinagabihan ay inabutan pa siya ng kaniyang asawa na umiiyak. Sinabi ng lalaki na maaari na niyang makita ang kaniyang mga kapatid subalit mahigpit pa rin ang kaniyang babala. “Sige gawin mo ang iyong nais subalit parang hinahanap mo ang sarili mong kapahamakan,” wika ng lalaki. Pinayuhan siya nang masinsinan na huwag siyang pabubuyo kaninuman na subuking sulyapan ang mukha ng lalaki. Kung mangyayari ito, magdurusa si Psyche sa pagkakawalay sa kaniya. “Nanaisin kong mamatay nang isandaang beses kaysa mabuhay nang wala ka sa aking piling. Pagbigyan mo lang ang kaligayahan kong muling makapiling ang aking mga kapatid,” buong pagmamakaawang hiling ni Psyche. Malungkot na sumang-ayon ang lalaki. Kinaumagahan, inihatid ng ihip ng hangin ni Zephyr ang dalawang kapatid ni Psyche. Hindi magkamayaw sa iyakan at yakapan ang magkakapatid. Walang mapagsidlan ang nag-uumapaw nilang kaligayahan. Nang pumasok na sila sa mansiyon labis na pagkamangha ang naramdaman ng magkapatid. Sila ay nakatira sa palasyo subalit walang kasingganda ang mansiyon na ito. Nag-usisa sila kung sino ang napangasawa ni Psyche. Tulad ng kaniyang ipinangako inilihim ni Psyche ang tunay na pagkatao ng asawa. Nang matapos na ang pagdalaw ng kaniyang mga kapatid, dumakot si Psyche ng mga ginto at hiyas upang ibigay sa kaniyang mga kapatid. Ipinahatid niyang muli ang mga kapatid kay Zephyr. Labis na pangingimbulo ang naramdaman ng mga ate ni Psyche sa kaniya. Ang kanilang kayamanan ay hindi maihahambing sa kayamanang kanilang nakita sa tahanan ni Psyche. Binalot nang labis na inggit ang kanilang puso na humantong sa pagpaplano nila ng ikapapahamak ng kanilang bunsong kapatid. Noong gabi ring iyon, muling kinausap ng lalaki si Psyche. Nagmakaawa siyang huwag na muling patuluyin sa kanilang tahanan ang kaniyang mga kapatid. “Tandaan mong hindi mo na ako makikitang muli kapag binali mo ang iyong pangako,” masidhing paalala ng kaniyang asawa. “Bawal na kitang makita, pati ba naman ang mga mahal kong kapatid?” pagmamaktol na sumbat ni Pysche. Muling pinagbigyan ng lalaki ang asawa na makita ang kaniyang mga kapatid. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 19. DEPED COPY 17 Kinabukasan, muling dumalaw ang dalawang kapatid na may nabuo nang malagim na balak sa kanilang bunsong kapatid. Nag-usisa sila nang nag-usisa hanggang malito na si Psyche sa kaniyang mga pagsisinungaling. Napilitan siyang sabihin ang katotohanang bawal niyang makita ang mukha ng kaniyang asawa at hindi niya alam ang anyo nito. Ikinumpisal ng magkapatid na alam na nila noon pa na ang asawa ni Psyche ay isang halimaw batay sa sinabi ng orakulo ni Apollo. Nagsisisi sila kung bakit nila ito inilihim kay Psyche. Binuyo nila si Psyche na dapat na niyang malaman ang katotohanan bago mahuli ang lahat. Mabait lamang daw ang kaniyang asawa ngayon subalit darating ang araw na siya ay kakainin nito.Takot ang nangibabaw sa puso ni Psyche sa halip na pagmamahal. Ngayon lamang niya napagtagni-tagni ang katanungan sa kaniyang isip. Kaya pala pinagbabawalan siyang makita ang hitsura ng kaniyang asawa sapagkat halimaw ito. At kung hindi man ito halimaw, bakit ito hindi nagpapakita sa liwanag? Magkahalong takot at pagkalito ang naramdaman ni Psyche. Humingi siya ng payo sa kaniyang kapatid. Isinagawa na ng nakatatandang mga kapatid ang masama nilang balak. Pinayuhan nila si Psyche na magtago ng punyal at lampara sa kaniyang silid. Kapag natutulog na ang kaniyang asawa sindihan niya ang lampara at buong tapang niyang itarak ang punyal sa dibdib ng asawa. Humingi lamang daw si Psyche ng tulong at nasa di kalayuan lamang ang dalawa. Kapag napatay na ni Psyche ang asawa sasamahan siya ng kaniyang mga kapatid sa pagtakas. Iniwan nila si Psyche na litong-lito. Mahal na mahal niya ang kaniyang asawa subalit paano kung halimaw nga ito? Nabuo ang isang desisyon sa kaniya. Kailangan niyang makita ang hitsura ng kaniyang asawa. Sa wakas, nang mahimbing nang natutulog ang lalaki, patiyad na naglakad si Psyche patungo sa pinaglagyan niya ng punyal at lampara. Kinuha niya ang mga ito. Sinindihan niya ang lampara. Dahan-dahan siyang lumapit sa kaniyang asawa. Laking ginhawa at kaligayahan ang nag-uumapaw sa kaniyang puso nang masilayan niya sa unang pagkakataon ang hitsura ng kaniyang asawa. Hindi halimaw ang kaniyang nakita kundi pinakaguwapong nilalang sa mundo. Nang madapuan ng liwanag ang kagandahan ng lalaki ay tila ba mas lalong tumingkad ang liwanag ng lampara. Sa labis na kahihiyan at kawalan ng pagtitiwala, lumuhod siya at binalak na saksakin ang sarili. Nang akma na niyang itatarak ang punyal sa kaniyang dibdib, nanginig ang kaniyang kamay, at nahulog ang punyal. Ang panginginig ng kaniyang kamay ay kapwa nagligtas at nagtaksil sa kaniya. Sa pagnanais niyang pagmasdan pa ang kaguwapuhan ng kaniyang asawa, inilapit niya ang lampara at natuluan ng mainit na langis ang balikat nito. Nagising ang lalaki at natuklasan ang kaniyang pagtataksil. Lumisan ang lalaki nang hindi nagsasalita. Sinundan ni Psyche ang asawa subalit paglabas niya, hindi na niya nakita ang lalaki. Narinig na lamang niya ang tinig ng asawa. Ipinaliwanag nito kung sino siyang talaga. “ Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang tiwala,” wika niya bago tuluyang lumipad papalayo. “Si Cupid, ang diyos ng pag-ibig!” ang naisip ni Psyche. “ Siya ang asawa ko. Ako na isang hamak lamang ay hindi tumupad sa aking pangako sa kaniya. Mawawala na nga ba siya sa akin nang tuluyan?” wika niya sa kaniyang sarili. Inipon niya ang lahat ng nalalabi niyang lakas at nagwikang “Ibubuhos ko ang bawat patak ng aking buhay upang hanapin siya. Kung wala na siyang natitirang pagmamahal sa akin, maipakikita ko sa kaniya kung gaano ko siya kamahal.” At sinimulan ni Psyche ang kaniyang paglalakbay. Sa kabilang banda, umuwi si Cupid sa kaniyang ina upang pagalingin ang kaniyang sugat. Isinalaysay niya sa kaniyang ina ang nangyari. Nagpupuyos sa galit si Venus at lalong sumidhi ang pagseselos niya kay Psyche. Iniwan niya si Cupid nang hindi man lang tinulungang gamutin ang sugat nito. Determinado si Venus na ipakita All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 20. DEPED COPY 18 kay Psyche kung paano magalit ang isang diyosa kapag hindi nasiyahan sa isang mortal. Patuloy na naglakbay si Psyche at pinipilit na makuha ang panig ng mga diyos. Siya ay palagiang nag-aalay ng marubdob na panalangin sa mga diyos subalit wala sa kanila ang nais maging kaaway si Venus. Nararamdaman ni Psyche na wala siyang pag-asa sa lupa o sa langit man. Kaya minabuti niyang magtungo sa kaharian ni Venus at ialay ang kaniyang sarili na maging isang alipin. Sa ganitong paraan ay umaasa siyang lalambot din ang puso ni Venus at huhupa rin ang kaniyang galit. Nagbabakasakali rin siyang naroon sa kaniyang ina si Cupid. Sinimulan na niya ang paglalakbay. Nang dumating si Psyche sa palasyo ni Venus, humalakhak nang malakas ang diyosa. Pakutya niyang tinanong si Psyche, “Nagpunta ka ba rito upang maghanap ng mapapangasawa? Tiyak kong ang dati mong asawa ay wala nang pakialam sa iyo, sapagkat muntik na siyang mamatay dahil sa natamong sugat mula sa kumukulong langis na dulot mo. Isa kang kasumpa-sumpang nilalang. Kailanman ay hindi ka magkakaroon ng asawa kung hindi ka daraan sa butas ng karayom.” Sinabi ng diyosa na tutulungan niya si Psyche sa pagsasanay. Ibinuhos niya sa harap ni Psyche ang isang malaking lalagyan na puno ng iba’t ibang uri ng maliliit na butong pinaghalo-halo niya. Inutusan niya si Pysche na bago dumilim dapat ay napagsama-sama na niya ang magkakauring buto. Agad lumisan ang diyosa. Tinitigan lamang ni Psyche ang malaking tumpok ng mga buto. Napaka- imposible ng ipinagagawa sa kaniya ng diyosa. Nasa ganitong pagmumuni si Psyche nang pagmasdan siya ng mga langgam. Kung ang mga mortal at imortal ay hindi naaawa sa kaniya, hindi ang maliliit na nilalang. Nagtawag ang mga langgam ng kanilang mga kasama at sinimulan ang pagbubukod-bukod ng mga buto. Agad natapos ang gawain. Pagdating ni Venus, hindi siya nasiyahan sa kaniyang nakita. Sinabi niyang hindi pa tapos ang mga pagsubok ni Psyche. Binigyan niya si Psyche ng matigas na tinapay. Sinabi rin ng diyosa na sa sahig siya matutulog. Inisip ng diyosa na kung pahihirapan at gugutumin niya si Psyche mauubos rin ang nakaiinis nitong ganda. Samantala, tiniyak ni Venus na hindi makalalabas si Cupid sa kaniyang silid habang pinahihilom nito ang kaniyang sugat. Nasisiyahan si Venus sa magandang takbo ng mga pangyayari. Kinaumagahan, isang mapanganib na pagsubok ang ipinagawa ni Venus kay Psyche. Pinakukuha niya si Psyche ng gintong balahibo ng mga tupa sa tabi ng ilog. Ang mga tupa ay mababangis at mapanganib. Nang marating ni Psyche ang ilog, natutukso siyang tumalon at magpalunod na lamang upang matapos na ang kaniyang paghihirap. Nakarinig siya ng tinig mula sa halamang nasa tabi ng ilog. “Huwag kang magpapakamatay. Hindi naman ganoon kahirap ang ipinagagawa sa iyo. Kailangan mo lang maghintay ng tamang panahon upang makakuha ng gintong balahibo ng tupa. Pagsapit ng hapon ang lahat ng tupa mula sa malalabay na halamanan ay magtutungo dito sa ilog upang magpahinga. Magtungo ka sa halamanan at doon ka kumuha ng mga gintong balahibong nasabit sa mga sanga.” Sinunod ni Psyche ang payo ng halamang nasa tabi ng ilog. Umuwi siya sa kaharian ni Venus na dala ang mga gintong balahibo ng tupa. “May tumulong sa iyo!” sumbat ni Venus kay Psyche. “Hindi mo ginagawa nang mag-isa ang mga pinagagawa ko sa iyo. Hindi bale, bibigyan kita ng pagkakataong patunayan na sadyang mapagkunwari kang may mabuting puso at magaling.” Itinuro ni Venus sa malayo ang itim na tubig ng talon. Binigyan niya si Psyche ng prasko All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 21. DEPED COPY 19 at pupunuin ito ng itim na tubig. Nagtungo si Psyche sa ilog ng Styx. Nakita niyang malalim ang bangin at mabato. Tanging may pakpak lamang ang maaaring makaigib ng tubig. Sa lahat ng kaniyang pagsubok, ito na ang pinakamapanganib. Tulad ng inaasahan may tumulong kay Psyche. Isang agila ang dumagit sa praskong tangan ni Psyche at lumipad malapit sa talon. Pagbalik ng agila, puno na ng itim na tubig ang prasko. Hindi pa rin sumusuko si Venus sa pagpapahirap kay Psyche. Ayaw niyang magmukhang tanga sa harap ng madla. Ipinagpatuloy niya ang pagpapahirap sa kawawang mortal. Binigyan niya si Psyche ng isang kahon na paglalagyan niya ng kagandahang kukunin ni Psyche mula kay Proserpine, ang reyna sa ilalim ng lupa. Inutos ni Venus na sabihin ni Psyche na kailangan niya ito sapagkat napagod siya sa pag-aalaga ng kaniyang anak na maysakit. Katulad ng mga nauna agad tumalima si Psyche. Dala ang kahon, tinalunton niya ang daan papunta sa kaharian ni Hades. Tinulungan siya ng isang tore na nagbigay sa kaniya ng detalyadong hakbang patungo sa kaharian sa ilalim ng lupa. Una, kailangan niyang pumasok sa isang butas na lagusan patungo sa ilalim ng lupa sa tabi ng ilog ng kamatayan. Kailangan niyang sumakay sa isang bangkang ang bangkero ay si Charon. Kailangan niyang bayaran ng pera si Charon upang siya ay makatawid. Makikita na niya ang lansangan patungo sa palasyo. Sa pintuan ng palasyo may nagbabantay na isang asong tatlong ulo. Kapag binigyan ng cake ang aso ito ay magiging maamo at papayag nang magpapasok sa palasyo. Nagawa lahat ni Psyche ang ipinaliwanag ng tore. Pinaunlakan din ni Proserpine ang kahilingan ni Venus. Agad nakabalik si Psyche nang mas mabilis pa kaysa kaniyang pagbaba. Gayunman, nasubok muli ang karupukan ni Psyche. Sa paghahangad niya ng karagdagang kagandahan upang umibig muli si Cupid sa kaniya, natukso siyang kumuha ng kaunting ganda sa loob ng kahon. Nang buksan niya ito, tila walang laman subalit nakadama siya ng matinding panghihina at agad nakatulog. Sa mga panahong ito ay magaling na si Cupid. Sabik na siyang makita ang kaniyang asawa subalit ibinilanggo siya ng kaniyang ina. Mahirap bihagin ang pagmamahal. Kaya humanap si Cupid ng paraan upang makatakas. Nakita niya ang bukas na bintana at doon siya nakatakas. Nahanap niya agad si Psyche malapit sa palasyo. Agad niyang pinawi ang pagtulog ng asawa at agad sinilid ang gayuma sa kahon. Bahagya niyang tinusok ng kaniyang busog si Psyche upang magising. Pinagalitan niyang muli ang kaniyang asawa dahil sa pagiging mausisa nito na humantong muli sa kaniyang kapahamakan. Sinabi niyang magtungo si Psyche sa kaniyang ina at ibigay ang kahon. Dito na magtatapos ang pagpapahirap ng kaniyang ina. Masayang nagtungo si Psyche sa palasyo samantalang si Cupid naman ay lumipad patungo sa kaharian ni Jupiter, ang diyos ng mga diyos at tao. Hiniling niya na tiyaking hindi na sila gagambalain ng kaniyang ina. Pumayag si Jupiter. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 22. DEPED COPY 20 Nagpatawag si Jupiter ng pagpupulong ng mga diyos at diyosa kasama na si Venus. Ipinahayag niya sa lahat na si Cupid at Psyche ay pormal nang ikinasal at wala nang dapat gumambala sa kanila maging si Venus. Dinala ni Mercury si Psyche sa kaharian ng mga diyos. Dito iniabot ni Jupiter kay Psyche ang ambrosia , ang pagkain ng mga diyos upang maging imortal. Naging panatag na rin si Venus na maging manugang si Psyche sapagkat isa na itong diyosa. At kung maninirahan na ang manugang sa kaharian ng mga diyos, hindi na muling makagagambala si Psyche sa pagsamba ng tao kay Venus. Ang pag-ibig (Cupid), at kaluluwa (Psyche) ay nagkatagpo sa likod ng mapapait na pagsubok sa kanilang pagsasama ay hindi na mabubuwag kailanman. GAWAIN 4: Krusigrama Basahin ang talaan ng kahulugan sa kolum na PAHALANG at PABABA. Gamitin ang letrang nasa krusigrama bilang karagdagang palatandaan upang matukoy ang salita. Gamitin sa makabuluhang pangungusap ang nahulaang mga salita. Pahalang Pababa 1. nanaig ang pagkainggit 2. tumupad sa tungkulin, sumunod sa utos 3. nahimok, nahikayat, 4. pagkain ng diyos-diyosan 5. tayo lakad na ang mga daliri ng paa lamang ang sumasayad 6. nag-alab na damdamin 1. kuwento tungkol sa mga diyos at diyosa 2. walang kamatayan, walang katapusan 3. masidhi, maalab, masikhay na pagnanasa 4. lumakas, tumindi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 23. DEPED COPY 21 GAWAIN 5: Pagsusuri sa Tauhan 1. Suriin ang katangian nina Cupid at Psyche. Tukuyin ang kalakasan at kahinaan ng bawat isa. Gawin sa iyong sagutang papel. 2. Ano ang pagkakamaling ginawa ni Psyche na nagdulot ng mabigat na suliranin sa kaniyang buhay? 3. Bakit gayon na lamang ang inggit at galit ni Venus kay Psyche? 4. Bakit itinago ni Cupid ang tunay niyang pagkatao kay Psyche? 5. Bakit sa wakas ay naging panatag na ang kalooban ni Venus na maging manugang si Psyche? 6. Bilang isang diyosa, ano ang hindi magandang katangian ni Venus? Ipaliwanag. GAWAIN 6: Pagkukuro-kuro 1. Kung ikaw si Psyche, tatanggapin mo rin ba ang mga hamon ni Venus para sa pag-ibig? Bakit? 2. Magbigay ng sariling reaksiyon sa pahayag ni Cupid na: CUPID KALAKASAN KAHINAAN ___________________ _ __________ ___________________ ________ PSYCHE KALAKASAN COPY KAHINAAN ___________________ _ ___________________ ________ ___________________ ___________ DEPED COPYDEPED COPY “Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang pagtitiwala.” All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 24. DEPED COPY 22 3. Anong katangian ng mga tauhan sa mitolohiya ang nais mong tularan/ ayaw mong tularan? Bakit? Tauhan Nais Tularan Hindi Nais Tularan 4. Sa iyong paniniwala kailangan bang paghirapan ng tao sa mundo ang pagpunta o lugar niya sa langit? Ipaliwanag. 5. Batay sa talakayang Gamit ng mga mitolohiya sa bahaging Tuklasin, anong gamit ng mitolohiyang Cupid at Psyche? Ipaliwanag. GAWAIN 7: Pag-uugnay Batay sa naunawaan mong mensahe sa mitolohiyang “Cupid at Psyche,” paano mo ito maiuugnay sa iyong sarili, pamilya, pamayanan, at lipunan. Gamitin ang grapikong representasyon sa pagpapahayag ng iyong kaisipan. GAWAIN 8: Kulturang Masasalamin Tukuyin ang masasalaming kultura ng mga taga-Rome sa akdang binasa. Suriin ang pagkakahawig nito sa kultura ng mga Pilipino. Gawing batayan ang halimbawang naibigay. Pagsanib ng Gramatika at Retorika Babasahin mo naman ang isang mito mula sa Ifugao. Pag-aaralan mo kung paano nakatutulong ang mitolohiya ng Rome sa pagpapaunlad ng Panitikang Pilipino at kung paano nakatutulong ang pandiwa sa pagpapahayag ng aksiyon, karanasan, at pangyayari buhat sa binasang mito o ng mga kauri nito. Kultura ng mga Taga- Rome Halimbawa: Pagbibigay ng mga mortal ng alay sa mga diyos at diyosa upang sila ay pagpalain Kulturang Pilipino Halimbawa: Pagbibigay ng alay/ atang ng mga Pilipino para sa mga kaluluwa at di nakikitang nilalang lipunan pamayanan pamilya sarili Mensahe mula sa Cupid at Psyche All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 25. DEPED COPY 23 Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan Muling isinalaysay sa Ingles ni: Maria Luisa B. Aguilar-Cariño Isinalin ni: Vilma C. Ambat “Hay, ano ang saysay ng buhay?” naibulalas ni Bugan sa kaniyang asawang si Wigan. “Hindi man lang tayo magkaroon ng anak; mukhang hindi pinakikinggan ng mga diyos ang ating mga panalangin!” Sumang-ayon naman si Wigan, “Oo, tama ka! Pero halika muna, mag-momma tayo at saka natin isipin kung ano ang dapat nating gawin.” Matagal na nag-isip ang mag-asawa hanggang nakapagdesisiyon si Bugan na magtungo sa tahanan ng mga diyos sa silangan. “Dito ka lang, Wigan, pupuntahan ko ang mga diyos na sina Ngilin, Bumakker, Bolang at ang diyos ng mga hayop.” Sinimulan ni Bugan ang kaniyang paglalakbay. Pumunta siya sa Ibyong, dumaan sa Poitan, nagtungo siya sa silangan papuntang Nahbah, Baninan. Tumawid siya sa ilog ng Kinakin at narating niya ang lawa sa Ayangan. Nakakita siya ng igat sa lawa. Tinanong siya nito “Saan ka pupunta Bugan?” Sumagot si Bugan, “Pupunta ako ng Silangan para maghanap ng lalamon sa akin, sapagkat hindi kami magkaroon ng anak ni Wigan.” Tumawa ang igat. “Huwag kang malungkot, Bugan,” wika ng nito. “Sige magtungo ka sa silangan at makipagkita ka sa mga diyos.” Ipinagpatuloy ni Bugan ang kaniyang paglalakbay patungo sa lugar ng mga diyos. Narating niya ang lawa sa Lagud. Nakita niya roon ang isang buwaya. “Tao, bakit ka naririto?” pag-uusisa ng buwaya. “Ako si Bugan ng Kiyangan, at naghahanap ako ng lalamon sa akin. Wala kaming anak ng aking asawa,” sagot ni Bugan. Humikab ang buwaya at nagsabing, “ Hindi kita maaaring kainin sapagka’t napakaganda mo.” Ipinagpatuloy muli ni Bugan ang kanyang paglalakbay at nakarating sa tahanan ng kinatatakutang pating. Nilabanan niya ang pangangatog ng kaniyang tuhod. Hinarap niya ang pating at nagwika “Pakiusap, kainin mo na ako. Kaming mag-asawa ay walang anak. Ayaw ko nang mabuhay pa kung hindi ako magkakaroon ng anak.” Sumagot ang pating, “Isang malaking kahihiyan kapag kinain kita. Napakaganda mo. Halika muna sa aking tahanan at kumain; bago mo ipagpatuloy ang iyong paglalakbay.” Pagkatapos saluhan ang pating sa hapag-kainan, muling naglakad patungong silangan si Bugan. Sa wakas ay narating niya ang tahanan ng mga diyos na sina Ngilin, Bumabakker, at iba pang mga diyos. Labis siyang napagod kaya humiga siya sa lusong na nasa labas ng bahay. Doon hinintay ang mga diyos. Lingid sa kaniyang kaalaman, nasa loob lamang ng bahay si Bumabbaker. “May naamoy akong tao,” sabi ni Bumabbaker. Lumabas siya ng bahay upang hanapin ang pinanggagalingan ng amoy. Nakita niya ang isang magandang babae na nakaupo sa kanyang lusong. “Ano’ng ginagawa mo dito, Bugan?” tanong niya habang kinikilala kung si Bugan nga iyon. “Naku, nagpunta ako rito upang mamatay, sapagkat hindi pa rin kami nagkakaroon ng anak ni Wigan pagkalipas ng ilang taon,” wika ni Bugan. “Kahibangan,” wika ni Bumabbaker habang tumatawa. “Halika, hanapin natin si Ngilin at kung nasaan pa ang iba,” wika ni Bumabbaker. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 26. DEPED COPY 24 Nalugod ang mga diyos na makita si Bugan. Nagbigay sila ng regalong baboy, manok at kalabaw. “Sasama kami sa iyo pabalik sa Kiyangan. Doon ka namin tuturuan ng ritwal na Bu-ad upang mabiyayaan ka ng mga anak, masaganang ani at pamumuhay.” Inihatid ng mga diyos si Bugan kay Wigan. Tinuruan nila ang mag-asawa ng panalanging dapat nilang sambitin sa pagsasagawa ng ritwal na Bu-ad. Isinagawa ni Wigan at Bugan ang ritwal at pinasalamatan ang kanilang mga diyos. Pagkalipas ng ilang buwan, walang mapagsidlan ng kaligayahan ang mag-asawa dahil sa buhay na tumitibok sa sinapupunan ni Bugan. GAWAIN 9: Hamon sa Pag-unawa Sagutin ang mga tanong. 1. Sino sina Wigan at Bugan batay sa mitong Ifugao? 2. Ninais ba talaga ni Bugan na mamatay? Bakit? 3. Ano ang kultura ng mga Pilipino na masasalamin sa epikong ito? 4. Paghambingin ang mga tauhan, pangyayari at mensahe sa mitolohiyang “Cupid at Psyche” at “Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan.” Sagutin sa tulong ng dayagram. 5. Batay sa iyong nabasa, masasabi mo bang may impluwensiya na ang mga mitolohiya ng mga taga-Rome sa, mga mitolohiya ng Pilipinas? Pangtuwiranan ang sagot? Alam mo ba na... iba’t iba ang gamit ng pandiwa? Ginagamit ito sa pagpapahayag ng aksiyon, karanasan, at pangyayari. Gamit ng Pandiwa: 1. Aksiyon • May aksiyon ang pandiwa kapag may aktor o tagaganap ng aksiyon/kilos. • Mabubuo ang mga pandiwang ito sa tulong ng mga panlaping: -um, mag- ma-, mang-, maki-, mag-an. • Maaring tao o bagay ang aktor. Halimbawa: a. Naglakbay si Bugan patungo sa tahanan ng mga diyos. b. Tumalima si Psyche sa lahat ng gusto ni Venus. Cupid at Psyche Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan Pagkakatulad All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 27. DEPED COPY 25 Nauunawaanmonaangiba’tibanggamitngpandiwabilangaksiyon,karanasan, at pangyayari. Isagawa mo ang sumusunod na pagsasanay upang mahasa ang iyong kasanayan kung paano mo mabisang magagamit ang pandiwa. Pagsasanay 1: Sipiin ang sumusunod na pangungusap sa sagutang papel. Isulat sa patlang kung ang pandiwang may salungguhit ay ginamit bilang aksiyon, karanasan, o pangyayari. ______1. Ginawa ni Psyche ang lahat upang maipaglaban ang kaniyang pagmamahal kay Cupid. ______ 2. Labis na nanibugho si Venus sa kagandahan ni Psyche. ______ 3. Nalungkot si Bantugan sa utos ng hari kaya minabuti niyang lumayo na lamang. ______ 4. Umibig ang lahat ng kakabaihan kay Bantugan. ______ 5. Hindi nasiyahan si Jupiter sa ginawang pagpapahirap ni Venus kay Psyche. ______6. Patuloy na naglakbay si Psyche at pinipilit na makuha ang panig ng mga diyos. ______7. Lalong sumidhi ang pagseselos niya kay Psyche. ______8. Ibinuhos niya sa harap ni Psyche ang isang malakng lalagyan na puno. ______9. Umuwi siya sa kaharian ni Venus. ______10. Dahil sa paghihirap natukso siyang tumalon. Pandiwa → Naglakbay → Tumalima Aktor → si Bugan → si Psyche 2. Karanasan • Nagpapahayag ng karanasan ang pandiwa kapag may damdamin. Dahil dito, may nakararanas ng damdamin na inihuhudyat ng pandiwa. Maaring magpahayag ang pandiwa ng karanasan o damdamin/emosyon. Sa ganitong sitwasyon may tagaranas ng damdamin o saloobin. Halimbawa: a. Tumawa si Bumabbaker sa paliwanag ni Bugan. b. Nalungkot ang lahat nang mabalitaan ang masamang nangyayari. Karanasan → Tumawa → Nalungkot Aktor → si Bumabbaker → ang lahat 3. Pangyayari • Ang pandiwa ay resulta ng isang pangyayari. Halimbawa: a. Sumasaya ang mukha ni Venus sa nakikita niya sa paligid. b. Nalunod ang mga tao sa matinding baha. Pandiwa → Kumukulo → Nalunod Pangyayari → sa napangasawa ng kaniyang anak → isang matinding baha All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 28. DEPED COPY 26 Pagsasanay 2: Bumuo ng tiglilimang pangungusap na may pandiwang ginamit bilang aksiyon, pangyayari, at karanasan. Halimbawa: AKSIYON PANGYAYARI KARANASAN Halimbawa: Lumikha ang mga taga-Rome ng bagong mitolohiya batay sa mitolohiya ng mga Greek. Nalusaw ng modernisasyon ang karamihan sa mga katutubong kultura ng mga Pilipino. Natuwa si Cupid sa tagumpay ni Psyche. Pagsasanay 3: Magsagawa ng isang panayam sa isang lolo o lola sa inyong pamilya o komunidad. Magpakuwento sa kanila ng mga mito (o iba pang kauri nito). Isulat at isalaysay muli ang mito ayon sa iyong pagkakaunawa. Sikaping isaalang-alang ang iba’t ibang gamit ng pandiwa upang mailahad nang malinaw ang mga pangyayari sa mito. Pagnilyan at Unawain Balikan ang Gawain 2. Alam-Nais-Natutuhan. Napunan mo na ang hanay ng Alam at Nais Malaman, ngayon naman ay punan mo ang hanay ng Natutuhan. Sagutin ang gabay na tanong. Batay sa talakayan, ano ang natutuhan mo tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? (Sasagutin ito pagkatapos talakayin ang tungkol sa mitolohiya). Alam Nais Malaman Natutuhan a. Mitolohiya _____________________ b. Pandiwa _____________________ Alam kong naunawaan mong mabuti ang mga tinalakay natin sa araling ito. Handang- handa ka nang sagutin ang ibinigay sa iyo sa panimula ng aralin. Sagutin ang sumusunod na tanong. 1. Paano magagamit ang pandiwa sa pagsasalaysay ng mito o ng kauri nito? __________________________________________________________ __________________________________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 29. DEPED COPY 27 2. Paano nakatutulong ang mitolohiya ng Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino? Ilipat Guro ka ng Filipino. Isa sa mga layunin mo bilang guro ng panitikan ay ang panatilihin at buhayin ang mga sinaunang panitikan ng Pilipinas. Nagsagawa ka ng pananaliksik tungkol sa mga mito sa inyong rehiyon. Muli mo itong isinalaysay at isinulat. Magsagawa ka ng isang proyektong pangkomunidad na pagtuturo sa mga bata sa napili mong pamayanan o baranggay. Ikuwento mo sa mga bata ang mga nasaliksik mong mito upang kapulutan nila ng aral sa buhay at paghuhugutan ng pag-asa. Tiyakin na ang pagsasalaysay na gagawin ay nakabatay sa sumusunod na pamantayan: A. Wastong Pagbigkas ................................................... 10 puntos - pamamaraan at estilo B. Hikayat sa madla ..................................................... 10 puntos - kilos, kaangkupan ng damdamin C. Tinig .................................................................... 10 puntos - lakas at linaw Mitolohiya mula sa Rome Impluwensiya sa Epiko Impluwensiya Alamat Panitikang Pilipino Impluwensiya sa Mito All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 30. DEPED COPY 28 Ang sanaysay ay isang anyo ng sulating naglalahad na kung minsan ay may layuning makakuha ng ano mang pagbabago, bagaman maaaring makalibang din. Ang pangunahing katangian ng sanaysay ay ang pagsasalita mismo ng may- akda sa akda. Ipinapahayag ng kumatha ang sariling pangmalas, ang kaniyang pagkukuro, at damdamin. Sa Aralin 1.2, inaasahan na maipamamalas mo ang iyong pag-unawa at pagpapahalaga sa sanaysay na pinamagatang Alegorya ng Yungib na isinalin ni Willita A. Enrijo sa Filipino mula sa sanaysay na isinulat ng Griyegong Pilosopo na si Plato, ang Allegory of the Cave. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng konsepto ng pananaw na makatutulong para sa malalim na pag-unawa sa paksang nais ipabatid ng babasahing sanaysay. Bilang pangwakas na gawain sa aralin, inaasahang makagagawa ka ng isang photo essay na magtatampok sa napapanahong isyu ng alinmang bansa sa Mediterranean. Ang photo essay ay itataya sa sumusunod na pamantayan: a.) natatalakay ang isang kalagayang panlipunan, b.) naipakikilala ang kultura ng bansa c.), nailalahad ang pananaw o kaisipan, at d.) nakasusunod sa balangkas ng isang sanaysay. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang masasagot mo nang may pag- unawa ang mga pokus na tanong na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw? At paano mabisang magagamit ang mga ekspresiyong nagpapahayag sa pagbibigay ng pananaw? Aralin 1.2 Panimula A. Panitikan: Ang Alegorya ng Yungib Sanaysay mula sa Greece Mula sa Allegory of the Cave ni Plato Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag sa Konsepto ng Pananaw C. Uri ng Teksto: Naglalahad All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 31. DEPED COPY 29 Tuklasin Narito ang mga gawaing makatutulong sa iyo upang masagot ang pokus na tanong na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw? At paano mabisang magagamit ang mga ekspresiyong pagpapahayag sa pagbibigay ng pananaw? Gawin ang sumusunod upang masagot ang mga tanong na ito. GAWAIN 1: Tala-Kaalaman Basahin ang ilang bahagi ng isang sanaysay. Ilahad ang pananaw/kaisipang nalaman at tukuyin kung saan maaaring matagpuan ito sa isang sanaysay. Gamitin ang talahanayan sa pagsagot. Bahagi ng Sanaysay Anong pananaw/ kaisipan ang nakapaloob? Saang bahagi ito matatagpuan? At ngayon, sinasabi ko na hayaan mong ipakita ko ang isang anyo kung gaano dapat mabatid o hindi mabatid ang tungkol sa ating kalikasan. Pagmasdan! May mga taong naninirahan sa yungib na may bukas na bunganga patungo sa liwanag na umaabot sa kabuuan nito. Sila’y naroroon mula pagkabata, at ang kanilang mga binti at leeg ay nakakadena kung kaya’t hindi sila makagalaw, ito’y hadlang sa pagkilos pati ng kanilang mga ulo. “Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon.” At matututuhang tiisin ang mga bagay kaysa isaisip ang kanilang ginagawa at mamuhay katulad ng kanilang gawi? Ito ang kabuuan ng alegorya, ang sabi ko; maaari mong dagdagan mahal kong Glaucon sa mga dating katuwiran. Ang bilangguan ay mundo ng paningin, ang ilaw ng apoy ay ang araw. Hindi mo ako mamamali kung pagpapakahulugan mo na ang paglalakbay papataas ay maging pag- ahon ng kaluluwa patungo sa intelektuwal namundobataysamahina kong paniniwala. Yugto ng Pagkatuto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 32. DEPED COPY 30 GAWAIN 2: Pagtibayin ang Palagay Batay sa larawan, dugtungan ang pahayag sa speech balloon ng iyong nabuong konsepto, o pananaw gamit ang mga ekspresiyon ng pagpapahayag. Inaasahan ko na nagkaroon ka ng kaalaman tungkol sa nakapaloob na pananaw at kamalayang panlipunan taglay sa binasang bahagi ng sanaysay at mga ekspresiyong ginagamit sa pagbuo ng sariling pananaw. Maaari mo nang ipagpatuloy ang pag-aaral. Alam mo ba na... ang sanaysay ay isang uri ng akda na nasa anyong tuluyan? Makikita sa salitang “sanaysay”angmgasalitang“sanay”at“salaysay.”Kungpagdurugtunginangdalawa, puwedeng sabihin ang “sanaysay” ay “salaysay” o masasabi ng isang “sanay” o eksperto sa isang paksa. Karaniwang ang paksa ng mga sanaysay ay tungkol sa mga kaisipan at bagay-bagay na maaaring kapulutan ng mga impormasyon na makatutulong sa pagbuo ng sariling pananaw. Nagtataglay ang sanaysay ng tatlong mahahalagang bahagi o balangkas: 1. PANIMULA – Sa bahaging ito madalas inilalahad ang pangunahing kaisipan o pananaw ng may-akda at kung bakit mahalaga ang paksang tinatalakay. Sa aking pananaw,_________________________________________ ________________________________________________________ Sa kabilang dako,__________________________________________ ________________________________________________________ Ayon sa,_________________________________________________ ________________________________________________________ Sang-ayon sa,____________________________________________ ________________________________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 33. DEPED COPY 31 2. GITNA o KATAWAN – Inilalahad sa bahaging ito ang iba pang karagdagang kaisipan o pananaw kaugnay ng tinalakay na paksa upang patunayan, o suportahan ang inilahad na pangunahing kaisipan. 3. WAKAS – Nakapaloob sa bahaging ito ang kabuuan ng sanaysay, ang pangkalahatang palagay o pasya tungkol sa paksa batay sa mga katibayan, at katuwirang inisa-isa sa katawan ng akda. MGA ELEMENTO NG SANAYSAY Tema – Madalas na may iisang tema ang sanaysay. Ang Tema ay ang sinasabi ng isang akda tungkol sa isang paksa. Bawat bahagi ng akda ay nagpapalinaw ng temang ito. Halimbawa: Dito sa Pilipinas ang asawang babae ang siyang naghahawak ng susi. Ang lahat ng kinikita ng asawa ay ibinibigay sa kanya upang ingatan at gugulin sa wastong paraan. Anyo at Estruktura – Ang anyo at estruktura ng sanaysay ay isang mahalagang sangkap sapagkat nakaaapekto ito sa pagkaunawa ng mga mambabasa. Ang maayos na pagkakasunod-sunod ng ideya o pangyayari ay makatutulong sa mambabasa sa pag-unawa sa sanaysay. Halimbawa: Panimula Sadyang isang hamon ang buhay ngayon. Kailangang harapin ito nang buong tatag. Katawan Ngayong bata ka pa dapat ay mulat ka sa nagaganap sa kapaligiran mo. Masdan ang ilang pamilyang nakatira sa ilalim ng tulay o gilid ng mga gusali. Kontento na sila sa paghingi o pasahod-sahod ng kamay, naglilimos sa mga nagdaraan. Pero may magagawa ka pa upang hindi sila maging pabigat sa lipunan. Ang isang mungkahi ay ang pagbibigay ng kaalaman sa kanila kung paano tutuklasin ang kanilang natatagong galing na maaaring maging puhunan nila ng pagkakaroon ng munting negosyo. Wakas “Ang bawat tao ay may natatagong kakayahan na dapat paunlarin.” Kaisipan – Mga ideyang nabanggit na kaugnay o nagpapalinaw sa tema. Halimbawa: Dapat mulat ka sa nagaganap sa iyong kapaligiran. Wika at Estilo – Ang uri at antas ng wika at estilo ng pagkakagamit nito ay nakaaapekto rin sa pag-unawa ng mambabasa, higit na mabuting gumamit ng simple, natural, at matapat na mga pahayag. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 34. DEPED COPY 32 Linangin Sa babasahing sanaysay na isinulat ni Plato, higit mo siyang makikilala na taglay niya ang mataas na karunungan. Masasalamin mo rin ang pilosopiyang pinagbatayan niya mula sa paksang kaniyang tinalakay sa sanaysay. Gayundin, bigyan mo ng pansin kung paano nakatutulong ang sanaysay sa pagbuo ng sariling pananaw at paano ito magagamit upang magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa. Ang sanaysay na ito ay salaysay ukol sa dalawang taong nag-uusap: ang marunong na si Socrates at ang kapatid ni Plato na si Glaucon. Ang Alegorya ng Yungib ni Plato (Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo) At ngayon, sinasabi ko na hayaan mong ipakita ko ang isang anyo na dapat mabatid o hindi mabatid tungkol sa ating kalikasan: Pagmasdan! May mga taong naninirahan sa yungib na may lagusan patungo sa liwanag na umaabot sa kabuuan nito. Sila’y naroroon mula pagkabata, at ang kanilang mga binti at leeg ay nakakadena kung kaya’t hindi sila makagalaw, hadlang ito sa pagkilos pati ng kanilang mga ulo . Sa di kalayuan, sa taas at likod nila ay may apoy na nagliliyab, sa pagitan ng apoy at mga bilanggo may daang papataas. Kung ang paningin mo ay dadako sa mababang pader nito, maihahalintulad ito sa isang tabing na pinagtatanghalan ng mga puppet. Nasilayan ko. At nasilayan mo rin ba ang mga taong dumadaan sa pagitan ng mga dingding na may dala- dalang mga monumento at larawan ng mga hayop na likha sa kahoy at bato? Ang iba sa kanila ay nagsasalita, ang iba ay tahimik. Naipakita mo sa akin ang kakaiba nilang imahe. Sila nga ay kakaibang mga bilanggo. Halimbawa: Sadyang mahirap ang buhay ngayon. • Paggamit ng mga simple o payak na salita sa sanaysay na impormal o di maanyo samantalang sa pormal o maanyo ay ang paggamit ng piling mga salita. Larawan ng Buhay – Nailalarawan ang buhay sa isang makatotohanang salaysay, masining na paglalahad na gumagamit ng sariling himig ang may-akda. Halimbawa: Masdan ang ilang pamilyang nakatira sa ilalim ng tulay o gilid ng mga gusali. Kontento na sila sa paghingi o pasahod-sahod ng kamay, naglilimos sa mga nagdaraan. Damdamin – Naipapahayag ng isang magaling na may-akda ang kaniyang damdamin nang may kaangkupan at kawastuhan sa paraang may kalawakan at kaganapan. Himig – Nagpapahiwatig ng kulay o kalikasan ng damdamin. Maaaring masaya, malungkot, mapanudyo at iba pa. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 35. DEPED COPY 33 Katulad natin, ang tugon ko, na ang tangi nilang nakikita ay pawang sarili nilang mga anino? Totoo, ang sabi niya, paano nila makikita ang ano man kung hindi sila pinahihintulutang gumalaw maging ang kanilang mga ulo? At may mga bagay na dapat lamang dalhin sa paraang dapat lamang makita ng mga anino? Oo, sabi niya. At kung nakaya nilang hindi sumang-ayon sa isa’t isa, hindi ba nila ipinalalagay na sila ay tumutukoy ng kung ano pa man para sa kanila? Tunay nga. At sa higit pang pagpapalagay na ang mga bilanggo ay may alingawngaw mula sa ibang dako, hindi ba nila natitiyak na baka guniguni lamang ito ng isang dumaan at may ipinagpapalagay tungkol sa pinagmumulan ng tinig? Walang tanong-tanong, ang tugon. Sa kanila, ang sabi ko, ang katotohanan ay walang kahulugan kundi ang anino ng mga imahe. Iyan ang tiyak. Ngayon, balikan muli natin kung ano ang likas na magaganap kung sakaling ang mga bilanggo ay maging malaya at di maaabuso sa kanilang pagkakamali. Sa una, kung ang isa sa kanila ay mapalalaya at biglang tumayo, lumingon, lumakad at tumingin patungo sa liwanag. Magdurusa sa sobrang sakit. Ito mismo ang magpapalungkot sa kaniya. Gayundin hindi niya makikita ang dati niyang kalagayan sapagkat ang tanging nakikita niya ay mga anino lamang. Pagkatapos isaisip, tinuran ng isa na ang kaniyang nakita noong una ay guniguni lamang, ngunit ngayon, siya ay papalapit na sa pagkatao. Nakikita niya, mayroon na siyang maliwanag na pananaw- ano ang magiging tugon niya? O kaya’y, maaari mong isipin na ang kaniyang guro ay nagtuturo ng mga bagay na dapat niya lamang kilalanin. Hindi ba siya nagugulumihanan? Hindi kaya siya mahumaling na ang anino na kaniyang nakita noong una ay mas tunay kaysa mga bagay na nakikita niya sa kasalukuyan? Malayong katotohanan. At kung siya ay napilitang tumingin nang diretso sa liwanag, wala ba siyang nararamdamang sakit upang siya’y magkubli sa nakikitang bagay? Kaniya bang aakalain na siya ay nasa katotohanang mas maliwanag kaysa mga bagay na nakikita sa kasalukuyan? Totoo, ang sabi niya. At kung ipinalalagay pang muli na siya ay atubiling hinila pataas sa matarik at bako-bakong daan hanggang sapilitan siyang makarating sa harap mismo ng araw, hindi ba siya mahihirapan at magagalit? Kapag nilapitan niya ang liwanag, ang kaniyang mga mata ay maaaring masilaw at hindi niya magagawang makita ang mga bagay-bagay sa kasalukuyan - ang katotohanan. Hindi muna sa kasalukuyan, sabi niya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 36. DEPED COPY 34 Kailangang mahirati ang kaniyang paningin sa dakong itaas ng mundo. At makita niya nang maliwanag ang mga anino, kasunod ay ang repleksiyon ng tao at iba pang bagay sa tubig, at ang mismong mga bagay. Pagkatapos, tititig siya sa liwanag ng buwan at mga bituin, at sa maningning na kalangitan; at kaniyang makikita ang ulap at mga bituin sa gabi nang mas maningning kaysa liwanag ng araw na hatid ng umaga. Tiyak. Higit sa lahat, magkakaroon siya ng kakayahang makita ang araw, hindi lamang ang repleksiyon niya sa tubig kundi makikita niya ang sarili sa kinaroroonan, at hindi sa iba pa man, at siya ay makapagninilay-nilay kung sino siya. Tiyak. At siya ay makararating sa pagtatalo na siya mismo ay naglaan ng panahon. At ang gumagabay sa lahat ng ito ay yaong nakikita sa mundo, na naging dahilan upang siya at ang kaniyang kapwa ay masanay sa pagtitig. Maliwanag, sabi niya, una niyang makikita ang liwanag pagkatapos ang dahilan tungkol sa kaniyang sarili. At kung maalala niya ang dating tahanan, at ang karunungan sa yungib pati ang mga kapuwa bilanggo, hindi ba niya maipalalagay na mapaliligaya niya ang sarili sa pagbabago at kaawaan na lamang sila? Tiyak at tumpak. At kung sila ay nasanay na sa pagtanggap ng mga karangalan sa kung sino sa kanila ang mabilis na makapuna sa pagdaan ng mga anino at makapagsabi kung sino ang nakaranas niyon dati? Kung sinuman ang makapagpapasiya nang mahusay para sa kinabukasan, sa iyo bang palagay sino ang makapag-iingat sa tinatawag na dangal at kaluwalhatian? O kaya’y kainggitan ba ang may taglay nito? Hindi ba niya babanggitin ang tinuran ni Homer. “Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon.” At matututuhang tiisin ang mga bagay kaysa isaisip ang kanilang ginagawa at mamuhay katulad ng kanilang gawi? Oo, ang sabi niya. Sa palagay ko ay pipiliin niyang magtiis kaysa aliwin ang mga huwad na akala at mabuhay sa kahabag-habag na kalagayan. Para makatiyak, sabi niya. At kung mayroon mang paligsahan, at kailangan niyang makipagtagisan sa pagsukat sa mga anino kasama ang mga bilanggo na kailanman ay di nakalaya mula sa yungib. Sa sandaling ang paningin ay nananatiling mahina, at bago ito maging matatag (may dapat isaalang – alang sa panahon na kakailanganin upang makamit ang bagong kalagayan ng paningin) hindi ba siya katawa-tawa? Sasabihin ng tao sa kaniya na ang pagpunta at pagdating niya nang wala ang mga paningin ay mas mabuti na hindi na lamang isaisip ang pag-unlad. At kung sinuman ang sumubok na palayain ang iba at gabayan patungo sa liwanag; hayaang hulihin ang nagkasala at dalhin nila sa kamatayan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 37. DEPED COPY 35 Walang tanong, ang sabi niya. Ito ang kabuuan ng alegorya, ang sabi ko; maaari mong dagdagan mahal kong Glaucon ang mga dating katuwiran. Ang bilangguan ay mundo ng paningin, ang ilaw ng apoy ay ang araw. Hindi mo ako mamamali kung ipakakahulugan mo na ang paglalakbay papataas ay maging pag-ahon ng kaluluwa patungo sa intelektuwal na mundo batay sa mahina kong paniniwala. Aking ipinahahayag, ito ay batid ng Diyos maging tama man o mali. Ngunit tunay man o huwad, ang aking opinyon sa mundo ng karunungan ay ito, ang ideya ng kabutihan ay nananatili sa huli at matatagpuan lamang nang may pagpupunyagi; at kapag ito’y natagpuan, ang lahat ng bagay na maganda at tama sa daigdig at ang pangunahing pinagmumulan ng dahilan at katotohanan ay yaong sinumang may kapangyarihang kumilos nang may katuwiran sa publiko o pribadong buhay. Samakatuwid kailangan na ang kaniyang mga mata ay may matibay na tuon para sa mga bagay na ito . Sumasang-ayon ako, sabi niya, hanggat may kakayahan akong maunawaan ka. At ang sabi ko, huwag kang magtaka sa iba na may magandang pananaw na ayawmanlangmagbahagi parasakapakananngtao;parasakanilangkaluluwasaitaas ng mundo ay madali lamang kung saan sila’y naghahangad na manirahan; magiging likas ang kanilang paghahangad, kung ang ating alegorya ay mapagkakatiwalaan. Oo, tunay na likas. At mayroon bang bagay na nakapagtataka sa mga taong nakadaan mula sa banal na pagninilay-nilay patungo sa makasalanan nilang kalagayan o gumawa ng labag sa kagandahang-asal? Samantala, habang ang kaniyang mga mata ay kumukurap bago siya mahirati sa kadiliman, siya ay mapipilitang lumaban sa korte o sa ibang lugar, tungkol sa anino ng imahe ng katarungan at magpupunyaging maunawaan nang ganap ang katarungan. Anuman, ngunit kamangha-mangha ang kaniyang tugon. Sinuman ang may wastong pag-iisip ay mababatid na ang pagkalito ng mga paningin ay dalawang uri o nanggaling sa dalawang dahilan, maaaring mula sa paglabas ng liwanag o patungo sa liwanag. Kapag nakita niya na sinuman na may pananaw na magulo at mahina ay masasabing hindi pa handang humalakhak. Una niyang itatanong kung ang kaluluwa ba ng tao ay maghahatid nang maliwanag na buhay? O kaya’y maglalapit mula kadiliman patungo sa araw na labis na nakasisilaw? At kaniyang bibilangin ang maligayang kalagayan niya, at siya ay maaawa sa iba, o kung nasa isipan man niyang pagtawanan ang kaluluwa na nanggaling mula ilalim patungo sa liwanag, mayroon pang mga dahilan bukod dito kaysa mga halakhak na bumati sa kaniya at bumalik mula sa itaas ng liwanag patungo sa yungib. Iyan, ang sabi niya na dapat itangi. Matapos mong mabasa ang akda, tiyak na nalaman mo ang pananaw o kaisipan ni Plato sa halaga ng pagkakaugnay ng kapaligiran sa karunungang tinataglay ng tao at ano ang pagkakaiba nito sa sariling kaisipan. Ngayon, alam kong handa ka nang isagawa ang mga gawain na makatutulong sa iyo upang masagot ang tanong na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 38. DEPED COPY 36 GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan Pagtambalin ang mga salitang nasa loob ng kahon na magkatulad o magkaugnay ang kahulugan. Gamitin sa sariling pangungusap. Gawin sa iyong kuwaderno. GAWAIN 4: Pag-unawa sa akda Sagutin ang mga tanong sa sagutang papel. 1. Ibigay ang paksa ng sanaysay. 2. Kung ang tinutukoy na mga tao sa yungib ay ang sangkatauhan, bakit sila tinawag na mga “bilanggo” ni Plato? Pangatuwiranan ang sagot. 3. Sa unang bahagi ng sanaysay, paano nakilala ng mga bilanggo ang “katotohanan” ng mga bagay-bagay? Magbigay ng mga patunay. Bigyang- kahulugan ang naramdaman ng bilanggo nang siya ay makaalis sa yungib at matitigan ang liwanag ng apoy? Ano ang nais ipakahulugan ng pangyayaring ito? 4. Ipaliwanag ang mahalagang natutuhan ng bilanggo mula sa pagtingin sa liwanag na nasa labas ng yungib. 5. Magbigay ng reaksiyon sa ideya ng bawat pahayag sa loob ng kahon. a. b. c. d. e. . 6. Paano ipinakilala ni Plato ang kahalagahan ng “katotohanan” at “edukasyon” sa buhay ng sangkatauhan? Ipaliwanag. 7. Sumasang-ayon ka ba sa argumentong inilatag ni Plato sa kaniyang sanaysay tungkol sa “katotohanan” at “edukasyon?” Pangatuwiranan ang iyong sagot. 8. Naging makahulugan ba ang ideyang ipinahihiwatig sa wakas ng sanaysay? Patunayan. 9. Masasalamin ba sa binasang sanaysay ang kultura at kaugalian ng bansang Gresya? Sa paanong paraan inilahad ito ng may-akda? nagliliyab pagmasdan wastong pag-iisip mahirati pagmasid mahirap intelektuwal mahumaling nag-aapoy dukha repleksiyon kaluluwa Nakakadena ang mga binti at leeg kaya’t di sila makagalaw. Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon. Magtiis kaysa aliwin ang mga huwad na akala. Ang ideya ng kabutihan ay nananatili sa huli at matatagpuan lamang nang may pagpupunyagi. Sinuman ang kumilos nang may katuwiran sa publiko o pribadong buhay, kailangan ang kaniyang mga mata ay may matibay na tuon. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 39. DEPED COPY 37 GAWAIN 5: Pagsusuri sa Sanaysay Suriin ang balangkas ng sanaysay sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa grapikong presentasyon. GAWAIN 6: Magsanay sa SANAYSAY MaghanapokumuhangisangnapapanahongisyusaalinmangbansasaMediterranean buhat sa mga balita, dokumentaryong pantelebisyon, o video sa youtube na maaaring iugnay sa mga ideyang nakapaloob sa akdang Alegorya ng Yungib. Pagpipilian: Mga Bansa sa Mediterrean Isyu Greece Bumabagsak na Ekonomiya ng Bansa Turkey Ang Terorismo sa Bansa Albania Pagkasira sa Kagubatan Morocco Lumalalang Polusyon France Legalidad sa Kasal ng Dalawang Magkatulad na Kasarian GAWAIN 7: Larawan ng Pagkatuto Gumupit o gumuhit ng larawan kaugnay sa isa sa mga isyung tinalakay sa sanaysay na “Ang Alegorya ng Yungib.” Bumuo ng maikling talata na nagpapaliwanag tungkol dito. Ngayon pa lang ay binabati na kita sa sipag at tiyaga na iyong ipinakita. Ang susunod mo namang babasahin ay isang tekstong naglalahad mula sa isinulat ni Emilio Jacinto. Unawain ang nilalaman nito at bigyang-pansin ang mahalagang papel ng sanaysay sa pagpapaunlad ng kamalayang panlipunan ng mamamayan noong panahong naisulat ito. TANONG Ano-ano ang naging pananaw ni Plato sa tinalakay niyang paksa? Ang Alegorya ng Yungib SAGOT Paano sinimulan ni Plato ang kaniyang sanaysay? Paano nagbigay ng kongklusyon si Plato sa kaniyang sanaysay? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 40. DEPED COPY 38 Ang Ningning at Ang Liwanag (Mula sa Liwanag at Dilim) ni Emilio Jacinto Ang ningning ay nakasisilaw at nakasisira sa paningin. Ang liwanag ay kinakailangan ng mata, upang mapagwari ang buong katunayan ng mga bagay-bagay. Ang bubog kung tinatamaan ng nag-aapoy ng sikat na araw ay nagniningning; ngunit sumusugat sa kamay ng nagaganyak na dumampot. Ang ningning ay maraya. Ating hanapin ang liwanag; tayo’y huwag mabighani sa ningning. Sa katunayan ng masamang kaugalian: Nagdaraan ang isang karuaheng maningning na hinihila ng kabayong matulin. Tayo’y magpupugay at ang isasaloob ay mahal na tao ang nakalulan. Datapua’y marahil naman ay isang magnanakaw, marahil sa isang malalim ng kaniyang ipinatatanghal na kamahalan at mga hiyas na tinataglay ay natatago ang isang sukaban. Nagdaraan ang isang maralita na nagkakanghihirap sa pinapasan. Tayo’y napapangiti, at isasaloob. Saan kaya ninakaw? Datapua’y maliwanag nating nakikita sa pawis ng kaniyang noo at sa hapo ng kaniyang katawan na siya’y nabubuhay sa sipag kapagalang tunay. Ay! Sa ating naging ugali ay lubhang nangapit ang pagsamba sa ningning at pagtakwil sa liwanag. Ito nga ang dahilan kung kaya ang mga loob na inaakay ng kapalaluan at ng kasakiman ay nagpupumilit na lumitaw na maningning, lalong- lalong na nga ang mga pinuno na pinagkatiwalaan ng ikagiginhawa ng kanilang mga sakop at walang ibang nasa kundi ang mamalagi sa kapangyarihan sukdang ikainis at ikamatay ng bayan na nagbibigay sa kanila ng kapangyarihan. Tayo’y mapagsampalataya sa ningning, huwag nating pagtakhan ang ibig mabuhay sa dugo ng ating mga ugat at magbalat-kayong maningning. Ay! Kung ang ating dinudulugan at hinahainan na puspos na galang ay ang maliwanag, ang magandang asal at matapat na loob, walang magpapaningning pagka’t di natin pahahalagahan. At ang mga isip at akalang ano pa man ay hindi hihiwalay sa maliwanag na banal na landas ng katuwiran. Ang kaliluhan at ang katampalasanan ay humahanap ng ningning upang hindi mapagmalas ng mga matang tumatanghal ang kanilang kapangitan; nguni’t ang kagalingan at ang pag-ibig na dalisay ay hubad sa ningning, mahinhin, at maliwanag na mapatatanaw sa paningin. Ang mahabang panahong lumipas ay isang labis na nagpapatunay ng katotohanan nito. Mapalad ang araw ng liwanag! Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko, ay matututo kaya na kumuha ng halimbawa at lakas sa pinagdaanang mga hirap at binatang mga kaapihan? - Mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Panganiban at Panganiban, 1998 GAWAIN 8: Pagpapalawak ng Kaalaman Sagutin ang mga tanong: 1. Ano ang pangunahing kaisipan ng binasang sanaysay? 2. Isa-isahin ang pagkakaiba ng ningning at liwanag ayon sa sanaysay. 3. Tukuyin ang mga pangyayaring binanggit ng may-akda tungkol sa kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito. 4. Batay sa nilalaman ng sanaysay, ano ang layunin ni Jacinto sa pagsulat nito? 5. Suriin ang sanaysay batay sa sumusunod na mga bahagi ng isang sanaysay. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 41. DEPED COPY 39 a. Tema at Nilalaman b. Anyo at Estruktura c. Wika at EstiloMahusay! Batay sa mga naunang gawain, napaunlad mo ang iyong pag-unawa sa isang paksa sa tulong ng paglalahad ng iyong pananaw. Higit na magiging malinaw ang iyong pananaw sa isang paksa o isyu kung makikilala at magagamit mo ang mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng pananaw. Pagsasanib ng Gramatika at Retorika Suriin ang mga pangungusap na hango sa sanaysay: • Sa kanila, ang sabi ko, ang katotohanan ay walang kahulugan kundi ang anino ng mga imahe. • At mayroon bang bagay na nakapagtataka sa mga taong nakadaan mula sa banal na pagninilay-nilay patungo sa makasalanan nilang kalagayan o gumawa ng labag sa kagandahang-asal. Samantala, habang ang kaniyang mga mata ay kumukurap bago siya mahirati sa kadiliman, siya ay mapipilitang lumaban sa korte o sa ibang lugar, tungkol sa anino ng imahe ng katarungan at magpupunyaging maunawaan nang ganap ang katarungan. Sa unang pangungusap, naipahayag ng may-akda ang kaniyang pananaw batay sa kaniyang iniisip o sinabi. At sa ikalawang pangungusap ginamit ang ekspresiyong samantala na nagkaroon ng pagbabago sa unang bahagi sa ikalawang bahagi na ginamit ang ekspresiyon. Alam mo ba na... may mga ekspresiyong ginagamit sa pagpapahayag ng pananaw at nagpapahi- watig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa at/o pananaw? 1. Mga ekspresiyong nagpapahayag ng pananaw. Kabilang dito ang: ayon, batay, para, sang-ayon sa/kay, ganoon din sa paniniwala/pananaw/akala ko, ni/ng, at iba pa. Inihuhudyat ng mga ekspresiyong ito ang iniisip, sinasabi o paniniwalaan ng isang tao. Halimbawa : a. Ayon, Batay, Sang-ayon sa • Sang-ayon sa Memorandum Order No. 20 : Series of 2013 ng Commision On Higher Education na pinagtitibay ang pagkawala ng Filipino bilang isa sa mga asignatura sa ilalim ng General Education Curriculum o GEC sa taong 2016. • Batay sa Konstitusyon 1987: Artikulo XIV, Seksyon 6, ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. • Alinsunod sa tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsod at puspusang itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal na komunikasyon bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang- edukasyon.” • Ayon sa tauhang si Simoun sa El Filibusterismo, “Habang may sariling wika ang isang bayan, taglay niya ang kalayaan.” b. Sa paniniwala, akala, pananaw, paningin, tingin, palagay, ni/ ng • Sa paniniwala ko ang pagkakaroon ng isang mataas at matibay na edukasyon ay isang saligan upang mabago ang takbo ng isang lipunan tungo sa pagkakaroon ng isang masaganang ekonomiya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.
  • 42. DEPED COPY 40 Pagsasanay 1: Kopyahin ang talata sa sagutang papel at salungguhitan ang ekspresiyong ginamit sa pagpapahayag ng konsepto ng pananaw o ekspresiyong nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa o pananaw. A. (1) Ang Pilipinas ay isang bansang arkipelago, kaya hindi katakatakang ang mga pulo sa buong bansa ay tigib ng mga kayamanang-dagat na maipagkakaloob ng iba’t ibang uri ng damong-dagat. (2) Sa isang pag-aaral na isinagawa ni Dr. Gabino C. Trono Jr., isang propesor ng Botanya sa Kolehiyo ng Sining at Agham ng Unibersidad ng Pilipinas, ipinakita niya ang pangangailangang linangin ang kayamanang-dagat para makatulong sa sumusulong na ekonomiya ng Pilipinas. (3) Ayon sa kaniya, maraming damong-dagat na makikita sa dagat ng Piipinas bagaman iilan pa lamang sa mga ito ang nalilinang para magkaroon ng kabuluhang komersiyal. • Sa aking pananaw ang edukasyon ay kailangan ng ating kabataan sapagkat ito ang kanilang magiging sandata sa buhay sa kanilang kinabukasan. • Sa tingin ng maraming guro na ang pagkatuto ng mga mag-aaral ay hindi lamang nakasalalay sa kanila kundi maging sa mga magulang sa pagbibigay patnubay at suporta sa kanilang mga anak. c. Inaakala, Pinaniniwalaan, Iniisip • Pinaniniwalaan kong higit na dapat pagtuunan ng pamahalaan ang isyu tungkol sa lumalalang kalagayan ng ating kalikasan. • Inaakala ng iba na hindi mahigpit sa pagpapataw ng kaparusahan ang DENR kaya patuloy silang lumalabag sa batas pangkalikasan. d. Sa ganang akin, Sa tingin, akala, palagay ko • Sa ganang akin, kailangang dagdagan pa ng mga pamahalaang lokal ang pagbabantay sa kabataang nasa lansangan tuwing hatinggabi dahil sa lumalalang krimen. • Palagay ko, kailangan ang malawig na programa ng DSWD para sa mga batang lansangan na karaniwang sangkot sa maraming krimen sa kalsada. 2. May mga ekspresiyong nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa at/o pananaw, tulad ng sumusunod na halimbawa. Gayunman, mapapansing di tulad ng naunang mga halimbawa na tumitiyak kung sino ang pinagmumulan ng pananaw, nagpapahiwatig lamang ng pangkalahatang pananaw ang sumusunod na halimbawa: a. Sa isang banda, Sa kabilang dako • Sa isang banda, mabuti na ngang nalalaman ng mamamayan ang mga anomalya sa kanilang pamahalaang lokal nang sa gayo’y masuri nila kung sino ang karapat-dapat na ihalal para mamuno sa kanilang lungsod. • Sa kabilang dako, sa dami ng naglalabasang isyung pampolitika hindi tuloy malaman ng sambayanan kung ano ang kahihinatnan ng bansa sa kamay ng mga politikong pinagkatiwalaang mamuno dito. b. Samantala • Samantala mamamayan mismo ang makapagpapasya kung paano nila nais makita ang kanilang bansa sa susunod na mga taon. Matalinong pagpapasya ang kailangan kung sino ang karapat-dapat pagkatiwalaan ng kanilang boto. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying without written permission from the DepEd Central Office.