Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Gaan na inhoud

Staat

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
'n Staatkundige kaart van die Wêreld

'n Staat is 'n organisasie wat gesag oor die bevolking binne 'n geografiese gebied uitoefen. Hulle verteenwoordig hierdie bevolking na buite en beskik oor magsmiddele ter verdediging van hul grondgebied en ook die handhawing van interne wet en orde.

'n Staat kan een van verskeie regeringsvorme hê, so is sommige state republieke en ander monargieë. Soms vorm 'n staat sy eie land. State kan ook saamwerk om 'n land te vorm, soos in die geval van die Verenigde State van Amerika.

Die meeste lande het hulle eie gewapende magte, staatsdiens, regbank en polisie. Dit gebeur soms dat 'n staat (gedwonge of vrywillig) sy mag aan 'n ander staat oordra, of dat state deur 'n federale of konfederale verband 'n deel van hul mag aan 'n oorkoepelende staat toevertrou.

Definisie

[wysig | wysig bron]

Daar is geen akademiese konsensus oor die definisie van die staat nie.[1] Die term "staat" verwys na 'n stel verskillende, maar onderling verwante en dikwels oorvleuelende, teorieë oor 'n sekere reeks politieke verskynsels.[2] Volgens Walter Scheidel het hoofstroomdefinisies van die staat die volgende in gemeen: "gesentraliseerde instellings wat reëls oplê, en dit met geweld rugsteun, oor 'n territoriaal omskrewe bevolking; 'n onderskeid tussen die heersers en die regeerdes; en 'n element van outonomie, stabiliteit en differensiasie. Dit onderskei die staat van minder stabiele vorme van organisasie, soos die uitoefening van hoofsaaklik mag."[3]

Die mees gebruikte definisie is deur Max Weber[4][5][6][7][8] wat die staat beskryf as 'n verpligte politieke organisasie met 'n gesentraliseerde regering wat 'n monopolie van die wettige gebruik van geweld handhaaf binne 'n sekere gebied.[9][10] Weber skryf dat die staat "'n menslike gemeenskap is wat (suksesvol) aanspraak maak op die monopolie van die wettige gebruik van fisiese geweld binne 'n gegewe gebied."[11]

Charles Tilly definieer state as "organisasies wat dwang uitoefen wat onderskei is van huishoudings en verwantskapsgroepe en in sekere opsigte duidelike prioriteit uitoefen bo alle ander organisasies binne aansienlike gebiede."[12] Tilly sluit stadstate, teokrasieë en ryke in sy definisie in, saam met nasiestate, maar sluit stamme, geslagte, firmas en kerke uit.[13] Volgens Tilly kan state vanaf 6000 vC in die argeologiese rekord gesien word; in Europa het hulle omstreeks 990 verskyn, maar het besonder prominent geword ná 1490.[13] Tilly definieer 'n staat se "noodsaaklike minimale aktiwiteite" as:

  1. Oorlogmaak – "uitskakeling of neutralisering van hul eie teenstanders"
  2. Staatskepping – "uitskakeling of neutralisering van hul teenstanders binne hul eie grondgebied"
  3. Beskerming – "uitskakeling of neutralisering van die vyande van hul kliënte"
  4. Onttrekking – "verwerf die middele om die eerste drie aktiwiteite uit te voer"
  5. Beregting – "gesaghebbende beslegting van geskille tussen lede van die bevolking"
  6. Verspreiding – "ingryping in die toewysing van goedere onder die lede van die bevolking"
  7. Produksie – "beheer van die skepping en transformasie van goedere en dienste wat deur die bevolking geproduseer word"[14][15]

Moderne akademiese definisies van die staat sluit dikwels die kriteria in dat 'n staat as sodanig deur die internasionale gemeenskap erken moet word.[16]

Liberale denke bied nog 'n moontlike teleologie van die staat. Volgens John Locke is die doelwit van die staat of gemenebes "die behoud van eiendom" (Second Treatise on Government), met 'eiendom' in Locke se werk wat nie net na persoonlike besittings verwys nie, maar ook na 'n mens se lewe en vryheid. Om hierdie rede verskaf die staat die basis vir sosiale kohesie en produktiwiteit, en skep aansporings vir welvaartskepping deur waarborge van beskerming vir 'n mens se lewe, vryheid en persoonlike eiendom te verskaf. Die verskaffing van openbare goedere word deur sommige soos Adam Smith[17] as 'n sentrale funksie van die staat beskou, aangesien hierdie goedere andersins ondervoorsien sou wees. Tilly het narratiewe van die staat uitgedaag as die resultaat van 'n samelewingskontrak of verskaffing van dienste in 'n vrye mark – hy karakteriseer die staat meer soortgelyk as 'n beskermingsstelsel, soortgeleik aan die van georganiseerde misdaad.[15]

Terwyl ekonomiese en politieke filosowe die monopolistiese neiging van state betwis het,[18] voer Robert Nozick aan dat die gebruik van geweld natuurlik na monopolie neig.[19]

Nog 'n algemeen aanvaarde definisie van die staat is die een wat gegee is by die Montevideo-konvensie oor regte en pligte van state in 1933. Dit bepaal dat "[die] staat as 'n persoon van internasionale reg moet oor die volgende kwalifikasies beskik: (a) 'n permanente bevolking; (b) 'n gedefinieerde gebied; (c) regering; en (d) vermoë om betrekkinge met die ander state aan te gaan."[20] En dat "[die] federale staat 'n enigste persoon in die oë van internasionale reg."[21]

Wat die definisieprobleem verwar, is dat "staat" en "regering" dikwels as sinonieme gebruik word in algemene gesprekvoering en selfs sommige akademiese diskoerse. Volgens hierdie definisieskema is die state nie-fisiese persone van internasionale reg, regerings is organisasies van mense.[22] Die verhouding tussen 'n regering en sy staat is een van verteenwoordiging en gemagtigde agentskap.[23]

Komponente van die staat

[wysig | wysig bron]

Die staat is saamgestel uit 'n aantal spesifieke elemente wat hom sy hoofeienskappe gee. Hierdie elemente is (volgens die internasionale reg):

  • 'n Grondgebied
  • 'n Bevolking
  • Politieke en wetlike organisasie (deur instellings wat wette maak en dit toepas)

Grondgebied

[wysig | wysig bron]

Die grondgebied bepaal die geografiese sone waar die staat sy bevoegdhede kan uitoefen. Een van die belangrikste funksies van 'n staat is om sy territorium af te baken. Dit geld op land, ter see, sowel as in die lug. Hierdie bepaling staan as die territorialiteitsbeginsel bekend.

Vir ouder state is die bepaling van grense nie 'n probleem nie. Vir nuwer state, wat hul grense byvoorbeeld na die koloniale periode gekry het, of selfs meer onlangs, wat bv. deel van die Sowjetunie was, is dit egter nie so voor-die-handliggend nie. Buiten dit word sekere elemente van afbakening gereeld betwis, wat tot vyandighede kan lei.

Bevolking

[wysig | wysig bron]

Die bevolking is die onderdane van die staat. Hierdie onderdane bestaan uit een of meer volke of nasies. Die begrip nasionaliteit word gebruik om aan te dui dat 'n persoon 'n onderdaan van 'n bepaalde staat is, ongeag of dié staat sy gesag oor 'n enkele of 'n aantal volke en nasies uitoefen.

Hoewel die Westerse wêreld van die 21ste eeu dit byna as vanselfsprekend beskou dat 'n staat één nasie saambind en verteenwoordig, is dit nie altyd die geval nie. Baie state, soos bv. Suid-Afrika, is meervolkige of plurale state. As 'n staat slegs een nasie saambind, word dit 'n nasionale of nasiestaat genoem.

Politieke en wetlike organisasie

[wysig | wysig bron]

Politieke en wetlike organisasie is nodig om die behoud en die kontinuïteit van die staat op sy grondgebied te verseker. Hierdie organisasie toon drie kenmerke: morele persoonlikheid, soewereiniteit en die uitoefening van mag.

Morele persoonlikheid

[wysig | wysig bron]

Die staat is 'n entiteit, voorsien van magte en regte, met 'n eie en onafhanklike bestaan t.o.v. sy lede, en in die besonder van sy bestuur. Die staat is permanent: die veranderinge wat by die samestelling daarvan mag opduik het geen invloed op sy bestaan of op die duur van sy besluite nie.

Soewereiniteit

[wysig | wysig bron]

'n Staat is soewerein as hy nie sy gesag van 'n ander sosiale organisasie ontvang nie, en daar geen ander sosiale groep is wat bokant dit gestel is nie. Die staat is soewerein, op internasionale gebied, asook in sy interne bestel. Soewereiniteit kan egter vrywillig ingeperk word. Dit is onder andere die geval by Niue en die Cookeilande, wat Nieu-Seeland gevra het om hul buitelandse sake te reël.

As gevolg van sy soewereiniteit het die staat 'n monopolie op georganiseerde dwang, wat hy in die hande van sy howe, polisie en weermag plaas. Volgens Max Weber word die staat trouens gedefinieer deur sy monopolie op die wetlike aanwending van geweld.

Uitoefening van mag

[wysig | wysig bron]

Die magte van die staat kan in twee groot kategorieë verdeel word:

  • Die mag om die samelewing te organiseer: die staat kan aan die hand van wetlike bepalings die aktiwiteite van sy burgers reguleer.
  • Die mag om sekere inisiatiewe te neem: so lewer die staat dienste en goedere aan die gemeenskap (hierdie funksie is tans belangriker as in die 19de eeu).

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Cudworth et al., 2007: bl. 1
  2. ↑ Barrow, 1993: pp. 9–10
  3. ↑ Scheidel, Walter (2013). "Studying the State". The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean. Oxford University Press. pp. 5–58. doi:10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0002. ISBN 978-0195188318.
  4. ↑ Dubreuil, Benoít (2010). Human Evolution and the Origins of Hierarchies: The State of Nature. Cambridge University Press. p. 189. ISBN 978-0-521-76948-8. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Mei 2016.
  5. ↑ Gordon, Scott (2002). Controlling the State: Constitutionalism from Ancient Athens to Today. Harvard University Press. p. 4. ISBN 978-0-674-00977-6. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2016.
  6. ↑ Hay, Colin (2001). Routledge Encyclopedia of International Political Economy. New York: Routledge. pp. 1469–1474. ISBN 0-415-14532-5. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2016.
  7. ↑ Donovan, John C. (1993). People, power, and politics: an introduction to political science. Rowman & Littlefield. p. 20. ISBN 978-0-8226-3025-8. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Mei 2016.
  8. ↑ Shaw, Martin (2003). War and genocide: organized killing in modern society. Wiley-Blackwell. p. 59. ISBN 978-0-7456-1907-1. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2016.
  9. ↑ Cudworth et al., 2007: p. 95
  10. ↑ Salmon, 2008: p. 54 Geargiveer 15 Mei 2016 op Wayback Machine
  11. ↑ Weber, Max (1991). From Max Weber: Essays in Sociology (in Engels). Psychology Press. p. 78. ISBN 978-0-415-06056-1.
  12. ↑ Tilly, Charles (1990). Coercion, Capital, and European States, AD 990–1992 (in Engels). Blackwell. pp. 1–2.
  13. ↑ 13,0 13,1 Tilly, Charles (1990). Coercion, Capital, and European States, AD 990–1992 (in Engels). Blackwell. pp. 2, 4, 45–46.
  14. ↑ Tilly, Charles (1990). Coercion, Capital, and European States, AD 990–1992 (in Engels). Blackwell. pp. 96–97.
  15. ↑ 15,0 15,1 Tilly, Charles (1985), Rueschemeyer, Dietrich; Evans, Peter B.; Skocpol, Theda, eds., "War Making and State Making as Organized Crime", Bringing the State Back In (Cambridge University Press): pp. 169–191, doi:10.1017/cbo9780511628283.008, ISBN 978-0-521-30786-4, https://www.cambridge.org/core/books/bringing-the-state-back-in/war-making-and-state-making-as-organized-crime/7A7B3B6577A060D76224F54A4DD0DA4C 
  16. ↑ Strang, David (1991). "Anomaly and commonplace in European political expansion: realist and institutional accounts". International Organization (in Engels). 45 (2): 150. doi:10.1017/S002081830003304X. ISSN 1531-5088. S2CID 154734299.
  17. ↑ Smith, Adam (1776). An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations.
  18. ↑ Holcombe, Randall (2004). "Government: Unnecessary but Inevitable" (PDF). The Independent Review. VIII (3): 325–342.
  19. ↑ Nozick, Robert (1974). Anarchy, State, and Utopia. Oxford: Blackwell. ISBN 063119780X.
  20. ↑ Article 1 of the Montevideo Convention.
  21. ↑ Article 2 of the Montevideo Convention.
  22. ↑ Robinson, E. H. 2013. The Distinction Between State and Government Geargiveer 2 November 2013 op Wayback Machine. The Geography Compass 7(8): bl. 556–566.
  23. ↑ Crawford, J. (2007) The Creation of States in International Law. Oxford University Press.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Staat&oldid=2700985"