NG gemeente Stockenström
Die NG gemeente Stockenström was die 22ste oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk, maar omdat die lidmate bruin en behoeftig was en daarom nie hulle finansiële verpligtinge teenoor die NG Kerk kon nakom nie, is dit later aan die NG Sendingkerk, tans die Verenigende Gereformeerde Kerk, oorgedra.
Ontstaan
[wysig | wysig bron]Nadat die Britse regering aan die Kaap dit reggekry het om die Xhosa-hoofman Macomo uit sy woongebied in die vrugbare valleie van die Katrivier en sy bolope te verdryf, het kaptein (later sir) Andries Stockenström, destyds kommissaris-generaal van die oostelike distrikte van die Kaapkolonie, op die gedagte gekom om hierdie ontruimde distrikte aan kleurlinge uit die sendingstasies Theopolis en Bethelsdorp te gee. Dit was die oorsprong van die geskiedkundige Katriviernedersettings wat as buffer tussen die blanke grensbewoners en die Xhosas moes dien en wat in 1844 as distrik die naam van sy stigter, Stockenström, ontvang het.
Van die begin was dié mense van gemengde herkoms nou verbonde aan die Independente onder eerw. Reade, met Phillipton (genoem na dr. John Philip van die Londense Sendinggenootskap) as middelpunt. In 1830 is eerw. William Ritchie Thompson van die Londense Sendinggenootskap se Tjumie-sendingstasie deur die regering aangestel om in die nedersetting te arbei. Diegene wat 'n voorliefde vir die NG Kerk gehad het, het die regering om 'n leraar vir hulle afsonderlike werk versoek. So is Stockenström in 1832 gestig, hoewel dit tot 1848 as Balfour sou bekend staan. Eerw. W.R. Thompson (destyds sendingleraar onder die Xhosas van die grensgebied) is as eerste leraar op Balfour deur ds. George Morgan van Somerset-Oos bevestig. Hulle was albei onder die eerste Skotse predikante wat na Suid-Afrika gekom het.
Greykerk stig af
[wysig | wysig bron]Tydens die Agtste Grensoorlog (1850 – '51) het sommige bruin inwoners van die Katrivier hulle aan die kant van die Xhosa-aanvallers geskaar (die sogenaamde Katrivierrebellie), sodat hulle grond verbeurd verklaar is en aan blankes uitgegee is. 'n Ruk lank het dié blanke intrekkers saam met die kleurlinge onder die bearbeiding van ds. Thomson gestaan, maar reeds in 1855 het hulle hul ontevredenheid te kenne gegee omdat hulle saam met die kleurlinge die Nagmaal moes geniet (destyds nog uit een gemeenskaplike Nagmaalsbeker) en daar geen blanke kerkraadslede was nie. Wat die laaste grief betref, was die kerkraad bereid om toe te gee, maar oor eersgenoemde wou hulle geen konsessie maak nie. Die Ring van Graaff-Reinet, onder voorsitterskap van ds. Andrew Murray sr., het die handelswyse van die kerkraad goedgekeur, maar terselfdertyd by hulle aanbeveel om een of meer tafels "voor de nieuwe of blanke leden" te bedien. Al die blankes het nie met dié reëling geneë geneem nie en in Februarie 1860 het hulle besluit om hulle eie kerk op te rig waarin ook die Engelse van die distrik 'n heenkome kon vind.
'n Komitee wat die saak moes behartig, het in dieselfde jaar 'n memorie voor die Ring gelê met die versoek om 'n afsonderlike gemeente uit te maak, maar gee as enigste motief aan dat die bestaande kerkgebou te klein was. Die Ring het dit nie as voldoende rede vir afstigting beskou nie, maar die saak is verder ondersoek en in 1857 lewer die Kaapse Sinode 'n uitspraak wat beskou kan word as die voorloper van die afsonderlike kerke binne die NG Kerkfamilie vir verskillende rassegroepe: "De Synode beschouwd het wenschelijk en Schriftmatig dat onze ledematen uit de Heidenen in onze bestaande Gemeenten opgenomen en ingelijfd worden overal waar zulks geschieden kan – maar waar deze maatregel ten gevolge van de zwakheid van sommige de bevordering van de zaak van Christus onder de Heidenen in den weg staan – de gemeente uit de Heidenen opgerigt of nog op te rigten hun Christelijke voorregten in een afzonderlijke gebouw of gesticht genieten zal." (Vertaling: Die sinode beskou dit as wenslik en Skrifmatig dat ons lidmate uit die heidene in ons bestaande gemeentes opgeneem en ingelyf sal word waar dit ook al kan geskied – maar waar dié maatreël as gevolg van die swakheid van sommiges in die pad staan van die bevordering van die saak van Christus onder die heidene – die gemeente uit die heidene opgerig of nog op te rig sodat hulle hul Christelike voorregte in 'n afsonderlike gebou of gestig sal geniet.") In 1862 is daar toe in Stockenström 'n gemeente vir die blankes gestig, die NG gemeente Greykerk, sover bekend die eerste en enigste maal dat blankes uit 'n oorwegend bruin kerk afgestig het.
'n Volle 50 jaar lank is die Greykerk as konsulentsgemeente deur die leraars van Stockenström bedien. Eers in 1912 is ds. Tobias Izaak van Wyk tot eerste eie leraar van Greykerk bevestig.
Stockenström ontwikkel
[wysig | wysig bron]Die dienste is aanvanklik op Balfour in 'n ander genootskap se kerkgebou gehou, wat in 1837 vergroot is, maar in 1845 is 'n eie kerkgebou op Hertzog ('n nedersetting sowat 8 km van Balfour en vernoem na die landmeter W.F. Hertzog) opgerig. Dr. A. Roux van Albanie en ds. A. Welsh van Glen Lynden het die gebou ingewy. Destyds is dienste om die beurt op Hertzog en Balfour gehou.
Ds. P.R. Pietersen het in 1869 vir ds. Thomson opgevolg en aangebly as leraar van Stockenström en konsulent van Greykerk, maar sy gesondheid het verswak sowat hy in 1875 moes bedank. Sy opvolger, ds. A. Faure, is op 15 Mei 1875 deur ds. W.A. Joubert (destyds van Alice en later 20 jaar lank van die NG gemeente Noorder-Paarl (die Toringkerk) in die Paarl) op Hertzog bevestig. Hy staan 51 jaar lank in die gemeente tot en met sy dood in 1927. Dit was in sy dienstyd (in 1912) dat Greykerk sy eerste eie leraar in die persoon van ds. Tobias Izaak van Wyk gekry het. Hy was ook die laaste leraar wat hier traktementstoelae van die regering gekry het.
Die daaropvolgende tiental jare is die gemeente, toe reeds ernstig uitgedun deurdat lidmate elders 'n beter heenkome gaan soek het, deur verskillende konsulente (veral ds. H.P. van Straten van Greykerk), asook eerw. J.P. Koekemoer bedien. Laasgenoemde het tot en met sy dood in 1934 as tydelike geestelike arbeider opgetree.
Op 17 April 1937 is ds. J.A. Malherbe (Alice), voorheen ook konsulent, nadat hy die tweede beroep aangeneem het, deur sy vader, ds. J.A. Malherbe van Goudini, op Hertzog bevestig. Hy het die gemeente ook bedien as skriba-kassier, orrelis en bestuurder van twee skole. Omdat die kerkgebou geruime tyd lank ook vir skooldoeleindes moes dien, is die plaaslike skool in 1949 uitgebrei.
Oorgedra aan Sendingkerk
[wysig | wysig bron]In 1952 berig die Ons gemeentelike feesalbum: "Die gemeentelede is baie behoeftig en kerkgangers kom te voet, sommige van ver. Die vernaamste kerklike inkomste is huurgeld van eiendomme. Voorheen is van Ringsweë pogings aangewend om hierdie hulpbehoewende gemeente tot die Sendingkerk af te sny, daar dit nie sy finansiële verantwoordelikhede behoorlik kan nakom nie. Moontlik mag die afsnyding nog in die nabye toekoms verwesenlik word." Die "afsnyding" is wel later deurgevoer. In 1990 en '91 het lidmate van die gemeente wat al die jare 'n wyk in Grahamstad gevorm het, almal by die NG gemeente Grahamstad aangesluit. Sien onder Eksterne Skakels berig in Rapport vir die verloop van Stockenström se grondeis vroeg in die 21ste eeu.
Enkele leraars
[wysig | wysig bron]- William Thompson, 1830–1869 (emeriteer; oorlede op 4 Mei 1891)
- Pieter Rosa Pieterson, 1869–1879
- John Addey Malherbe, 1937–1952
Bronne
[wysig | wysig bron]- Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
- Raper, P.E., 1987. Dictionary of South African Place Names. Johannesburg: Lowry Publishers.