Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Gaan na inhoud

Kreatiwiteit

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Piktogram van 'n kreatiwe mens.

Kreatiwiteit is 'n verskynsel waardeur iets nuuts en, op die een of ander manier, waardevol gevorm word. Die geskepte item kan ontasbaar (soos 'n idee, 'n wetenskaplike teorie, 'n musiekkomposisie of 'n grap) of 'n fisiese voorwerp (soos 'n uitvinding, 'n literêre werk of 'n skildery) wees.

Wetenskaplike belangstelling in kreatiwiteit behels baie definisies en begrippe met betrekking tot die dissiplines van sielkunde, kognitiewe wetenskap, onderwys, filosofie (veral die filosofie van die wetenskap), tegnologie, teologie, sosiologie, linguistiek, besigheidstudies, liedjieskryf en ekonomie, wat die verhouding tussen kreatiwiteit en algemene intelligensie, geestelike en neurologiese prosesse, die persoonlikheidstipe en kreatiewe vermoë, en kreatiwiteit en geestesgesondheid dek; wat die potensiaal vir die bevordering van kreatiwiteit deur middel van onderwys en opleiding, veral uitgebrei deur tegnologie, dek; en wat die toepassing van kreatiewe hulpbronne dek om die doeltreffendheid van onderwys en geleerdheid te verbeter.

Definisie

[wysig | wysig bron]

In 'n opsomming van wetenskaplike navorsing oor kreatiwiteit het Michael Mumford voorgestel dat dit lyk asof ons gedurende die laaste dekade tot 'n vergelyk gekom het dat kreatiwiteit die produksie van nuwe, nuttige produkte behels (Mumford, 2003, p. 110).[1] Robert Sternberg het dit beskryf as die produksie van iets oorspronkliks en waardevol.[2] Die definisies van skrywers verskil dramaties van mekaar buite hierdie algemene ooreenkomste: Volgens Peter Meusburger is daar meer as 'n honderd verskillende analises in die literatuur.[3] Ter illustrasie, Paul Torrance het dit beskryf as 'n proses om, byvoorbeeld, sensitief vir probleme, tekortkominge, leemtes in kundigheid, ontbrekende beginsels en disharmonie te word; die struikelblokke te identifiseer; oplossings te soek, raaiskote te maak, of veronderstellings oor die tekortkominge te formuleer; hierdie veronderstellings te toets en weer te toets, dit moontlik te wysig en dan weer te toets; en die resultate eindelik bekend te maak.[4]

Aspekte

[wysig | wysig bron]

Kreatiwiteitsteorieë (veral die navorsing oor die vraag hoekom sommige mense kreatiewer as ander is) het op 'n verskeidenheid aspekte gefokus. Die oorheersende faktore word gewoonlik as die vier P's — proses, produk, persoon en plek (volgens Mel Rhodes) geïdentifiseer.[5] 'n Fokus op proses word gewys in die kognitiewe benaderings wat poog om die denkmeganismes en -tegnieke vir kreatiewe denke te beskryf. Teorieë wat hulle beroep op divergente eerder as konvergente denke (soos dié van Guilford) of dié wat die uitvoer van die kreatiewe proses (soos dié van Wallas) beskryf, is hoofsaaklik teorieë van kreatiewe proses. 'n Fokus op kreatiewe produk verskyn gewoonlik in pogings om kreatiwiteit te meet (psigometrika, kyk hieronder) en in die raamwerk van kreatiewe idees as suksesvolle memes.[6] Die psigometriese benadering tot kreatiwiteit bring ook aan die lig dat dit die vermoë behels om meer te produseer.[7] 'n Fokus op die aard van die kreatiewe persoon neem meer algemene intellektuele gewoontes, soos openhartigheid, vlakke van denkbeeldvorming, selfstandigheid, kundigheid en ondersoekende gedrag in aanmerking. 'n Fokus op plek neem die omstandighede waarin kreatiwiteit floreer, soos die grade van selfstandigheid, toegang tot hulpbronne en die aard van hekwagters in aanmerking. Kreatiewe lewenstyle word gekenmerk deur afwykende ingesteldhede en gedrag asook buigsaamheid.[7]

Geskiedenis van die konsep

[wysig | wysig bron]
Griekse filosowe soos Plato het die konsep van kreatiwiteit verwerp, en verkies om kuns as 'n vorm van ontdekking te sien. In The Republic is Plato gevra of 'n mens sê dat 'n skilder iets maak, waarop hy geantwoord het: "Beslis nie, hy boots net na."[8]

Antieke sienings

[wysig | wysig bron]

Die meeste antieke kulture, insluitend denkers van Antieke Griekeland,[8] Antieke China en Antieke Indië,[9] het nie 'n konsep van kreatiwiteit gehad nie, en het kuns as 'n vorm van ontdekking gesien en nie as skepping nie. Die antieke Grieke het nie woorde vir "om te skep" of "skepper" gehad nie, behalwe vir die uitdrukking poiein (om te maak), wat slegs op poiesis (poësie) en op die poietes (digter of die skepper) wat dit gemaak het, van toepassing was.[8]

Daar word oor die algemeen aangevoer dat die idee van "kreatiwiteit" sy oorsprong in die Westerse kultuur deur middel van die Christendom as goddelike inspirasie het.[10] Volgens die historikus, Daniel J. Boorstin, was die vroeë Westerse opvatting van kreatiwiteit die Bybelse verhaal van die skepping in Genesis.[11] Dit is egter nie kreatiwiteit in die moderne sin nie, wat eers tydens die Renaissance ontstaan het. Volgens die Joods-Christelike tradisie was kreatiwiteit die terrein van God alleen; daar is gereken dat die mens nie die vermoë het om iets nuuts te skep nie, behalwe as 'n uitdrukking van God se werk.[12] 'n Soortgelyke konsep het in die Griekse kultuur bestaan, byvoorbeeld, muses was gesien as bemiddelende inspirasie van die gode.[13] Die Romeine en Grieke het hulle beroep op die begrip van 'n eksterne kreatiewe "daemon" (Grieks) of "genius" (Latyns) wat aan die heilige of goddelike gekoppel is. Nie een van hierdie sienings is egter soortgelyk aan die moderne konsep van kreatiwiteit nie, en die individu was nie gesien as die oorsaak van die skepping tot die Renaissance nie.[14] Tydens die Renaissance is kreatiwiteit die eerste keer verstaan as iets komende van die vermoëns van "prominente figure" en nie as 'n kanaal vir die goddelike nie.[14]

Die Verligting en later

[wysig | wysig bron]

Die verwerping van kreatiwiteit ten gunste van ontdekking en die oortuiging van die individuele skepping as 'n kanaal van die goddelike het die Weste waarskynlik tot die Renaissance en selfs later oorheers.[12] Die ontwikkeling van die moderne konsep van kreatiwiteit het met die Renaissance begin toe daar begin is om die skepping te beskou as afkomstig van die vermoëns van die individu en nie van God nie. Dit kan toegeskryf word aan die toonaangewende intellektuele beweging van die tyd, naamlik die humanisme, wat 'n intense mensgesentreerde uitkyk op die wêreld ontwikkel het en waarde heg aan die intellek en prestasie van die individu.[15] Uit hierdie filosofie het die Renaissancemens (of veelweter) ontstaan, 'n individu wat die hoofde van die humanisme in hul eindelose hofmakery met kennis en skepping verpersoonlik.[16] Een van die bekendste en uiters vaardige voorbeelde is Leonardo da Vinci.

Hierdie verskuiwing was egter geleidelik en het nie onmiddellik duidelik geword tot die Verligting nie.[14] Teen die 18de eeu en die Verligting is daar meer gereeld verwys na kreatiwiteit (veral in die estetika) gekoppel met die konsep van verbeelding .[17] In die werke van Thomas Hobbes het verbeelding 'n belangrike element van die menslike bewussyn geword.[10] William Duff was een van die eerste skrywers wat verbeelding as 'n eienskap van 'n genie geïdentifiseer het, deur die skeiding tussen talent (produktief, maar geen baanbrekerswerk nie) en genius te kenmerk.[13]

Kreatiwiteit het as 'n direkte en onafhanklike studieonderwerp feitlik geen aandag gekry tot die 19de eeu nie.[13] Volgens Runco en Albert het kreatiwiteit as die onderwerp van behoorlike studie ernstig te voorskyn gekom in die laat 19de eeu met die verhoogde belangstelling in individuele verskille geïnspireer deur die koms van die Darwinisme. Hulle het in die besonder verwys na die werk van Francis Galton, wat deur sy eugenetiese beskouing 'n lewendige belangstelling gehad het in die oorerflikheid van intelligensie, met kreatiwiteit as 'n aspek van genius.[10]

In die laat 19de en vroeë 20ste eeu het die vernaamste wiskundiges en wetenskaplikes soos Hermann von Helmholtz (1896) en Henri Poincaré (1908) begin om oor hulle kreatiewe prosesse te besin en dit in die openbaar te bespreek.

Twintigste eeu tot nou

[wysig | wysig bron]

Die insigte van Poincaré en Von Helmholtz is voortgebou op vroeë weergawes van die kreatiewe proses deur pioniersteoretici soos Graham Wallas[18] en Max Wertheimer. In sy werk Art of Thought, wat in 1926 gepubliseer is, het Wallas een van die eerste modelle van die kreatiewe proses bekendgestel. Dié model bestaan uit vyf fases:

(i) voorbereiding (voorbereidende werk aan 'n probleem wat die individu se aandag op die probleem vestig en wat die omvang van die probleem bestudeer),
(ii) inkubasie (die probleem word in die onderbewussyn gevestig en uiterlik lyk dit of niks gebeur nie),
(iii) aanduiding (die kreatiewe persoon kry 'n "gevoel" dat 'n oplossing naby is),
(iv) verligting of insig (die kreatiewe idee vorder van voorbewuste verwerking na bewustheid);
(v) verifikasie (die idee word bewustelik geverifieer, uitgebrei en dan toegepas).

Wallas se model word dikwels met vier fases behandel, waar "aanduiding" as 'n subfase gereken word.

Wallas het kreatiwiteit as 'n nalatenskap van die evolusionêre proses beskou, wat toegelaat het dat die mens vinnig kan aanpas by vinnig veranderende omgewings. Simonton[19] het 'n bygewerkte perspektief op hierdie siening in sy boek, die Origins of genius: Darwinian perspectives on creativity verskaf.

In 1927 het Alfred North Whitehead die Gifford-lesings by die Universiteit van Edinburgh aangebied. Dié lesings is later as Process and Reality gepubliseer.[20] Hy kry erkenning vir die nuutskepping van die term "kreatiwiteit" om as die fundamentele kategorie van sy metafisiese skema te dien.[21]

Volgens ortodokse sielkundige literatuur het die formele psigometriese meting van kreatiwiteit begin met J.P. Guilford se toespraak by die Amerikaanse Sielkundige Vereniging in 1950, wat gehelp het om die onderwerp verstaanbaar te maak[22] en die aandag te vestig op 'n wetenskaplike benadering om kreatiwiteit te konseptualiseer. (Daar moet opgelet word dat die Londonse skool vir sielkunde die psigometriese studie van kreatiwiteit so vroeg as 1927 ingestel het met die werk van H. L. Hargreaves by die Fakulteit van Verbeelding,[23] maar dit het nie dieselfde impak gehad nie.) Statistiese analise het gelei tot die erkenning van kreatiwiteit (soos gemeet) as 'n afsonderlike aspek van menslike intellek tot IK-tipe intelligensie, waaronder dit voorheen ingedeel is. Guilford se werk het voorgestel dat die verhouding tussen kreatiwiteit en klassiek gemete intelligensie bo 'n drempelvlak van IK afgebreek het.[24]

Beoordeling van individuele kreatiewe vermoë

[wysig | wysig bron]

Kreatiwiteitskwosiënt

[wysig | wysig bron]

Verskeie pogings is aangewend om 'n kreatiwiteitskwosiënt van 'n individu soortgelyk aan die intelligensiekwosiënt (IK) te ontwikkel. Dit was egter onsuksesvol.[25]

Psigometriese benadering

[wysig | wysig bron]

J.P. Guilford se groep,[26] wat baanbrekerswerk met die psigometriese studie van kreatiwiteit gelewer het, het in 1967 verskeie toetse saamgestel om kreatiwiteit te meet:

  • Titels van Komplotte, waar die komplot van 'n storie aan deelnemers gegee word en die deelnemers die oorspronklike titels moet neerskryf.
  • Vinnige Antwoorde is 'n woordassosiasie-toets waar punte vir buitengewoonheid gegee word.
  • Figuurkonsepte, waar eenvoudige tekeninge van voorwerpe of individue aan deelnemers gee word en die deelnemers dieselfde kenmerke of verskynsels van twee of meer tekeninge moet uitwys; hier word punte vir buitengewoonheid gegee.
  • Ongewone Gebruike, waar ongewone gebruike van alledaagse voorwerpe soos bakstene gevind moet word.
  • Afstandsassosiasie, waar deelnemers 'n woord tussen twee gegewe woorde moet vind (bv. Hand _____ Roep).
  • Afstandsgevolge, waar deelnemers 'n lys van gevolge van onverwagte gebeure (bv. gravitasieverlies) moet opstel.

Torrance[27] het Guilford se werk uitgebrei en in 1966 Torrance se toetse van kreatiewe denke ontwikkel.[28] Hierdie toetse het eenvoudige toetse van divergente denke en ander probleemoplossingsvaardighede behels, waar punte vir die volgende gegee is:

  • Vlotheid – Die totale getal verklaarbare, betekenisvolle en relevante idees wat in reaksie op die stimulus voortgebring word.
  • Oorspronklikheid – Die statistiese rariteit van die antwoorde onder die proefpersone.
  • Uitbreiding – Die hoeveelheid detail in die antwoorde.

Die prestasievraelys vir kreatiwiteit, waar respondente hulself toets en waar die toets kreatiewe prestasie oor 10 terreine meet, is in 2005 beskryf en het getoon dat dit betroubaar en geldig is in vergelyking met ander maatreëls van kreatiwiteit en onafhanklike evaluering van kreatiewe produksie.[29]

Sulke toetse, soms genoem toetse vir divergente denke (DT), is beide ondersteun[30] en gekritiseer.[31]

Sosiale-persoonlikheidsbenadering

[wysig | wysig bron]

Sommige navorsers het 'n sosiale-persoonlikheidsbenadering tot die meting van kreatiwiteit gevolg. In hierdie studies word persoonlikheidseienskappe soos onafhanklikheid van oordeel, selfvertroue, aantrekking tot kompleksiteit, estetiese oriëntasie en risiko-aanvaarding as maatreëls van die kreatiwiteit van individue gebruik.[22] 'n Meta-analise deur Gregory Feist het getoon dat kreatiewe mense geneig is om meer ontvanklik te wees vir nuwe ervarings, en om minder konvensioneel, minder pligsgetrou, meer selfversekerd, selfaanvaardend, gedrewe, ambisieus, oorheersend, vyandig en impulsief te wees. Ontvanklikheid, pligsgetrouheid, selfaanvaarding, vyandigheid en impulsiwiteit het die sterkste uitwerking gehad van die eienskappe wat gelys is.[32] Binne die raamwerk van die groot-vyf-model van persoonlikheid het konsekwente eienskappe na vore gekom.[33] Ontvanklikheid vir ervaring het getoon dat dit konsekwent verband hou met 'n klomp verskillende tipes beoordeling van kreatiwiteit.[34] Navorsing van die ander groot-vyf eienskappe het klein verskille tussen verskillende terreine van kreatiwiteit getoon. In vergelyking met niekunstenaars is kunstenaars geneig om hoër vlakke van ontvanklikheid vir ondervinding en laer vlakke van pligsgetrouheid te hê, terwyl wetenskaplikes meer ontvanklik vir ondervinding, pligsgetrou, en hoër in die vertroue-oorheersingsaspekte van ekstraversie in vergelyking met niewetenskaplikes is.[32]

Kreatiwiteit in organisasies

[wysig | wysig bron]
Opleidingsvergadering in 'n eko-ontwerp vlekvrye staal maatskappy in Brasilië. Die leiers wil onder andere die werkers bemoedig en aanmoedig om 'n hoër vlak van kreatiwiteit te bereik.

Dit was die onderwerp van verskeie navorsingstudies om te bevestig dat organisatoriese doeltreffendheid in 'n groot mate van die kreatiwiteit van die arbeidsmag afhang. Vir enige bepaalde organisasie wissel die maatreëls van doeltreffendheid, afhangende van die organisasie se missie, omgewingskonteks, aard van die werk, produk of diens wat dit produseer en kliënteise. Die eerste stap in die evaluering van organisatoriese doeltreffendheid is dus om die organisasie self te verstaan — hoe dit funksioneer, hoe dit gestruktureer is en wat dit beklemtoon.

Volgens Amabile[35] is drie komponente nodig om kreatiwiteit in besigheid te verhoog:

  • Kundigheid (tegnies, prosessueel en intellektuele kennis),
  • Kreatiewe denkvaardighede (hoe buigsaam en verbeeldingryk mense probleme benader),
  • Motivering (veral intrinsieke motivering).

Daar is twee tipes motivering:

Nonaka, wat verskeie suksesvolle Japannese maatskappye bestudeer het, het kreatiwiteit en skepping van kennis as belangrik vir die sukses van organisasies geag.[36] Hy het veral die rol van stilswyende kennis in die kreatiewe proses beklemtoon.

In besigheid is oorspronklikheid nie genoeg nie. Die idee moet ook toepaslik wees — nuttig en vervolgbaar.[37][38] Kreatief mededingende intelligensie is 'n nuwe oplossing vir hierdie probleem. Volgens Reijo Siltala koppel dit kreatiwiteit met vernuwing en mededingende intelligensie met kreatiewe werkers.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Mumford, M. D. (2003).
  2. ↑ Sternberg, Robert J. (2011). "Creativity". Cognitive Psychology (6 uitg.). Cengage Learning. p. 479. ISBN 978-1-133-38701-5.
  3. ↑ Meusburger, Peter (2009). "Milieus of Creativity: The Role of Places, Environments and Spatial Contexts". In Meusburger, P.; Funke, J.; Wunder, E. (reds.). Milieus of Creativity: An Interdisciplinary Approach to Spatiality of Creativity. Springer. ISBN 978-1-4020-9876-5.
  4. ↑ Torrance, Paul. "Verbal Tests. Forms A and B-Figural Tests, Forms A and B.". The Torrance Tests of Creative Thinking-Norms-Technical Manual Research Edition. Princeton, New Jersey: Personnel Press. p. 6.
  5. ↑ Mel Rhodes: An Analysis of Creativity. in Phi Delta Kappan 1961, Vol. 42, No. 7, p. 306–307
  6. ↑ Gabora, Liane (1997). "The Origin and Evolution of Culture and Creativity". Journal of Memetics – Evolutionary Models of Information Transmission. 1.
  7. ↑ 7,0 7,1 Sternberg, Robert J. (2009). Jaime A. Perkins; Dan Moneypenny; Wilson Co (reds.). Cognitive Psychology. CENGAGE Learning. p. 468. ISBN 978-0-495-50629-4.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Władysław Tatarkiewicz, A History of Six Ideas: an Essay in Aesthetics, p. 244.
  9. ↑ Albert, R. S.; Runco, M. A. (1999). ":A History of Research on Creativity". In Sternberg, R. J. (red.). Handbook of Creativity. Cambridge University Press.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Runco, Mark A.; Albert, Robert S. (2010). "Creativity Research". In James C. Kaufman; Robert J. Sternberg (reds.). The Cambridge Handbook of Creativity. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-73025-9.
  11. ↑ Albert, R. S.; Runco, M. A. (1999). ":A History of Research on Creativity". In Sternberg, R. J. (red.). Handbook of Creativity. Cambridge University Press. p. 5.
  12. ↑ 12,0 12,1 Niu, Weihua; Sternberg, Robert J. (2006). "The Philosophical Roots of Western and Eastern Conceptions of Creativity" (PDF). Journal of Theoretical and Philosophical Psychology. 26: 18–38. doi:10.1037/h0091265. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 18 Desember 2011. Besoek op 23 Oktober 2010. Verwysingfout: Invalid <ref> tag; name "NiuSternberg" defined multiple times with different content
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Dacey, John (1999). "Concepts of Creativity: A history". In Mark A. Runco; Steven R. Pritzer (reds.). Encyclopedia of Creativity, Vol. 1. Elsevier. ISBN 0-12-227076-2.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Albert, R. S.; Runco, M. A. (1999). ":A History of Research on Creativity". In Sternberg, R. J. (red.). Handbook of Creativity. Cambridge University Press. p. 6.
  15. ↑ Humanism – Rome Reborn: The Vatican Library & Renaissance Culture | Exhibitions – Library of Congress (1993-01-08). URL besoek op 2015-11-23.
  16. ↑ Leonardo da Vinci | Italian artist, engineer, and scientist. URL besoek op 2015-11-23.
  17. ↑ Tatarkiewicz, Władysław (1980). A History of Six Ideas: an Essay in Aesthetics. Translated from the Polish by Christopher Kasparek, The Hague: Martinus Nijhoff.
  18. ↑ Wallas, G. (1926). Art of Thought.
  19. ↑ Simonton, D. K. (1999). Origins of genius: Darwinian perspectives on creativity. Oxford University Press.
  20. ↑ Whitehead, Alfred North (1978). Process and reality : an essay in cosmology ; Gifford Lectures delivered in the University of Edinburgh during the session 1927–28 (Corrected uitg.). New York: Free Press. ISBN 0-02-934580-4.
  21. ↑ Meyer, Steven (2005). "Introduction: Whitehead Now". Configurations. 1 (13): 1–33.
  22. ↑ 22,0 22,1 Sternberg, R. J.; Lubart, T. I. (1999). "The Concept of Creativity: Prospects and Paradigms". In Sternberg, R. J. (red.). Handbook of Creativity. Cambridge University Press. ISBN 0-521-57285-1.
  23. ↑ (Hargreaves, H. L. (1927).
  24. ↑ Kozbelt, Aaron; Beghetto, Ronald A.; Runco, Mark A. (2010). "Theories of Creativity". In James C. Kaufman; Robert J. Sternberg (reds.). The Cambridge Handbook of Creativity. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-73025-9.
  25. ↑ (Kraft, 2005)
  26. ↑ Guilford, J. P. (1967). The Nature of Human Intelligence.
  27. ↑ (Torrance, 1974)
  28. ↑ http://people.uncw.edu/caropresoe/GiftedFoundations/SocialEmotional/Creativity-articles/Kim_Can-we-trust-creativity-tests.pdf
  29. ↑ (Carson, 2005)
  30. ↑ Kim, K. H. (2006). "Can We Trust Creativity Tests? A Review of the Torrance Tests of Creative Thinking (TTCT)". Creativity Research Journal. 18: 3–1. doi:10.1207/s15326934crj1801_2.
  31. ↑ Zeng, L.; Proctor, R. W.; Salvendy, G. (2011). "Can Traditional Divergent Thinking Tests Be Trusted in Measuring and Predicting Real-World Creativity?". Creativity Research Journal. 23: 24. doi:10.1080/10400419.2011.545713.
  32. ↑ 32,0 32,1 Feist, G. J. (1998).
  33. ↑ Batey, M. & Furnham, A. (2006).
  34. ↑ Batey, M., Furnham, A. F. & Safiullina, X. (2010).
  35. ↑ (Amabile, 1998; Sullivan and Harper, 2009)
  36. ↑ (Nonaka, 1991)
  37. ↑ Amabile, T. M. (1998).
  38. ↑ Siltala, R. 2010.

Bronnelys

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Video's
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kreatiwiteit&oldid=2681933"