კოლოსეუმი

კოლოსეუმი Colosseum

აბანდვალა	რომი
ეგაფა	70–80 წწ.
ემაგაფალეფი	ვესპასიანე, ტიტუსი
სტრუქტურაშ ტიპი	ამფითეატრი

კოლოსეუმი (ლათინურო colosseum), ფლავიუსეფიშ ამფითეატრი — ქვერსემი ამფითეატრი რომს, იტალიას, არძაშე უდიდაში, ნამუთ ეგაფე რომიშ იმპერიაშ ისტორიას. მერჩქინელი რე რომაული არქიტექტურაშ დო რომაული ინჟინერიაშ შედევრო.

კოლოსეუმიშ ეგაფაქ დიჭყჷ დოხოლაფირო ახ.წ. 70 წანას დო ითუ ახ.წ. 80 წანას^[1] იმპერატორ ვესპასიანეშ ბორჯის დო ითუ 80 წანას ტიტუსიშ ბორჯის.^[2] იმპერატორ დომიციანექ მიშეღჷ მუდგაზმარენი თირაფა (81–96).^[3] კოლოსეუმს უღუდუ 50 000 კოჩიშ დახვენჯი.^[4]^[5]

კოლოსეუმს დუდშე ფლავიუსეფიშ ამფითეატრი ჯოხოდჷ (ლათინურო Amphitheatrum Flavium). თე ჯოხოდვალა მოურს ვესპასიანე დო ტიტუს ფლავიუსეფშე.

კოლოსეუმი გჷმირინუაფუდჷ გლადიატორეფიშ ნირზიშო დო შხვა ოძირაფუეფშო, წჷმორინაფეფშო, დგჷნდეს დიდი ლჷმეფიშ სცენეფს დო დრამეფს კლასიკური მითოლოგიაშე. კოლოსეუმშა მინულა რომიშ კათას შეულებუდჷ დუდიშულო, ირნერი გინაგაფურიშ უმუშოთ.

შქა ოშწანურეფს კოლოსეუმი ვა გჷმირინუაფუდჷ წჷმორინაფეფშო. თე პერიოდეფს გჷმირინუაფუდჷ მუჭოთ ოხორუ, ქირსიანული სიწიმინდე, ოფორტიფიკაციე ნოგაფუ დო შხვა.

მუშენდჷ 500 000 კოჩი დო ართი მილიონიშ უმოსი ნოტყი რე ნაჭყვიდა კოლოსეუმიშ ლაჸაფეფს.^[6]^[7]

21-ა ოშწანურას კოლოსეუმიშ ნორთი აკორღვაფილი რე დიხაშნწალუეფიშ დო ქუალეფიშ ეჭოფუაშ გეშა. თინა მიკმიჭოფანს მიარე ტურისტის. ირი ობიშხა ჭითას აკმიშაყარუ დიდი მუდანობაშ კათა.

ისტორია

ანტიკური ხანა

კოლოსეუმიშ ეგაფაქ დიჭყჷ იმპერატორ ვესპასიანეშ ბორჯის 70-72 წანეფს. თექი მაფერი მიხარჩალჷდჷ ვეს, მარა გეგნაწურეს არხიშა. თე აბანეფს კათა ოხორანდჷ 200 წანას, მარა ოხორუეფქ გეგნოჭუ 64 წანას გორჩქინელ დაჩხირქ. ნერონქ გეჭოფუ თე აბანეფიშ დიდი ნორთი მუში დორხველობაშა. მუქ დოკიდჷ ქვერსემი დოხორე (Domus Aurea), სოდეთ რდჷ ტობა, ბაღეფი, გინოფორილი საროტეფი, ნამუეფიშ ორთვალეფი გოძჷდჷ სჷმეტეფს, პავილიონეფი. თაქი რდჷ თაშნეშე ნერონიშ ბრინჯაოშ ნოჭახნაკუ, კოლოსი, ნამუთ ეპონილი რდჷ ნერონიშ ორქოშ ჸუდეშ მინალს.^[8]

თიშ უმკუჯინუო, ნამდა კოლოსი ჯგირო რდჷ თხილერი, ორქოშ ჸუდეშ უდიდაში ნორთიქ აკოციუ. ტობაქ აკიფშჷ დიხათ დო თე აბანქ გჷმორინაფილქ იჸუ კოლოსეუმშო. გლადიატორეფიშ სკოლეფი დო შხვა ნოდგჷმეფი დოკიდეს ორქოშ ჸუდეშ ბაღეფს. კოლოსი ქჷდიტეს მუშ აბანს, მარა ნერონიშ დუდი გეგნიღეს. ვესპასიანექ უკული გეგნუთირუ ჯოხო ბჟაშ ღორონთიშ, ჰელიოსიშ ჯოხოშა (Colossus Solis). ბრელ ისტორიკოსის მოირჩქჷ, ნამდა ჯოხოდვალა კოლოსეუმი მოურს ნოჭახნაკუშე, კოლოსიშე.^[9] რომიშ იმპერიაშ ნოღეფს ამფითეატრეფი იგაფუდუ ნოღეფიშ ძგალეფს, მარა კოლოსეუმი დოკიდეს ნოღაშ ცენტრის, ფაქტიურო რომიშ სიმბოლურ გურს.

კოლოსეუმიშ დოკიდუაქ ფაქტიურო ითუ ვესპასიანეშ ღურაშ ბორჯის, 79 წანას. კიდანჯალაშ ეკონია ეტაპიშ მოთებაქ დო გონწყჷმაქ მოხვადჷ მუშ სქუაშ, ტიტუსიშ ბორჯის, 80 წანას.^[3] დიოს კასიუსიშ ნარაგადით, 9 000 ნოტყი გოჭყვიდეს გონწყჷმაშ ლაჸაფეფს. კოლოსეუმი დოთირუ ვესპასიანეშ უკლაშ სქუაქ, დომიციანექ, ნამუქჷთ გეუძინჷ ჰიპოგეუმეფი, დიხაშთუდონი ტუნელეფი, ნამუთ გჷმირინუაფუდჷ ნოტყეფშო დო დოლმახორეეფშო. მუქ თაშნეშე გეუძინჷ დახვენჯეფი.

217 წანას კოლოსეუმი დოგიბუ გორჩქინელ დაჩხირქ. დიოს კასიუსიშ მეჯინათ, დაჩხირი გჷმიჭანუ ვალუაქ.^[10] დაჩხირქ გეგნოგიბუ ამფითეატრიშ ჯათ ღოლამირი ჟინი ნორთი. თინა ედომუშამო აკანწყუეს კინე 240 წანას, უკული 250, ვარა 252 წანას დო კინე 320 წანას. 443 წანას დიხაშ ნწალუაქ დომერეხუ ამფითეატრი, უკული 484 დო 508 წანეფს გაგშანწყუეს. გლადიატორეფიშ ეკონია ბურჯაფიქ მოხვადჷ 435 წანას.^[8]

შქა ოშწანურეფი

კოლიზეუმქ გინიღჷ დიდი თირაფეფი შქა ოშწანურეფს. მაამშვა ოშწანურაშ დაჭყაფუს, ჭიჭე ეკლესიაქ იჸუ დოკიდილქ კოლოსეუმიშ დინოხოლე. არენა რდჷ გჷმორინაფილი, მუჭოთ საფულე. დახვინჯეფიშ აბანეფქ გჷმორინაფილქ იჸუ ჸუდეეფო. მოჭირინდაფილი რე მუდგაზმარენი ნაჭარა, ნამუეფიშ მეჯინათ ამფითეატრი გაქირებული რდჷ 1100 წანას. 1200 წანას ფრანგიპანეფიშ ფანიაქ გეჭოფუ ამფითეატრი დო გინაშქუ ჯიხათ.

1349 წანას მოხვალამირ დიდ დიხაშნწალუაქ, ობჟათეშ ნორთი აკარღუ. ბრელ დოციმილ ქუაქ გჷმორინაფილქ იჸუ დოხორეეფიშ, ოხვამეეფიშ, ოლეხეეფიშ დო შხვა ნოდგჷმეფიშ ოკიდალო. 1300-ამი წანეფიშ ოშქაშეთ, რელიგიურ ბუნაქ მინილ ოორუე ნორთიშა, სოდეთ რდჷ 1800 წანაშახ. მარმარილოშ ფასადეფქ ჭვილქ იჸუ კალციუმიშ ოქსიდიშ მიოღებელო.^[8]

ახალი ისტორია

მა-16 დო მა-17 ოშწანურეფს ეკლესიაშ წჷმმარინაფალეფს თოლი გეუძჷდეს ამფითეატრიშა დო ოცადჷდეს აკოცჷმილი შენობაშ გჷმორინაფას. პაპი სიქსტუს Vს (1585–1590) ოკოდჷ, ნამდა მინულებუდუკო კოლოსეუმშა მონტყორიშ ქარხანას დო გოჭყაფედჷკო ომუშებელი აბანეფი რომიშ პროსტიტუტეფშო, მარა მალას თიქ დოღურუ დო ოდეაქ ხოლო იდეათ ქჷდოსქიდჷ.^[11] 1671 წანას კარდინალ ალტიერიქ თქუ, ნამდა კოლოსეუმიშ გჷმორინაფა შილებედჷ კორიდაშო.

ბრელ კოჩიქ იჸუ თე იდეაშ მოვარიექ დო თე იდეაქ ხოლო დოღურუ. 1749 წანას პაპი ბენედიქტე XIV-ქ თქუ, ნამდა კოლოსეუმი რდჷ საკრალური აბანი, სოდეთ წოხლე ქირსიანეფი რდეს ნაჸვილა დო ნაწამებუ. მუქ მიოჭყვიდაფუ კოლოსეუმიშ ტერიტორიაშე ქუალეფიშ ეჭოფუა დო ღალა. თეშ უმკუჯინუო, მუთუნნერი ისტორიული წყუ ვარე ჩინებული, მუთ დადასურენს ქირსიანეფიშ ჸვილუას თე აბანს.

გეჸვენჯი პაპეფქ ცადეს კოლოსეუმიშ ჯვეში ანგარიაშ აკონწყუალა დო აკოციმაშე თხილუა. მუნეფქ დუთხინეს ბრელი ჩანარი, ნამუეფით ჩანდჷ დინოხოლე. თეთ გჷმიჭანეს კოლოსეუმიშ ხოლო უმოსო მერეხუა. 1807 დო 1827 წანეფს გამანგარეს ფასადეფი. დინოხოლე არემონტეს 1831, 1846 დო 1930 წანეფს. დიხაშთუდონი არეეფი გონთხორეს 1810–1814 დო 1874 წანეფს. არქეოლოგიური გონთხორუეფი მასურუ ბენიტო მუსოლინიქ 1930 წანას.^[8]

კოლოსეუმი ამდღა

კოლოსეუმი ამდღა ანთასობათ ტურისტის მიკმიჭოფანს ირ წანას, ნამუეფით გაფულენა დინოხოლენ მინაულარო, მარა ევრორსხუშ მენოღალეეფშო მოქმენდალენს შეღავათეფი, თაშნეშე 18-წანაშახიანეფშო დო 65 წანაშ ეშეიანეფშო მინულა შელებუანი რე დუდიშულო, ირნერი ოგაფალიშ უმუშეთ.^[12] თაქი იდვალუაფუ მუზეუმი, ნამუთ მეჯღუნელი რე ეროსიშა მეჯღუნელი მუზეუმი. არენაშ გესვარონიშ (იატაკი) ნორთი ხეახალშო რე გინარჩეფი. მა-20 დო 21-ა ოშწანურეფს კოლოსეუმს მანწყუეს მუდგამზარენი კათოლიკური რელიგიური ცერემონია. 2011 წანას დიეგო დელა ვალექ, ტოდ'ს-იშ ჩაფლეფიშ ფირმაშ დჷმარცხუაფალქ მიოჭირინდუ აპიჯაფას აბანობურ ხეშუულობაწკჷმა, ნამდა €25 მილიონით დასპონსორენს კოლოსეუმიშ რემონტუას. თექ პროცესიქ 2011 წანაშე მოჸუნაფილი ჟირ წანა დო გვერდის იგინძორას ოკო.^[13]

რესურსეფი ინტერნეტის

სქოლიო

↑ (2005) The Colosseum. Harvard University Press, ხს. 2. ISBN 0674018958. კითხირიშ თარიღი: 19 January 2011.
↑ BBC.co.uk, BBC's History of the Colosseum p. 2.
↑ ^3.0 ^3.1 Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, First, Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-06-430158-3.
↑ William H. Byrnes IV (Spring 2005) "Ancient Roman Munificence: The Development of the Practice and Law of Charity". Rutgers Law Review vol. 57, issue 3, pp. 1043–1110.
↑ BBC.co.uk, BBC's History of the Colosseum p. 1.
↑ Sydenham, Shirley. COLOSSEUM. www.kidcyber.com.au. კითხირიშ თარიღი: 2009-07-29.
↑ Colosseum Rome 72-80 A.D. Archived 2009-03-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , Department of Architecture, King Fahd University of Petroleum and Minerals
↑ ^8.0 ^8.1 ^8.2 ^8.3 Claridge, Amanda (1998). Rome: An Oxford Archaeological Guide, First, Oxford, UK: Oxford University Press, 1998, 276–282 ხს.. ISBN 0-19-288003-9.
↑ Samuel Ball Platner and Thomas Ashby, 1929. A Topographical Dictionary of Ancient Rome, (London: Oxford University Press), s.v. "Colossus Neronis".
↑ Cass. Dio lxxviii.25.
↑ "Rome." Encyclopædia Britannica. 2006.
↑ The Colosseum.net : The resourceful site on the Colosseum.
↑ BBC: Rome Colosseum repair to be funded by Tods shoe firm (Jan 2011) [1]

[1] (2005) The Colosseum. Harvard University Press, ხს. 2. ISBN 0674018958. კითხირიშ თარიღი: 19 January 2011.

[2] BBC.co.uk, BBC's History of the Colosseum p. 2.

[roth-3] 3.0 ^3.1 Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, First, Boulder, CO: Westview Press. ISBN 0-06-430158-3.

[4] William H. Byrnes IV (Spring 2005) "Ancient Roman Munificence: The Development of the Practice and Law of Charity". Rutgers Law Review vol. 57, issue 3, pp. 1043–1110.

[5] BBC.co.uk, BBC's History of the Colosseum p. 1.

[6] Sydenham, Shirley. COLOSSEUM. www.kidcyber.com.au. კითხირიშ თარიღი: 2009-07-29.

[7] Colosseum Rome 72-80 A.D. Archived 2009-03-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. , Department of Architecture, King Fahd University of Petroleum and Minerals

[claridge-8] 8.0 ^8.1 ^8.2 ^8.3 Claridge, Amanda (1998). Rome: An Oxford Archaeological Guide, First, Oxford, UK: Oxford University Press, 1998, 276–282 ხს.. ISBN 0-19-288003-9.

[9] Samuel Ball Platner and Thomas Ashby, 1929. A Topographical Dictionary of Ancient Rome, (London: Oxford University Press), s.v. "Colossus Neronis".

[10] Cass. Dio lxxviii.25.

[11] "Rome." Encyclopædia Britannica. 2006.

[12] The Colosseum.net : The resourceful site on the Colosseum.

[13] BBC: Rome Colosseum repair to be funded by Tods shoe firm (Jan 2011) [1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]