Unie van Suid-Afrika
| |||||
| |||||
| Leuse: Ex Unitate Vires | |||||
| Volkslied: Die Stem van Suid-Afrika | |||||
 Unie van Suid-Afrika Unie van Zuid-Afrika | |||||
| Hoofstad | Kaapstad (wetgewend) Pretoria (administratief) Bloemfontein (geregtelik) Pietermaritzburg (argief) 33°55′S 18°27′O / 33.917°S 18.450°O | ||||
| Taal/Tale | Nederlands (destyds Hollands genoem), Engels, Afrikaans (vanaf 1925) | ||||
| Godsdiens | Oorwegend Christelike kerke, ook Islam, Hindoeïsme, Judaïsme, tradisionele gelowe | ||||
| Regering | Grondwetlike monargie | ||||
| Monarg | |||||
| - 1910–1936 | George V | ||||
| - 1936–1937 | Edward VIII | ||||
| - 1937–1952 | George VI | ||||
| - 1952–1961 | Elizabeth II | ||||
| Goewerneur-Generaal van Suid-Afrika | |||||
| - 1910–1914 | Herbert John Gladstone | ||||
| - 1914–1920 | Sydney Charles Buxton | ||||
| - 1920–1924 | Prins Arthur van Connaught | ||||
| - 1924–1930 | Alexander Cambridge | ||||
| - 1931–1937 | Graaf van Clarendon | ||||
| - 1937–1943 | Patrick Duncan | ||||
| - 1943–1946 | Nicolaas de Wet | ||||
| - 1946–1951 | Gideon Brand van Zyl | ||||
| - 1951–1959 | E.G. Jansen | ||||
| - 1959–1961 | Charles Robberts Swart | ||||
| Wetgewer | Unie-Volksraad | ||||
| Geskiedenis | |||||
| - Suid-Afrika-wet | 31 Mei 1910 | ||||
| - Statuut van Westminster | 11 Desember 1931 | ||||
| - Stigting van die Republiek van Suid-Afrika | 31 Mei 1961 | ||||
| Oppervlakte | |||||
| - 1961 | 2 045 320 km2 789 702 sq mi | ||||
| Bevolking | |||||
| - 1961 skatting | 18 216 000 | ||||
| Digtheid | 8,9 /km² 23,1 /sq mi | ||||
| Geldeenheid | Pond | ||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=spacer}
.svg){kind=small}
.svg)
Die Unie van Suid-Afrika (Engels: Union of South Africa, Nederlands: Unie van Zuid-Afrika) het op 31 Mei 1910 in Suider-Afrika tot stand gekom toe die vier selfregerende Britse kolonies Kaap de Goede Hoop, Natal, Transvaal en Oranjerivierkolonie verenig is. Die naam Unie het tot 31 Mei 1961 voortbestaan, toe die land 'n republiek geword het en met 'n nuwe grondwet tot die Republiek van Suid-Afrika hernoem is.
Aanvanklik was die Unie 'n dominium binne die Britse Ryk. Dit beteken dat die Unie selfregerend met volle verantwoordelike bestuur was. Kortweg beteken verantwoordelike bestuur dat die regering die vertroue van wetgewende gesag van die land moes geniet. Mettertyd is die Unie se status binne die Ryk verhoog en eindelik het Suid-Afrika 'n vrygewes binne die Britse Statebond geword.
Die voormalige kolonies het provinsies geword en is Kaap de Goede Hoop, Natal, Transvaal en Oranje-Vrystaat genoem.
Ontstaan
[wysig | wysig bron]Gedagte
[wysig | wysig bron]Die gedagte om kolonies van Brittanje te verenig was nie ’n nuwe een nie. In 1867 het die Verenigde Koninkryk se parlement die British North America Act goedgekeur. Ingevolge hierdie wet is die kolonies Kanada, Nieu-Brunswyk en Nova Scotia saamgevoeg om die federale dominium Kanada te stig. In ’n federasie word die owerheidsgesag tussen die onderskeie state en ’n sentrale owerheid verdeel. Tipies word verdediging en buitelandse sake deur die sentrale gesag beheer, terwyl alle ander gesag aan die onderskeie state (oftewel bondstate) toegeken word. Australië het in 1901 gefedereer.[1]
In Suid-Afrika het sir George Grey reeds in die 1850's aan vereniging gedink, maar die "colonial office" was daarteen gekant. Gedurende die 1870's het laasgenoemde aan konfederasie in Suider-Afrika gedink, maar die ingesetenes was daarteen gekant. Na die tweede Anglo-Boereoorlog was die hele Suider-Afrika onder een vlag en sodoende is een van die struikelblokke uit die weg geruim. Toe Transvaal en die Oranjerivierkolonie ook selfregerend word, is nog ’n stap vorentoe geneem. Die Witwatersrand het weereens die gebied se ekonomiese kernpunt geword en die ou geskilpunte oor vervoertariewe en doeane-belasting het kop uitgesteek.[2] ’n Konferensie is byeen geroep om laasgenoemde probleme aan te spreek. Hulle het toe in Mei 1908 besluit om in Oktober 1908 in Durban ’n Nasionale Konvensie byeen te roep om die vereniging van die vier selfregerende kolonies te bespreek. Daar sou dertig deelnemers wees: 12 van die Kaap, 8 van Transvaal en 5 elk van Natal en Vrystaat.[3]
Nasionale konvensie
[wysig | wysig bron]Aanvanklik was Natal ten gunste van 'n federasie, terwyl die res van die kolonies 'n unitêre staat verkies het. 'n Kompromie is aangegaan ingevolge waarvan 'n unitêre staat geskep sou word, maar met provinsies wat meer uitgebreide magte sou hê. Die geskil oor 'n hoofstad is opgelos deur Kaapstad die setel van die wetgewende gesag te maak en Pretoria dié van die uitvoerende gesag. Die appèlhof sou in Bloemfontein wees. Die Kapenaars was nie tevrede met 'n gewone wetsbepaling dat elke provinsie sy eie stemreg kon bepaal nie. Hul aandrang dat hul stemreg verskans word, is nagekom.[4]
Die taalkwessie was laaste netel wat uit die vuur gekrap moes word. Generaal Hertzog was 'n groot voorstander van die Hollandse taal. Sy eie politieke party, Orangia Unie, het reeds in 1908 besluit "dat de goeie samenleving en samenwerking der Hollandsch en Engelsch sprekende bevolking dezer Kolonie gebiedend vergt dat de rechten van de Engelsch, zoowel als van de Hollandsch taal, gelykelijk erkend en ge-eerbiegd word ..."[5] Die gevolg was dat die bepaling oor tweetaligheid ook verskans sou word.
Die konvensie het weer in Kaapstad en Bloemfontein vergadering en in Mei 1909 'n wetsontwerp goedgekeur. 'n Referendum in Natal en die drie parlemente in die ander kolonies het dit ook onderskryf. Gewapen met die wetsontwerp het 'n afvaardiging na Engeland vertrek.[6]
Wetgewing
[wysig | wysig bron]Die "House of Commons" en die "House of Lords" het die wetsontwerp onveranderd goedgekeur en die koning het dit op 20 September 1909 onderteken.[7] Op 2 Desember 1909 het koning Edward VII 'n proklamasie uitgereik dat die Unie van Suid-Afrika op 31 Mei 1910 tot stand sou kom. Mens moet in gedagte hou dat die Unieparlement ondergeskik sou wees aan die Britse parlement, grotendeels weens die bepalings van die "Colonial Laws Validity Act" van 1865.[8]
Struktuur
[wysig | wysig bron]Wetgewende gesag
[wysig | wysig bron]
Agter: J.B.M. Hertzog, Henry Burton, F.R. Moor, C. O'Grady Gubbins, Jan Smuts, H.C. Hull, F.S. Malan, David Graaff
Voor: J.W. Sauer, Louis Botha, Abraham Fischer
Zuid-Afrika Wet, Deel IV, artikels 19-67
Wetgewende bevoegdheid beteken die bevoegdheid om reg te skep, hetsy deur die bestaande reg te verander of nuwe regsreëls tot stand te bring. Die wetgewende gesag het by die Parlement berus. Die parlement het bestaan uit die Koning, 'n Senaat en 'n Volksraad. Die wet het bepaal dat die Parlement die bevoegdheid gehad het om wette te maak vir die vrede, orde en goeie regering van die land. Dit sluit ook die bevoegdheid in om belasting te hef en te bepaal hoe die belasting bestee moet word. Die Volksraad en die Senaat was in Kaapstad gesetel.
Aanvanklik was die land in 121 kiesafdelings verdeel. Elkeen kon een Volksraadlid Parlement toe gestuur. Die Kaap het 51 kiesafdelings gehad, Transvaal 36, Natal en Vrystaat 17 elk. Plattelandse kiesafdelings is altyd bevoordeel deur minder kiesers te hoef bevat. Aanvanklik was daar 40 senatore. Elke provinsies kon 8 senatore verkies. Hierdie senatore is verkies deur 'n kieskollege bestaande uit al die lede van die Volksraad en die Provinsiale Raad van daardie provinsie. Daarbenewens kon die goewerneur-generaal-in-rade ook 8 senatore aanstel.
Uitvoerende gesag
[wysig | wysig bron]Sien Zuid-Afrika Wet, deel III, artikels 8-18.
Die uitvoerende gesag van die Unie was gevestig in die koning (en sy opvolgers). Dit kon deur hom persoonlik of deur 'n goewerneur-generaal as sy verteenwoordiger uitgevoer word. Die koning het gewoonlik die magte wat hy aan die Goewerneur-generaal afgewentel het, in 'n ope brief bekend gemaak. Die magte wat hy behou het, is prerogatiewe genoem.
Die Zuid-Afrika Wet het ook 'n Uitvoerende Raad in die lewe geroep om die Goewerneur-generaal van raad te bedien oor die regering van die land. Die lede was deur hom benoem en opgeroep. Die Goewerneur-generaal kon ook tot 10 mense aanstel om die staatsdepartemente te administreer. Hierdie ministers was dan ook die lede van die Uitvoerende Raad. Hulle moes lid van die Senaat of die Volksraad wees. In die praktyk het dit alles beteken dat die Goewerneur-generaal die leier van die sterkste party in die Volksraad versoek het om 'n kabinet van tot 10 lede voor te stel. Hulle is dan aangestel as ministers en het die land regeer. Die regering moes die vertroue van die Volksraad geniet. Wanneer die goewerneur-generaal iets doen op advies van die kabinet, is gesê die Goewerneur-generaal-in-rade dit gedoen het.
Die regering was gesetel in Pretoria.
Regsprekende gesag
[wysig | wysig bron]Sien Zuid-Afrika Wet, Deel VI, artikels 95-116
Artikel 95 het 'n Hooggeregshof van Suid-Afrika geskep met 'n Hoofregter in bevel daarvan. Die koloniale hooggeregshowe het provinsiale afdelings daarvan geword. Die howe in Johannesburg, Kimberley en Grahamstad het plaaslike afdelings geword. Die appèlafdeling sou in Bloemfontein gesetel wees. Partye kon, met verlof, van die provinsiale en plaaslike afdelings na die appèlafdeling appelleer. Daarvandaan kon hulle, met verlof, na die Geheime Raad appelleer.
Provinsies
[wysig | wysig bron]
Sien Zuid-Afrika Wet, Deel V, artikels 68-94
Die Goewerneur-generaal-in-rade het die Administrateur, die hoof uitvoerende beampte van 'n Provinsie, aangestel. Elke Provinsie het ook 'n verkose Provinsiale Raad gehad. Die Provinsiale Raad het dieselfde aantal lede gehad as wat die provinsie as Volksraadslede verkies het. Rade het 4 lede van 'n Uitvoerende Komitee verkies om die administrateur by te staan in die uitvoering van sy pligte.
Met uniewording het die koloniale hoofstede die provinsies se hoofstede geword.
Provinsiale Rade kon Ordonnansies maak oor: Direkte belasting, onderwys (maar nie hoër onderwys nie), hospitale, munisipaliteite, paaie en wildbewaring. Ordonnansies moes deur die Goewerneur-generaal-in-rade goedgekeur word.
| Provinsie | Vorige kolonie | Hoofstad | Oppervlakte | Bevolking (1904)[9] | Bevolking (1960)[10] |
|---|---|---|---|---|---|
| Kaapprovinsie (1910–1994) | Kaapkolonie (1795–1910) | Kaapstad | 721 224 km²[11] | 2 409 804 | 5 362 853 |
| Natal (1910–1994) | Natalkolonie (1843–1910) | Pietermaritzburg | 91 385 km²[12] | 1 108 754 | 2 980 262 |
| Oranje-Vrystaat (1910–1994) | Oranjerivierkolonie (1902–1910) | Bloemfontein | 129 586 km²[13] | 387 315 | 1 386 547 |
| Transvaal (1910–1994) | Transvaalkolonie (1902–1910) | Pretoria | 288 066 km²[14] | 1 269 951 | 6 273 477 |
| Mandaat | Vorige kolonie | Hoofstad | Oppervlakte | Bevolking (1913) | Bevolking (1979) |
| Suidwes-Afrika (1915–1990) | Duits-Suidwes-Afrika (1884–1915) | Windhoek | 823 000 km² | 200 000 | 1 000 000 |
Verskanste bepalings
[wysig | wysig bron]Artikel 152 het bepaal dat die Parlement, met twee voorbehoude, selfs die Zuid-Afrika Wet op die normale manier kon wysig met goedkeuring deur 'n gewone meerderheidstem in die Volksraad, die Senaat en ondertekening deur die Koning. Die uitsonderings was artikels 35 (Kaapse stemreg) en 137 (taal). Om hierdie artikels te wysig moes die wetsontwerp voorgelê word aan gesamentlike sittings van beide kamers van die Parlement en met die derde lesing daarvan, goedgekeur word deur 'n twee-derde meerderheid van stemme.
Taal
[wysig | wysig bron]Artikel 137 het soos volg gelui: "De Engelse alsmede de Hollandse talen zijn officiële talen van de Unie, en worden op een voet van gelykheid behandeld en bezitten en genieten dezelfde vrijheid, rechten en voorrechten; Alle akten, verslagen en verrichtingen van 't Parlement worden in beide talen gehouden en alle wetsontwerpen, wetten en kennisgeving en van algemeen publiek gewicht of belang door de Regering van de Unie uitgegeven, worden gesteld in beide talen".[15] In 1925 het die Parlement eenparig besluit dat die woord "Hollandse" in artikel 137 ook Afrikaans insluit.[16] Selfs na Republiekwording in 1961 was Hollands steeds een van die land se amptelike tale. Engels en Afrikaans was die amptelike tale en Afrikaans is omskryf as insluitend Hollands.[17] Hollands is eindelik gelos in die 1983-grondwet, artikel 89.
Kaapse stemreg
[wysig | wysig bron]In die Kaapprovinsie het alle volwasse mans, ongeag hul ras of kleur, die stemreg gehad, solank hulle sekere vaste eiendom besit of betrek het of 'n sekere inkomste verdien het. Deur die Naturelleverteenwoordigingswet, No. 12 van 1936 is alle swart kiesers in die Kaap op 'n aparte kieserslys geplaas. Hulle kon toe 3 blanke verteenwoordigers kies in die 3 kiesafdelings waarin die Kaap verdeel is. Die Wet op Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers, No. 46 van 1951, het ook bepaal dat kleurlingkiesers in die Kaap op 'n aparte kieserslys geplaas word. Na 'n lang regstryd en Wet 9 van 1956 is die kleurlinge op 'n aparte kieserslys geplaas.
Grondwetlike ontwikkeling
[wysig | wysig bron]In 1919 is die mandaat oor Duits-Suidwes-Afrika aan Suid-Afrika toegeken. Daarna is dit feitlik as nog 'n provinsie bestuur.[18]
Die Rykskonferensie van 1926 het verklaar dat Groot-Brittanje en die dominiums selfstandige gemeenskappe was en dat almal gelyk was. Hulle was saamgebind deur hulle gemeenskaplike getrouheid aan die Kroon. In 1931 het die Britse Parlement eindelik 'n wet goedgekeur ingevolge waarvan die onafhanklikheid van die dominiums erken is. Hierdie wet is algemeen bekend as die Statuut van Westminster.[19] Dit het weggedoen met Suid-Afrika se onderhorigheid aan die Britse Parlement. Dit is bevestig deur Suid-Afrika se eie Statuswet, No. 69 van 1934.
Blanke vrouens landswyd het die stemreg in 1930 verwerf.[20] Artikel 13 van Wet No. 46 van 1951 het bepaal dat geen nuwe nie-blankes in Natal as kiesers kon registreer nie. Die wet het in werking getree op 1 Maart 1956 deur Wet No. 9 van 1956. In 1948 is die stemouderdom verminder tot 18 jaar.[21] In 1949 is die stemreg uitgebrei na Suidwes-Afrika ingevolge Wet 23 van 1949.
Wet 16 van 1950 die reg op appèl na die Britse Geheime Raad ook afgeskaf.
In 1961 het die Unie 'n republiek geword nadat die Grondwet Wet, No. 32 van 1961 goedgekeur is. Met republiekwording het Suid-Afrika ook die Britse Statebond verlaat.
Nasionale simbole
[wysig | wysig bron]Vlag
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Vlag van Suid-Afrika.
.svg)
.svg)
.png)
Tot 1927 was die "Union Jack" Suid-Afrika se vlag. In daardie jaar het Parlement die Unie Nasionaliteit en Vlae Wet (No. 40 van 1927) goedgekeur. Die nuwe vlag was die oranje, blanje en blou van die Prinsevlag met die drie klein vlaggies in die middel. In 1957 het dit die land se enigste vlag geword.
Volkslied
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Nasionale lied van Suid-Afrika.
Met Uniewording het "God Save the King" ook die land se volkslied geword, sonder dat daar enige wetgewing daaroor was. In 1918 het C.J. Langenhoven die gedig "Die Stem van Suid-Afrika" geskryf. Gedurende die volgende dekade het dominee M.L. de Villiers dit getoonset.[22] Met verloop van tyd is dit meer en meer as volkslied gebruik. In 1938 is dit die eerste keer tydens 'n staatsgeleentheid gespeel.[23] In 1957 het dit deur wetgewing die land se enigste volkslied geword.[24]
Wapen
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Wapen van Suid-Afrika.
Suid-Afrika se wapen is reeds in 1910 deur die koning toegeken. Dit is weer in 1930 en 1932 in onbenullige opsigte verander.
Ampsdraers van die Unie
[wysig | wysig bron]Goewerneurs-generaal
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Goewerneur-generaal van Suid-Afrika.
Eerste ministers
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Eerste Minister van Suid-Afrika.
Hoofregters
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Hoofregter van Suid-Afrika.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Verloren van Themaat, Staatsreg, Butterworths, Durban, 1967, p. 44. Trewhella Cameron (red.), An Illustrated History of South Africa, Jonathan Ball, Johannesburg, 1986, p. 225.
- ↑ Cameron, supra, p. 225.
- ↑ Hahlo & Kahn, The Union of South Africa, Juta & company, Ltd, 1960, p. 119
- ↑ Cameron, supra, p. 226
- ↑ J.D. Naude, Genl. J.M.B. Hertzog en die ontstaan van die Nasionale Party, Voortrekkerpers, Johannesburg, 1970, p. 30.
- ↑ Cameron, supra, p. 227
- ↑ South Africa Act, 1909, 9 Edward VII, Chapter 9. Dit kan ook gevind word by s:en:South Africa Act, 1909
- ↑ Verloren van Themaat, supra, p. 484
- ↑ W.K.Hancock, Smuts, The Sanguine Years, 1870-1919,Cambridge University Press, 1962, p. 219
- ↑ S.H.Steinberg (red.), The Statesman's Year-Book, Macmillan, 104de uitgawe, p. 1405
- ↑ Pears Cyclopaedia 90th Edition 1981-82. London: Book Club Associates 1981, bl. K31
- ↑ Pears Cyclopaedia (1981), bl. K108
- ↑ Pears Cyclopaedia (1981), bl. K118
- ↑ Pears Cyclopaedia (1981), bl. K164
- ↑ Naude, supra, p. 38.
- ↑ Artikel 1 van Wet 8 van 1925.
- ↑ Wet 32 van 1961, artikels 108 en 118(1).
- ↑ Hahlo & Kahn,supra p. 129
- ↑ 22 Geo V, c.4
- ↑ Die Vrouestemregwet, No. 18 van 1930.
- ↑ Hahlo & Kahn, p. 166 verwys na Wet 46 van 1946, soos gewysig deur Wet 30 van 1958.
- ↑ Peter Joyce, The South African Family Encyclopaedia, Struik, 1989, p. 124
- ↑ C.F.J. Muller (red.), Vyfhonder Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis, Academica, 1980, p.449.
- ↑ Muller,supra, p. 518.
Verdere leesstof
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Unie van Suid-Afrika. |
- (en) Mackenzie, W. Douglas, and Alfred Stead, South Africa: Its History, Heroes, and Wars, Four Books in One Volume, Toronto, Ont.: W. Briggs, cop. 1899, pref. 1900. N.B.: Mentioned also on t.p.: "Superbly illustrated, with original drawings and photographs, under the direction of George Spiel."
- (en) C.J. Muller (ed.), 500 Years History of South Africa, H&R Academica 1969.
- (en) L. Thompson, A History of South Africa, Johnathan Ball Publishers 2006. ISBN 1-86842-236-4
- (en) L. Thompson, The Unification of South Africa 1902–1910, Oxford University Press 1960.
