K to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
•
1,461 likes•1,604,357 views
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
- 1. DRAFT March 24, 2014 1 Ang kagamitang ito sa pagtuturong ay magkatuwang na inihanda At sinuri ng mga guro mula sa mga pampublikong paaralan, kolehiyo at unibersidad. Hinihikayat naming ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. 9 Panitikang Asyano (Kagamitan ng Mag-aaral sa FILIPINO)
- 2. DRAFT March 24, 2014 2 Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas Mga Manunulat ROMULO N. PERALTA DONABEL C. LAJARCA ERIC O. CARIŇO AURORA C. LUGTU MARYGRACE A. TABORA JOCELYN C. TRINIDAD SHEILA C. MOLINA LUCELMA O. CARPIO JULIETA U. RIVERA VILMA C. AMBAT Mga Taga-Rebyu REYNALDO S. REYES JOSELITO S. GUTIERREZ JOSENNETH BRANIA RODERIC P. URGELLES MAGDALENA O. JOCSON Mga Konsultant DR. ALTHEA ENRIQUEZ DR. JULIUS T. GAT-EB Language Editor DR. FLORENTINA S. GORROSPE Tagapangasiwa LOLITA M. ANDRADA JOYCE DR ANDAYA BELLA O. MARIŇAS JOSE D. TUGUINAYO, JR CRISTINA S. CHIOCO EVANGELINE CALINISAN Inilimbag sa Pilipinas ng _____________________________________ Department of Education – Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address: 2nd Floor Dorm G, Philsports Complex Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634 – 1054 or 634 – 107 Email Address: imcsetd@yahoo.com
- 3. DRAFT March 24, 2014 3 Paunang Salita Ang panitikan ay minanang hiyas na nagsisilbing tulay na nag-uugnay sa atin sa iba-ibang kultura ng bansa sa daigdig. Sa bawat pahina ng panahong nagdaan, nabubuksan din ang ating kamalayan at pag-unawa sa natatanging kontribusyon ng Panitikang Asyano sa daigdig ng mga alamat, maikling kuwento, sanaysay, dula, tula, pabula at iba pa. Sa masaklaw na paglalarawan, ang Asya ay nagbigay rin ng malaking ambag sa daigdig ng panitikan sa Pilipinas. Kung gagalugarin natin ang naging impluwensiya ng Panitikang Asyano sa ating mga Pilipino, masasabing hinulma nito ang malaking bahagi ng ating pagkakakilanlan. Sa kabila ng napakaraming impluwensiya ng mga Asyano sa kulturang Pilipino, nanatili pa rin ang taglay at natatanging kakanyahan natin bilang mga Pilipino, tulad ng pagpapahalaga sa saloobin at pag-uugali ng isang katutubong Pilipino sa isip, salita, at kilos. Bago pa man dumating ang mga kanluranin ay mayroon na tayong ugnayan sa Hapon, India, Tsina at Arabia, at nagaganap ang pakikipag- ugnayang ito sa pamamagitan ng kalakalan, paninirahan at pakikipag-isa. Dahil dito, maraming mga impluwensiya o minanang kultura natin ngayon ang nakaaapekto sa ating pamumuhay at kultura bilang mga Pilipino sa kasalukuyan. Ang Modyul sa Filipino sa Baitang 9 ang maglalantad sa iyo sa makulay na panitikan ng Asya, at makapagbibigay ng malinaw na pang- unawa sa iyong pagkakakilanlan bilang isang Asyano. Ito ang durungawang maghahatid sa iyong kamalayan sa kultura ng ating mga karatig-bansa sa Asya upang lubos na maunawaan ang kanilang kakanyahan at pagkalahi. Gagabayan ka ng Modyul na ito sa iyong paglalakbay at pagtuklas sa mundo ng kaalaman.
- 4. DRAFT March 24, 2014 4 TALAAN NG NILALAMAN ARALIN I - Mga Akdang Pampanitikan ng Timog-Silangang Asya Panimula Panimulang Pagtataya Aralin 1.1: Maikling Kuwento ng Singapore Ang Ama Anim na Sabado ng Beybleyd Mga Pangatnig at Transitional Devices Aralin 1.2: Alamat ng Thailand Alamat ni Prinsesa Manorah Ang Buwang Hugis-Suklay Pang-abay na Pamanahon Aralin 1.3: Tula ng Pilipinas Kultura: Ang Pamana ng Nakaraan, Regalo ng Kasalukuyan, at Buhay Kinabukasan Sitti Nurhaliza: Ginintuang Tinig at Puso ng Asya Wastong Gamit ng Salitang Naglalarawan Aralin 1.4: Sanaysay ng Indonesia Kay Estella Zeehandelaar Kapag Lumaki Na Ang Kahalagahan ng Recycling Mga Pang-ugnay Aralin 1.5 Dula ng Pilipinas Tiyo Simon Kapag Naiisahan Ako ng Aking Diyos Pandiwang Nasa Panaganong Paturol Pangwakas na Gawain ARALIN 2: Mga Akdang Pampanitikan ng Silangang Asya Panimula Panimulang Pagtataya Aralin 2.1: Tanka at Haiku ng Hapon Kaligirang Pangkasaysayn ng Tanka at Haiku Estilo ng Pagkakasulat ng Tanka at Haiku Ponemang Suprasegmental Aralin 2.2: Pabula ng Korea Ang Hatol ng Kuneho Nagkamali ng Utos Modal
- 5. DRAFT March 24, 2014 5 Aralin 2.3: Sanaysay ng Taiwan Ang Kababaihan ng Taiwan, Ngayon at Noong Nakaraang 50 Taon Pagbibigay ng Kapangyarihan sa Kababaihang Pilipino sa Pamamagitan ng Estadistikong Kasarian Mga Pangatnig na nag-uugnay ng magkatimbang at di-magkatimbang na yunit Aralin 2.4: Maikling Kuwento ng Tsina Niyebeng Itim Nagmamadali ang Maynila Pagpapalawak ng Pangungusap Gamit ang Panuring Aralin 2.5: Pabula ng Korea Mongol: Ang Pagtatagumpay ni Genghis Khan Dahil sa Anak Kohesiyong Gramatikal ARALIN 3: Mga Akdang Pampanitikan ng Timog-Kanlurang Asya Panimula Panimulang Pagtataya Aralin 3.1: Epiko ng Hindu Rama at Sita Nagkakaiba, Nagkakapareho sa Maraming Aspekto Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 3.2: Parabula ng Kanlurang Asya Ang Talinghaga Tungkol sa May-ari ng Ubasan Parabula ng Banga Pagpapakahulugang Semantika Aralin 3.3: Elehiya ng Bhutan Elehiya sa Kamatayan ni Kuya Ang Mga Dalit Kay Maria Kung Tuyo na ang Luha Mo Aking Bayan Pagpapasidhi ng Damdamin Aralin 3.4: Sanaysay ng Israel Usok at Salamin: Ang Tagapaglingkod at Pinaglilingkuran Tilamsik ng Sining… Kapayapaan Ang Pamaksa at Pantulong na Pangungusap Aralin 3.5: Nobela ng Saudi Arabia Isang Libo’t Isang Gabi Mga Patak ng Luha Pahayag na Nagbibigay ng Katuwiran sa Ginawi ng Tauhan
- 6. DRAFT March 24, 2014 6 MGA AKDANG PAMPANITIKAN NG TIMOG-SILANGANG ASYA
- 7. DRAFT March 24, 2014 7 I. PANIMULA Sa Modyul 1 natin matutunghayan ang mga akdang pampanitikan ng Timog-Silangang Asya. Inaasahan nating ang mga aralin sa modyul na ito ay tutugon sa mga pangangailangan ng mga mag-aaral na maintindihan ang iba pang kultura at pamumuhay ng mga tao sa mga karatig-bansa ng Pilipinas. Inaasahang pagkatapos ng Modyul na ito, ang mga mag-aaral ay nakapagpapamalas ng pag-unawa at pagpapahalaga sa mga akdang pampanitikan ng Timog-Silangang Asya sa tulong ng teknolohiya at mga estratehiya na gagabay sa mga mag-aaral sa higit na malalim at kapaki- pakinabang na pagkatuto. Nilalayon ng Modyul 1 na makagawa ang mga mag-aaral ng isang malikhaing panghihiyakat sa pamamagitan ng book fair at ilang pamamaraan na kapaki-pakinabang sa mga mag-aaral sa mga susunod na mga modyul. Sa pagtalakay ng mga aralin, gagabayan ang mga mag-aaral na masagot ang mga pokus na tanong na: 1. Paano nakatutulong ang pag- aaral ng iba’t ibang akdang pampanitikan ng Timog-Silangang Asya sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga akdang Asyano? 2. Paano nakatutulong ang gramatika at retorika para sa malalim na pagsusuri ng mga akdang pampanitikan ng Timog-Silangang Asya? Iba’t ibang gawaing isahan at pangkatan ang inihanda para sa mga mag-aaral tulad ng pagbabasa at pagsusuri ng mga akdang pampanitikan at mga kolaboratibong gawain sa gramatika at retorika upang maging interaktibo ang pagtalakay sa mga aralin. Sa pamamagitan nito, inaasahan na ang mga kasanayang pampagkatuto ay malilinang sa mga mag-aaral pagkatapos ng talakayan sa Modyul 1.
- 8. DRAFT March 24, 2014 8 II. PANIMULANG PAGTATAYA I. Panuto: Isulat sa sagutang papel ang titik ng tamang sagot. 1. Ang mga pangatnig at transitional devices ay nakatutulong sa A. pagsusunod-sunod ng mga pangyayari sa isang kuwento. B. Pagbibigay- kahulugan sa konotasyon at denotasyon ng mga salita. C.pagtukoy sa mga pangunahing tauhan sa maikling kuwento o alamat. D.pagkilala kung kalian naganap, nagaganap, gaganapin ang kilos o pangyayari. 2. Kapag ang maikling kuwento ay nakatuon sa pagkakabuo ng mga pangyayari, ito’y mauuri bilang maikling kuwentong ____. A. kababalaghan C. pangtauhan B. katutubong kulay D. makabanghay 3. Ang pangatnig na samantala ay ginagamit na ____. A. panlinaw C. pantuwang B. pananhi D. panapos 4. Ang tulang naglalarawan ng pagpapahalaga o pagkamuhi ng makata o may-akda sa isang pook o pangyayari ay tinatawag na tulang ____. A. mapang-uroy C. mapang-aliw B. mapaglarawan D. mapangpanuto 5. Ang pang-ugnay ay bahagi ng salitang ____. A. Pangkayarian C. pantukoy B. pananda D. pangawing 6. Kung ang sanaysay na di-pormal ay tinatawag na personal na sanaysay, ang sanaysay na impersonal naman ay____. PANGKALAHATANG PANUTO: 1. Isulat ang titik ng napili mong sagot. 2. Isulat sa iyong sagutang papel. 3. Bahagi ng pagsusulit ang pagsunod sa panuto.
- 9. DRAFT March 24, 2014 9 A. naglalarawan C. nangungutya B. pormal D. nang-aaliw 7. Ang panagano ng pandiwa na nagsasaad ng katotohanan ng isang bagay o pangyayari ay tinatawag na ____. A. pawatas C. paturol B. pautos. D. pasakali 8. Isang uri ng dulang nagtataglay ng malulungkot na pangyayari subalit nagwawakas na masaya ang ____. A. komedya C. tragikomedya B. melodrama D. trahedya 9. Ang sining ng panggagaya sa tunay na kalikasan ng buhay na kinatha upang itanghal at magsilbing salamin ng buhay ay ang ____. A. kathambuhay. C. teatro B. dula D. sarsuwela 10.Simula nang natutong magsarili, siya’y naging responsableng bata. Ang pangungusap ay may pang-abay na pamanahon na ____. A. walang pananda C. may pananda B. payak na salita D. inuulit 11.“Ang bawat bituin ay naging munting puting bulaklak na sadyang napakatamis ng samyo. _____ noon, ang kaniyang mga bulaklak ay naging paborito ng mga tao, pangkuwintas sa mga dalaga at bisita at pang-alay sa mga Santa tuwing may okasyon.” Anong salita ang maaaring ipuno na magiging pananda ng pang-abay na pamanahon? A. Hanggang C. Mula B. Kaya D. Kapag 12.Sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari sa isang kuwento, gumagamit tayo ng mga: A. pantukoy C. pandiwa B. pangatnig D. pang-abay
- 10. DRAFT March 24, 2014 10 13.____ araw ng Linggo, nagsisimba ang buong mag-anak. Ang salitang nawawala sa pangungusap ay: A. Kung C. Sa B. Kapag D. Simula 14.Maituturing ang isang kuwento na alamat kapag A. naganap sa mga tanyag na lugar. B. naglalaman ng makatotohanang pangyayari. C.nagsasalaysay ng pinagmulan ng bagay o lugar. D.naglalahad ng patunay sa pinagmulan ng mga bagay-bagay. 15.Sa pangungusap na, Si Sitti Nhuraliza ay may ginintuang tinig at ginintuang puso, ang salitang ginintuan ay ____. A. nangangatuwiran C. nag-uugnay B. naglalarawan D. nagsasalaysay 16.Sa mga pangungusap na, “Nagugutom si Egay. at Nagluto si Mulong ng pansit.” Ano ang angkop na gamiting pang-ugnay upang maging iisang pangungusap ang mga nabanggit? A. kaya C. subalit B. palibhasa D. datapwat 17. Haba ng hair, Utak niya'y puro air, Amoy mo ay wagas, Dapat ka ngang magtawas Ang saknong na mula sa tulang isinulat ni Von Crisostomo Villaraza ay halimbawa ng tulang: A. mapagbiro C. mapanghikayat B. mapaglarawan D. mapang-aliw 18.Anong uri ng pang-ugnay ang ginamit sa pangungusap na, Ayon kay Donna, ang pagpapakahulugan sa pahayag ay malinaw? A. pananda C. pang-ukol B. pangatnig D. pantukoy
- 11. DRAFT March 24, 2014 11 19.Ang dekonstruksyon ay isang paraan ng pag-aanalisa ng teksto. Ang pangungusap ay halimbawa ng ____. A. pangangatuwiran C. pagkukuwento B. paglalahad D. paglalarawan 20.Aling pangkat ng pandiwa ang nasa panaganong paturol? A. pinuhin, anihin, ihain B. kumanta, tumalilis, kumaripas C.gamitan, asahan, pag-aralan D.natapos, natatapos, matatapos 21.“___ ni Rizal ang Noli at El Fili upang mapalaya ang Pilipinas sa mga Espanyol”. Anong anyo ng pandiwa ang angkop na ipuno sa pahayag? A. Nagamit C. Ginamit B. Gagamitin D. Kagagamit 22.Ang patalastas o anunsiyo ay isang paraan ng komunikasyon o pakikipagtalastasan na may layuning: A. maglarawan C. mangaral B. manghimok D. magpakilala 23.Alin sa sumusunod na pandiwang paturol ang nasa perpektibong katatapos? A. kumaripas C. katatayo B. kakalusong D. pinagsabitan 24.Ang lahat ay nagsasaad ng makatotohanang impormasyon, maliban sa ____. A. naganap ang makasaysayang EDSA Revolution noong Pebrero 25, 1986. B. taun-taon ay dinadaanan ng hindi bababa sa dalawampung bagyo ang Pilipinas. C.nakagagamot sa sakit sa ubo ang dahon ng oregano. D.kung hindi tayo kikilos, maaaring mauwi sa wala ang ating pinaghirapan.
- 12. DRAFT March 24, 2014 12 25.“Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw, Aang bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw...” Ang sinalungguhitang pahayag ay nagpapahiwatig ng ____. A. pagdurusa C. kalutasan B. kaligayahan D. kalungkutan Para sa mga bilang 26-27 26.Mahihinuhang ang ama ay magiging: A. matatag C. matapang B. Mabuti D. masayahin 27.Maituturing na pang-abay na pamanahon ang: A. magiging mabuti C. mula ngayon B. nagdadalamhating ama D. dinukot sa bulsa Para sa mga bilang 28-29 Tinuyo ng nagdadalamhating ama ang kaniyang mga luha at saka tumayo. Mayroon siyang naisip. Mula ngayon, magiging mabuti na siyang ama. Dinukot niya sa bulsa ang perang ibinigay ng kaniyang amo sa asawa (na kiming iniabot naman ito agad sa kanya, tulad ng nararapat). Tapos po ako ng pagtuturo kaso wala pa ring mapasukan. Sabagay, kahit magtuturo ka ngayon, di mo kakayanin. Oo nga po e. Di mo ba kaya kahit ‘yung tigtatatlong daan lang na kuwarto isang araw? Hindi po talaga kaya e.” “Sige, ipakita mo na itong papel sa opisina ng Social Services. Doon sa bandang kanan. Salamat po! Maraming salamat!” Kailangang magpanggap, at magsinungaling, mapunta lang si Rebo sa Charity Ward ng ospital. Dito, kahit paano, kutson ang mahihigaan ni Rebo, di hamak na mas mainam kesa higaang bakal na de gulong ng Emergency Room.
- 13. DRAFT March 24, 2014 13 28.Ipinahihiwatig ng teksto na ang ama ay ____. A. maawain C. matulungin B. mapagmahal D. maalalahanin 29.Ang salitang may salungguhit sa teksto ay isang ____. A. pandiwa C. pangngalan B. pang-abay D. pang-uri Para sa mga bilang 30 30.Layunin ng teksto na ____. A. mangatuwiran C. maglahad B. magsalaysay D. maglarawan 31.Nang tumuntong ako ng ikalabindalawang taong gulang, ako ay itinali sa bahay- kinakailangang ikahon ako. Ano ang kahulugan ng salitang sinalungguhitan? A. itali sa bahay C. pagbawalang lumabas B. ikulong D. lahat ng nabanggit 32.Sa pangungusap na, “Ang araw ay muling sisikat sa dakong Silangan pagsapit ng umaga.” Aling salita ang may dalawa o higit pang kahulugan? A. araw C. sisikat B. umaga D. lahat ng nabanggit Huling Sabado ng Pebrero ang ikalimang Sabado. Eksaktong katapusan. Kasabay ng pagtatapos ng Pebrero ay pumanaw ang aking anak. Ilang sandali matapos ang sabay na paglaglag ng luha sa kanIyang mga mata at pagtirik ng mata, ibinuga niya ang kanIyang huling hininga. Namatay siya habang tangan ko sa aking bisig. Hinintay lamang niya ang aking pagdating. Di na kami nakapag-usap pa dahil pagpasok ko pa lang ng pintua’y pinakawalan na niya ang sunod-sunod na palahaw ng matinding sakit na di nais danasin ng kahit sino. Isa’t kalahating oras siyang naghirap. Nabulag, nanigas, nilabasan ng maraming dugo sa bibig, at naghabol nang naghabol ng hininga.”
- 14. DRAFT March 24, 2014 14 Para sa mga bilang 33-34 33.Maituturing na salitang naglalarawan ang ____. A. pinakamahusay C. nagkamit B. ginanap D. patimpalak 34.Ang salitang nasalungguhitan sa sanaysay ay nangangahulugang ____. A. pag-eensayo C. pamahiin B. paligsahan D. programa 35.Ang tulang isinulat ni Pat V. Villafuerte na may pamagat na “Kultura: Pamana ng Nakaraan, Regalo ng Kasalukuyan at Buhay ng Kinabukasan” ay nagpapahiwatig na ang kultura ay ____. A. nagbabago C. naaalis B. di nagpapalit D. di itinuturo 36.“Isinuko ko ang aking kalayaan at nagpakahon ako sa kanilang nais.” Ang ipinahihiwatig ng tauhan sa pahayag ay ____. A. pagkatalo C. kawalan ng kapangyarihan B. pagiging sunod-sunuran D. kasiyahan Isa sa pinakamahusay na mang-aawit sa Asya si Sitti Nurhaliza mula sa bansang Malaysia. Nagkamit siya ng iba’t ibang awit-parangal hindi lamang sa kaniyang bansa kundi maging sa internasyonal na patimpalak. Isa na rito ang titulong “Voice of Asia” nang makamit niya ang Grand Prix Champion mula sa Voice of Asia Singing Contest na ginanap sa Almaty, Kazakhstan.
- 15. DRAFT March 24, 2014 15 Para sa mga bilang 37-39 37.Ano ang maaaring maging bunga ng patuloy na pag-init ng mundo? A. Matutunaw ang mga yelo na magpapalala sa pagbaha. B. Mamamatay ang lahat ng may buhay sa mundo. C.Masusunog ang mga tao. D.Magkakaroon ng taggutom dahil sa kakulangan ng suplay ng pagkain. 38.Ano ang pinakamalubhang suliranin ng lahat ng mga bansa ayon sa teksto? A. suliranin sa basura C. problema sa polusyon B. pagkaubos ng mga puno D. pag-init ng mundo 39.Ang lahat ay sanhi ng pandaigdigang problema sa polusyon ayon sa akda, maliban sa isa. A. paggamit ng kahoy bilang panggatong B. pagkaubos ng mga puno C.pagtatapon sa mga estero at ilog D.makabagong kabihasnan at siyensiya Palala nang palala ang problema sa polusyon ngunit marami ang hindi nababahala sa kalagayang ito. Binabalikat ngayon ng daigdig ang pinakamabigat na suliraning ito na maaaring dulot na rin ng makabagong kabihasnan at siyensiya. Mapapansing dahil sa malubhang pag-init ng mundo, pabago-bago ang klima sa iba’t ibang panig ng daigdig. Ito’y bunga ng labis na paggamit ng kahoy bilang panggatong. Ang mabilis na pagkaubos ng mga puno sa kagubatan ay nagbibigay rin ng suliranin sa polusyon, hindi lamang sa ating bansa pati na rin sa iba pang mga bansa. Sa nabanggit na mga problema, pinakamalubha ang suliranin sa basura sapagkat ito ang nagpapalala ng polusyon sa lahat ng mga bansa. Kaya naman hindi tumitigil ang pamahalaan ng bawat bansa at mga dalubhasa sa buong mundo sa paglutas ng mga problemang ibinibigay nito sa daigdig. Gayon pa man, hindi dapat iasa lahat sa mga grupo ng mamamayang may malasakit ang paglutas sa suliranin sa bansa. Dapat magsimula ang pagkilos sa mga tahanan upang mapadali ang pagbibigay ng kalutasan sa problemang idinudulot nito sa sangkatauhan. Hango sa Hiyas ng Lahi IV Vibal Publishing, Inc
- 16. DRAFT March 24, 2014 16 Para sa mga bilang 40-42 40.Ano ang pahiwatig ng mensaheng may salungguhit? A. Kukupas ang isang tanda o markang inukit sa puno o pader. B. Mag-iwan ka ng isang alaalang mananatili hanggang sa wakas. C.Mahirap umukit ng tanda o marka sa pader o puno. D.Hindi basta-basta nabubura sa puso ang isang alaala. 41.Makapag-iiwan ng pangmatagalang alaala ang isang tao sa pamamagitan ng ____. A. pag-iiwan ng marka o tanda sa isang puno B. pag-uukit ng ispiritwal na alaalap C.paggugol ng panahon sa mga bat. D.pag-iiwan ng alaalang larawan sa isang tao 42.Ano ang maaaring maging pamagat ng teksto? A. Alalaang inukit sa Puso C. Bato sa Ohio B. Inukit na alaala sa Puno D. Sa paglipas ng Panahon... II. Sumulat ng tatlong malikhaing panghihikayat na islogan tungkol sa alinman sa sumusunod na paksa – kabataan, kalikasan, at kapayapaan. Sa isang sentro ng Ohio, may isang tanawing batuhan sa isang patag na baybayin. Ang lugar na ito ay nakikilala sa tawag na Mount Pheasant. Dati ay may nakatayo ritong higanteng punongkahoy. Bago ito pinutol, may makailang saling ang mga tao ay nag-ukit ng kanilang tanda at pangalan sa katawan nito. Sa dami ng mga sulat sa balat nito, ang pagnanasang mag-iwan ng marka o tanda ng isang tao ay maliwanag. Habang iniisip ko ito, naalala ko ang sinabi ng isang matalinong lalaki: “ Huwag mong iukit ang iyong alaala sa kahoy o pader, iukit mo sa puso ng bata.” Ang pagmamarka sa materyal na bagay ay pag-aaksaya ng oras ay lilipas ito sa paglipas ng panahon. Ngunit ang tatak na iiwan sa puso ng mga anak ay mananatili hanggang wakas. Kaya kung nais ng isang ama na mag- iwan ng anumang magtatagal na alaala sa kabataang ipinagkaloob sa kaniya ng Panginoon, umukit siya ng ispiritwal na alaala.
- 17. DRAFT March 24, 2014 17 III. YUGTO NG PAGKATUTO A.Tuklasin Maglibot ka sa buong aklatan at magsaliksik tungkol sa iba’t ibang bansa sa Timog-Silangang Asya – kultura, uri ng edukasyon, paraan ng pamumuhay, at ilang panitikan na magpapakita ng iba’t ibang impormayon tungkol sa mga bansang Singapore, Thailand, Indonesia, Laos at Pilipinas. Pagkatapos mong magsaliksik, magkakaroon tayo ng bahaginan ng mga bagay na ating natuklasan. B. Linangin Sa pagkakataong ito, magsisimula ka nang maglakbay sa iba’t ibang aralin ng Modyul 1. Inaasahan ang taos-puso mong pakikiisa sa bawat gawain. May mga gawain na kailangan mong isagawa upang malinang ang lahat na kasanayan na dapat mong taglayin bilang mag-aaral. A. Panitikan: Ang Ama Maikling Kuwentong Makabanghay -Singapore Isinalin sa Filipino ni Mauro R. Avena B. Gramatika/Retorika: Mga Kataga o Pahayag na Gamit sa Pagsusunod-sunod ng mga Pangyayari o Transitional Devices (subalit, ngunit, sa wakas, palibhasa, samantala, dahil sa, saka, kaya, kung gayon, sa lahat ng ito) C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay Aralin 1.1
- 18. DRAFT March 24, 2014 18 Magsimula na tayong maglakbay sa Timog-Silangang Asya at sabay nating pag-aralan ang ilan sa kanilang panitikan na may malaking impluwensiya rin sa uri ng panitikan na mayroon tayo ngayon. Ilalahad ng aralin ang isang kuwento na tatalakay sa suliraning kinakaharap ng isang ama sa pamilya at kung paano ito nakaaapekto sa sikolohiya ng mga anak. Ang Aralin 1 ay naglalaman ng maikling kuwentong salin ni Mauro R. Avena na pinamagatang “Ang Ama” mula sa Singapore. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa iba’t ibang transitional devices na makatutulong sa higit na pag-unawa sa maikling kuwentong tatalakayin at sa paghahanay ng mga pangyayari. Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makagagawa ng isang graphical presentation ng isang kuwento batay sa sumusunod na pamantayan: a. hikayat sa unang tingin, b. kumpleto ang mga elemento (tagpuan, tauhan, banghay), at c. pagkamasining. Aalamin natin kung paano naiiba ang kuwentong makabanghay sa iba pang uri ng maikling kuwento. Gayundin, kung paano nakatutulong ang transitional devices sa pagsasalaysay. A. Tuklasin Sa sumusunod na gawain, tutuklasin natin kung may alam ka na sa pagkakaiba ng kuwentong makabanghay sa iba pang uri ng kuwento. Makikinig ka ng isang kuwentong babasahin ng iyong guro. Matapos mapakinggan, gawin mo ang Gawain 1. GAWAIN 1. Yugto-yugtong Pagbuo 1.a. Ilahad ang kuwentong napakinggan sa pamamagitan ng yugto- yugtong pagbuo. Panimula Yugto ng Pagkatuto
- 19. DRAFT March 24, 2014 19 Kaugnay na mga pangyayari Kaugnay na mga pangyayari Kaugnay na mga pangyayari Sagutin ang mga gabay na tanong: 1. Saan ang tagpuan ng kuwento? 2. Sa anong panahon naganap ang kuwento? 3. Paano nagsimula ang kuwento? 4. Ano ang naging suliranin/tunggalian ng kuwento? 5. Saang bahagi ang kasukdulan? 6. Ipaliwanag paano nagtapos ang kuwento? 1.b. Subukin mong muli. Basahin ang kasunod na kuwento at ilahad mo ito gamit pa rin ang yugto-yugtong pagbuo . Nang Minsang Naligaw si Adrian (Ito’y kuwento batay sa text message na ipinadala kay Dr. Romulo N. Peralta. Sa kaniyang muling pagsasalaysay, ang pangalan at ilang mga pangyayari ay pawang mga kathang-isip lamang.) Bunsong anak si Adrian sa tatlong magkakapatid. Siya lamang ang naiba ang propesyon dahil kapwa abogado ang dalawang nakatatanda sa kaniya. Dahil may kaya sa buhay ang pamilya, natupad ang pangarap niyang maging isang doktor. Lumaki siyang punong-puno ng pagmamahal mula sa kaniyang mga magulang at mga kapatid na nakapag-asawa rin nang Simula Wakas Gitna
- 20. DRAFT March 24, 2014 20 makapagtapos at pumasa sa abogasya. Naiwan siyang walang ibang inisip kundi mag-aral at pangalagaan ang kaniyang mga magulang. Matagumpay niyang natapos ang pagdodoktor at hindi nagtagal ay nakapagtrabaho sa isang malaking ospital. Ngunit sadya yatang itinadhana na matapos ang dalawang taon mula nang siyang maging ganap na doktor, pumanaw ang kaniyang pinakamamahal na ina. Naiwan sa kaniya ang pangangalaga ng ama na noon ay may sakit na ring iniinda. Malimit siyang mapag-isa sa tuwing nabibigyan ng pagkakataong makapagpahinga dulot na rin ng hindi niya maiwan-iwanan na ama. Naisin man niyang magtrabaho at manirahan sa ibang bansa katulad ng kaniyang mga kapatid, ang katotohanang may nakaatang na responsibilidad sa kaniyang balikat ang pumipigil sa kaniyang mangibang-bayan upang manatili sa piling ng ama at alagaan ito hanggang sa kahuli-hulihang yugto ng kaniyang buhay. Inggit na inggit siya sa mga kasabayang doktor na nasa kanila nang lahat ang luho at oras na makahanap ng babaing makakasama habambuhay. Ayaw rin niyang mapag-isa baling-araw kapag nawala na ang kaniyang ama. Isang araw, habang nagpapahinga matapos ang halos limang oras na operasyon, nakatanggap siya ng tawag mula sa kasambahay na sinusumpong ng sakit ang kaniyang ama. Nagmadali siyang umuwi at sa kabutihang palad, naagapan naman niya ang ama. Bahay. Ospital. Bahay. Ospital. Paulit-ulit na takbo ng buhay na pakiramdam ni Adrian ay matatapos lamang kapag tuluyan nang mawala ang kaniyang ama. Hindi niya namamalayan, unti-unti niyang nararamdaman ang pagkaawa sa sarili. Nais niyang makawala sa responsibilidad at magkaroon ng panahon para sa sarili. “Daddy, patawad po. Nais ko lamang na lumigaya sa buhay. Nasa katanghalian na po ako ng buhay ko. Ayaw ko pong mag-isa balang araw kapag kayo’y nawala.” Dahan-dahan niyang binuhat ang ama na halos hindi na makapaglakad nang maayos. Pinasan niya ang ama at isinakay sa kaniyang kotse. Walang imik na sumama ang ama. Naglakbay sila nang halos isang oras. Nang sila’y nakarating sa isang lugar, huminto ang kotse at pinasan ni Adrian ang ama. Tinunton nila ang daan papasok sa isang kagubatan. Mabigat ang ama kaya paminsan-minsan ay tumititigil sila sa lilim ng puno upang magpahinga. Wala pa ring imik ang
- 21. DRAFT March 24, 2014 21 ama habang binabali ang maliliit na sanga. Napansin niyang tumutulo ang luha ng anak. “Bakit ka umiiyak?” tanong ng ama kay Adrian. “Wala po, Dad.” Nagpatuloy sa paglalakad si Adrian na pasan-pasan ang ama. Patuloy rin ang pagtulo ng kaniyang luha. Alam niyang labag sa kaniyang kalooban ang kaniyang gagawin. Maraming beses din silang tumigil upang magpahinga at paulit-ulit din ang pagbabali ng ama ng maliliit na sanga ng puno. Napansin ito ni Adrian. “Bakit n’yo po binabali ang mga sanga ng puno sa tuwing tayo’y nagpapahinga, Dad?,” tanong ni Adrian. Tumugon ang ama na may ngiting namutawi sa kaniyang labi. “Alam ko nais mo akong iligaw sa loob ng kagubatan. Anak, palatandaan ito na dito tayo dumaan, para sa pagbalik mo ay hindi ka maliligaw.” Lalong bumilis ang pag-agos ng luha ng binata. Walang kaimik-imik, muling pinasan ni Adrian ang ama at natagpuan ang sariling bumabalik sa lugar kung saan sila nanggaling. Alam ni Adrian na hindi na siya maliligaw. Hinding-hindi na. Marahil natatandaan mo pa ang ilang mahahalagang pangyayari sa kuwentong “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway A. Arceo. Subukin nating alalahanin. Ihanay ang mga pangyayari ayon sa tamang pagkakasunod-sunod ng mga ito. Payayamanin natin ang dati mo nang alam tungkol sa kuwentong makabanghay, sa pamamagitan ng mga babasahin at gawaing tiyak na kawiwilihan mo.
- 22. DRAFT March 24, 2014 22 GAWAIN 2. Fist of Five Gawin natin ang Fist of Five. Ipakikita ang bilang ng mga daliri ayon sa katumbas nitong antas ng pagkaunawa o pagkatuto – 5 daliri alam na alam na at kayang ipaliwanag sa iba; 4 daliri nagagawa nang ipaliwanag mag-isa; 3 daliri kailangan pa ng tulong sa pagpapaliwanag; 2 daliri kailangan pang magpraktis, at 1 daliri nagsisimula pa lamang matuto. Ang iyong pulso sa: naipaliliwanag ko ang katuturan ng maikling kuwento napag-iiba-iba ko ang iba’t ibang uri ng kuwento naiisa-isa ko ang mga elemento ng maikling kuwento napagsusunod-sunod ko ang mga pangyayari sa isang kuwento nasusuri ko ang mga pangyayari, at ang kaugnayan nito sa kasalukuyan nakabubuo ako ng sariling paghahatol o pagmamatuwid sa mga ideyang nakapaloob sa akda nabibigyang-kahulugan ko ang mga pahiwatig na ginamit sa maikling kuwento napaghahambing ko ang mga piling pangyayari sa napanood na dula o telenobela sa kasalukuyang lipunan at sa kuwentong tinalakay, nasusuri ang isang kuwentong makabanghay batay sa mga proseso sa paglikha nito naisasalaysay ko nang may pagkakasunod ng mga pangyayari ng isang maikling kuwentong makabanghay at nagagamit ko nang wasto ang mga kataga o pahayag na nagpapakita ng pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari B. Linangin Basahin at suriin ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa “Ang Ama” mula sa Singapore upang malaman mo kung paano ba naiiba ang kuwentong makabanghay sa iba pang uri ng kuwento. Ang Ama (Isinalin sa Filipino ni Mauro R. Avena) Magkahalo lagi ang takot at pananabik kapag hinihintay ng mga bata ang kanilang ama. Ang takot ay sa alaala ng isang lasing na suntok sa bibig na nagpapatulo ng dugo at nagpapamaga ng ilang araw sa labi. Ang pananabik ay sa pagkain na paminsan- minsa'y inuuwi ng ama - malaking supot ng mainit na pansit na iginisa sa itlog at gulay. Ang totoo, para sa sarili lang niya ang iniuuwing pagkain ng ama,
- 23. DRAFT March 24, 2014 23 lamang ay napakarami nito upang maubos niya nang mag-isa; pagkatapos ay naroong magkagulo sa tira ang mga bata na kanina pa aali-aligid sa mesa. Kundi sa pakikialam ng ina na mabigyan ng kaniya-kaniyang parte ang lahat - kahit ito'y sansubo lang ng masarap na pagkain, sa mga pinakamatanda at malakas na bata lamang mapupunta ang lahat, at ni katiting ay walang maiiwan sa maliliit. Anim lahat ang mga bata. Ang dalawang pinakamatanda ay isang lalaki, dose anyos, at isang babae, onse; matatapang ang mga ito kahit na payat, at nagagawang sila lang lagi ang maghati sa lahat ng bagay kung wala ang ina, upang tiyaking may parte rin ang maliliit. May dalawang lalaki, kambal, na nuwebe anyos, isang maliit na babae, otso anyos at isang dos anyos na paslit pa, katulad ng iba, ay maingay na naghahangad ng marapat niyang parte sa mga pinag-aagawan. Natatandaan ng mga bata ang isa o dalawang okasyon na sinorpresa sila ng ama ng kaluwagang-palad nito - sadyang nag-uwi ito para sa kanila ng dalawang supot na puno ng pansit guisado, at masaya nilang pinagsaluhan ang pagkain na hirap nilang ubusin. Kahit na ang ina nila'y masayang nakiupo sa kanila't kumain ng kaunti. Pero hindi na naulit ang masayang okasyong ito, at ngayo'y hindi nag- uuwi ng pagkain ang ama; ang katunaya'y ipinapalagay ng mga batang mapalad sila kung hindi ito umuuwing lasing at nanggugulpi ng kanilang ina. Sa kabila niyo'y umaasa pa rin sila, at kung gising pa sila pag-uwi sa gabi ng ama, naninipat ang mga matang titingnan nila kung may brown na supot na nakabitin sa tali sa mga daliri nito. Kung umuuwi itong pasigaw-sigaw at padabog-dabog, tiyak na walang pagkain, at ang mga bata'y magsisiksikan, takot na anumang ingay na gawa nila ay makainis sa ama at umakit sa malaking kamay nito upang pasuntok na dumapo sa kanilang mukha. Madalas na masapok ang mukha ng kanilang ina; madalas iyong marinig ng mga bata na humihikbi sa mga gabing tulad nito, at kinabukasan ang mga pisngi at mata niyon ay mamamaga, kaya mahihiya itong lumabas upang maglaba sa malalaking bahay na katabi nila. Sa ibang mga gabi, hindi paghikbi ang maririnig ng mga bata mula sa kanilang ina, kundi isang uri ng nagmamakaawa at ninenerbiyos na pagtawa at malakas na bulalas na pag- ungol mula sa kanilang ama at sila'y magtatanong kung ano ang ginagawa nito. Kapag umuuwi ang ama ng mas gabi kaysa dati at mas lasing kaysa dati, may pagkakataong ilalayo ng mga bata si Mui Mui. Ang dahila'y si Mui Mui, otso anyos at sakitin at palahalinghing na parang kuting, ay madalas kainisan ng ama. Uhugin, pangiwi-ngiwi, ito ay mahilig magtuklap ng langib sa galis na nagkalat sa kaniyang mga binti, na nag-iiwan ng mapula-pulang
- 24. DRAFT March 24, 2014 24 mga patse, gayong pauli-ulit siyang pinagbabawalan ng ina. Pero ang nakakainis talaga ay ang kaniyang halinghing. Mahaba at matinis, iyon ay tumatagal ng ilang oras, habang siya ay nakaupo sa bangko sa isang sulok ng bahay, namamaluktot nang pahiga sa banig kasama ang ibang mga bata, na di-makatulog. Walang pasensiya sa kaniya ang pinakamatandang lalaki at babae, na malakas siyang irereklamo sa ina na pagagalitan naman siya sa pagod na boses; pero sa gabing naroon ang ama, napapaligiran ng bote ng beer na nakaupo sa mesa, iniingatan nilang mabuti na hindi humalinghing si Mui Mui. Alam nila na ang halinghing niyon ay parang kudkuran na nagpapangilo sa nerbiyos ng ama at ito'y nakabubulahaw na sisigaw, at kung hindi pa iyon huminto, ito'y tatayo, lalapit sa bata at hahampasin iyon nang buong lakas. Pagkatapos ay haharapin nito at papaluin din ang ibang bata na sa tingin nito, sa kabuuan, ay ang sanhi ng kaniyang kabuwisitan. Noong gabing umuwi ang ama na masamang-masama ang timpla dahil nasisante sa kaniyang trabaho sa lagarian, si Mui Mui ay nasa gitna ng isang mahahabang halinghing at hindi mapatahan ng dalawang pinakamatandang bata gayung binalaan nilang papaluin ito. Walang ano-ano, ang kamao ng ama ay bumagsak sa nakangusong mukha ng bata na tumalsik sa kabila ng kuwarto, kung saan ito nanatiling walang kagalaw- galaw. Mabilis na naglabasan ng bahay ang ibang mga bata sa inaasahang gulo. Nahimasmasan ng ina ang bata sa pamamagitan ng malamig na tubig. Pero pagkaraan ng dalawang araw, si Mui Mui ay namatay, at ang ina lamang ang umiyak habang ang bangkay ay inihahandang ilibing sa sementeryo ng nayon may isang kilometro ang layo roon sa tabi ng gulod. Ilan sa taganayon na nakatatanda sa sakiting bata ay dumating upang makiramay. Sa ama na buong araw na nakaupong nagmumukmok ay doble ang kanilang pakikiramay dahil alam nilang nawalan ito ng trabaho. Nangolekta ng abuloy ang isang babae at pilit niya itong inilagay sa mga palad ng ama na di-kawasa, puno ng awa sa sarili, ay nagsimulang humagulgol. Ang balita tungkol sa malungkot niyang kinahinatnan ay madaling nakarating sa kaniyang amo, isang matigas ang loob pero mabait na tao, na noon di'y nagdesisyong kunin siya uli, para sa kapakanan ng kaniyang asawa at mga anak. Dala ng kagandahang-loob, ito ay nagbigay ng sariling pakikiramay, kalakip ang munting abuloy (na minabuti nitong iabot sa asawa ng lalaki imbes sa lalaki mismo). Nang makita niya ang dati niyang amo at marinig ang magaganda nitong sinabi bilang pakikiramay sa pagkamatay ng kaniyang anak, ang lalaki ay napaiyak at kinailangang muling libangin. Ngayo'y naging napakalawak ang kaniyang awa sa sarili bilang isang malupit na inulilang ama na ipinaglalamay ang wala sa panahong pagkamatay ng kaniyang dugo at laman. Mula sa kaniyang awa sa sarili ay
- 25. DRAFT March 24, 2014 25 bumulwak ang wagas na pagmamahal sa patay na bata, kaya madalamhati siyang nagtatawag, "Kaawa-awa kong Mui Mui! Kaawa-awa kong anak!" Nakita niya ito sa libingan sa tabi ng gulod - payat, maputla, at napakaliit - at ang mga alon ng lungkot at awa na nagpayanig sa matipuno niyang mga balikat at brasong kayumanggi ay nakakatakot tingnan. Pinilit siyang aluin ng mga kapit-bahay, na ang iba'y lumayo na may luha sa mga mata at bubulong- bulong, "Maaring lasenggo nga siya at iresponsable, pero tunay na mahal niya ang bata". Tinuyo ng nagdadalamhating ama ang kaniyang mga luha at saka tumayo. Mayroong siyang naisip. Mula ngayon, magiging mabuti na siyang ama. Dinukot niya sa bulsa ang perang ibinigay ng kaniyang amo sa asawa (na kiming iniabot naman ito agad sa kaniya, tulad ng nararapat). Binilang niya ang papel-de-bangko. Isa man dito ay hindi niya gagastusin sa alak. Hindi na kailanman. Matibay ang pasiya na lumabas siya ng bahay. Pinagmasdan siya ng mga bata. Saan kayo pupunta, tanong nila. Sinundan nila ito ng tingin. Papunta ito sa bayan. Nalungkot sila, dahil tiyak nila na uuwi itong dalang muli ang mga bote ng beer. Pagkalipas ng isang oras, bumalik ang ama. May bitbit itong malaking supot na may mas maliit na supot sa loob. Inilapag nito ang dala sa mesa. Hindi makapaniwala ang mga bata sa kanilang nakita, pero iyon ba'y kahon ng mga tsokolate? Tumingin silang mabuti. May supot ng ubas at isang kahon yata ng biskwit. Nagtaka ang mga bata kung ano nga ang laman niyon. Sabi ng pinakamatandang lalaki'y biskwit; nakakita na siyang maraming kahon tulad niyon sa tindahan ni Ho Chek sa bayan. Ang giit naman ng pinakamatandang babae ay kendi, 'yong katulad ng minsa'y ibinigay nila ni Lau Soh, na nakatira roon sa malaking bahay na pinaglalabhan ng nanay. Ang kambal ay nagkasiya sa pandidilat at pagngisi sa pananabik; masaya na sila ano man ang laman niyon. Kaya nagtalo at nanghula ang mga bata. Takot na hipuin ang yaman na walang senyas sa ama. Inip silang lumabas ito ng kaniyang kuwarto. Di nagtagal ay lumabas ito, nakapagpalit na ng damit, at dumiretso sa mesa. Hindi dumating ang senyas na nagpapahintulot sa mga batang ilapat ang mga kamay sa pinag-iinteresang yaman. Kinuha nito ang malaking supot at muling lumabas ng bahay. Hindi matiis na mawala sa mata ang yaman na wari'y kanila na sana, nagbulingan ang dalawang pinakamatanda nang matiyak na hindi sila maririnig ng ama. "Tingnan natin kung saan siya pupunta." Nagpumilit na sumama ang kambal at ang apat ay sumunod nang malayo-layo sa ama. Sa karaniwang pagkakataon, tiyak na makikita sila nito at sisigawang bumalik sa bahay, pero ngayo'y nasa isang bagay lamang ang isip nito at hindi man lang sila napuna.
- 26. DRAFT March 24, 2014 26 Dumating ito sa libingan sa tabing gulod. Kahuhukay pa lamang ng puntod na kaniyang hinintuan. Lumuhod at dinukot ang mga laman ng supot na dahan-dahang inilapag sa puntod, habang pahikbing nagsalita, "Pinakamamahal kong anak, walang maiaalay sa iyo ang iyong ama kundi ang mga ito. Sana'y tanggapin mo." Nagpatuloy itong nakipag-usap sa anak, habang nagmamasid sa pinagkukublihang mga halaman ang mga bata. Madilim na ang langit at ang maitim na ulap ay nagbabantang mapunit anumang saglit, pero patuloy sa pagdarasal at pag-iyak ang ama. Naiwan sa katawan ang basang kamisadentro. Sa isang iglap, ang kanina pang inip na inip na mga bata ay dumagsa sa yaman. Sinira ng ulan ang malaking bahagi niyon, pero sa natira sa kanilang nailigtas nagsalo-salo sila tulad sa isang piging na alam nilang ‘di nila mararanasang muli. GAWAIN 3. Paglinang ng Talasalitaan Bigyang kahulugan ang mga sinalungguhitang pahayag ayon sa pahiwatig nito sa pangungusap. 1. Ang takot ay sa alaala ng isang lasing na suntok sa bibig na nagpapatulo ng dugo at nagpapamaga ng ilang araw sa labi. 2. Natatandaan ng mga bata ang isa o dalawang okasyon na sinorpresa sila ng ama ng kaluwagang-palad nito. 3. Kung umuuwi itong pasigaw-sigaw at padabog-dabog, tiyak na walang pagkain, at ang mga bata'y magsisiksikan, takot na anumang ingay na gawa nila ay makainis sa ama at umakit sa malaking kamay nito upang pasuntok na dumapo sa kanilang mukha. 4. Alam nila na ang halinghing niyon ay parang kudkuran na nagpapangilo sa nerbiyos ng ama at ito'y nakabubulahaw na sisigaw, at kung hindi pa iyon huminto, ito'y tatayo, lalapit sa bata at hahampasin iyon nang buong lakas. 5. Ang balita tungkol sa malungkot niyang kinahinatnan ay madaling nakarating sa kaniyang amo, isang matigas ang loob pero mabait na tao, na noon di'y nagdesisyong kunin siya uli, para sa kapakanan ng kaniyang asawa at mga anak. 6. Mula sa kaniyang awa sa sarili ay bumulwak ang wagas na pagmamahal sa patay na bata. Alam mo ba na… ang “Ang Ama” ay isang uri ng kuwentong makabanghay na nakatuon sa pagkakabuo ng mga pangyayari? Mahalagang matukoy ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari at ang estilo na ginamit ng may- akda.
- 27. DRAFT March 24, 2014 27 GAWAIN 4. Fan-Fact Analyzer Kopyahin ang kasunod na graphic organizer sa iyong papel at punan ng mga pangyayari mula sa binasang kuwento ayon sa pagkakasunod-sunod nito. Tukuyin ang tagpuan, tauhan, at kahalagahang pangkatauhan. Tagpuan at Tauhan Kahalagahang pangkatauhan GAWAIN 5. Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Paano sinimulan ng may-akda ang kuwento? 2. Sino ang pangunahing tauhan sa kuwento? 3. Ano-anong katangian ng ama ang nangibabaw sa kuwento? Anong bahagi o pangyayari sa kuwento ang nagpapakita ng mga nabanggit na katangian? Katangian ng ama Bahagi/Pangyayaring nagpapatunay 4. Anong pangyayari sa kuwento ang nakapagpabago sa di-mabuting pag-uugali ng ama? Isalaysay. 5. Paano ipinakita ng ama ang kaniyang pagmamahal sa kaniyang anak? 6. Paano nagwakas ang kuwento? 7. “Sa isang iglap, ang kanina pang inip na inip na mga bata ay dumagsa sa yaman. Sinira ng ulan ang malaking bahagi niyon, pero sa natira sa kanilang nailigtas nagsalo-salo sila tulad sa isang piging na alam nilang ‘di nila mararanasang muli.” Ano ang nais ipahiwatig ng panghuling pangungusap na ito? Bakit ganito ang saloobin ng mga bata? Patunayan. 8. Anong kultura ng mga taga-Singapore ang masasalamin sa kuwentong ito? 3 Pagsusunod-sunod ng mga pangyayari 2 1 6 5 7 4
- 28. DRAFT March 24, 2014 28 9. Paano naman ipinakikita ng mga Pilipino ang pagmamahal sa mga namatay na mahal sa buhay? Sa ibang bansa sa Asya? 10.Bakit may uring makabanghay ang kuwento? Upang higit mong maihambing ang kuwentong makabanghay, isa pang kuwentong may ganitong uri ang ipababasa ko sa iyo. Marahil, pagkatapos mo itong basahin ay makabubuo ka na ng sarili mong kongklusyon o paglalahat kung paano nga ba naiiba ang kuwentong makabanghay sa iba pang uri ng maikling kuwento. Ano ba ang beyblade? Sumulat sa sagutang papel ng mga salitang maaaring maglarawan sa beyblade? Anim na Sabado ng Beyblad (Bahagi Lamang) ni Ferdinand Pisigan Jarin Unang Sabado ng paglabas niya nang hilingin na niyang magdiwang ng kaarawan kahit hindi pa araw. Nangumbida ako ng maraming tao kasabay ng biling ‘wag kalimutan ang regalo at pagbati ng “Happy Birthday, Rebo!”. Kailangang di niya malimutan ang araw na ito. Dapat pinakamasaya ang Sabadong ito sa lahat ng Sabado. Maraming-maraming laruan. Stuffed Toys, Mini-Helicopter, Walkie-Talkie, Crush Gear, Remote Controlled Cars, at higit sa lahat, ang Beyblade. Ang paborito niyang Beyblade. Maraming-maraming Beyblade. Tinanggap niya ang lahat ng ito at marami pang iba sa kaniyang kaarawan. Sa kaniyang pagtuntong sa limang taon. Kahit di totoo. Kahit hindi pa araw. Ikalawang Sabado, naki-bertdey naman siya. Pagkatapos ay muling naglaro ng beyblade kasama ang mga pinsan. Tatlong araw bago dumating ang ikatlong Sabado, sorpresa ko siyang dinalaw. Unti-unti na siyang nanghihina. Bihira na siyang ngumiti. Hindi na niya makuhang laruin ang beyblade bagamat ayaw niya itong bitiwan sa loob ng kaniyang kamay o di kaya‟y bulsa. Ang nakapagngangalit, unti-unti na namang nalalagas ang kaniyang buhok. Subalit pinipilit pa rin niyang maging malakas bagamat talagang di na kaya ng kaniyang paang tumayo ng kahit ilang sandali man lang. Nakadudukot na rin siya ng mga matitigas na butil ng dugo sa loob ng kaniyang gilagid. Sa labas ng bahay na kanilang tinitirhan, lubos kong ikinagulat nang tanungin niya ako ng; “Tay, may peya a?” (Tay, may pera ka?) Dali-dali kong
- 29. DRAFT March 24, 2014 29 hinugot at binuksan ang aking pitaka at ipinakitang mayroon itong laman. Agad akong nagtanong kung ano ang nais niya na sinagot naman niya ng agarang pagturo sa isang kalapit na tindahan. Kung mabilis man akong nakabili ng mga kending kaniyang ipinabili, mas mabilis siyang umalis agad sa tindahan at nakangiting bumalik sa aming kinauupuan. Naglalambing ang aking anak. Nang kami’y pumasok na sa loob ng bahay, naiwang nilalanggam na ang nakabukas ngunit di nagalaw na mga kendi sa aming kinaupuan. Tuluyan na siyang nakalbo pagsapit ng ikatlong Sabado. Subalit di na kusang nalagas ang mga buhok. Sa kaniyang muling pagkairita, sinabunutan niya ang kanyang sarili upang tuluyang matanggal ang mga buhok. Nang araw na iyon, kinumbida ng isa kong kasama sa trabaho ang isang mascot upang bigyan ng pribadong pagtatanghal si Rebo nang walang bayad. Matapos ang pagtatanghal, bagamat di man lang siya makangiti at makatawa, kitang-kita sa kaniyang mata ang kasiyahan. Isang kasiyahang unti-unting humina at nawala. Di na maikakaila ang mabilis na pagkapawi ng lakas ng aking anak pagsapit ng ikaapat na Sabado. Di na niya makuha pang ipasok ang pisi ng beyblade upang mapaikot ito. Ramdam na ang pagod at hingal sa kaniyang pagsasalita. Kaya kahit nang dalhin ko siya sa isang karnabal, isa lamang ang ninais niyang sakyan. Ang mga maliliit na helicopter na tumataas at bumababa ang tila oktupos na galamay na bakal. At sa tuwing tataas, hahanapin ako ng tingin sa baba at malungkot na ngingitian. Pagkababa, mabilis na siyang nagyayang umuwi. At pagkauwi’y humiga nang humiga at paulit-ulit na tumingin sa kawalan. Huling Sabado ng Pebrero ang ikalimang Sabado. Eksaktong katapusan. Kasabay ng pagtatapos ng Pebrero ay pumanaw ang aking anak. Ilang sandali matapos ang sabay na paglaglag ng luha sa kaniyang mga mata at pagtirik ng mata, ibinuga niya ang kaniyang huling hininga. Namatay siya habang tangan ko sa aking bisig. Hinintay lamang niya ang aking pagdating. Di na kami nakapag-usap pa dahil pagpasok ko pa lang ng pintua’y pinakawalan na niya ang sunod-sunod na palahaw ng matinding sakit na di nais danasin ng kahit sino. “Sige na, Bo. Salamat sa apat na taon. Mahal ka namin. Paalam.” Ikaanim na Sabado nang paglabas ni Rebo sa ospital. Huling Sabado na masisilayan siya ng mga nagmamahal. Wala na ang beyblade at ang may- ari nito. Payapa na silang nakahimlay sa loob ng kabaong. Magkasamang tutungo sa lugar na walang sakit, walang gutom, walang hirap. Payapang magpapaikot at iikot. Maglalaro nang maglalaro. Habang kaming mga naiwan ay paglalabanan at pag-aaralang tanggapin ang kirot ng pagkalungkot.
- 30. DRAFT March 24, 2014 30 Upang higit mong maunawaan ang kuwento, ilahad mo ito gamit ang isang grapikong presentasyon, ang timeline. Kopyahin sa sagutang papel ang kasunod na timeline. GAWAIN 6. Timeline TIMELINE Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Sa iyong palagay, bakit pinamagatang beyblade ang bahagi ng kuwentong iyong binasa? 2. Paano nagwakas ang kuwento? 3. Kung ikaw ang may-akda, ganito rin ba ang iyong gagawing wakas? Bakit? 4. Sumulat ng sariling wakas ng kuwento na may uring makabanghay. Ilahad mo ito sa pamamagitan ng isang grapikong presentasyon. 5. Anong uri ng teksto ang iyong binasa? Paano ito naiiba sa iba pang uri ng teksto? GAWAIN 7. Pagsasanib ng Gramatika / Retorika - Kuwento Mo, Isalaysay Mo Batay sa bahagi ng kuwentong iyong binasa, bumuo ng ilang pahayag na may kinalaman dito ayon sa tamang pagkakasunod-sunod gamit ang sumusunod na salita upang malaman mo kung nakatutulong ang paggamit ng transitional devices sa pagsasalaysay. Isulat ang iyong sagot sa papel. subalit datapwat ngunit samantala saka kaya dahil sa sa wakas sa lahat ng ito kung gayon Sabado 6 Ang mga pangatnig at transitional devices ay ginagamit sa pag- uugnay-ugnay ng mga pangungusap at sugnay. Sa pamamagitan nito, napagsusunod natin nang tama ang mga pangyayari sa isang kuwento ayon sa tamang gamit nito. Pangatnig ang tawag sa mga salitang nag- uugnay sa dalawang salita, parirala o sugnay, at transitional devices naman ang tawag sa mga kataga na nag-uugnay sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari (naratibo) at paglilista ng mga ideya, pangyayari at iba pa sa paglalahad. Sabado 1 Sabado 2 Sabado 3 Sabado 4 Sabado 5
- 31. DRAFT March 24, 2014 31 Kasunod ang ilang halimbawa ng pangatnig at transitional devices na karaniwang ginagamit sa Filipino: Mga Pangatnig: 1. subalit - ginagamit lamang kung ang datapwat at ngunit ay ginamit na sa unahan ng pangungusap. Mga Halimbawa: a. Datapwat matalino siya, wala naman siyang kaibigan. b. Mahal ka niya, subalit hindi niya gaanong naipapakita ito. c. Marami na akong natutuhan, ngunit tila kulang pa ito. 2. samantala, saka – ginagamit na pantuwang Mga Halimbawa: a. Siya ay matalino saka mapagbigay pa. b. Abala ang lahat, samantalang ikaw ay walang ginagawa. 3. kaya, dahil sa – ginagamit na pananhi Mga Halimbawa: a. Kaya hindi natututo ang tao dulot ng kaniyang kapalaluan. b. Siya’y nagtagumpay dahil sa kaniyang pagsisikap. Transitional Devices: 1. sa wakas, sa lahat ng ito - panapos Mga Halimbawa: a. Sa wakas, natuwa ang ama dahil sa kabaitan ng anak. b. Sa lahat ng ito, napagtanto ng mga anak na sila’y mahal na mahal ng kanilang ama. 2. kung gayon – panlinaw Mga Halimbawa: a. Malinaw ang paalala ng ina sa kaniya, kung gayon kailangan niyang pagbutihin ang kaniyang pag-aaral. GAWAIN 8. Pag-alam sa Natutuhan Pagsasanay 1 Piliin sa loob ng panaklong ang angkop na transitional device upang mabuo ang pahayag. Isulat ang sagot sa sagutang papel. 1. Lubusan niyang ikinalungkot ang trahedyang naganap sa Bohol at Cebu, (kaya, sa lahat ng ito) hindi niya lubos maisip kung paano niya ito haharapin. 2. (Datapwat, subalit) nasasabi niyang siya’y nakakaraos sa buhay, (subalit, kaya) hindi pa rin maipagkakaila ang lungkot na kaniyang nararamdaman. 3. Siya’y nahimasmasan (sa wakas, saka) naisip niyang dapat siyang magpatuloy sa buhay.
- 32. DRAFT March 24, 2014 32 4. Napakarami na niyang napagtagumpayang problema (kaya, sa lahat ng ito), hindi na niya alintana ang mga darating pa. 5. Hindi na niya itutuloy ang kaniyang pagpunta sa ibang bansa, (kung gayon, kaya) mapipilitan siyang maghanap na lamang ng trabaho malapit sa kaniyang pamilya. Pagsasanay 2 Punan ng angkop na transitional device ang mga patlang upang mabuo ang kaisipan ng kuwento. Isulat sa papel ang iyong sagot. Krus Isang gabi, maliwanag ang buwan, naisipan ni Brinth na mag-ensayo ng diving para sa isang tryout bilang paghahanda sa SEA Games. ____ nga mayaman, sunod ang kaniyang layaw sa anumang gustuhin niya. ____ kakulangan ng oras sa umaga dulot ng paglalakwatsa, naisip niya sa gabi na lamang siya mag-eensayo. Alam niyang kahit hindi siya mag-ensayo, matatanggap pa rin siya ____ matalik na kaibigan ng kaniyang ama ang Chairman ng Philippine Sports Commission. Pagod siya sa buong araw na pag-aaral ____ pursigido siyang dapat mapanalunan ang kampeonato. Patay ang lahat na ilaw sa paligid ng paaralan. Ang tanging tumatanglaw lamang ay ang isang ilawan sa covered court at ang maliwanag na sinag ng buwan. ____, habang siya’y nakatayo sa springboard ng pool na may taas na tatlumpung talampakan, dahan-dahan niyang itinataas ang kaniyang dalawang kamay, ____ umaayos nang nakadipa bilang paghahanda sa pagtalon. ____ biglang nag-brownout. Ang sinag na lamang ng buwan na nasa kaniyang likuran ang tanging tumatanglaw sa kaniya. ____ na lamang ang kaniyang pagkabigla nang kaniyang makita ang larawan ng krus sa kaniyang harapan. Siya’y lumuhod sa kinatatayuang springboard at umusal. “Panginoon, kung ito’y isang pahiwatig na ako’y dapat magbago sa aking kapalaluan, patawarin N’yo po ako. Taos-puso po akong lumuluhod sa inyong harapan at nagsusumamo na patawarin N’yo po sana ako.” Patuloy na humagulgol si Brinth at ‘di namalayang bumalik ang kuryente. Siya pa rin ay nakaluhod at nakayuko nang biglang umilaw ang paligid. Nang kaniyang ibuka ang mga mata, doon lamang niya nakita na wala palang tubig ang pool kung saan siya dapat tumalon kanina bago namatay ang mga ilaw.
- 33. DRAFT March 24, 2014 33 Bigla siyang tumayo at nagwika nang pabulong, “Salamat po, Panginoon.” Mula noon ay hindi na siya bumalik sa springboard na ‘yun. C. Pagnilayan at Unawain 1. Paano naiiba ang kuwentong makabanghay sa iba pang uri ng maikling kuwento? 2. Paano nakatutulong ang transitional devices sa pagsasalaysay ng sariling karanasan. Ngayong nauunawaan mo na ang kaibahan ng kuwentong makabanghay sa iba pang uri ng maikling kuwento at ang paggamit ng transitional devices sa pagsasalaysay, ilipat mo naman sa isang kapaki- pakinabang na gawain ang iyong mga natutuhan. D. Ilipat GAWAIN 10. Masubok Nga Upang matiyak mo kung talagang naintindihan ang araling ating tinalakay sa mga nagdaang araw, magsalaysay ka ng isang kuwento gamit ang graphic organizer sa masining na paraan. Binabati kita sa matiyaga mong pagsama sa pagtalakay sa aralin. Alam ko nakakapagod maglakbay, ngunit sulit naman dahil matagumpay mong natutuhan ang mga dapat mong malaman bilang paghahanda sa paglalakbay sa mundo ng alamat. Isa kang illustrator at layout artist. Kinausap ka ng isang manunulat na gawan ng grapikong presentasyon (graphical presentation) na ilalagay sa unang pahina ng kaniyang kuwentong isinulat. Ito ang paraan niya upang mahikayat ang mga mambabasa na bilhin at basahin ang kaniyang kuwento. Ayon sa manunulat, ito ang gusto niyang makita sa ipinagagawa niyang grapikong presentasyon. A. Hikayat…………………...……… 40 puntos B. Kumpleto ang mga elemento…. 30 puntos (tagpuan, tauhan, banghay) C. Pagkamasining………………… 30 puntos Kabuuan…….. 100 puntos
- 34. DRAFT March 24, 2014 34 A. Panitikan: Alamat ni Prinsesa Manorah -Thailand (Isinalin sa Filipino ni Dr. Romulo N. Peralta) B. Gramatika/Retorika: Mga Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na may pananda (nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang) Pang-abay na walang pananda (kahapon, kanina, ngayon, mamaya, bukas) Pang-abay na nagsasaad ng dalas (araw- araw, tuwing, taon-taon, buwan-buwan) C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay Matapos mong pag-aralan ang maikling kuwentong makabanghay mula sa Singapore, maglakbay ka naman sa makulay at mahiwagang daigdig ng Thailand. Ang Aralin 2 ay naglalaman ng “Alamat ni Prinsesa Manorah” mula sa Thailand na isinalin sa Filipino ni Dr. Romulo N. Peralta. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa mga salitang nagsasaad ng panahon (may pananda, walang pananda, at dalas) na makatutulong sa pag-unawa mo sa alamat na tatalakayin at sa pagsasalaysay. Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagsasalaysay ng sariling likhang alamat batay sa sumusunod na pamantayan: a) malikhaing pagsasalaysay, b) paraan ng pagsasalaysay (tono at lakas ng tinig, wastong bigkas ng mga salita), at c) hikayat sa manonood. Aalamin natin kung paano naiiba ang alamat sa maikling kuwento o sa iba pang uri ng panitikan. Gayundin, kung paano nakatutulong ang mga pang-abay na pamanahon sa pagsusulat at pagsasalaysay ng isang alamat. Aralin 1.2 Panimula
- 35. DRAFT March 24, 2014 35 A. Tuklasin Sa sumusunod na gawain, tutuklasin natin kung gaano na ang nalalaman mo tungkol sa alamat. Pumili ng isa sa mga larawan na nasa ibaba at ilahad ang maaaring pinagmulan nito gamit ang web organizer upang maunawaan mo kung paano naiiba ang alamat sa maikling kuwento at sa iba pang uri ng panitikan. Ibahagi ito sa klase. pamaypay katana bulaklak kuwintas GAWAIN 1. Web Organizer Kilos, gawi, karakter ng mga tauhan Yugto ng Pagkatuto
- 36. DRAFT March 24, 2014 36 Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Sa anong paraan mo isinalaysay ang alamat? 2. Ano ang nakatulong sa iyo upang mabuo mo ang iyong alamat? 3. May pagkakaiba ba ito sa iba pang uri ng panitikan na iyong naisulat na o nabasa? Ipaliwanag. Kung nahirapan ka sa pagsulat ng iyong sariling alamat, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng mga gawain upang sa dulo ay makasulat ka ng isang mahusay na alamat. B. Linangin Magbabasa ka ng isang alamat upang maunawaan mo kung paano ito naiiba sa iba pang uri ng panitikan. Ang Alamat ni Prinsesa Manorah (Isinalin sa Filipino ni Dr. Romulo N. Peralta) Isang alamat na pasalin-salin sa iba’t ibang panahon at henerasyon mula noong panahon ng Ayutthaya at nagbigay-inspirasyon kay Haring Rama V ng Thailand. Si Kinnaree Manorah ay isang prinsesa ng alamat ng Thai at ang pinakabata sa pitong anak na kinnaree ng Haring Prathum at Reynang Jantakinnaree. Siya ay nakatira sa maalamat na kaharian ng Bundok Grairat. Ang pitong kinnaree ay kalahating babae at kalahating sisne. Sila’y nakalilipad at nagagawang itago ang kani-kanilang pakpak kung kanilang nanaisin. Sa loob ng kahariang Krairat (Grairat), nakatago ang kagubatan ng Himmapan kung saan din namamahay ang mga nakatatakot na nilalang na hindi kilala sa daigdig ng mga tao. Sa loob ng kagubatan, nakakubli ang maganda at kaaya-ayang lawa kung saan ang pitong kinnaree ay masayang dumadalaw lalo na sa araw ng Panarasi (kalakihan ng buwan). Sa di-kalayuan ng lawa, nakatira ang isang ermitanyo na nagsasagawa ng kaniyang meditasyon. Isang araw, napadako ang isang binata habang naglalakbay sa kagubatan ng Himmapan. Siya ay si Prahnbun. Nakita niya ang pitong kinnaree na masayang nagtatampisaw sa ilog. Namangha siya sa
- 37. DRAFT March 24, 2014 37 nakabibighaning kagandahan ni Prinsesa Manorah. Naisip niya na kung mahuhuli niya ang prinsesa, dadalhin niya ito kay Prinsipe Suton, ang anak ng Haring Artityawong at Reyna Jantaivee ng Udon Panjah. Tiyak na matutuwa ang prinsipe at tuluyang mapapaibig ito sa prinsesa. Ngunit naitanong niya sa sarili kung paano niya ito mahuhuli. Alam ni Prahnbun na may ermitanyong nakatira sa malapit ng kagubatan. Pinuntahan niya ito upang magpatulong sa kaniyang balak. Sinabi sa kaniya ng ermitanyo na napakahirap ang manghuli ng kinnaree dahil agad- agad itong lumilipad kapag tinatakot. Ngunit naisip ng ermitanyo na may isang dragon na nakatira sa pinakasulok-sulukan ng kagubatan na maaaring makatulong sa kanila. Nagpasalamat ang binata sa ermitanyo at nagmamadaling lumisan upang hanapin ang dragon. Hindi natuwa ang dragon nang marinig ang balak ni Prahnbun, ngunit napapayag din itong bigyan niya si Prahnbun ng makapangyarihang lubid na siyang panghuhuli niya sa Prinsesa Manorah. Nagpasalamat ang binata at patakbong umalis na dala-dala ang makapangyarihang lubid at patagong tinungo ang ilog kung saan naglalaro ang mga kinnaree. Habang abala sa paglalaro ang mga kinnaree, inihagis ni Prahnbun ang lubid at matagumpay na nahuli si Prinsesa Manorah. Ganun na lamang ang pagkaawa ng ibang mga kapatid ng prinsesa. Ngunit sila’y walang nagawa kundi agad-agad na lumipad dahil sa takot na sila rin ay paghuhulihin. Itinali nang mahigpit ni Prahnbun ang pakpak ni Prinsesa Manorah upang hindi makawala at tuluyang madala pabalik sa Udon Panjah at maibigay kay Prinsipe Suton na noo’y naglalakbay rin sakay sa kabayo papunta sa kagubatan. Nakasalubong niya si Prahnbun dala-dala si Prinsesa Manorah. Agad-agad na naakit sa kagandahan ni Prinsesa Manorah ang prinsipe. Nang isalaysay ni Prahnbun kay Prinsipe Suton ang dahilan kung bakit niya hinuli at dinala ang prinsesa sa harap niya, nagpasalamat ang prinsipe at binayaran siya nito ng napakalaking halaga. Nagbalik ang prinsipe sa kaniyang palasyo dala-dala si Prinsesa Manorah kung saan umusbong ang isang tunay na pag-ibig sa isa’t isa. Nang sabihin ng prinsipe sa kaniyang inang prinsesa at amang hari ang buong pangyayari, masayang-masaya sila at agad-agad nagbalak na magsagawa ng kasal para kina Prinsipe Suton at Prisesa Manorah.
- 38. DRAFT March 24, 2014 38 Bumalik sila sa palasyo ng Udon Panjah kung saan isinagawa ang kasal at tuluyang namuhay nang masaya’t matiwasay habambuhay. GAWAIN 2. Paglinang ng Talasalitaan Pag-aralan ang mga salitang hiram na ginamit sa alamat at gamitin ito sa sariling pangungusap. 1. kinnaree – babaing kalahating sisne, kalahating tao ng Timog- Silangang Asya 2. panarasi – kabilugan o kalakihan ng buwan GAWAIN 3. Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Sino ang pangunahing tauhan sa alamat? 2. Ilarawan ang tagpuan ng alamat. 3. Paano sinimulan ang paglalahad ng alamat? 4. Paano isinasalaysay ng manunulat ang isang alamat? 5. Kapani-paniwala ba ang mga tagpo sa alamat? Sa maikling kuwento? 6. Alin sa mga pangyayari ang makatotohanan at di-makatotohanan? Patunayan. 7. Masasalamin ba ang kultura ng Thailand sa alamat na iyong binasa? Ipaliwanag. 8. Paano ipinakita ng akda ang kilos, gawi, at karakter ng mga tauhan sa alamat? 9. Paano naiiba o nagkakatulad ang alamat at maikling kuwento ayon sa kilos, gawi at karakter? 10.Paano ito nagwakas? Kung ikaw ang may-akda, paano mo ito wawakasan? Isalaysay. Upang matiyak kung alam mo na kung paano naiiba ang alamat sa iba pang uri ng panitikan, basahin mo ang isa pang halimbawa ng alamat mula sa Laos ng Timog-Silangang Asya. Alam mo ba na… tinatalakay ng alamat o legend sa wikang Ingles ang pinagmulan ng isang bagay, lugar, pangyayari o katawagan na maaaring kathang-isip lamang o may bahid ng katotohanan?
- 39. DRAFT March 24, 2014 39 Ang Buwang Hugis-Suklay (Isinalin sa Filipino ni Dr. Romulo N. Peralta) Noong unang panahon, may isang mangingisda na nagpaalam sa kaniyang asawa na lumuwas sa kabayanan upang mamili ng mga gamit sa pangingisda. Nagpabili ang kaniyang asawa ng kendi para sa kaniyang anak na lalaki, at isang suklay na hugis buwan. Sinabi ng kaniyang asawa na upang hindi niya makalimutan, tumingala lamang siya sa kalangitan at makikita niya ang buwang hugis-suklay. Sa araw na iyon, ang buwan ay talaga namang magsisimula nang maging hugis-suklay. Nagsimulang humayo ang mangingisda at matapos ang maraming araw at gabi ng paglalakbay, narating niya ang kabayanan. Agad-agad niyang binili ang mga kagamitan sa pangingisda at ang kendi para sa anak. Ngunit sa kasamaang palad, nakalimutan niya ang ipinagbilin ng asawa na dapat bilhin. Naghalughog siya sa buong tindahan upang maalala lamang niya ang ipinabili ng asawa. Napansin ito ng tagapangalaga ng tindahan. “Maaari ko po ba kayong tulungan?,” tanong ng tagapangalaga sa mangingisda. “Hinahanap ko ang ipinabibili ng aking mahal na asawa.” tugon naman niya. “Pampapula ho ban g labi?” “Hindi.” “Pitaka?” “Hindi rin.” “Unan?” “Unan? Naaalala ko na! Sinabi niyang tumingala ako sa buwan.” Masayang tugon ng mangingisda. (Sa orihinal na teksto, ginamit ang salitang spoon upang magkasintunog sa moon. Sa salin na ito, ginamit ng
- 40. DRAFT March 24, 2014 40 tagapagsalin ang salitang unan upang maging magkasintunog sa salitang buwan.) Tumingala ang tagapangalaga at nakita ang bilog na bilog na buwan na siya ring nakita ng mangingisda sa kaniyang pagdating sa kabayanan mula sa mahabang paglalakbay. “Alam ko na. Makikipagpustahan ako sa ‘yo. Ito ang gusto ng asawa mong bilhin mo para sa kaniya,” panghahamon ng tagabantay ng tindahan. Agad-agad na inilagay ng tagabantay ang bilog na bagay sa isang supot. Binayaran ito ng mangingisda at lumisan. Sa kaniyang pagdating, nadatnan niya ang nag-aabang niyang asawa, anak, ang kaniyang ina at ama. “Kumuha ka ng kendi,” ang sabi niya sa kaniyang anak. “Natandaan mo ba kung anong ipinabili ko sa ‘yo?,” ang tanong ng kaniyang asawa. Masayang itinuro ng mangingisda ang lukbutan na kinalalagyan ng kaniyang binili para sa asawa. “Wala naman dito ang suklay na hugis-buwan,” pasigaw na sabi ng asawa. Lumapit ang mangingisda sa kinalalagyan ng lukbutan, dinukot ang supot at inabot sa asawa. Pinunit ng asawa ang supot at nakita ang sarili sa salamin kasabay ng panghahamak. Ganoon na lamang ang pagkabigla ng mangingisda sa naging reaksiyon ng asawa. “Bakit ka nagdala ng mia noi? Ito’y isang pang-aalipusta!” pasigaw ng asawa. (Ang mia noi ay mga salitang Lao na katumbas ng pangalawang asawa na mas bata sa unang asawa. Ito’y bahagi ng lipunang Thai at Lao.) Hinablot ng ina ng lalaki ang salamin at nagwika.
- 41. DRAFT March 24, 2014 41 “Nakakadiri ka nga. Nagdala ka ng mia noi, na napakatanda na at nangungulubot pa. Paano mo ito nagagawa?” Tumayo ang kaniyang anak na noo’y nakaupo malapit sa kaniyang lola at hinablot ang salamin. “Lolo, tingnan ninyo. Kinuha niya ang aking kendi at kinakain pa.” pagalit na sabi ng bata. “Tingnan ko nga ang masamang taong ito.” Hinablot ng lolo ang salamin mula sa bata. “Iniismiran pa ako ng kontrabidang ito! Sasaksakin ko nga ng aking patalim.” Inilapag sa sahig ng lolo ang salamin at inundayan ng saksak. “Sasaksakin din niya ako!” sigaw ng lolo. Nang makita ito ng lolo, siya’y galit na galit na sinaksak ang salamin at tuluyang nabasag. “Ngayon ay hindi ka na makagagambala pa sa kahit sino!” ang sabi ng lolo. GAWAIN 4. Pagsasalaysay ng Wakas Upang higit mong maunawaan ang alamat, bumuo ng gusto mong maging wakas at isalaysay ito sa pamamagitan ng pagbabalita na sumasagot sa mga hinihingi sa kasunod na graphic organizer. Sino? Ano? Saan? Paano? Bakit? GAWAIN 5. Sagutin ang mga Gabay na Tanong 1. Paano nagsimula ang kuwento? 2. Bakit tinawag na hugis-suklay ang buwan? 3. Anong dahilan ang pagkakagulo ng mag-anak? 4. Paano nagwakas ang kuwento? 5. Kung ikaw ang may-akda, ano ang gusto mong maging wakas nito? Bakit? Wakas ng Alamat
- 42. DRAFT March 24, 2014 42 GAWAIN 6. Pagsasanib ng Gramatika/Retorika-Kuwento Mo, Isalaysay Mo Batay sa alamat na iyong binasa, bumuo ng mga pangungusap gamit ang sumusunod na salita upang malaman mo kung nakatutulong ba ang mga salitang ito sa pagsasalaysay ng alamat. noon noong araw araw-araw sa araw ngayon Mga Pang-abay na Pamanahon 1. May pananda (nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang) Mga Halimbawa: a. Kung ngayon na aalis ang mangingisda, tiyak aabutan na siya ng dilim sa daan. b. Kailangan niyang mangisda tuwing umaga upang sila’y may maulam. c. Pagod na bumabalik sa tanghali ang mga kinnaree matapos makapagtampisaw sa lawa. d. Noong araw na iyon ay naglakbay si Prinsipe Suton papunta sa kagubatan. e. Kapag araw ng Panarasi, masayang dumadalaw sa kaaya-ayang lawa ang mga kinnaree. f. Mula noon ay namuhay nang masaya’t matiwasay sina Prinsipe Suton at Prinsesa Manorah. g. Umpisa kahapon hanggang ikapitong araw ay walang pagod niyang nilakbay ang daan patungo sa kabayanan. 2. Walang pananda (kahapon, kanina, ngayon, mamaya, bukas) Mga Halimbawa: a. Kahapon nakipagkita si Prahnbun sa ermitanyo upang humingi ng tulong. b. Inabutan kanina ng mangingisda ang tagabantay ng tindahan. c. Ngayon darating ang mga kinnaree sa kagubatan upang magliwaliw. d. Mamaya na lamang kukunin ng babae ang pasalubong na dala ng kaniyang asawa. e. Makikipagkita bukas ng umaga si Prahnbun kay Prinsipe Suton. Ang pang-abay na pamanahon ay nagsasaad kung kailan ginanap, ginaganap, o gaganapin ang pangyayari o kilos. Maaaring may pananda, walang pananda at nagsasaad ng dalas.
- 43. DRAFT March 24, 2014 43 3. Nagsasaad ng dalas (araw-araw, tuwing, taon-taon, buwan-buwan) Mga Halimbawa: a. Ang mga kinnaree ay araw-araw tumutungo sa lawang nasa loob ng kagubatan upang magtampisaw. b. Tuwing umaga, ang magkakapatid na kinnaree ay masayang tinatanaw ang nagtatayugang mga puno. c. Pumupunta taon-taon sina Prinsipe Suton at Prinsesa Manorah sa kaharian ng Bundok Grairat. d. Lumuluwas buwan-buwan sa kabayanan ang mangingisda upang mamili ng mga kagamitan. Natukoy mo na rin ang gamit at kahalagahan ng mga pang-abay na pamanahon sa pagsasalaysay ng alamat. Ngayon ay kailangan nating matiyak ang lawak ng iyong natutuhan. C. Pagnilayan at Unawain GAWAIN 7. Sagutin ang mga Gabay na Tanong 1. Paano naiiba ang alamat sa iba pang uri ng panitikan? 2. Paano nakatutulong ang mga pang-abay na pamahanon sa pagsasalaysay ng kuwento? Natutuhan mo na rin ang kaibahan ng alamat sa iba pang uri ng panitikan. Tiyak na malinaw sa iyo ngayon kung ano ang mga elemento ng alamat at natutukoy kung makatotohanan o di-makatotohanan ang pangyayari o akda. Tukoy mo na rin ang karaniwang kilos, gawi at karakter ng mga tauhan sa isang alamat. Makagagamit ka na rin ng mga pang-abay na pamanahon ayon sa kahulugan nito sa pangungusap.
- 44. DRAFT March 24, 2014 44 D. Ilipat GAWAIN 8. Masubok Nga Ang galing mo! Binabati kita at natapos mo na naman ang paglalakbay sa mundo ng hiwaga. Sana naging makabuluhan ang pag-alam mo sa mga konsepto ng aralin. Humanda para sa isang paglalakbay sa daigdig ng tula. May pagdiriwang ng ikapitong kaarawan ang iyong pamangkin. Nahilingan ka nito na magkuwento sa kaniyang mga bisita. Lilikha ka ng sarili mong alamat at isasalaysay mo ito nang pasalita sa masining na paraan. Tiyakin na ang pagsasalaysay na gagawin ay nakabatay sa sumusunod na pamantayan: A. Malikhaing pagsasalaysay………………………….. 50 puntos B. Paraan ng pagsasalaysay………………………….. 30 puntos tono at lakas ng tinig wastong bigkas ng mga salita C. Dating sa tagapakinig……………………………….. 20 puntos Kabuuan..……….…………….….100 puntos Paraan ng pagkukuwento…………………….. 40 pts. Pagkamasining…………………………………. 30 pts. HIkayat sa mga bata…………………………… 30 pts. KABUUAN……………………….100 pts.
- 45. DRAFT March 24, 2014 45 A. Panitikan: Kultura: Pamana ng Nakaraan, Regalo ng Kasalukuyan, at Buhay ng Kinabukasan Tulang naglalarawan - Pilipinas ni Pat V. Villafuerte B. Gramatika/Retorika: Mga salitang naglalarawan ng mga Pangyayari, Tao, at Lugar C. Uri ng Teksto: Naglalarawan Makulay ang naging paglalakbay mo sa pagtuklas sa mahiwagang daigdig ng Thailand. Ngayon,galugarin mo naman ang Pilipinas at tuklasin ang mundo ng panulaan dito. Ang Aralin 3 ay naglalaman ng tula ni Pat V. Villafuerte na pinamagatang “Kultura: Ang Pamana ng Nakaraan, Regalo ng Kasalukuyan, at Buhay ng Kinabukasan”. Bahagi ng aralin ang pagtalakay sa mga salitang naglalarawan na makatutulong sa pagpapahayag ng damdamin sa pagbuo ng isang komentaryo. Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng komentaryong naglalarawan hinggil sa kalagayang panlipunan sa alinmang social media batay sa sumusunod na pamantayan: pagkakabuo ng kaisipan, wastong gamit ng salita, at may kaugnayan sa paksa. Aalamin natin kung paano naiiba ang tulang naglalarawan sa iba pang uri ng tula ayon sa layon at kung paano nakatutulong ang paggamit ng mga salitang naglalarawan sa mga kalagayang panlipunan. A. Tuklasin Sa sumusunod na gawain, tutuklasin natin kung may alam ka na sa pagkakaiba ng tulang naglalarawan sa iba pang uri ng tula ayon sa layon. Aralin 1.3 Panimula Yugto ng Pagkatuto
- 46. DRAFT March 24, 2014 46 Basahin mo ang halimbawang tula na pinamagatang “Elehiya Kay Ram” ni Pat. V. Villafuerte at isagawa ang hinihingi sa mga gawain. GAWAIN 1. Ang Malalabay na Sanga Kung ang ugat ng puno ay tulang naglalarawan, ano kaya ang magiging mga sanga? Tukuyin batay sa babasahing bahagi ng tula na pinamagatang “Elehiya para kay Ram” na isinulat ni Pat V. Villafuerte, ang mga katangian ng mga salita ayon sa pagkakagamit at pagkakabuo ng bawat taludtod. Ilista ang mga katangiang iyong mapupuna kaugnay ng tula sa mga sanga ng mga puno upang unti-unting yumabong ang kaalaman natin kaugnay nito. Kung ang kamatayan ay isang mahabang paglalakbay Di mo na kailangang humakbang pa Sapagkat simula’t simula pa’y pinatay ka na Ng matitigas na batong naraanan mo Habang nakamasid lamang Ang mga batang lansangang nakasama mo Nang maraming taon. Silang nangakalahad ang mga kamay Silang may tangang kahon ng kendi’t sigarilyo Silang may inaamoy na rugby sa madilim na pasilyo. Sa pagitan ng maraming paghakbang at pagtakbo Bunga ng maraming huwag at bawal dito Sa mga oras na nais mong itanong sa Diyos Ang maraming bakit at paano Ay nanatili kang mapagkumbaba at tanggaping ikaw’y tao At tanggapin ang uri ng buhay na kinagisnan mo. Buhay na hindi mo pinili dahil wala kang mapipili. Buhay na di mo matanggihan dahil nasa mga palad mo Ang pagsang-ayon, ang pagtango at pagtanggap Bilang bagong ama ng lima mong nakababatang kapatid. Note to the Artist Dito sa bahaging ito magdrowing ng isang puno na sa bahaging ugat ng puno ay nakasulat ang “TULANG NAGLALARAWAN”. Gawing mataba ng kaunti ang mga sanga.
- 47. DRAFT March 24, 2014 47 GAWAIN 2. Balde ng Kaalaman Magbigay ng mga ideyang maiuugnay sa tulang naglalarawan. Isulat sa loob ng balde ang iyong mga maiisip na salita hanggang sa ang mga ito ay umapaw sa mga kaalaman na ibabahagi sa klase sa oras ng talakayan. GAWAIN 3. Tula Ko Iparinig Mo at Huhusgahan Ko Makinig sa ilang halimbawa ng pagbigkas ng tula sa youtube at suriin kung paano bigkasin ang mga tula. Itala ang mga nasuring salita sa iyong papel. B. Linangin Naririto ang tulang isinulat ni Pat V. Villafuerte na pinamagatang “Kultura: Ang Pamana ng Nakaraan,Regalo ng Kasalukuyan, at Buhay ng Kinabukasan”. Tuklasin mo kung paano niya inilarawan ang kultura sa magkakaibang panahon at upang malaman mo kung paano naiiba ang tulang naglalarawan sa iba pang uri ng tula ayon sa layon. KULTURA: Ang Pamana ng Nakaraan, Regalo ng Kasalukuyan, at Buhay ng Kinabukasan ni Pat V. Villafuerte NOON, ang bawat paghakbang ay isang pagtalunton, isang pagtahak sa matuwid na landas upang marating ang paroroonan gaano man ito kalapit, gaano man ito kalayo gaano man ito kakitid, gaano man ito kalawak kaunti man o marami ang mga paang humahakbang mabagal man o mabilis, pahintu-hinto man o tuloy-tuloy ang bawat paghakbang ay may patutunguhan. ang bawat paghakbang ay may mararating. ang bawat paghakbang ay may pagsasakatuparan. hindi na mabilang ang paghakbang na naganap sa ating kasaysayan paghakbang na pinuhunanan ng pawis, dugo at luha paghakbang na kinamulatan ng maraming pagsubok, pangamba at panganib Note to tha artist: Drowing ng isang balde na may mga nahuhulog na salitang “salita” sa loob nito.
- 48. DRAFT March 24, 2014 48 mula pa sa panahon ng kawalang-malay hanggang sa panahon ng walang humpay na pananakop, digmaan at kasarinlan at hanggang sa kontemporaryong panahon ng makinasyon sumibol ang kayraming kulturang sinangkutsa sa ating diwa’t kamalayan kulturang may ritmo ng pag-awit, may kislot ng pagsayaw, may haplos ng pag-aalay, may lambing ng panunuyo at tangis ng pamamaalam. ito ang ating tinalunton, ito ang bunga ng ating paghakbang: ang kulturang ipinamana sa atin ng nakaraan. NGAYON, sa panahon ng pagkamulat at maraming pagbabago, binhing nakatanim ang maraming kulturang nag-uumapaw sa ating diwa nagbabanyos sa ating damdamin nag-aakyat sa ating kaluluwa sinubok ng maraming taon inalay sa mga bagong sibol ng panahon anumang kulay, anumang lahi, anumang edad, anumang kasarian ang kultura’y pinayayabong nang may halong sigla at tuwa, nang may kasalong pagsubok at paghamon kulturang sinusuyod ng kapuri-puring ugali at marangal na kilos kulturang inihahain ng pagsamba’t prusisyon kulturang sinasalamin ang pasko’t pistang-bayan kulturang pinaaawit ng pasyon at pagsasabuhay ng Poon kulturang patuloy na sumisibol at ipinapupunla ng tradisyon: pampamilya, pang-eskuwela, pampolitika, panrehiyon at pambansa na dinilig ng maraming pagpapaalala, paggabay at patnubay at pinayaman ng makukulay na karanasan kulturang inihain at tinanggap, sinunod at isinakatuparan ito ang regalo ng kultura regalo ng kasalukuyan. BUKAS, ang kulturang itinudla ng nakaraan at inireregalo ng kasalukuyan ay bubuhayin ng kinabukasan at mananatiling repleksyon ng kabutihan kulturang gagalang sa mga bata’t matanda kulturang rerespeto sa mga babae’t may kapasanan kulturang luluklok ng pagbabayanihan at pagkakapatiran kasaliw ng mga awiting bayan at katutubong sayaw katali ng pagsasadula’t pagbabalagtasan diwang marangal ang ipupunla. kariringgan ng maraming wika magkakapantay sa kalayaan at karapatan
- 49. DRAFT March 24, 2014 49 magsasama-sama, magkakapit-bisig, magtutulung-tulungan habang patuloy na humahakbang upang galugarin pa ang kulturang pagyayamanin ng ating lahi ng lahing magiting ng lahing kapuri-puri ng lahing marangal. Alam mo ba na …. ang “Kultura: Pamana ng Nakaraan, Regalo ng Kasalukuyan at Buhay ng Kinabukasan” ay isang halimbawa ng tulang naglalarawan? Hindi lamang nauuri ang tula ayon sa anyo at kayarian nito. Nauuri rin ang tula ayon sa layon. May apat na uri ang tula ayon sa layon. Isa na rito ay ang tulang naglalarawan na nagpapahayag ng pagpapahalaga o maaaring pagkamuhi ng makata o may-akda sa isang kalagayan, pook, o pangyayari. GAWAIN 3. Paglinang ng Talasalitaan Magbigay ng katumbas na pahayag ng mga sinalungguhitang salita mula sa taludturan ng tulang binasa. 1. Sa panahon ng pagkamulat at maraming pagbabago, binhing nakatanim ang maraming kultura. 2. Ang bawat paghakbang ay isang pagtalunton. 3. Ang kulturang itinudla ng nakaraan at inireregalo ng kasalukuyan ay bubuhayin ng kinabukasan. 4. Binhing nakatanim ang maraming kulturang nag-uumapaw sa ating diwa. 5. Kulturang may lambing ng panunuyo at tangis ng pamamaalam. GAWAIN 4. Noon, Ngayon, at Bukas Gamit ang grapikong pantulong, ilarawan ang kultura batay sa tatlong panahong binanggit sa tula. Noon Ngayon Bukas Kultura
- 50. DRAFT March 24, 2014 50 Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Ano-ano ang mga panahong binanggit sa tula? 2. Isa-isahin ang kulturang Pilipino na nabanggit ng may-akda sa tula. Iugnay ito sa iba pang mga kultura sa Timog-Silangang Asya. 3. Isa-isahin ang salitang naglalarawan sa kultura batay sa bawat panahon. 4. Sa iyong palagay, naging mabisa ba ang ginawang paglalarawan? Bakit? 5. Ano ang nais iparating ng mga pahayag mula sa taludturan ayon sa: a. panahon ng kawalang malay; b. tangis ng pamamaalam; c. sinubok ng maraming taon; d. kultura ay regalo ng kasalukuyan; at e. sinasalamin ang Pasko’t Pistang Bayan? 6. Suriin mo ang uri ng tula ayon sa layon. Paano ito nabuo? GAWAIN 5. Ihambing Mo Basahin mo ang isa pang halimbawang tula. Suriin mo ang pagkakabuo nito at ihambing sa tulang naglalarawan. Ang Pagbabalik ni Jose Corazon de Jesus Babahagya ko nang sa noo’y nahagkan, Sa mata ko’y luha ang nangag-unahan; Isang panyong puti ang ikinakaway, Nang siya’y iwan ko sa tabi ng hagdan: Sa gayong kalungkot na paghihiwalay, Mamatay ako, siya’y nalulumbay! Nang sa tarangkahan, ako’y makabagtas Pasigaw ang sabing, “Magbalik ka agad!” Ang sagot ko’y “Oo, hindi magluluwat!” Nakangiti akong luha’y nalaglag... At ako’y umalis, tinunton ang landas, Nabiyak ang puso’t naiwan ang kabiyak; Lubog na ang araw, kalat na ang dilim, At ang buwan nama’y ibig nang magningning: Maka orasyon na noong aking datnin, Ang pinagsadya kong malayang lupain: Kuwagong nasa kubo’t mga ibong itim, Ang nagsisalubong sa aking pagdating.
- 51. DRAFT March 24, 2014 51 Sa pinto ng naro’ong tahana’y kumatok, Pinatuloy ako ng magandang loob; Kumain ng konti, natulog sa lungkot, Ang puso kong tila ayaw nang tumibok; Ang kawikaan ko, “Pusong naglalagot, Mamatay kung ako’y talaga nang kulog!” Nang kinabukasang magawak ang dilim, Araw’y namimintanang mata’y nagniningning; Sinimulan ko na ang dapat kong gawin: Ako’y nag-araro, naglinang, nagtanim; Nang magdidisyembre, tanim sa kaingin, Ay ginapas ko na’t sa irog dadalhin. At ako’y umuwi, taglay ko ang lahat, Mga bungang-kahoy, isang sakong bigas; Bulaklak na damo sa gilid ng landas, Ay pinupol ko na’t panghandog sa liyag; Nang ako’y umalis, siya’y umiiyak... O, marahil ngayon, siya’y magagalak! At ako’y lumakad, halos lakad takbo, Sa may dakong ami’y meron pang musiko, Ang aming tahana’y masayang totoo At nagkakagulo ang maraming tao... “Salamat sa Diyos!” ang nabigkas ko, “Nalalaman nila na darating ako.” At ako’y tumuloy... pinto ng mabuksan, Mata’y napapikit sa aking namasdan; Apat na kandila ang nangagbabantay; Sa paligid-ligid ng irog kong bangkay; Mukha nakangiti at nang aking hagkan; Para pang sinabi “Irog ko, paalam!” Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Ano ang isinasalaysay ng may-akda sa tulang binasa? 2. Paano isinalaysay ng may-akda ang kaniyang pagbabalik? 3. Ano ang paksa ng tula? 4. Ihambing ang tulang nagsasalaysay sa tulang naglalarawan. Isa-isahin ang mga katangian ng bawat isa.
- 52. DRAFT March 24, 2014 52 Basahin mo ang isang sanaysay at bigyang pansin ang mga katangian ni Sitti Nhuraliza. Sitti Nurhaliza: Ginintuang Tinig at Puso ng Asya ni Jan Henry M. Choa Jr. Isa sa pinakamahusay na mang-aawit sa Asya si Sitti Nurhaliza mula sa bansang Malaysia. Nagkamit siya ng iba’t ibang parangal sa pag-awit hindi lamang sa kaniyang bansa kundi maging sa pang-internasyunal na patimpalak. Isa na rito ang titulong “Voice of Asia” nang makamit niya ang Grand Prix Champion mula sa Voice of Asia Singing Contest na ginanap sa Almaty, Kazakhstan. Labing-anim na taong gulang siya nang pumasok sa larangan ng pag- awit. Dahil sa likas na talento sa pag-awit, narating niya ang rurok ng tagumpay bilang multiple-platinum selling artists sa Malaysia. Sinundan ito ng mga di-mabilang na pagkilala mula sa mga prestihiyosong gawad-parangal tulad ng MTV Asia, Channel V, Anugerah Juara Lagu Malaysia. Hindi lamang sa pag-awit nakilala si Sitti. Siya rin ay isang manunulat ng awit, record producer, presenter o modelo at mangangalakal. Sa katunayan, siya ay nagmamay-ari ng produktong Ctea, isang tsaa sa Malaysia. Mayroon din siyang sariling production company, Sitti Nurhaliza Production na nasa larangan ng entertainment. Siya rin ay itinuturing na isa sa pinakamaimpluwensyang tao at pinakamayamang artista sa Malaysia.. Sa kabila ng pagiging sikat at mayaman ay hindi nalilimutan ni Sitti Nurhaliza ang magkawanggawa. Nakikibahagi at nakikiisa siya sa maraming gawaing-kawanggawa sa loob at labas ng Malaysia. Ito ay isa sa maganda niyang katangian. Marunong siyang tumulong sa kaniyang kapuwa bilang pagbabalik-biyaya sa kaniyang mga tinatamasa. Tunay na ipinagmamalaki si Sitti Nurhaliz ang kaniyang mga kababayan bilang Asyano na may sadyang husay sa pagkanta at may natatanging kontribusyon sa larangan ng musika. Ang kaniyang magandang tinig at mabuting kalooban bilang isang babaeng Muslim na mang-aawit ay isa lamang sa mga katangiang nagugustuhan ng kaniyang mga tagatangkilik. Isang idolo na may ginintuang tinig at ginintuang puso ng Asya.
- 53. DRAFT March 24, 2014 53 Alam mo ba na… napatitingkad ang anumang akdang pampanitikan kapag wasto ang gamit ng mga salitang naglalarawan? Nakapaglalarawan tayo ng tiyak at angkop kapag alam natin ang gamit ng mga salita. Nakatutulong nang malaki sa pagbibigay ng hugis, kulay, anyo sa mga bagay na bumubuo sa ating kapaligiran ang sastong paggamit sa salitang naglalarawan. Maaari ring tiyak na makapaglarawan sa katangian at ugali ng isang tao o hayod ang paggamit ng angkop na salitang naglalarawan. Samakatuwid, nakatutulong nang malaki ang mga salitang naglalarawan upang bigyang katangian ang isang bagay o ugali maging sa damdamin at mga pangyayari sa ating kapaligiran. GAWAIN 6. Character Mapping Matapos mong mabasa ang sanaysay, isa-isahin ang mga katangian ni Sitti Nhuraliza sa tulong ng character mapping. GAWAIN 7. Talaan ng mga Katangian Itala ang mga katangian ng taong nakaimpluwensiya sa iyo nang lubos. Ilista sa iyong papel. GAWAIN 8. Blog Ko Kung ikaw ay gagawa ng isang blog tungkol sa ating pagka-Pilipino paano ka magbibigay komentaryo sa ating kultura, paniniwala, at pagpapahalaga sa pagiging mamayan ng bansang Asya? GAWAIN 9. Pagsasanib ng Gramatika/Retorika Batay sa sanaysay na iyong binasa, bumuo ng isang komentaryong maglalaman ng mga pahayag na may kinalaman sa paglalarawan sa mga pangyayari sa buhay ni Sitti Nurhaliza. Gumamit ng mga angkop na salitang naglalarawan. Isulat ang sagot sa papel. NOTE TO THE ARTIST: DROWING NG ISANG BATANG BABAE NA MAY LABEL SA SUMUSUNOD NA BAHAGI MATA- Paglalarawan sa babaing moderno BIBIG- Paglalarawan sa nakagisnang pamumuhay. KAMAY- Paglalarawan sa hakbang na ginawa ni Sitti upang lumaya PAA- Paglalarawan sa bagong mundo na tinahak ni Sitti
- 54. DRAFT March 24, 2014 54 May mga salitang naglalarawan na maaaring gamitin sa tao na hindi naman maaari sa bagay. May mga pangyayari rin naman na kapag ginamit na ang salita sa pagbuo ng taludtod ay nababago ang kahulugan o hindi gaanong napalilitaw ang nais ipakahulugan at hindi nagiging matimyas ang salita. Halimbawa na lamang ay sa salitang matangkad na bagamat ito ay tumutukoy sa taas (height) ay hindi maaaring gamitin sa paglalarawan sa taas ng gusali. Mga Halimbawa: 1. Nakatatakot ang magpatayo ng mga matatayog na gusali sa lugar na may malambot na lupa tulad ng sa Baguio. 2. Matangkad ang aking panganay na anak sa kaniyang edad na labing apat na taong gulang. Mapapansin na ang salitang “matatayog” at “matangkad” ay parehong tumutukoy sa taas (height) ngunit hindi maaaring mapagpalit ang gamit sapagkat hindi aakma ang nais na iparating. Hindi maaaring maging matangkad na gusali at matayog na anak. Kapag ginamit ang matayog sa anak upang ilarawan ang taas nito makapagbibigay ng ibang paglalarawan sa anak. Pagsasanay Piliin sa loob ng panaklong ang angkop na salitang naglalarawan upang mabuo ang pahayag. Isulat ang sagot sa sagutang papel. 1. Napakasakit sa balat ang (matimyas, matingkad) na sikat ng araw. 2. Nakasisilaw ang (maliwanag, makinang) na ilaw na ikinabit ko sa entablado. 3. Hindi naging (malamyos, mabagal) ang pagkilos ni Sitti Nurhaliza sa pagbibigay ng tulong sa mga mamamayan bilang balik-biyaya sa kaniyang mga natanggap. 4. Hindi masamang magkaroon ng (matayog,matangkad ) na pangarap katulad ng ginawa ni Sitti Nurhaliza. 5. Ang kultura natin ay hindi naman (huminto, humupa) sa pag-inog. Ang wastong gamit ng mga salitang naglalarawan ay nakapagpapatingkad sa mga pahayag na bumubuo sa pagbibigay ng komentaryo, blog, o sa mga taludturan.
- 55. DRAFT March 24, 2014 55 C. Pagnilayan at Unawain 1. Paano naiiba ang tulang naglalarawan sa iba pang uri ng tula? 2. Paano nakatutulong ang mga salitang naglalarawan sa pagbibigay ng komentaryo hinggil sa isang isyu D. Ilipat Ngayong sapat na ang kaalaman mo sa pagpapatingkad ng mga pahayag na gamit ang mga salitang naglalarawan, bubuo ka na ng isang komentaryo. Ipakita mo ang iyong pagka-Pilipino. Isulat ang komentaryo sa paraang patula na mapaglarawan. Bigyang pansin mo ang angkop na gamit ng mga naglalarawang salita upang mapalutang ang uri ng tulang ito sa isang taong nakaimpluwensiya nang lubos sa iyong pagkatao. Nagbukas ka ng iyong facebook. Nabasa mong ang isa mong kaibigan ay binati ng mga kaibigan dahil kaarawan niya sa nasabing site. Upang maipadama mo rin sa kaniya ang kahalagahan niya sa buhay mo bilang kaibigan, ay gagawan mo siya ng isang tulang mapaglarawan. Tutulain at irerekord mo ito. Pagkatapos, i-upload mo kasama ng iyong komentaryo ang video ng iyong pagtula. Binabati kita! Maluwalhati mong natapos ang mga gawaing nakatulong sa iyo upang maipamalas mo ang likas na galing ng mga Pilipino sa panulaan.
- 56. DRAFT March 24, 2014 56 Aralin 1.4 A. Panitikan: Kay Estela Zeehandelaar Sanaysay-Indonesia Isinalin sa Filipino ni Elynia Ruth S. Mabanglo B. Gramatika/Retorika: Gamit ng mga Salitang Pang-ugnay sa Pagpapahayag ng Opinyon C. Uri ng Teksto: Naglalahad Panimula Taluntunin natin ang daan patungong Indonesia at sabay nating pag- aralan ang ilan sa kanilang panitikan na nagkaroon din ng malaking ambag sa sarili nating panitikan. Ilalahad sa araling ito ang isang sanaysay na tatalakay sa isang babaeng nagnais na kumawala sa nakasanayang tradisyon ng kanilang lahi at mamuhay ng naayos sa depinisyon niya ng modernong babae-malaya at marunong humarap sa mga pananagutan. Ang Aralin 1.4 ay naglalaman ng sanaysay na salin ni Elynia Ruth S. Mabanglo na pinamagatang “Kay Estela Zeehandelaar” mula sa Indonesia. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa gamit ng mga pang-ugnay sa pagpapahayag ng mga opinyon na makatutulong sa paglalahad ng mga pangyayari. Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makabubuo ng komentaryo mula sa radyo at telebisyon batay sa sumusunod na pamantayan: a) kaangkupan at kabisaan ng mga salitang ginamit sa pagpapahayag ng opinyon; b) kaayusan ng mga opinyon sa pagbibigay komentaryo; c) kabisaan sa pagpapalutang ng paksa; d) katumpakan ng mga impormasyon sa isinagawang saliksik; e) kaisahan ng mga kasapi ng pangkat sa presentasyon; f) kalinawan sa pagsasalita; g) kahusayan sa pagkokomentaryo. Aalamin natin kung paanong nagkaiba ang sanaysay na pormal at di- pormal at kung paanong nakatulong ang paggamit ng pang-ugnay sa
- 57. DRAFT March 24, 2014 57 paglalahad ng opinyon sa pagkokomentaryo sa mga isyu mula sa radyo o telebisyon. Yugto ng Pagkatuto A. Tuklasin GAWAIN 1. Ilista Mo Itala mo ang mga paraan ng pamumuhay noon at ngayon. GAWAIN 2. Paghambingin Mo Mula sa itinalang mga uri ng pamumuhay, paghambingin mo ang dalawang uri ng pamumuhay ayon sa kanilang pagkakaiba at pagkakatulad gamit ang Venn Diagram. Gayahin ang pormat sa papel. Sinaunang Pamumuhay Modernong Pamumuhay Pagkakaiba Pagkakatulad Pagkakaiba GAWAIN 3. Indonesia - Pilipinas Paghambingin mo ang paraan ng pamamahala sa Indonesia at sa Pilipinas. Gayahin ang pormat sa papel. Indonesia Pilipinas Paraan ng Pamamahala
- 58. DRAFT March 24, 2014 58 B. Linangin Basahin mo ang isang bahagi ng liham ng isang prinsesang Javanese na mula sa Indonesia na isinalin sa Filipino ni Ruth Elynia S. Mabanglo. Kay Estella Zeehandelaar Salin ni Ruth Elynia S. Mabanglo Mula sa Mga Liham ng Isang Prinsesang Javanese Japara, Mayo 25, 1899 Ibig na ibig kong makakilala ng isang “babaeng moderno,” iyong babaeng malaya, nakapagmamalaki’t makaakit ng aking loob! Iyong masaya, may tiwala sa sarili, masigla’t maagap na hinaharap ang buhay, puno ng tuwa at sigasig, pinagsisikapan hindi lamang ang sariling kapakanan at kundi maging ang kabutihan ng buong sangkatauhan. Buong kasabikan kong sinasalubong ang pagdating ng bagong panahon; totoong sa puso’t isip ko’y hindi ako nabibilang sa daigdig ng mga Indian, kundi sa piling ng aking mga puting kapatid na babae na tumatanaw sa malayong Kanluran. Kung pahihintulutan lamang ng mga batas ng aking bayan, wala akong ibig gawin kundi ang ipagkaloob ang sarili sa mga nagtratrabaho’t nagsisikap na bagong kababaihan ng Europe; subalit nakatali ako sa mga lumang tradisyong hindi maaaring suwayin. Balang-araw maaaring lumuwag ang tali at kami’y pawalan,ngunit lubhang malayo pa ang panahong iyon. Alam ko, maaaring dumating iyon, ngunit baka pagkatapos pa ng tatlo o apat na henerasyon. Alam mo ba kung paano mahalin ang bago at batang panahong ito ng buong puso’t kaluluwa kahit nakatali sa lahat ng batas, kaugalian at kumbensyon ng sariling bayan? Tuwirang sumasalungat sa kaunlarang hinahangad ko para sa aking mga kababayan ang lahat ng mga institusyon namin. Wala akong iniisip gabi’t araw kundi ang makagawa ng paraang malabanan ang mga lumang tradisyon namin. Alam kong para sa aking sarili’y magagawa kong iwasan o putulin ang mga ito, kaya lamang ay may mga buklod na matibay pa sa alinmang lumang tradisyon na pumipigil sa akin; at ito ang pagmamahal na inuukol ko sa mga pinagkakautangan ko ng buhay, mga taong nararapat kong pasalamatan sa lahat ng bagay. May karapatan ba akong wasakin ang puso ng mga taong walang naibigay sa akin kundi pagmamahal at kabutihan, mga taong nag-alaga sa akin ng buong pagsuyo?
- 59. DRAFT March 24, 2014 59 Ngunit hindi lamang tinig nito ang umaabot sa akin; ang malayo, marikit at bagong-silang na Europe ay nagtutulak sa aking maghangad ng pagbabago sa kasalukuyang kalagayan. Kahit noong musmos pa ako’y may pang-akit na sa aking pandinig ang salitang “emansipasyon”; may isang naiibang kabuluhan ito, isang kahulugang hindi maaabot ng aking pang- unawa. Gumigising ito para hangarin ang pagsasarili at kalayaan- isang paghahangad na makatayong mag-isa. Ang puso ko’y sinusugatan ng mga kondisyong nakapaligid sa akin at sa iba, buong lungkot na pinag-aalab ang mithiin kong magising ang aking bayan. Patuloy na lumapit ang mga tinig na galing sa malayong lupain, umaabot sa akin, at sa kasiyahan ng ilang nagmamahal sa akin at sa kalungkutan ng iba, dala nito ang binhing sumupling sa aking puso, nag-ugat, sumibol hanggang sa lumakas at sumigla. Ngayo’y kailangang sabihin ko ang ilang bagay ukol sa sarili upang magkakilala tayo. Panganay ako sa tatlong babaing anak ng Regent ng Japara. Ako’y may anim na kapatid na lalaki at babae. Ang lolo kong si Pangeran Ario Tjondronegoro ng Demak ay isang kilalang lider ng kilusang progresibo noong kapanahunan niya. Siya rin ang kaun-aunahang regent ng gitnang Java na nagbukas ng pinto para sa mga panauhin mula sa ibayong dagat-ang sibilisasyong Kanluran. Lahat ng mga anak niya’y may edukasyong European, at halos lahat ng iyon (na ang ilan ay patay na ngayon) ay umiibig o umibig sa kanlurang minana sa kanilang ama; at nagdulot naman ito sa mga anak nila ng uri ng pagpapalaking nagisnan nila mismo. Karamihan sa mga pinsan ko’t nakatatandang kapatid na lalaki ay nag-aral sa Hoogere-Burger School, ang pinakamataas na institusyon ng karunungang matatagpuan dito sa India. Ang bunso sa tatlong nakatatandang kapatid kong lalaki’y tatlong taon na ngayong nag-aaral sa Netherlands at naglilingkod din naman doon bilang sundalo ang dalawa pa. Samantala, kaming mga babae’y bahagya nang magkaroon ng pagkakataong makapag- aral dahil na rin sa kahigpitan ng aming lumang tradisyon at kumbensyon. Labag sa aming kaugaliang pag-aralin ang mga babae, lalo’t kailangang lumabas ng bahay araw-araw para pumasok sa eskwela. Ipinagbabawal ng aming kaugalian na lumabas man lamang ng bahay ang babae. Hindi kami pinapayagang pumunta saan man, liban lamang kung sa paaralan, at ang tanging lugar na pagtuturong maipagmamalaki ng siyudad namin na bukas sa mga babae ay ang libreng grammar school ng mga European. Nang tumuntong ako ng ikalabindalawang taong gulang, ako ay itinali sa bahay-kinailangang “ikahon” ako. Ikinulong ako at pinagbawalang makipag-uganayan sa mundong nasa labas ng bahay, ang mundong hindi ko na makikita marahil liban kung kasama ko na ang mapapangasawang estranghero, isang di-kilalang lalaking pinili ng mga magulang ko, ang
- 60. DRAFT March 24, 2014 60 lalaking ipinagkasundo sa akin nang di ko namamalayan. Noong bandang huli, nalaman kong tinangka ng mga kaibigan kong European na mabago ang pasyang ito ng mga magulang ko para sa akin, isang musmos pa na nagmamahal sa buhay, subalit wala silang nagawa. Hindi nahikayat ang mga magulang ko; nakulong ako nang tuluyan. Apat na mahahabang taon ang tinagal ko sa pagitan ng makapal na pader, at hindi ko nasilayan minsan man ang mundong nasa labas. Hindi ko alam kung paano ko pinalipas ang mga oras. Ang tanging kaligayahang naiwan sa aki’y pagbabasa ng mga librong Dutch at ang pakikipagsulatan sa mga kaibigang Dutch na hindi naman ipinagbawal. Ito-ito lamang ang nag-iisang liwanag na nagpakulay sa hungkag at kainip-inip na panahong iyon, na kung inalis pa sa akin ay lalo nang nagging kaawa-awa ang kalagayan ko. Lalo sigurong nawalan ng kabuluhan ang buhay ko’t kaluluwa. Subalit dumating ang kaibigan ko’t tagapagligtas-ang Diwa ng panahon; umalingawngaw sa lahat ng dako ang mga yabag niya. Nayanig sa paglapit niya ang palalo’t matatag na balangkas ng mga lumang tradisyon. Nabuksan ang mga pintong mahigpit na nakasara, kusa ang iba, ang iba nama’y pilit at bahagya lamang ngunit bumukas pa rin at pinapasok ang mga di-inanyayahang panauhin. Sa wakas, nakita kong muli ang mundo sa labas nang ako’y maglabing-anim na taon. Salamat sa Diyos! Malalabasan ko ang aking kulungan nang Malaya at hindi nakatali sa isang kung sinong bridegroom. At mabilis pang sumunod ang mga pangyayari nagpabalik sa aming mga babae ng mga nawala naming kalayaan. Nang sumunod na taon, sa oras ng pagtatalaga sa poder ng bata pang prinsesa (bilang Reyna Wilhemina ng Netherland), “opisyal” na inihandog sa amin ng mga magulang namin ang aming kalayaan. Sa kauna-unahang pagkakataon sa aming buhay, pinayagan kaming umalis sa bayan naming at pumunta sa siyudad na pinadarausan ng pagdiriwang para sa okasyong iyon. Anong dakila ng tagumpay iyon! Ang maipakita ng mga kabataang babaeng tulad namin ang sarili sa labas, na imposibleng mangyari noon. Nasindak ang “mundo” naging usap-usapan ang “krimeng” iyon na dito’y wala pang nakagagawa. Nagsaya ang aming mga kaibigang European, at para naman sa amin, walang reynang yayaman pa sa amin. Subalit hindi pa ako nasisiyahan. Lagi, ibig kong makarating sa malayo, mas malayo. Wala akong hangaring makipamista,o malibang. Hindi iyon ang dahilan ng paghahangad kong magkaroon ng kalayaan. Ibig kong malaya upang makatayo ng mag-isa, mag-aral, hindi para mapailalim sa sino man, at higit sa lahat, hindi para pag- asawahin nang sapilitan.
- 61. DRAFT March 24, 2014 61 Ngunit dapat tayong mag-asawa,dapat, dapat. Ang hindi pag-aasawa ang pinakamalaking kasalanang magagawa ng isang babaeng Muslim. Ito ang pinakamalaking maipagkakaloob ng isang katutubong babae sa kanyang pamilya. At ang pag-aasawa para sa amin-mababaw pa ngang ekspresyon ang sabihing miserable. At paano nga ba hindi magkakaganoon, kung tila ginawa lamang para sa lalaki ang mga batas, kung pabor para sa lalaki at hindi para sa babae ang batas at kumbensyon; kung ang lahat ng kaluwaga’y para sa kanya lang. GAWAIN 4. Paglinang ng Talasalitaan Ibigay ang kahulugan ng mga nasalungguhitang salita sa pangungusap mula sa akda. 1. Buong kasabikan kong sinalubong ang pagdating ng bagong panahon. 2. Balang araw, maaaring lumuwag ang tali at kami’y makalaya sa pagkakaalipin. 3. Kinakailangang ikahon ako, ikulong at pagbawalang lumabas ng bahay. 4. Hindi ako nabibilang sa daigdig ng mga Indian, kundi sa piling ng aking mga puting kapatid. 5. Kaytagal na inasam ang emansipasyon, ang paghihintay sa pagpapahalaga o pagkakaligtas sa pagkaalipin na inasam. Alam mo ba na… katulad ng ibang anyo ng panitikan, ang sanaysay ay may mga uri rin? Ito ay ang pormal at di-pormal.Impersonal ang tawag sa ibang aklat sa sanaysay na pormal. Naghahatid ito ng mahahalagang kaalaman o impormasyon, kaisipan na makaagham at lohikal na pagkakasunod-sunod ng mga ideya. Maingat na pinipili ang mga ginagamit na salita at maanyo ang pagkakasulat. Maaari ring maging pampanitikan ang pormal na uri ng sanaysay. Maaari itong maging makahulugan, matalinhaga at matayutay. Ang tono ng pormal na sanaysay ay seryoso at di nagbibiro. Samantalang sa di-pormal na sanaysay, nagbibigay ito ng kasiyahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa mga karaniwan at pang-araw-araw na paksa. Pamilyar ang ganitong uri ng sanaysay. Gumagamit ng mga salitang sinasambit sa araw-araw na pakikipag-usap lamang. Palakaibigan ang tono sapagkat pumapanig sa damdamin at paniniwala ng may-akda ang pananaw nito.
- 62. DRAFT March 24, 2014 62 GAWAIN 5. Concept Webbing Ano ang mga kaugaliang Javanese ang natuklasan mo sa iyong binasa? Itala mo ito gamit ang concept web. Gayahin ang kasunod na pormat sa papel. Kaugaliang Javanese Sagutin ang mga gabay na tanong 1. Sino si Estela Zeehandelar? 2. Paano ipinakilala ng prinsesa ang kaniyang sarili? 3. Ano ang mga nais ng prinsesa na gusto niyang mabago sa kaugaliang Javanese para sa kababaihan? 4. Anong uri ito ng sanaysay? Patunayan. 5. Ano-ano ang katangian ng isang sanaysay na pormal na naiiba sa sanaysay na di-pormal? GAWAIN 6. Pagsasanib ng Gramatika/Retorika Suriin ang halaw na bahagi ng dalawang sanaysay mula sa blogspot.com at suriin kung alin ang pormal at di-pormal. Sanaysay 1 Pinalaki tayo sa kasinungalingan. Bata pa lang tayo, sinanay na tayo sa mga nilalang na hindi naman natin nakikita. kapre, tikbalang, manananggal, tiyanak, multo at mangkukulam. Mga lamang-lupa raw ang tawag dito. Nagtataka ako kung bakit hindi isinama ang kamote, sibuyas at luya. Mga lamang-lupa din naman iyon. Kapag nagkakasakit tayo, ipinipilit ng Nanay na masarap ang lasa ng gamot para sa sakit mo. Kahit kalasa iyon ng tinta ng pentel pen o panis na mantika. Para mapainom ka, kailangang pasinungalingang pagkasarap-sarap ng gamot kahit pati sila kapag umiinom nito ay nagkakandangiwi na rin sa simangot. At may batok ka galing kay Tatay kapag nailuwa mo at naisuka. Sayang ang ipinambili ng gamot.