PR гэж
- 1. PR-ыг эрдэмтэн судлаачид болон мэргэжлийн байгууллагын баримт бичигт янз бүрээр тодорхойлсэн байдаг. Их Британийн Олон нийтийн харилцааны институтын (IPR) баримт бичигт “PR бол байгууллага болон олон нийтийн хооронд харилцан ойлголцол, сайн харилцаа тогтоох, түүнийг дэмжихэд чиглэгдсэн тодорхой төлөвлөгөөний дагуу тасралтгүй үргэлжлэх хүчин чармайлт мөн” гэж тодорхойлсонбайдагбайна. Тэгвэл Английн нэрт эрдэмтэн Сэм Блэк “PR гэдэг бол үнэн бодитой, бүрэн төгс мэдээлэлд үндэслэгдсэн харилцан ойлголцох замаар нийцэн зохицоход хүрэх урлаг ба шинжлэх ухаан юм” гэсэнтовч бөгөөд гүнзгий агуулгатайтодорхойлолтөгсөнбайдаг. Дээр дурдсан тодорхойлолтуудаас үзэхэд PR буюу олон нийтийн харилцааг хүмүүс болон байгууллага, бүлгүүдийн хооронд мэдээлэл солилцох замаар харилцан ойлголцол, итгэлцэл бий болгох, сайн харилцаа тогтоох үйл ажиллагааны хэлбэр гэж ойлгож болно. PR гэдэг үгийг анх АНУ- ын ерөнхийлөгчТ.Жефферсон1807 онд нийгмийнхарилцаатайхолбожхэрэглэсэнгэжүздэг. Харин АНУ-ын ерөнхийлөгч В.Вильсон PR хэлтсийг анх дэргэдээ байгуулсан бол PR-ийн компанийг 1900 онд Америкийн нэгэн сонинд ажиллаж байсан 3 залуу “Олон нийттэй харилцах товчоо” нэртэйгээр байгуулснаар энэ салбарын хөгжлийн эх суурь тавигджээ. Харин PR салбарын онолыг боловсруулж, цаашид гүнзгийрүүлэн хөгжүүлсэн хүн бол Америкийн судлаач Айви Ли юм. PR-ийн үндсэн чиглэл (Основные направления PR. Basic tendency of PR). Орчин үед “public relations” буюу “олон нийтийн харилцаа” хэмээх нэр томъёо дараах үндсэн чиглэлийг өөртөө агуулдаг. Энэ нь олон нийтийн санал бодол, олон нийтийн харилцаа, төр засгийн харилцаа, нийтлэгийн амьдрал, үйлдвэрлэлийн харилцаа, санхүүгийн харилцаа, олон улсын харилцаа, хэрэглэгчдийн харилцаа, судалгаа ба статистик, олоннийтийн мэдээлэлийнхэрэгсэл (ОНМХ) зэрэгболно. Дээр дурдсан харилцаанд PR чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд тэдний аль алинд PR-ийн онол болон философи адил төвшинд хадгалагдах боловч тухайн чиглэлийн онцлогоос шалтгаалан зарим элемент,хэмхэмжээ,шинжтэмдэгньөөрчлөгдөжболно. 1) Орчин үед PR-ийн хүрээнд мэргэжилтнүүд дараах үндсэн ажлыг гүйцэтгэж байна. Үүнд: Хүний зан байдлын хуулиудынүндсэндээрзөвлөгөөөгөх, 2) боломжбүхийчиг хандлагыгтогтоож,түүнийүрдагаварыг урьдчилантодорхойлох,
- 2. 3) олон нийтийн үзэл бодол, хүсэл сонирхол, харилцааг судалж, үзэл бодлыг бүрдүүлэх, хүсэл сонирхлыгхангахадчиглэгдсэнарга хэмжээнийталаарзөвлөмжболовсруулах, 4) үнэн бодит зүйл, бүрэн төгс мэдээлэлд үндэслэгдсэн хоёр талын харилцаа тогтоох, түүнийг дэмжих, 5) үл ойлголцох явдал болонзөрчлийгарилгах , 6) харилцанхүндэтгэл бийболгох,нийгмийнөндөрхариуцлагатайбайхаднөлөөлөх, 7) хувийнболоннийгмийн эрх ашгийг нийцүүлэнзохицуулах, 8) хэрэглэгч,нийлүүлэгч,үйлчлүүлэгчидтэйхэвийн,сайнхарилцаатогтоох , 9) үйлдвэрлэлийнхарилцаагсайжруулах, 10) өндөрболовсролтоймэргэжилтнүүдийгтатах,боловсонхүчнийтогтворгүйбайдлыгбагасгах, 11) бараа болонүйлчилгээгсурталчлах , 12) ашиг орлогыгнэмэгдүүлэх, 13) “өөрийнхөөимижийг”бүрдүүлэх зэрэгболно. PR-ийн амжилт нь үнэн бодитой, бүрэн төгс мэдээлэл, тасралтгүй үйл ажиллагаанд оршдог. PR-ийн ердийн үйл ажиллагаа нь хоорондоо салшгүй холбоотой дөрвөн өөр өөр хэсгээс бүрддэг. Эдгээр нь: ь зорилгыг тодорхойлох,судлах,задланшинжлэх, ь хөтөлбөрболонтөсвийгболовсруулах, ь харилцааба хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэх, ь үр дүнг судлах,үнэлгээ өгөх,шаардлагатайнэмэлтзасвархийх зэрэгюм.
- 3. Энэ хэсгүүдийг заримдаа RACE (Research – судалгаа, Action – үйлдэл, Communication – харилцаа, Evaluation – үнэлгээ) гэжнэрлэдэг. PR гэж юу вэ? Энэ нь бараа эсвэл үйлчилгээний талаар эерэг сэтгэгдэл төрүүлэхийн тулд хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийг хамарсан арга хэмжээнүүдийг зохиох байгуулахыг хэлнэ. Дээр дурдсан салбарууд нь сонирхолтой бөгөөд таны хувьд ажил гэдэг нь баяр баясгалан байх ёстой. Нэг талаас нь авч үзвэл үнэхээр ч тийм. Байнга хүмүүстэй харилцаж, сэтгэл татам байдлаа хүмүүсийг ятгахад ашиглахын сацуу яавал бүтээлч ажиллах тухай боддог бол та ажлаасаа таашаал авна. PR агентлагийн маркетингийн албанд бүтээлч, идэвхитэй уур амьсгал зонхилдог бөгөөд энэ нь ажилтнуудад таалагддаг. Харин үлдсэн хэсэг нь ийм уур амсьгал нь тайван бус, дарамттай, ямар ч дэг журамгүй хэмээн үздэг байж болно. Тиймээс та энэ салбарт амжилттай ажиллаж, албан тушаал дэвшье гэж бодож байвал амьдралынхаа ихэнхи хэсгийг ажилдаа зориулах ёстой. Маркетингтай холбоотой бусад мэргэжлүүд нь хүнд хурц сэтгэгдэл төрүүлдэггүй байж болно. Зарим нэгэн ажил нь хүнтэй харилцаж, бичиг цаасыг хэрхэн хөтлөхийг л сургадаг. Ингэсэн тохиолдолд зохион байгуулах ажилд илүү анхаарч, дүгнэлт хийж, тодорхой системүүдийн үйл ажиллагаа хэвийн явагдах бүх боломжийг хангаж өгөх ёстой. PR-ийн салбарт ажиллахад үнэхээр хэцүү юу? PR-ийн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллага нь бусад фирмүүдтэй харьцуулахад эрэлт хэрэгцээтэй юу? Сүүлийн асуултад тийм гэдэг хариулт өгье. Учир нь PR гэдэг нь өнөөгийн зах зээлийн нөхцөлд цэцэглэжбуйсалбар юм. 1 Sbr Хэрэгтэй зөвлөгөө: Та энэ салбарт ажиллахыг хүсч байгаа бол: Маш их ажиллах хэрэгтэй болж магадгүй тул бэлтгэлтэй бай. Барааг мэдэр. Та барааг хэрэглээгүй, түүний мөн чанарыг ойлгоогүй, мэдэхгүй, иттээгүй бол түүний талаар шинэ санаа дэвшүүлж чадахгүй.. Сонин, сэтгүүлийн сурталчилгааг ушииж хооронд нь жиш. Зурагтай сурталчилгаа үзээрэй. Хүний сонирхолыг татсан сурталчилгааны самбарыг хай. Дэлгүүрээр явахдаа болж буй үйл явдлыг анхааралтай ажигла. Хүмүүс найз нөхөддөө аливаа барааг авахыг зөвлөхдөө юу гэж хэлж байгаагаа анхааралтай ажигла.
- 4. Таны найз, гэр бүлийн гишүүд яагаад энэ барааг худалдаж авч байгааг сайтар бод. Ажлын туршлагааснь судлаж болох тиймгазрыг хай. 2 Sbr Түүхэн үүсэл PR нь хүн төрөлхтний түүхэнд сүүлийн ганц хоёр зуун жилд үүссэн хэмээн бид батлах нь олонтаа. Агуйн хүйн нэгдлийн үед анчид өөрсдийн бүтээлээрээ онцлог байдлаа харуулах /буюу батлах/ зорилготой байсныг агуйн сүг зураг илэрхийлж байгаа хэрэг биш гэж үү? Эртний месопотамчууд барьж байгуулах чулуун хэрэм дээрээ эрх баригчдын нэр алдар, үйлс бүтээлийг магтан дуулсан бичээс үйлдэж байжээ. Эртний болон дундад зууны хотуудын гудамжинд мухлагуудад бараа таваар явуулын хүмүүсийн анхаарлыг татаж, урин даллах зорилгоор тусгай аман харилцааг ашиглаж байв. Нийгэм хөгжих тусам улс төр, худалдаа арилжаа болон олон нийтийн үйл ажиллагаан дахь тухайн санаачлага амжилттай хийгээд амжилтгүйгээр нийгмийн цэцэглэлтэд нөлөөлөх болсон. Тиймээс ч Баруун европ, Америкийн капиталист аж ахуйн харилцаа ялангуяа тэдгээрийн аж үйлдвэрийн хэлбэр дэх хэрэглээний зах зээл бүрэлдэн бий болохтой зэрэгцэн худалдаа арилжааны PR өөрийн хөгжлийн томоохон түлхцийг авсан байна. “Public Relations” хэмээх ойлголтыг анх 1807 онд АНУ-ын ерөнхийлөгч Т.Жефферсон “Конгрессын долоо дахь тунхаг” бүтээлдээ тусгасан байна. PR бие даасан үйл ажиллагааны төрөл хийгээд шинжлэх ухаан болох үйл явц XX зууны эхэн үетэй холбогдоно. 1900 онд Харвардын их сургууль сэтгүүлч сурвалжлагчдын товчоо үндэслэж, 1904 онд Пенсильвани мужийн их сургуульд сэтгүүлч сурвалжлагчдын хувийн алба байгуулсан. 1918 онд Иллинойс мужийн их сургууль, 1922 онд Нью- йоркийн их сургуулийн сургалтын төлөвлөгөөнд PR-ийн курс оруулах болсон байна. 1923 онд З.Фрейдийг залгамжлагч Эдвуард Бернауз ”Crystallizing Public Opinion” /Олон нийтийн санаа бодлын талсжилт/ хэмээх PR-ийн тухай анхны ном хэвлэгджээ. 1930-аад оны эхээр АНУ-д PR нь менежментийн бие даасан үүрэг функц болох хөгжих болсон. Мөн үеэс PR үйлдвэрлэгчдийн зүгээс нийгмийн санаа бодолд /хэрэглэгчдийг дээдлэх санаа бодол/ нөлөөлөх хийгээд харилцан үйлчлэх өсөн буй хэрэгцээнд чиглэсэн бизнесийн бие даасан хүрээ болон төлөвших болов. Сонгодог PR бодит практикт 1902 оноос эхлэн хөгжсөн гэж тооцдог. “PR” хэмээн нэрийдсэн шинжлэх ухааны түүх доор өгүүлсэн үйл явдлаас эхэлсэн байна. Америкийн сэтгүүлч Ида Тарбелл “Стандарт-Ойл Компаний түүх” нэртэй цуврал өгүүлэл нийтлэж эхэлжээ. Уг фирмийн эзэн америкийн төдийгүй дэлхий дахинд алдартай домогт Жон Д.Рокфеллер байв. Тарбелл өрсөлдөөнд шудрага бус арга хэрэглэхийг шүүмжилж, газрын тосны магнатыг ч давхар “хэлчихжээ”. Олон нийтийн анхаарлыг татсан уг өгүүлэл “амьд домог”-ийн нэр хүндийг унагахад ноцтой нөлөөлжээ. Улмаар ажил хэргийг
- 5. амжилттай хөтлөхөд хүргэсэн гэж хэлэх ямар ч боломжгүй болов. Фирмийн дотоод харилцааг доройтуулж, компанид тааламжгүй байдлыг бий болгож эхлэв. Гэр бүлийн харилцаанд ч ан цав сууж байлаа. Уг нийтлэлийн эргэн тойронд жинхэнэ шуугиан дуулиан өрнөх болжээ. Нийгмийн үлэмж эгдүүцлийн дунд АНУ-ийн Конгресс трестийн эсрэг алдарт хуулиа баталсан байна. Ингээд “сүүдрийн” бизнест тооцогдсон компаниудад шийтгэл оноох болсон байна. Энэ үеэс Рокфеллер “лонхноос PR джин гаргах” – цэцэн шийдвэрээ гаргажээ. Тэрээр сэтгүүлчдийг ашиглаж эхэлсэн байна. Тэдгээрт АНУ-ын бизнесийн салбар хүрээнд сайн нэр хүндтэй Айви Ли ч орж байсан юм. Ли нэр хүндтэй сонинд Рокфеллерийг үйлдвэрийн магнат бус харин гэрийн эзэн, хайртай эцэг, халамжит нөхөр гэдэг утгаар өгүүлэл нийтэлжээ. Айвин Ли өмнөө тавьсан зорилгоо хүндтэйгээр биелүүлж чаджээ. Учир нь уян сэтгэлт америкчууд өгүүллээс үлгэр жишээ, эрч хүчтэй ажил хэрэгч хүн, элэгсэг журамт иргэнийг харуулж чадсан тэрхүү “Өвгөн Жо”-г л олж харсан байна. Өнөөдөр зөвхөн Америкт PR консалтинг эрхлэдэг 5000 гаруй компани байна. Цаашлаад худалдааны PR-ийн алба буюу өөртөө тусгай салбар хэлтэс бүхий реклам сурталчилгааны агентлагийн тоог тодорхой гаргах боломжгүй байдаг байна. Үйл ажиллагааны уг төрөлд 250 мянган рекламист, 130 мянга гаруй сэтгүүлч, 10000-н харилцааны мэргэжилтэн ажиллаж байдаг төдийгүй америкийн 200 гаруй их дээд сургууль, коллежи тухайн хүрээний боловсон хүчин бэлтгэж гаргаж байдаг. 1948 онд АНУ-д PR-ийн нийгэмлэг байгуулагдаж, 1955 онд 65 орны мэргэжилтнүүдийг багтаасан Олон улсын PR- ийн ассоциаци /IPRA/ Лондонд анх байгуулагдсан. 1970-аад оноос PR дэлхий дахинаа өргөн тархах болсон байна. 1990-ээд оны эхээр Дорнод Европын орнуудын “шинэ” зах зээлд нэвтрэх болж, өдгөө манай хойд хөршийн томоохон их дээд сургуулиудад PR-ийн мэргэжилтэн бэлтгэх болж, мэргэжлийн агентлаг олноор байгуулагдсан байна. Онол, сонгодог үзэл баримтлалууд Зарим эх сурвалжууд барууны удирдагчид мэдээлэл бэлтгэх, цацахтай холбоотой үйл ажиллагаагаа ажлын цагын 4/3-аас 4/2-т явуулдаг гэж нотлох нь бий. Магадгүй Монголд хэн ч түүний үнэ цэнийг анзаарахгүй биз. Гэвч бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үйлдвэрлэх, борлуулахаас аваад өөрийн болон бүтээгдэхүүнийхээ тухай мэдээллийг бэлтгэх, цацах хүртэл эхнээсээ эцсээ хүртэл монголын бизнесменүүдийг хүч үзэхэд хүргэж буй өрсөлдөөний өнөөгийн нөхцөл байдлыг ойлгохын тулд өглөө бүр өөрийн шуудангийн хайрцагаа шалгаж, бөөн сонин хэвлэл болон реклам сурталчилгааны хуудаснуудаас ялган сөхөж үзэх, нийслэлийн төв замын дагуу байршуулсан рекламны самбарыг тоолохын оролдоход л хангалттай. Мэдээж уг чармайлт нь ашиг орлогын бусад эх үүсвэр хийгээд боломжит хэрэглэгчдийг нэмэгдүүлэхэд л чиглэж байгаа нь тодорхой. Авторитар суртлаас хувь хүний эрх чөлөөг дээдэлсэн чөлөөт нийгмийн ялгагдах нэг онцлог бол итгүүлэн үнэмшүүлэх аргаар ажиллахыг хэн ч чамд тушаахгүй бас шийтгэхгүй. “Үл захирагдагчид”-д
- 6. олзлогдсон худалдан авагч, үйлчлүүлэгчид ч тухайн зах зээлийн тогтолцооны үед бүтээгдэхүүн үйлчилгээг тэдэнд санал болгохыг мөн хүсч байдаг. Итгүүлэн үнэмшүүлэх аргаар ажиллах гэдэг нь зөвхөн хэрэглэгчдийн ухамсартай тулж ажиллах гэсэн утгатай байж ч магад. Иймээс Танд Нийгмийн Санаа Бодол гэдгийг тодорхойлох, ойлгохыг хичээх үлдлээ. Энэ нь худалдааны PR-ийн зорилгыг ойлгоход бидэнд дөхөм болж өгнө. Нийгмийн ухамсрын хөгжлийн үндэс нь Нийгмийн санаа бодол юм. Нийгмийн санаа бодол, нийгмийн ухамсар, олон нийтийн харилцааны хэрэгслийн хооронд ямар нэгэн холбоо оршдог нь санамсаргүй хэрэг бус. Нийгмийн санаа бодол нийгмийн шууд холбоо хэлхээ бүр цаашлаад түүний олон нийтийн харилцааны хэрэгслийн төлөөлөгч болох - мэдээллийг түгээгчийн ажиллагаагаар бүрэлдэж байдаг. Мэдээлэл нийгмийн хийгээд төрийн амьдрал эцэст нь хэрэглэгчдийн сонголтын асуудал, үйл ажиллагааны баримт сэлт, үйл явдлын тухай үнэлэлт бүхий эрэгцүүллийг хүлээн авагчдад /аудитор/ хүргэх явцыг хэрэгжүүлж байдаг функциональ үүрэгтэй. Хүн өөрийн шийдвэр, үйлдэл тухайлбал, хэрэглэгчдийн сонголтод сэдэл өгч, түүнийг удирдаж байдаг санаа бодлыг бүрдүүлж, тогтоож буй домог, хэвшмэл сэтгэлгээ /стереотип/ болон нийгмийн санаа бодолтой хэрхэн ажиллах талаар агуулгын талыг PR тодорхойлж өгнө. Хөгжсөн, хөгжиж буй, эмх замбараагүй хийгээд зохицуулалттай, зэрлэг хийгээд соёл иргэншсэн бүхий л зах зээлд эцсийн эцэст хамтралт ч өрсөлдөөний талбар үргэлж оршиж ирсэн. PR гэж юу вэ? Уг ойлголтыг нэг тодорхойлолтоор тайлбарлах боломжгүй. Зарим судлаачдын үзэж буйгаар PR-ийн талаар 400 гаруй тодорхойлолт байдаг байна. PR-ийг мэдлэгийн ямар салбар болох тухайд юу ч ярих аргагүй. Арилжааны PR-ийн хамгийн ерөнхий тодорхойлолт өгсний нэг нь: PR – олон тооны өрсөлдөгчдийн дундаас өөрийн үзэл санааны өрсөлдөх чадвахийг сайжруулах зорилгоор олон нийтийн санаа бодлыг бүрдүүлэх, өөрчлөх, засварлахад чиглэсэн итгүүлэн үнэмшүүлэх арга хэрэгслийг хэрэглэх үйл ажиллагаа юм. Гэхдээ PR-ийн арга хэрэгслийн ашиглах явдал мэдээллийг хүлээн авах хүний ойлгоцын онцлог ялгаанд үндэслэдэг. Дээрх тодорхойлолтоос нэгдүгээрт, арилжааны PR-ийн онол практик нь сэтгэл судлал, менежмент, маркетинг, реклам сурталчилгаа гэсэн 4 “гол шугам”-ын уулзвар дээр оршдог. Жагсаалт цааш үргэлжилж ч болзошгүй. Хоёрдугаарт, арга хэрэгслийг ашиглахаас хамаарч арилжааны PR-ийг 4 загварт ангилж болно. Тэрчлэн PR нь салбар, үйл ажиллагааны хүрээ болохын хувьд орон нутгийн хийгээд глобал зэрэг янз бүрийн түвшинд зорилгыг шийдвэрлэхэд оролцож байдаг. Дараах загварууд байж болно: 1. “Улаан захирал” загвар. Ашиглаж буй хэрэгсэл – засаг захиргааны нөлөөлөл үзүүлэх хэрэгслийг хамгийн өргөн хүрээнд хэрэглэдэг. Арга нь - гологдол гаргагчид ба ажил таслагчдийг донгодож буй үйлдвэрийн хамт олны хурал, “төлөвлөгөө, төлөвлөгөө, төлөвлөгөө” гэсэн уриаг давтах даргын хашгиралтаас аваад бүх холбоотын радиогоор өглөөний зургаагаас эгшиглэх мөнхийн бардангуй
- 7. ая эгшиг, гудамжиндаа улаан даавуу, янз бүрийн хэмжээ бүхий удирдагчдийн хөрөгтэй улаан талбай дахь хөдөлмөрчдийн жагсаал хүртэл бүхэлдээ орно. Тухайн загвар нь ноёрхогч үзэл суртал хийгээд эдийн засгийн загварийн хүрээнд бий болж, төрийн үлэмж нөөц хэрэгсэлд тулгуурладаг байна. Уг загварыг бид “суртал ухуулга” гэж нэрлэж ирсэн уламжлалтай. 2. “Ня-Бо” загвар. Хэрэгсэлд нь нийгмийн болон үйлдвэрлэлийн удирдлагад “эдийн засгийн хөшүүрэг” гэж нэрлэгдэх эдийн засаг, зохион байгуулалтын хэрэгслийн өргөн цуглуулга орно. Арга нь үйлдвэрлэлийн багтаамжийг өсгөх болон бууруулах байдлаар зах зээлийн нөхцөл байдалд үйлдвэрийн газрын үзүүлэх хариу үйлдэл, хөдөлмөрийн бүтээмж, чанарыг өсгөх зорилгоор эдийн засгийн урамшууллыг идэвхтэй ашиглахаас “Ня-Бо”-ийн баримт сэлтээр баталгаажсан эдийн засгийн глобал үзэл санааг олон түмний ухамсарт хүргэх хүртэл үйл явц багтана. Эдийн засгийн “урамшууллын”/ваучер/ томоохон кампани, түүний хатуу зүй тогтол болох: “хангалуун амьдрахыг хүсвэл төрийн өмч эзэмшсэн хөрөнгөтөн бол” хийгээд “үл мэдэх ойлголт”-ууд болох - “үнэт цаас”, “хөрөнгө оруулалтын сан”, “ноогдол ашиг” гэх мэт зах зээлийн эдийн засаг цагаан толгой бий болгосон үлэмж өргөн мэдээллийн кампанийг ихэнхдээ дурсдаг. 3. “Маркетолог” загвар. Түүний уриа лоозон бол – “Хэрэглэгч хаан”. Хэрэгсэл нь – удирдлагын үзэл баримтлал болох засаг захиргаа, зохион байгуулалт, эдийн засгийн гэсэн маркетингийн “жентльмен” иж бүрдэл багтана. Загварыг хэрэгжүүлэх арга – болзолт худалдан авагч, зорилтот зах зээл буюу “сонгогч”-ийн хэрэгцээ, хүлээлтийг судлан, хангах арга юм. Тэдгээр нь бүхэлдээ тодорхой улс төрч, нам, засгийн газар, төрийн улс төр-эдийн засгийн байдал, үйл явцын зах зээлийн стратеги, тактикыг тодорхойлж өгдөг байна. 4. “Тохируулагч” /модератор/ загвар. Хэрэгсэл – сэтгэл зүй, эдийн засаг, зохион байгуулалт, засаг захиргааны. Арга – мэдээллийн урсгалыг зохион байгуулах, удирдах технологи, реклам сурталчилгааны технологи, хэрэглэгчийн зан байдлыг загварчлах, зохицуулах чиглэлтэй мэдээллийг бий болгох, түгээх технологи орно. Үүнийг гол гүйцэтгэгч этгээд нь PR-ийн салбар дахь мэргэжилтэн юм. Тухайн загварын хүрээнд зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг бүрдүүлэх, зохицуулах хийгээд байгууллага, компаний үйлдвэрлэл, борлуулалтын боломж нөхцөлтэй тэдгээрийг уялдуулахыг оролдлогыг хэрэгжүүлж байдаг. Тус загварын хүрээнд: хүмүүсийг хууран мэхлэх /манипуляци/ нь ёс зүйтэй хэрэг үү? гэсэн асуулт тавигддаг. Эерэг хийгээд сөрөг хариултын хоорондын тодорхойгүй хил заагийг тодруулах явдал хууль ёс, нийгмийн ёс суртахуун тэрчлэн энэ тухай PR мэргэжилтний өөрийн нь субъектив төсөөллийг тодорхойлохоос эхлэнэ. Монгол орны хувьд дээрх 4 загвараас эхнийх нь өмнөх тогтолцооны хувьд оршиж байсан бөгөөд сүүлийн 3 нь өдгөө хөгжих хөрс суурь тавигдсан гэж үзэж болно. PR үйл ажиллагааны хүрээний үе шатлал шийдвэрлэх гэж буй зорилтыг тодорхойлж өгдөг: Нэгдүгээр түвшин: “доод” - реклам
- 8. сурталчилгааны үйл ажиллагаагаар тодорхойлогдоно. Энэ нь арилжааны /маркетингийн/ буюу байгууллагын PR юм. Хоёрдугаар түвшин – “дунд” – дам PR гэж нэрлэгддэг. Энэхүү түвшинд PR-ийг захиалагчийн ашиг сонирхол болон түүнийг илэрхийлэх арга замын хоорондын шууд, ил бус холбоо багтдаг. Тухайлбал, хүн амын эрүүл мэндийн талаар санаа зовниж нийлэг ширхэгтэй даавуунаас татгалзах талаар ямар нэгэн “X” хэмээх эрүү мэндийн ассоциацийн мэдэгдэл хэрэглэгчдийг энэ талаар бодоход хүргэж улмаар хөвөн болон маалинган даавуу үйлдвэрлэгчийн санхүүгийн чадавхийг тодорхой хэмжээгээр бэхжүүлж өгдөг байна. Эцэст нь гурав дахь буюу – хамгийн “аюултай” түвшин – глобал PR. Тухайн түвшинд PR технологи макро эдийн засаг, геополитикийн түвшиний үйл явцад нөлөөлдөг эдийн засаг, улс төрийн глобал бүлэглэлийн эрх ашигт үйлчилдэг. Магадгүй зарим үндэстэн хоорондын болон шашин, угсаатны хийгээд бусад зөрчил цаашлаад улс төрийн хямрал, бүс нутгийн зэсвэгт мөргөлдөөн энэ түвшинд PR оролдлогын “аюултай” зэвсэг хэрэгсэлтэй харьцахад хүргэж ч болох юм. PR төслийн туйлын буюу бүрэн бүтцийг ярихын тулд эхлээд дараах салбаруудын мэргэжилтнүүдийн багийг авч үзэх хэрэгтэй: 1. философи 2. улс төр судлал 3. имижмейкер судлал 4. реклам 5. сэтгэл судлал 6. социологи 7. мэдээлэл- аналитикийн хүрээ /мэдээлэл цугуулах, задлан шинжилгээ хийх/ 8. танилцуулга /үзүүлэн таниулах, танилцуулгын технологи/ 9. хэвлэлийн алба 10. бүтээлч сэтгэлгээ (creative) /”цэвэр” урлаг бус үзэгч, сонсогчдын /аудитор/ сэтгэл санааг өдөөх чадвар/ 11. найруулах зүй /продьюсинг/ 12. MR /ОНМХ- тэй холбоо тогтоох/ 13. дотоод PR 14. түүх /өмнөх туршлагын талаар үргэлж мэдэж байхын тулд/ 15. хууль эрх зүй 16. маркетинг 17. менежмент 18. сэтгүүл зүй Тэрчлэн PR мэргэжилтний үйл ажиллагааны хүрээг ангилж болно. Тухайн ангиллыг янз бүрийн онцлог шинжээр хийж болох бөгөөд боломжит хувилбаруудыг дор тодорхойлов. 1. мэдээллийн урсгалын чиглэл хандлагаар нь гадаад, дотоод PR; 2. газарзүйн онцлогоор засаг захиргааны нэгжийн, орон нутгийн, бүс нутгийн болон улс орны, олон улсын түвшний PR; 3. Санхүүжилтийн эх үүсвэрээр нь худалдааны, санхүүгийн, үйлчилгээний, спорт, шоу бизнес, соёл урлагийн салбарын арилжааны (маркетингийн) PR; төрийн байгууллагуудын PR; улс төр, удирдлагын салбар дахь хув хүний PR; 4. шийдвэрлэх гэж буй зорилго, зорилтоор нь: ажил албаны “эерэг имиж”-ийн үндэс суурин дээр гадаад, дотоод олон нийттэй эерэг таатай харилцаа тогтоох зорилт бүхий “имижийн PR”, тодорхой хямралын уршиг үр дагаврыг арилгах болон гадаад дотоод олон нийттэй харилцахад болзошгүй хямралаас зайлсхийх, прогнозчлох зорилт бүхий “хямралын эсрэг PR” хэмээн ангилж болно. PR-ийн философи PR хэнд хэрэгтэй вэ гэдэг утгаар бол үйлдвэрийн газар, фирмийн хувьд өөрийн нэр шошгын имижийг өсгөх буюу байгууллага, удирдлагын хувьд өрсөлдөгчдийн өмнө өрсөлдөөний давуу тал болон оршин тогтнохын төлөө нийгмийн санаа бодол дахь ямар нэг домог, хэвшмэл сэтгэлгээтэй тэмцэх
- 9. арилжааны шинжтэй үйл ажиллагаа гэдэг утгыг агуулна. Тухайн тэмцлийн талбар нь – хэрэглэгчдийн ухамсар болон ямар нэг үзэл санааг баримтлагчид юм. Тиймээс PR нь ямар нэг үзэл санаа бүхий хэрэглэгчдийн ухамсарт нэвтэрч нийгмийн санаа бодолтой “ажиллана” гэсэн үг. Чухамдаа олонхийн хувьд өөрийн нотолгоо үндэслэлийг шаардсан “хязгаарлагдмал” буюу “орон нутгийн” шинжтэй үзэл санаа гэж нэрлэж болно. Өөрөөр хэлбэл арилжааны PR нь “бүх нийтийн” “орон нутгийн шинжтэй” үзэл санааг дээшлүүлэх оролдлогод үндэслэн үзэл санааны тухайн хэв маягийг манипуляцчилдаг гэсэн үг. Хэрэглэгчид фирм буюу таны бүтээгдэхүүн /үйлчилгээ, барааны тэмдэг гэх мэт/ ашигтай эсэх талаар шийдвэр гаргахдаа нэн тэргүүнд түүний /хэрэглэгчийн/ зах зээлийн тухайн салбар дахь өрсөлдөөн дор бүрэлдсэн таны домог үзэл санаанд дөхөж очохуйц давуу тал, давамгай чанарт итгэсэн эсэхээс хамааран тодорхойлогддог. Энэ үүднээс үзэл санааны 2 хэв маягийг ангилж болно. Нэгдүгээрх нь – “болзолт” үзэл санаа гэж нэрлэе. Хамгийн тод жишээ бол төр болзмол ноёрхогч гэсэн болзолт үзэл санаа. PR-ийн үүднээс төрийн суртал ухуулгын тогтолцооны гол зорилт бол төвийг сахьсан хийгээд сэтгэл ханамжтай харъяат иргэдийн тоог их байлгахад чиглэдэг юм. Төрийн PR (буюу өөрийн илэрхийллээр төрийн суртал ухуулга) эцсийн дүнд бид бүгдийг хэрэв чи төр болон оршин буй эдийн засаг-улс төрийн системд итгэвэл аз жаргалтай болж амьдрал чинь хангалуун болно гэж ятгадаг. PR-ийн үүднээс “ЗХУКН мандтугай” буюу “Бурхан Америкийг ивээг” гэсэн хоёр сургамж үгийн утга нэг л агуулгатай. Өөрөөр хэлбэл төр, нийгэм өөр бусдад гарз хохирол учруулах замаар нэг зорилго чиглэлтэй суртал ухуулгын тусламжтайгаар өөрийн талынхны тоо хэмжээг нэмэгдүүлэхээр янз бүрээр оролддог байна. Энэ нь төрд албадлагын аргаар итгэл үнэмшүүлэх замаар онцгой эрх мэдэлд дургүйцэх хандлагыг хамгийн бага хэмжээнд байлгаж, төрийн хувьд эрх хэмжээг дээд зэргээр хангах боломжийг олгодог юм. Өнөө үеийн Монгол улсын зовлон бэрхшээлийн нэг бол төрийн PR-ийн салбар хүрээ ноцтой алдаанд орсонд оршиж байжболзошгүй. Нийгэмд олон нийтийн “эрүүл” өөдрөг үзэл хомсдож, төр харъяат иргэдийнхээ итгэлийг алдуулсан зүйлийг ихээр хийж, улмаар сэтгэл ханамжгүй байдал улам газар авахад хүрч байна. Цаашлаад хэрэгжүүлж буй эдийн засгийн шинэчлэл хөгжлийн тодорхойлогч бөгөөд бодит хүчин зүйлийн нэг болох иргэдийн “итгэл”-ийг алдагдуулахад хүргэжээ. Хоёр дахь буюу “болзолт бус” үзэл нь бурхнаас болон байгаль ертөнцөөс бидэнд оногдуулсан өөрөөр хэлбэл, бидний эрэгцүүлэн боддоггүй нар, тэнгэр, эрүүл мэнд, мод гэх мэт зайлшгүй, жам ёсны бүхий л зүйлсийн тухай үзэл санаа юм. Болзолт аливаа үзэл нь массын ухамсрыг эзэмдэхийг эрмэлздэг хэдий ч эцэстээ аль ч үзлийн хувьд нэг л зорилгод чиглэдэг болохыг та гадарласан бизээ. Яагаад бидэнд PR хэрэгтэй гэж? Зах зээл маш хурдтай хөгждөг. Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний ялгаа төрөл, солигдол өөрчлөлт, өргөжилтийн огцом хурд, өрсөлдөөнт
- 10. байдал нь худалдаа арилжааны аливаа бүтцийн үйл ажиллагаан дахь гол бөгөөд борлуулалтын асуудалд нэгдүгээр байр суурь эзэлдэг зүйл юм. Ийм нөхцөлд зах зээлийн орчинд мэдээллийн нөлөөлөл үйлдвэр мөн худалдааны фирмийнхувьд ч арилжаа, үйл ажиллагааны амжилтын урьдач бөгөөд зайлшгүй амин чухал хүчин зүйл байдаг. Зах зээлийн орчинд эрэлтийн мэдрэмж нь бүтээгдэхүүн болон худалдан авагчдын түүнчлэн үйлдвэрийн газар хийгээд түүний гадаад дотоод нийгэм орчны хоорондын мэдээлэл, түлхэц өгөгч бөгөөд “тохируулагч” харилцаа болж байдаг. Энэ нь маркетингийн коммуникатив иж бүрдлийн үүргийг гүйцэтгэдэг байна. Мэдээлэлгүй байх нь – хариу үйлдэлгүй байна гэсэн үг. Мэдээлэл нь өдөөлт түлхэцийг өгдөг. Борлуулалтын сүлжээнээс ирж буй дохио нь хэрэглэгч, ОНМХ, төрийн зохицуулагч байгууллагууд болон өрсөлдөөний харилцаа зэргийг илэрхийлдэг. “PR-ийн философи”-оос дээш хүрээнд арилжааны PR нь түүний харилцааг бүрдүүлэхэд нөлөөлөл үзүүлдэг үйлдвэрийн газрын идвэхт үйл ажиллагааны бүхий л үе шатанд“ үзэл санаа”-ны ба үзэл суртлын нэгдэл, мэдээллийн урсгал ба эд материалын хоршил гэж үзэж болно. Харамсалтай нь өнөө үед ажил хэрэгч хүмүүсийн дунд тухайн асуудлаар өрөөсгөл ойлголт үлэмж түгээмэл байна. PR “арга хэрэгсэл”-ийн үлэмж хязгаарлагдмал хэмжээнд тулгуурласан түүний дотоод хамтын оюун санаа бий болоход болон үйлдвэрийн мэдээллийн гадаад урсгалын удирдлага, зохион байгуулалтыг явуулахад болон фирмийн маркетингийн бүхий л стратегийн хүрээнд ямар нэгэн туслах хэрэгслийн үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Тэдгээрт ажил хэргийн харилцааны арга хэрэгслүүд болох танилцуулга, хэвлэлийн бага хурал, ёслолын зоог ба хүлээн авалт дайллага, пресс-релиз буюу ОНМХ-тэй ажиллах зэрэг багтана. Бидний үзэж байгаагаар орчин үеийн бизнесийн PR гэдэгт маркетингийн стратегийн бүхий л зүйлүүд: бүтээгдэхүүний нэр, үнийн тодорхойлолт, баглаа боодол, худалдаа, хуваарилалт, эцсийн үйлчилгээ зэрэгт хэрэглэгдэж, энэ бүхэн нь өөртөө нарийн нямбай бодож эргэцүүлсэн үзэл санааны хандлагатай байх ёстой хэрэглэгч ба бүтээгдэхүүн, нийлүүлэгч ба олон нийтийн хоорондын харилцаанд нөлөөлөх буюу нөлөөлөхүйц байхыг зорьдог. Өөрөөр хэлбэл, PR хэмээх нь “Олон нийттэй холбоо харилцаа тогтоох”-оос өөр зүйл биш юм. Нийлүүлэгчийн стратеги нь тухайлбал худалдах, худалдан авах үйл явц дахь “үзэл санааны үйлчилгээ”-г багтаасан маркетингийн ерөнхий стратегийн салшгүй гол бүрэлдэхүүн бол PR юм. Бизнесийн PR-ийн маш хүчтэй хэрэгсэл бол шууд реклам сурталчилгааны арга гэж хэлж болно. Өөрөөр хэлбэл, нийлүүлэгчийн нийлүүлэгчийн PR-ийн “байлдааны талбар” буюу “театр” болох реклам сурталчилгааны бүхий л илрэл хэлбэрүүд нь Нийгмийн Санаа Бодолд нөлөөлөхийг оролддогбайна.
- 11. Оюутан байхдаа хичээлийн бие даалт хийж, Пи-Ар гэгч ойлголттой танилцаж байлаа. уншаад узэхэд илүүдэхгүй нэгэн сэдвийг хүргэж байна. Манай оронд хувь хүний PR, Улс төрийн тархи угаалт хэлбэрлүүгээ илүү хөгжсөн PR, Байгууллага өөрийнхөө дүр төрхийг бусдад эерэг өнцгөөс хүргэхPR зэрэгнь илүү давамгайлж байх шиг. PR гэж юу вэ? PR буюу Паблик рилейшнз гэдгийг Сан Францискогийн ахмад мэргэжилтнүүдийн судалж тогтоосноор PR-ын 400 гаруй тодорхойлолт байдаг аж. Харин PR-ын мэргэжилтэн Сэм Блек 472 ойлголтбайгааг нэрэлсэн. Энэ бүх ойлголтыг нэгтгэвэл PR гэдэг бол “сэтгэл зүйд далдуур нөлөөлөх ухуулан сэнхрүүлэх урлаг төдийгүй нийгэм, улс төрийн аливаа асуудлын талаарх олон нийтийн санал бодол сонирхлыг өдөөж түүнийгээ хэсэг хугацаанд барьж , дараа нь өөртөөашигтайгаарөөрчилдөг”арга технологиюм. Хамгийн нийтлэг нь “нийгмийн хандлага чиг баримжааллыг тогтоож бодлого боловсруулж, системтэй ажилсны дүнд харилцан хамааралд байгаа хүмүүсийн санал дэмжлэгийг олж авах үйл ажиллагааныхөтөлбөрийгPR“гэж болно.
- 12. PR нь хэн нэгнийг аливаа салбарт амжилт гаргах арга замыг нээж өгдөг төдийгүй ялалтанд хүргэдэг бас унагадаг. Зах зээлийн харилцаанд ороод удсан, эдийн засаг нь өндөр хөгжсөн өрнөдийн орнуудад санхүүгийн, бизнесийн, хямарлын PR тэргүүлэх хэмжээнд буй бол харин хуучин социалисторнуудад улстөрийн PRнь хүчтэйбайдаг. Манайд PR-ыг реклам, шоу, маркетингийн идэвхжүүлэлт мэтээр ойлгодог. Гаднаас харахад идэвхжүүлэлттэй төстэй мэт боловч зорилго, зорилт, үүргээрээ ялгаатай. Идэвхжүүлэлт нь бараа бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадвар, борлуулалт, ашиг олох зорилготой бол PR нь олон нийттэй харилцан ойлголцох буюу эерег ойлголтыг төрүүлж, хамтарч ажиллах замаар тухайн байгууллагын өрсөлдөх чадвар,имидж, нэр хүндийгөсгөх зорилготойбайдагт оршино. PR-н агууллагыг Америкийн мэргэжилтнүүдийн тодорхойлсноор найз нөхөдийг үйлдвэрлэх ажиллага юм. Нийгэмтэй хамтран ажиллах замаар нийгмийн дунд төрсөн таатай сэтгэгдлийг тогтмол барьж байх нь аль ч байгууллагыг эдийн засгийн хувьд амжилтанд хүргэдэг бөгөөд тэр дотрооитгэлцэл дээрүйл ажиллагаа Маркетинг PR 2-н ялгаа PR хийх нь байгууллагын ашигтай имиджийг бүрдүүлж ингэснээр илүү их бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдахад тусалдаг. PR маркетинг нь олон харилцагчтай харилцаа холбоо тогтоохын тулд заримдаа нэг л аргыг ашигласан байдаг. Гэхдээ энэ нь гаднаас нь ажиглахад ижил харагдаж байгаа боловч үнэн хэрэгтээ өөр зүйл юм. Маркетинг нь ашиг олохын тулд хэрэглэгчдийн хүсэл сонирхолд нийцсэн үйлчилгээг үзүүлж байхад PR нь ашиг олоход үйлчлүүлэгчдийн оролцоогүйгээр бизнесийн нэр хүндийг бий болгоход оршидог. Гэхдээ PR, маркетинг хоёр нь хоёулаа байгууллагын гадаад үүрэг.
- 13. 1.2. МОНГОЛ УЛСАД PR Манай оронд PR нь харьцангуй шинэлэг ойлголт бөгөөд улс төрийн PR нь илүү хүчтэй байдаг. Гэтэл зах зээлийн харилцаанд ороод удсан эдийн засаг нь өндөр хөгжсөн орнуудад санхүүгийн, бизнесийн PR нь тэргүүлэх хэмжээнд байдаг. Манайд PR -ыг реклам шоу гэж ойлгодог. Гэвч энэ нь маш өргөн хүрээг хамардаг. Олон нийтийн санаа бодол, хандлагыг судлан үйл ажиллагаатай уялдуулж бодол сэтгэхүйд нь нөлөөлөхөд PR гол анхаарлаа чиглүүлэн ажилладаг. Цаашилбал хэсэг бүлэг хүмүүс болон байгууллагын харилцан ойлголцлын үндсэн дээр энх тайвнаар зэрэгцэн орших төгс нийгмийг цогцлонбүтээгсдэдтуслах ньPRын үндсэнзорилго оршино. Зөвхөн улс төрийнхүчин, урлаг, уран сайханд бус бизнес худалдааны байгууллага, банк санхүүгийн салбар, засгийн газрын агентлагууд, сайн дурын байгууллага, эмнэлэг, сургууль, шашны байгууллагуудадчPR гол чиглүүлэгчньболжөгдөг. Манайд PR гэсэн үгийг сүүлийн жилүүдэд сонсож энэ талаар сонирхох болсон. Гэхдээ зарим нь PR- ын үр нөлөө, ач холбогдлыг өөрсдөө санаачилгаараа судалж, сурвалжилж мэдээд гадаад, дотоодын PR- ын мэргэжилтнүүдийг өөрийн байгууллага дээрээ урьж ажиллууулсан туршлага байдаг. PR гэдэг бол реклам ч биш, мэдээлэл ч биш юм. Монголд одоогоор PR-н чиглэлээр үйл ажиллагааявуулдаг 7 байгууллагабайгаа бөгөөд үүнд: 1. Монголын PR төв 2. Монголын PR-нассоциаци 3. PublicPR ХХК 4. PR агентлаг 5. Face and PR агентлаг
- 14. 6. Аригу ХХК 7. Донж төв гэсэнбайгууллагуудбий. Эдгээр агентлагууд нь биеэ даасан PR-ийн төлөвлөгөөг байгууллагуудад гаргаж өгөх гэхээсээ илүү маркетингийн төлөвлөгөөнийх нь нэг хэсэг болгон оруулж байна. Дээрх мэргэжлийн байгууллагуудадбизнесийнбайгууллагуудаасгаднабанкууд PR–аа хийлгэхээрхандах болжээ. УЛС ТӨРИЙН PR-ИЙНАРГА, ТЕХНОЛОГИУД PR-ийн арга – Арга бол зорилгодоо хүрэх хэрэгслэл иймээс улс төрийн PR-ийн мэргэжилтнүүд олон өвөрмөц аргыг хэрэглэдэг. Энэ нь нэг талаар улс төрчдийн үйл ажиллагаагаа зөвтгөх, нөгөө талаар сөрөг хүчин, олон нийт тэднийг буруутгахад ч өргөн хэрэглэгддэг. Улс төрийн PR-ийн аргуудыг авч үзье. Гэрэлтүүлэх арга - Улс төрийн PR-ийн хамгийн гэгээлэг арга. Тухайн улс төрчийн удам гарал, бага нас, амьдралынх нь гэрэлтэй бүхнийг үзүүлэхийг хичээдэг. Нөгөөтэйгээр тухай улс төрчийннууцавъяас, далд чанаруудыгнээнилрүүлэх зорилготой.
- 15. Золиослох арга – Улс төрийн PR-ийн мэргэжилтнүүд “Бод шидэх” гэж ч нэрлэдэг энэ арга нь нэрнээсээ л ойлгомжтой. Хэн нэгэн нэр хүндтэй хүний өмнөөс сул дорой нэгнийг нь золиослон уг хүний нэр хүндийг хадгалж үлдээдэг арга бөгөөд үүнд улс төрийн гол лидерүүдч өртөх нь бөгөөд энэ аргыг ихэвчлэн бүлгээр үйлддэг. Энэ нь нэр хүнд, санхүүгийн чавдар, нөлөөлөл, олон нийтийн дэмжлэг авах, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэл байдал зэргийг тооцон үзэх ёстой болдог. Золигт гаргах аргад өртөхгүйн тулд золиосонд өртөгч нь золиослогчтойгоо зохицох байдлаар “энэрэнгүйгээр”асуудлаашийдэжболдог. Сүүдэртүүлэх арга – Тухайн бие хүний бүх сөрөг талуудыг олон нийтэд үзүүлж түүндээ олон нийтийг итгүүлэх замаар өрсөлдөгчөө мартагнуулах замаар унагах зорилготой. Улс төрчийн өмссөн хувцас, үйл хөдлөл, хэлсэн үг, бие эрхтний гажиг зэргийг гол хэрэгслэлээ болгодог. Бүдэгрүүлэх арга – Сүүдэртүүлэх аргатай төсөөтэй боловч тактикийн хуьд ялгаатай тухайн улс төрчийн хүчийг сулруулах, улс төрийн тавцангаас шахах, сонгуульд нэрийг нь дэвшүүлэхгүй байх зэргээр ард түмнээс хөндийрүүлэх бодлогоор зохон байгуулагддаг. Улс төрийн бодлого явуулж чадахаа байсан, өвчин туссан гэх мэтээр. 1980 оны дундуур Ю.Цэдэнбалыг төрийн өндөр алба хаших боломжгүй болсон архинд дуртай, мартамхай болсон мэтээр мэдээлэл түгээж байсан нь түүний албан тушаалыг өөр бусад нь сонирхож байсантай холбоотойгоо энэ аргыг хэрэглэж байсан
- 16. болов уу? Шилжүүлэх арга – Олон нийтийн санаа бодлыг сарниулах зорилготой бөгөөд улс төрчийг ”уснаас хуурай гарах” боломжийг олгодог энэ арга бол улс төрчийн хийсэн хамгийн чухал зүйлийг чухал бусаар сольж утгыг нь алдагдуулдаг. Нийгмийн сэтгэл зүй сул, боловсрол нимгэн иргэд, ядуучууд, мэдээлэлгүй алслагдмал нутаг дэвсгэрт хэрэглэхэд тохиромжтой гэж PR-чид үздэг. Хийсвэрлэх арга - Улс төрийн PR-ийн гол аргын нэг бөгөөд олон нийтийн хийсвэр сэтгэхүй, төсөөлөл, мэдрэмжийг ашигладаг. Улс төрчид ард түмний төлөө юм хийж байна, тэд ард түмний зовлонг нуруундаа үүрч байна, хувь тавилан нь тийм гэх мэтээр ард түмний сэтгэл зүйд хүчтэй нөлөө үзүүлэхийг оролддог өндөр үр дүнтэй арга. Ялангуяа диэтатизм /төрөө дээдлэх үзэл/, диспотизм /шүтэн барилдах ёс/ их хөгжсэн Азийн ард түмнүүдийн хувьд энэ арга илүү ач холбогдол өгөх талтай. Хүний өмнөөс хийх арга – Улс төрч амлалтаа биелүүлэх, хэлсэн үгэндээ хүрэх зорилгоор нэр төр, санхүүгийн давуу байдал зэргийг харуулах гэж хийдэг явуургүй аргын нэг. Хийгдэх ёстой, хийсэн ажлуудыг өөртөө татаж, хийгээгүй зүйлээ ч хийсэн мэтээр тайлбарлах, ирсэн тусламж дэмжлэгийг бусдын урдуур орж авч өгөх мэтээр манайд хамгийн их дэлгэрсэн. Тоогоор хуурах арга – Ниймийг бүхий давхрааг хуурчихдаг түгээмэл арга. Ихэвчлэн улс төрчид тодорхой тоо хэлдэггүй барагцаалсан, хувьчилсан тоог ашигладаг. Парламентийн гишүүд тойрогтоо 50 сая төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийсан бол түүнийгээ заавал 5000000 төгрөг мэтээр, тойргийн хүн амын 55% хамарсан ажил явуулсан бол түүнийгээ тойргийн хүн амын ихэнх нь, олонхи нь гэх мэтээр ярьж бичих зэргээр илэрхийлдэг бөгөөд PR-ийн мэрэгжилтнүүд ч ингэхийг зөвлөдөг. Үгээр хуурах арга – Сэнхрүүлэх ба үгээр хуурах арга бөгөөд тэд эх хэлнийхээ баялагийн ашиглах засаар замаар өөрөөр хэлбэл илтгэх урлагийн эзэмших байдлаар олны дэмжлэг авдаг. Энэ бол
- 17. зайлшгүй PR үүнийг илтгэх урлагаар жич авч үзнэ. Дүрээр хуурах арга – Гадаад төрхөө сайхан харуулах, зөв сайхан хувцаслах, олны дунд биеэ авч явах, нүүрний хувирал, үйл хөдлөл зэрэг сэтгэл зүйг шинжийг хамарсан байдаг. Манай парламетийн гишүүд чуулганыхаа нээлтэн дээр үндэсний өвөрмөц хийц загвартай хувцас өмсөх, элдэв өвөрмөц үнэт эдлэл хэрэглэх гэх мэтээр зориудын аяг гаргадаг. УИХ гишүүн агсан М.Зэнээ, О.Дашбалбар нар тухай үедээ PR-ын энэ аргыг ашиглан шуугиан дэгдээж байсан билээ. Өнгөөр хуурах арга – Тухайн улс үндэстний болон, олон нийт, бүлэг, хувь хүний эрхэмлэдэг өнгийг сурталчилгаандаа ашиглах замаар өөрийн мэрэгжил, албан тушаал, тухайн өдөр болон цаг үеийнхээ үйл явдлыг гэрчлэх PR хийдэг. Монголчууд цагаан, хөх өнгийг бэлэгддэг билээ. Жишээ нь: “Хөх даалинбан тэрлэг”, Б. Ганбаатарын “Хөх цэрэг”, “Ертөнцийн гурван хөх”, зэрэг бүтээлүүд, хүмүүсийн энгийн ухамсрын төвшинд яригддаг “Хөх тэнгэр минь өршөө”, “Сүүн цагаан сэтгэл” зэрэг хэллэг нь нь энэ аргын үндэс болов уу? Билэгдлээр хуурах – Азийн ард түмнүүдийн дунд түүний дотор монголчууд бидний сэтгэлгээнд хамгийн ойр байдаг зөвхөн улс төрд ч бус нийгмийн бүхийл салбарт өргөн ашиглагддаг уламжлалт хэмээн үзнж болох соёл ёс заншилтай холбоотой ойлголт бол билэгдэл зүй юм. Билэгдэл зүй нь өөрөө PR-ийн шинжтэй өвөрмөц үзэгдэл болохын хувьд түүнд хамааралгүй юмс үзэгдэл олоход бэрх. Доктор профессор н. Дулам зэрэг зарим судлаачид билэгдэлийг тал бүрээс нь тусгайлан авч судалсаар байна. PR-т нэг талаас улс төрчийг үйл хөдлөл, хувцаслалт, үг яриа, хобби, шүтлэг, чадвар, мөрөөдөл зэргийг нь онцлон үздэг. Нөгөөтэйгээр тухайн улс орны онцлог, газар нутаг, яс үндэс, байгал цаг уурын нөхцөл зэрэгт тохирсон бэлэгдлийг хэрэглэх нь хүн төрөлхтөний сэтгэлгээний үнэт зүйл, үнэлэмжийн асуудал юм. Тооны, өнгөний, дүрсийн, зүг чигийн, цагийн, дохио зангааны, зөн совингийн гэх мэт олон билэгдлийн дунд хүмүүс оршдог учир үүнийг PR болгон хэрэглэх нь тэдний нэг зуршил болсон зүйл. Улс төрчид ч үүний овжин ашиглаж ард түмний хуурсаар ирсэн.
- 18. Дайснаа төрүүлэх арга – Энэ аргыг хэрэглэснээр өөрөө дайсантай болдог хэдий ч цаад утгаараа улс төрчийн нэр хүндийн өсгөх байдлаар хийгддэг PR-т хамгийн удаан хугацаанд хэрэглэгдэж ирсэн арга. Энэ арга нь тухай улс төрчийнхөө имижийг бүрдүүлэхээсээ өмнө дайсныхаа хүчтэй, аюултай олон нийтэд нөлөөтэй, гэдгийг олон нийтэд гаргахыг хичээдэг. Дайсан нь уг улс төрчөөс ямагт илүү нэр хүндтэй, олонд зөвшөөрөгдсөн байж түүний ялах нь уг улс төрчийн нэр төрийн хэрэг болдог. Тэр том дайсантай байх нь ард түмнээ түүнээс хамгаалалах нь тухайн улс төрчид хувьд “том” дүрд тоглох тоглолтууд явагддаг. Манайд Гүндалай, Нямдорж хоёрын бие биенээ дайсагналцаж байсан нь тэдний энэ аргаар имиджээ бүрдүүлж байгаагийн нэгэн илэрхийлэл. Үгүйлэгдэх арга – Нийгэмд тухайн улс төрчийг мартуулахгүйн тулд түүний талаархи мэдээллийг үе үе сэргээж сануулж байдаг. Учир нь хэсэг хугацаанд алга болсон улс төрчийн талаар цуурхал шинжтэй мэдээлэл тараах замаар нийгмийн сэтгэл зүйг өдөөдөг. Үүгээрээ PR-чид тэднийг ард түмэн санагалзаж байгаа илэрхийлсэн уур амьсгалыг үүсгэж нийгмийн сэтгэл зүйгээр тоглодог бүрэн зохион байгуулалттай арга. Саяхнаас 25-р суваг телевизээр ням гариг бүр Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди “Титэм үг” гэсэн өөрийн имиждийг баталгаажуулсэн нэвтрүүлэг хийлгэж байгаа нь улс төрөөс тур зуур амсхийсан түүний имижийг үгүйлэгдэх аргаар сануулж эхэлж буй санагдана. Энэ нөгөөтэйгээр дахин улс төрд хүчтэй орох нэг гарц болов уу? Үл мэдэх арга –Зарим хүмүүс улс төрчдийн нэр хүндийг унагах зорилгоор тэднийг өөрийгөө таньдаг, мэддэг, хамаатан гэх мэтээр харагдах нь сөрөг хүчинд нь сайхан өгш болох тал бий. Нөгөөтэйгээр улс төрчтэй ойр дотныхолбоотой хэн нэгэн хүн нийгмийг цочроосон сенсаац үүсгэсэн тохиолдолд уг улс төрч нь тэр этгээдийн мэдэхгүй, танихгүй гэх мэтээр аяглах нь хувь хүнийхээ хувьд байж болохгүй мэт боловч улс төрийн PR-чид зөвшөөрдөг. PR-чидийн үзэж байгаар улс төрчдийн хувьд үл мэдэгч байж нэрээ цэвэр авч гарах нь өөрийгөө аврах арга бөгөөд ингэснээр тогтсонимижээ хадгалж үлдэжчаддаг. Дасгах арга – Хамгийн сайн улс төрч бол их юм хийсэн хүн бус их ярьж чадсан хүн л байдаг гэдэгтэй олон нийт санаа нийлэх байх. Иймээс нарийн логиктойгоор сурталчилгаа хийх маягаар хүмүүсийнсанаа бодлыгдасгах ёстой гэж PR-чидзөвлөдөг.
- 19. Мөлхөх арга – Заримтай аядуухан урагшлах нь хэт хүчтэй сурталчилгаанаас ашигтай байх тал бий. Монголчууд “Чулууг чулуу биш ус л дийлдэг” гэдэг шүү дээ. Энэ арга нь нийгмийн байдал тогтвортой нөхцөлд хийх нь ашигтай бөгөөд буурь суусан улс төрчдөд тохиромжтой. Нөгөөтэйгээр сонгуулийн сурталчилгаа мэт хүчтэй улстөрийн үйл ажиллагаануудад ард түмэн уйдсан, залхсан, дүргүйцсэнүедхэрэглэх ньэлбэгбайдаг. Торнадо арга – Байгалийн элдэв гамшиг, гэнэтийн аюул осол, зэргээс үүдэн нэр хүндээ өсгөх арга ард түмэнд дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх, зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах, өөрийн биеээр гамшгийн газар очих зэргээр өөрийгөө тухайн асуудлыг шийдвэрлэхэд гол хүн гэдгийг харуулах замаар имижээ бүрдүүлэх явдал. Манын арга – Улс төрчид олонд нэр хүндтэйхүмүүсээр өөрийгөө сурталчлуулах арга бөгөөд энэ нь эерэг сөрөг талтай байдаг. Ялангуяа сонгуулийн сурталчилгааны үед PR-ын энэ аргыг өргөн хэрэглэдэг. Үүнээс гадна урлагийнхан, сүүлийн үед залуу уран бүтээлчид нэр хүндтэй хүмүүсийг
- 20. тоглолтондоо урьж шигтгээ хийх тэднээр өөрийнхөө тухай мэдээллийн хэрэгслэлүүдээр сурталчлуулах гэх мэт. Шүгэл үлээх арга – PR-чид энэ аргаар сөрөг талынхаа улс төрчийн булхайг илэрхийлэх, унагах зорилгоор ихэвчлэн хөшигний цаана хийгдэг. Харин цаад утгаараа хэн нэгний эрх ашгийг хөндөхболдог бөгөөд энэ тэдэнд дайсныг төрүүлж улмаар өрсөлдөгчидэд нь өөрийгөө нээн харуулах нэг боломж болдог байна. Иймээс тухайн улс төрчийг муучлах зорилготой хүмүүсийг авч ашилах нь шүгэл үлээх үйл явцын үндсэн элемент гэж үзүүштэй. Ихэнхдээ “шүгэл үлээгчид”-ийн ярьсан зүйл нийтийг хамарсан, ноцтой содон байх ёстой бөгөөд тэднийг өөрийнхөө өмнөөс яриулаад хаях ёстой гэж PR-чид өвлөдөг. Манайд үүнийг “Хүний гараар могой бариулах” арга гэж нэрлэжболох мэтсанагдана. Тархи угаах арга – Ялангуяа нийгмийн шилжилттэй уялдан олон нийт тодорхой үнэлэмжээ түр алдсан тохиолдолд аливаа байгаа нөхцөл байдлын үндсээр нь өөрчлөх замаар явагддаг. Хүмүүс нийгмийн ээдрээтэй байдалтайхолбоотойгоор үнэлэмжийн өөрчлөлт гарах нөхцөл бүрддэг нь энэ аргыг PR-чид өргөнөөр хэрэглэх боломжийг олгодог. Мөн түүнчлэн ядуурал ажилгүйдэл нь тархи
- 21. угаах аргыг ашиглах нэг нөхцөл болдог. Энэ аргыг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслэл, гудамжны зар сурталчилгаагаарихээхэнхийдэгнь боловсрол сул олоннийтэд хамгийн ихээрнөлөөлдөг. Улс төрийн PR гэдэг бол нийгэм улс төрийн аливаа асуудлын талаарх олон нийтийн санаа бодол, сонирхолд тулгуурлан дэжлэгийг нь авах, улс төрчдийн нэр хүндийг өргөх, шинэ дүр төрхийг бий болгох арга технологи юм. Ер нь PR улс төрийн салбарт амжилт гаргах арга замыг нээж өгдөг төдийгүй ялалтанд хүргэдэг, улс төрч, нам, бүлэглэлийг эерэгээр ойлгуулахад чиглэгдсэн, төлөвлөгөөтэй зохион байгуулагдсан сурталчилгаа төдийгүй шинжлэх ухаан урлагийн тогтолцоо болно. Улс төрийн PR-т AIDA гэсэн ойлголт чухал юм. AIDA гэдэг нь Attention-interest-Desire-Action гэсэнангли үгнүүдийнхураангуйюм. Монголчууд аливаа гадаад үгсийг элдэв орчуулагагүйгээр шууд эх хэл рүүгээ урвуулан хэрэглэдэг. Тэгэхдээ уг үгийнхээ утгыг өөрсдөө бүрэн ойлголгүй, утга дутуу эвсэл буруугаар хэрэглэх нь элбэг. Үүнд зохицуулалт, тайлбар хийх ёстой газрууд нь (эрдэмтэн, докторууд нь ч, сайд дарга нар нь ч) зүгээр суугаад байхад жирийн иргэд буруу ойлгосноороо ярьсаар байх нь гарцаагүй хэрэг. Гадаадтай чөлөөтэй харилцах болсноор гадаад хэлнээс Монгол хэл рүү мянга мянган үгс нэвтэрсээр байгаа ба энэ нь байх ёстой зүйл бөгөөд үүнийг зогсоож болшгүй юм. Хамийн гол нь гадаад үгс Монгол хэлэнд зөв утгаараа ойлгогдох нь чухал. Одоо Монголд англи хэлний толь бичигт ороогүй л бол ямарч англи үгийг хүн бүр өөрсдийнхөөрөө ойлгож, хэрэглэж байгаа. Үүнийг цэгцлэх арга,үйл ажиллагаа Улаанбаатартихээхэнүгүйлэгдэжбайна.
- 22. За тэгээд үндсэн сэдэв рүүгээ оръё. Энэ бол PR (пиар) гэж юу вэ? Гэсэн асуултанд хариулах юм. Энэ асуултанд хариулахын тулд эхлээд гадаад орны эрдэмтдийн пиарт өгсөн тодорхойлолтуудыг сонирхъё (энэхүүойлголтондгадаад эрдмтдийнзүгээсөгсөн маш олонтодорхойлолтбайдаг): “Publicrelations”–англихэлнээсшуудүгчлэнорчуулбал “нийгмийнхандлага”гэсэнүг. PR – ийн тодорхойлолтууд: 1. Профессор Рене Харлоу (АНУ) : - “ПР гэдэг нь байгууллага хоорондын болон нийгэм, байгууллага хоорондын харилцаа, хоорондын ойлголцол, байрлал, хамтын ажиллагааг үүсгэгч, эдгээрийгтогтоонбарих удирдлагынүүрэгтүйл ажиллагаануудыннэгюм.” 2. Английн Нийгмийн Харицааны Институт (IPR 1948 онд байгуулагдсан): - ” ПР энэ бол байгууллага хоорондын болон байгууллага, нийгмийн хоорондох харилцааг үүсгэн тэдгээрийг сайн харилцаандбайлгахадчиглэгдсэнудаан хугацааныхүчинчармайлтюм. 3. 1995 онд хэвлэгдсэн Оросын гадаад үгсийн толь: “ПР – гэдэг нь албан газар, үйлдвэрийн хамгийн дээд үйл ажиллагааг хангах, тэдгээрийн нэр хүндийг өсгөх зорилготой нийгмийн хандлага зохион байгуулах явдал. Улс хоорондын, нийгмийн бүтэц хоорондын болон иргэдийн хоорондын харилцаагбүх нийгмийн эрх ашигтнийцүүлэх урлаг.” 4. Сучкова Екатерина (МГУ): “Паблик – Рилейшинз – (нийгмийн хадлага, шууд бус сурталчилгаа) бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, үйлдвэрлэгч, борлуулагч эсвэл эдгээр нь оршин буй улсынталаархинийгмийн хандлагыгбий болгоходчиглэгдсэнухуулга,сурталчилгааныхэлбэрюм. 5. Эдуард Бернас: “ПР – хэрэглэгчдийн хандлагыг хянах, түүнд нөлөөлөх компани эсвэл байгууллагын үүрэгт үйл ажиллагаа. ПР компанийн сонирхол, үйлдэл, гадаад харилцааны хэлбэрийг тодорхойлдог ба нийгмийн хандлага, сонирхолыг эзлэх үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг”. Англи эхээрнь: Edward Bernays: "Public Relations is a management function which tabulates public attitudes, defines the policies, procedures and interest of an organization followed by executing a program of action to earnpublicunderstandingandacceptance."
- 23. 6. ПР – энэ бол нийгмийн хандлагад нөлөөлдөг удирдлагын үйл ажиллагаа бөгөөд зөвхөн хэрэглэгчийн хандлага биш юм, яагаад гэвэл нийгэм гэдэг компанийн хамт олон, төр засаг, мөн хамтрагчид юм. Би удирдлагын гэдэг үгийг онцолж байна, яагаад гэвэл ПР – урсгалын үүсэл нь байгууллагын эсвэл компанийн жирийн харилцааны менежерийн ажил биш юм. Менежер энэхүү ПР урсгалыг эмхтгээд цааш нь дамжуулдаг, харин түүний стратегийн векторыг (алсын зорилгын эхлэлийг) зөвхөн удирдагчид үүсгэн боловсруулдаг. Энэ векторын чиглэлтэй нийцүүлж компани ажилладаг.Иймд ПР-гэдгийгдараахи байдлаар тодорхойлжболно - “ПР – энэ бол өөрийн компани болон, компанийн бүтээгдэхүүн эсвэл өрсөлдөөнт зах зээл рүү чиглэсэннийгмийнхандлагыг хянах,түүнднөлөөлөх удирдлагынүүрэгтажиллагааюм”. Аль нь шалтгаан, аль нь үр дагавар юм бэ?. ПР нь компанийн сонирхол, үйлдэл, гадаад харилцааны хэлбэрийг тодорхойлдоггүй, харин эсрэгээрээ компанийн сонирхол, эрх ашиг ПР- г тодорхойлдог. ПР нь компанийн алсын зорилгыг тодорхойлдоггүй ба харин эсрэгээрээ байдаг. Жишээ нь: “ПР мэргэжилтэн нь захиралдаа: би ийм арга хэмжээ бодож оллоо, цаашид манай компанийналсын зорилго ийм байх ёстой ”. 7. Афоризм (ончтой үг): “Мэдээлэл – энэ бол сейфэнд байдаг зүйл. Харин бусад нь бүгдээрээ ПР”. СергейКарамузов. Эдгээрээс нийтлэг нэг зүйлийг ялгаж болох юм: одоо үед ямарч компанийн үйл ажиллагаанд нийгмийн хандлага мэдэгдэхүйцээр нөлөөлдөг бөгөөд ПР энэхүү нийгмийн хандлагыг компанийн хувьдхамгийн таатай болгоходчиглэгдсэнбайдаг. Дээрхи тодорхойлолтуудыг уншаад та ПР гэж яг юу болох талаар төсөөлөлтэй болсон гэдэгт итгэж байна. Яг одоо дэлхий нийтээр ПР гэсэн нэгдмэл ганц тодорхойлолт байхгүйг ч бас ойлгосон болов уу. Иймд улс орон бүр (өндөр хөгжилтэй орнуудад их, дээд сургууль бүр) өөр өөрийнхөөрөө ПР – ийг тодорхойлж байгаа. Монгол улсын хувьд ийм төрлийн тодорхойлолт бичгийн хэлбэрээр огт нийтлэгдээгүй байна. Иймд Монголчууд ПР-ийг хар гэсэн өнгөтэйгөөр л төсөөлж байгаа. Мөн рекламтай хутган ойлгох нь элбэг. Тэдгээр хүмүүст хамгийн энгийн Монгол хэлбэрээр ПР - г тайлбарлан хэлбэл: “хэрэв та бусдад өөрийгөө магтаж ярьж байвал энэ бол реклама, харин таны тухайхүмүүссайн хэмээнярилцажбайвал энэ бол ПР гэсэнүг”
- 24. Пи Ар нь (Public Relations) буюу “Олон нийтийн харилцаа" хэмээх англи үгнээс гаралтай нэр томъёо болно. PR-ыг эрдэмтэн судлаачид болон мэргэжлийн байгууллагын баримт бичигт янз бүрээр тодорхойлсэн байдаг. Их Британийн Олон нийтийн харилцааны институтын (IPR) баримт бичигт “PR бол байгууллага болон олон нийтийн хооронд харилцан ойлголцол, сайн харилцаа тогтоох, түүнийг дэмжихэд чиглэгдсэн тодорхой төлөвлөгөөний дагуу тасралтгүй үргэлжлэх хүчин чармайлт мөн" гэж тодорхойлсонбайдагбайна. Тэгвэл Английн нэрт эрдэмтэн Сэм Блэк “PR гэдэг бол үнэн бодитой, бүрэн төгс мэдээлэлд үндэслэгдсэн харилцан ойлголцох замаар нийцэн зохицоход хүрэх урлаг ба шинжлэх ухаан юм" гэсэнтовч бөгөөд гүнзгий агуулгатайтодорхойлолтөгсөн байдаг. Дээр дурдсан тодорхойлолтуудаас үзэхэд PR буюу олон нийтийн харилцааг хүмүүс болон байгууллага, бүлгүүдийн хооронд мэдээлэл солилцох замаар харилцан ойлголцол, итгэлцэл бий болгох, сайн харилцаа тогтоох үйл ажиллагааны хэлбэр гэж ойлгож болно. PR гэдэг үгийг анх АНУ- ын ерөнхийлөгчТ.Жефферсон1807 онд нийгмийнхарилцаатайхолбожхэрэглэсэнгэжүздэг. Харин АНУ-ын ерөнхийлөгч В.Вильсон PR хэлтсийг анх дэргэдээ байгуулсан бол PR-ийн компанийг 1900 онд Америкийн нэгэн сонинд ажиллаж байсан 3 залуу “Олон нийттэй харилцах товчоо" нэртэйгээр байгуулснаар энэ салбарын хөгжлийн эх суурь тавигджээ. Харин PR салбарын онолыг боловсруулж, цаашид гүнзгийрүүлэн хөгжүүлсэн хүн бол Америкийн судлаач Айви Ли юм. PR-ийн үндсэн чиглэл (Основные направления PR. Basic tendency of PR). Орчин үед “public relations" буюу “олон нийтийн харилцаа" хэмээх нэр томъёо дараах үндсэн чиглэлийг өөртөө агуулдаг. Энэ нь олон нийтийн санал бодол, олон нийтийн харилцаа, төр засгийн харилцаа, нийтлэгийн амьдрал,
- 25. үйлдвэрлэлийн харилцаа, санхүүгийн харилцаа, олон улсын харилцаа, хэрэглэгчдийн харилцаа, судалгаа ба статистик, олоннийтийн мэдээлэлийнхэрэгсэл (ОНМХ) зэрэгболно. Дээр дурдсан харилцаанд PR чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд тэдний аль алинд PR-ийн онол болон философи адил төвшинд хадгалагдах боловч тухайн чиглэлийн онцлогоос шалтгаалан зарим элемент,хэмхэмжээ,шинжтэмдэгньөөрчлөгдөжболно. 1) Орчин үед PR-ийн хүрээнд мэргэжилтнүүд дараах үндсэн ажлыг гүйцэтгэж байна. Үүнд: Хүний зан байдлын хуулиудынүндсэндээрзөвлөгөөөгөх, 2) боломжбүхийчиг хандлагыгтогтоож,түүнийүрдагаварыг урьдчилантодорхойлох, 3) олон нийтийн үзэл бодол, хүсэл сонирхол, харилцааг судалж, үзэл бодлыг бүрдүүлэх, хүсэл сонирхлыгхангахадчиглэгдсэнарга хэмжээнийталаарзөвлөмжболовсруулах, 4) үнэн бодит зүйл, бүрэн төгс мэдээлэлд үндэслэгдсэн хоёр талын харилцаа тогтоох, түүнийг дэмжих, 5) үл ойлголцох явдал болонзөрчлийгарилгах , 6) харилцанхүндэтгэл бийболгох,нийгмийнөндөрхариуцлагатайбайхаднөлөөлөх, 7) хувийнболоннийгмийн эрх ашгийг нийцүүлэнзохицуулах, 8) хэрэглэгч,нийлүүлэгч,үйлчлүүлэгчидтэйхэвийн,сайнхарилцаатогтоох , 9) үйлдвэрлэлийнхарилцаагсайжруулах, 10) өндөрболовсролтоймэргэжилтнүүдийгтатах,боловсонхүчнийтогтворгүйбайдлыгбагасгах, 11) бараа болонүйлчилгээгсурталчлах , 12) ашиг орлогыгнэмэгдүүлэх, 13) “өөрийнхөөимижийг"бүрдүүлэх зэрэгболно.
- 26. PR-ийн амжилт нь үнэн бодитой, бүрэн төгс мэдээлэл, тасралтгүй үйл ажиллагаанд оршдог. PR-ийн ердийн үйл ажиллагаа нь хоорондоо салшгүй холбоотой дөрвөн өөр өөр хэсгээс бүрддэг. Эдгээр нь: ü зорилгыгтодорхойлох,судлах,задланшинжлэх, ü хөтөлбөрболонтөсвийгболовсруулах, ü харилцааба хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэх, ü үр дүнг судлах,үнэлгээ өгөх,шаардлагатайнэмэлтзасвархийх зэрэгюм. Энэ хэсгүүдийг заримдаа RACE (Research - судалгаа, Action - үйлдэл, Communication – харилцаа, Evaluation - үнэлгээ) гэжнэрлэдэг. PR буюу Паблик рилейшнз гэдгийг Сан Францискогийн ахмад мэргэжилтнүүдийн судалж тогтоосноор PR-ын 400 гаруй тодорхойлолт байдаг аж. Харин PR-ын мэргэжилтэн Сэм Блек 472 ойлголтбайгааг нэрэлсэн. Энэ бүх ойлголтыг нэгтгэвэл PR гэдэг бол “сэтгэл зүйд далдуур нөлөөлөх ухуулан сэнхрүүлэх урлаг төдийгүй нийгэм, улс төрийн аливаа асуудлын талаарх олон нийтийн санал бодол сонирхлыг өдөөж түүнийгээ хэсэг хугацаанд барьж , дараа нь өөртөө ашигтайгаар өөрчилдөг” арга технологи юм. Хамгийн нийтлэг нь “нийгмийн хандлага чиг баримжааллыг тогтоож бодлого боловсруулж, системтэй ажилсны дүнд харилцан хамааралд байгаа хүмүүсийн санал дэмжлэгийг олж авах үйл ажиллагааныхөтөлбөрийгPR“гэж болно. PR нь хэн нэгнийг аливаа салбарт амжилт гаргах арга замыг нээж өгдөг төдийгүй ялалтанд хүргэдэг бас унагадаг. Зах зээлийн харилцаанд ороод удсан, эдийн засаг нь өндөр хөгжсөн өрнөдийн орнуудад санхүүгийн, бизнесийн, хямарлын PR тэргүүлэх хэмжээнд буй бол харин хуучин социалисторнуудад улстөрийн PRнь хүчтэйбайдаг. Манайд PR-ыг реклам, шоу, маркетингийн идэвхжүүлэлт мэтээр ойлгодог. Гаднаас харахад идэвхжүүлэлттэй төстэй мэт боловч зорилго, зорилт, үүргээрээ ялгаатай. Идэвхжүүлэлт нь бараа
- 27. бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадвар, борлуулалт, ашиг олох зорилготой бол PR нь олон нийттэй харилцан ойлголцох буюу эерег ойлголтыг төрүүлж, хамтарч ажиллах замаар тухайн байгууллагын өрсөлдөх чадвар,имидж, нэр хүндийгөсгөх зорилготойбайдагт оршино. PR-н агууллагыг Америкийн мэргэжилтнүүдийн тодорхойлсноор найз нөхөдийг үйлдвэрлэх ажиллага юм. Нийгэмтэй хамтран ажиллах замаар нийгмийн дунд төрсөн таатай сэтгэгдлийг тогтмол барьж байх нь аль ч байгууллагыг эдийн засгийн хувьд амжилтанд хүргэдэг бөгөөд тэр дотрооитгэлцэл дээрүйл ажиллагаа Маркетинг PR 2-н ялгаа PR хийх нь байгууллагын ашигтай имиджийг бүрдүүлж ингэснээр илүү их бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдахад тусалдаг. PR маркетинг нь олон харилцагчтай харилцаа холбоо тогтоохын тулд заримдаа нэг л аргыг ашигласан байдаг. Гэхдээ энэ нь гаднаас нь ажиглахад ижил харагдаж байгаа боловч үнэн хэрэгтээ өөр зүйл юм. Маркетинг нь ашиг олохын тулд хэрэглэгчдийн хүсэл сонирхолд нийцсэн үйлчилгээг үзүүлж байхад PR нь ашиг олоход үйлчлүүлэгчдийн оролцоогүйгээр бизнесийн нэр хүндийг бий болгоход оршидог. Гэхдээ PR, маркетинг хоёр нь хоёулаа байгууллагын гадаад үүрэг. 1.2. МОНГОЛ УЛСАД PR Манай оронд PR нь харьцангуй шинэлэг ойлголт бөгөөд улс төрийн PR нь илүү хүчтэй байдаг. Гэтэл зах зээлийн харилцаанд ороод удсан эдийн засаг нь өндөр хөгжсөн орнуудад санхүүгийн, бизнесийн PR нь тэргүүлэх хэмжээнд байдаг. Манайд PR -ыг реклам шоу гэж ойлгодог. Гэвч энэ нь маш өргөн хүрээг хамардаг. Олон нийтийн санаа бодол, хандлагыг судлан үйл ажиллагаатай уялдуулж бодол сэтгэхүйд нь нөлөөлөхөд PR гол анхаарлаа чиглүүлэн ажилладаг. Цаашилбал хэсэг бүлэг хүмүүс болон байгууллагын харилцан ойлголцлын үндсэн дээр энх тайвнаар зэрэгцэн орших төгс нийгмийг цогцлонбүтээгсдэдтуслах ньPRын үндсэнзорилго оршино. Зөвхөн улс төрийнхүчин, урлаг, уран сайханд бус бизнес худалдааны байгууллага, банк санхүүгийн салбар, засгийн газрын агентлагууд, сайн дурын байгууллага, эмнэлэг, сургууль, шашны байгууллагуудадчPR гол чиглүүлэгчньболжөгдөг.
- 28. Манайд PR гэсэн үгийг сүүлийн жилүүдэд сонсож энэ талаар сонирхох болсон. Гэхдээ зарим нь PR- ын үр нөлөө, ач холбогдлыг өөрсдөө санаачилгаараа судалж, сурвалжилж мэдээд гадаад, дотоодын PR- ын мэргэжилтнүүдийг өөрийн байгууллага дээрээ урьж ажиллууулсан туршлага байдаг. PR гэдэг бол реклам ч биш, мэдээлэл ч биш юм. Монголд одоогоор PR-н чиглэлээр үйл ажиллагааявуулдаг 7 байгууллагабайгаа бөгөөд үүнд: 1. Монголын PR төв 2. Монголын PR-нассоциаци 3. PublicPR ХХК 4. PR агентлаг 5. Face and PR агентлаг 6. Аригу ХХК 7. Донж төв гэсэнбайгууллагуудбий. Эдгээр агентлагууд нь биеэ даасан PR-ийн төлөвлөгөөг байгууллагуудад гаргаж өгөх гэхээсээ илүү маркетингийн төлөвлөгөөнийх нь нэг хэсэг болгон оруулж байна. Дээрх мэргэжлийн байгууллагуудадбизнесийнбайгууллагуудаасгаднабанкууд PR–аа хийлгэхээрхандах болжээ. 3 Олоннийттэйхарилцах ажил тухайойлголт,РRгэж юувэ? Олон нийттэй харилцах ажил /анг. Public relations , орос “Связи с обшественностью-паблик рилейшнз” буюу товчилсон нэр PR/ гэсэн энэ нэр томъёо нь орчин үед мэдлэгийн нэг салбар, шинжлэх ухааны бие даасан ойлголт, онол практик хосолсон хэрэглээний шинжлэх ухааны судлагдахууныгилэрхийлэх бөгөөд энгийнухамсартчүүнийг өргөнхэрэглэх болжээ.
- 29. РR нь урлаг, арга хэрэгслэл, тухайн субъектуудын харилцаа тогтоох явцад хүрсэн түвшин, амжилтын зэрэглэл, үйл ажиллагааны үр дүн юм. АНУ-ыг ерөнхийлөгч Т.Жефферсон 1807 онд “Конгрест 7 дахь удаагаа хандах нь” илтгэлдээ Oлон нийттэй харилцах1 гэдэг энэ үгийг хэрэглэсэн бол 1917 онд АНУ ерөнхийлөгч В.Вильсон өөрийн дэргэд “Олон нийтийн мэдээлийн төв”- ийг байгуулсан нь төрийн байгуулага дахь анхны РR-ийн хэлтэс болсон ажээ. РR-ийн эцэг хэмээгддэг Сэм Блэк “РR бол үнэн, бүрэн дүүрэн мэдээлэлд тулгуурлсан харилцан ойлголцох, зохицолдолд хүрэх урлаг, шинжлэх ухаан” хэмээн үзсэн. АНУ-ын нефтийн магнат Ж.Рокфеллерийн олон нийттэй харилцах асуудал эрхэлсэн зөвлөх сэтгүүлч Айви Ли РR-ийг анх түрүүн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд өөрөөрхэлбэл бизнесийн чиглэлээр хэрэглэсэн ажээ. АНУ-ын Олон нийттэй харилцах ажлын төлөөлөгч Э.Бернис Олон нийттэй харилцах асуудлыг “нийгмийн санаа бодол” гэдэг утгаар гаргаж тавьсан байдаг. Оксфордын тольд РR гэдэг нь Public relations /олон нийтийн хандлага, олон нийттэй харилцах олон нийтийн санаа бодол/, proportional representation /харилцааны хэм хэмжээ тэнцвэржүүлсэн төлөөлөл/ хэмээн утга бүхий хэмээн тайлбарласан бол Г.Берсон “PR нь ардчилал, чөлөөт нийгэм төлөвшүүлэхэд бидэнд үргэлж гол үүрэг гүйцэтгэж ирсэн”3 хэмээн тэмдэглэсэн. Э.Бернис “РR- гэдэг бол үйлчлүүлэгчидээ олон нийттэй хэрхэн харилцах бэ? гэдэгт зөвлөгөө өгдөг үйл ажиллагааны салбар” гэжээ. Судлаач С.Эллиот “РR- гэдэг нь тухайн байгууллага, олон нийтийн санаа бодолд нөлөөлж тэдний сонирхол дэмжлэгт тулгуурлан нэр хүнд олж авах хэрэгслэл” хэмээсэнбайна. Харин Вестер коллежийн толь бичигт “ Байгууллага болон олон нийтийн хооронд харилцаа үүсэх үйл ажиллагааг хөхиүлэн дэмжих хэлбэр” гэж онцолсон байна. Рекс Хэрлоу РR-ийн талаархи тодорхойлолтыг харьцуулан судалж “РR бол зорилтот олон нийт болон байгууллагуудын хоорондын харилцаа, хандлага, харилцан ойлголцлол, хамтын ажиллагааг тогтоох, дэмжихэд чиглэгдсэн удирдлагын үүргүүд нэгдэл” хэмээгээд РR өөртөө асуудлуудын шийдлийг агуулж байдаг онцлогтой хэмээн тайлбарласан байна. Нөгөө талаас РR-ийг байгууллагын удирдлагыг олон нийтийн санааг бодлоор дамжин гарсан мэдээллээр хангаж байдаг хэрэгсэл гэжүзэж болно. РR-ийнзорилтыгРексХэрлоудараах чиглэлээртомъёолжээ.