Papers by safiye yılmaz erten
Ölümünün 100. Yılında Bilim Tarihçisi Salih Zeki’yi Anmak ve Anlamak Paneli Bildiri Kitabı Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2022
https://ekitap.atauni.edu.tr/index.php/uluslararasi-sosyal-bilimlerde-kadin-calismalari-sempozyumu/, 2022
Emine Semiye (1864-1944) ilk Türk kadın yazarlarımızdandır. Tarihçi ve devlet adamı Ahmet Cevdet ... more Emine Semiye (1864-1944) ilk Türk kadın yazarlarımızdandır. Tarihçi ve devlet adamı Ahmet Cevdet Paşa'nın kızı, ilk kadın romancımız Fatma Aliye'nin ve mantık çalışmalarıyla bilinen Ali Sedat'ın kardeşidir. Yetiştiği ortam ve aldığı eğitimin katkılarıyla edebiyat, bilim, siyaset, eğitim gibi birçok alanda öncü bir kadın olmuştur. Roman, hikâye, şiir, mektup, gezi yazısı, gazete makalesi ve matematik kitabı olmak üzere edebî ve bilimsel türde yazılar kaleme almıştır. Eserlerinde daha çok kadın hakları ile kadın ve çocukların eğitimi konularını işlemiştir. Emine Semiye hakkında yapılan çalışmalar onun biyografisi, edebî ve siyasal yönü konularında yoğunlaşmaktadır. Edebî türlerde kaleme aldığı eserler ve kadınlara matematik öğretmek amacıyla yazdığı matematik kitabı hakkında akademik çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmada ise, Emine Semiye'nin Hanımlara Mahsus Gazetede yayınlanan dokuz bölümlük "Hanımlara Dürûs-ı Hikmet" başlıklı yazı dizisi incelenmiştir. Popüler bilim yazıları olarak değerlendirebileceğimiz bu yazı dizisinde fizik, kimya, biyoloji konuları sade ve kolay anlaşılır bir üslup ile ele alınmıştır. Emine Semiye, yazmaktaki maksadının topluma yarar sağlamak olduğunu belirtmiştir. Bu yazı dizisi özelinde ise, bilimsel konuları kadınların tek başına okuduğunda da anlayabilecekleri şekilde yazmayı hedeflemiştir. Makalelerde; uzay, şekil, cisim, maddenin halleri, atom ve molekül yapıları, hücre yapısı, kan, mikroskobik canlılar, basınç ve elastikiyet, hareket ve eylemsizlik kuralları, fotosentez, ağırlık ve yer çekimi kanunları, serbest düşme gibi konular gündelik hayattan örneklerle açıklanarak ele alınmıştır. Makalelerde, bilimsel makale yazma kaygısı değil, bilimin yaygınlaştırılması ilkesi ön plana çıkmaktadır. Konular, gündelik hayatla ilişkilendirilirken Allah'ın yaratmasındaki hikmete de vurgu yapılmıştır. Bu çalışma ile Emine Semiye'nin popüler bilim yazıcılığı, tabiat-hikmet anlayışı ve kadınların eğitiminde fen bilimlerine verdiği önem ortaya konmuş olacaktır.
Ülken Sosyal Bilimler Dergisi, 2022
Lâle Devri, 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı ile son bulan uzun b... more Lâle Devri, 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı ile son bulan uzun barış dönemidir. Bu barış ortamı, Osmanlı ilim ve kültür hayatında önemli gelişmelerin yaşanmasına fırsat vermiştir. Bu dönemde yaşanan bilimsel gelişmeleri; matbaanın açılması, resmî bir tercüme heyetinin kurulması, bilim adamlarının çalışmaları ve çeşitli alanlarda telif edilen kitaplar olmak üzere dört ana başlıkta değerlendirebiliriz. Matbaada ilk basılan 17 eserden çoğu lügat, tarih ve coğrafya alanlarındaydı. Bu sebeple matbaa, yeni bilimlerin Osmanlı’ya girişinde ve halkın kültür seviyesini artırmakta yeterli etkiyi gösteremedi. Kâğıt sıkıntısının çözülememesi, kitap fiyatlarının yüksekliği, büyük kütüphaneler kurulamaması gibi sorunlar yaşansa da matbaa, basılan eserler ve baskı sayıları göz önünde bulundurulduğunda önemli bir görev ifa etmiş oldu. Tercüme heyetinin çalışmaları ise İslâm medeniyetinin ilk yüzyıllarından sonra sistemli ve devlet eliyle yürütülen ilk çeviri faaliyetiydi. Dönemin bilim adamları arasında Yanyalı Esad, Câbîzâde Halil Fâiz, Ömer Şifâî ve Bursalı Ali Münşî gibi isimler öne çıkmaktadır. Fizik, astronomi, matematik, tıp, mühendislik, tarih, felsefe, mantık gibi alanlarda çalışmalar yapılmıştır. Tarih ve tıp alanındaki çalışmalar sayıca diğerlerinden fazladır. Yazılan eserler daha çok önceki eserlere şerh veya haşiye niteliğindedir. Eski eserler üzerindeki çalışmaların yanı sıra, modern bilimin aktarılması başlamıştır. Lâle Devri sona erse de modernleşme girişimleri sonraki yüzyıllarda da devam etmiştir.
Makalede Osmanli doneminde islemlere pratiklik saglamasi icin kullanilan tamam-i adedi usulu tani... more Makalede Osmanli doneminde islemlere pratiklik saglamasi icin kullanilan tamam-i adedi usulu tanitilacaktir. Bu usul, islem yapilirken sayinin kendisi yerine onu en yakin 10’un kuvvetine tamamlayan sayinin kullanilmasina dayanmaktadir. Tamam-i adedi usulu toplama ve cikarma islemlerinde, ozellikle de toplama ve cikarmanin bir arada yapilmasi gereken durumlarda kullanilmaktadir. Tespit ettigimiz kadariyla ilk defa Mehmet Nadir, tamam-i adedi usulunu bolme islemine uygulamistir. Klasik bolme isleminin aksine cikarma yerine toplama islemi kullanilmakta ve daha kucuk bir sayi ile islem yapilmaktadir. Bu nedenle Nadir, metodun kolay ve kullanisli oldugunu belirtmektedir. Yontem her bolme isleminde degil ama bazi ozel sayilarla yapilan bolme islemlerinde gercekten kolaylik saglamaktadir. Tamam-i adedi usulu genel anlamda cok kullanisli bir yontem olmasa da ozel durumlarda sagladigi kolaylik goz ardi edilemez. Ayrica tamam-i adedi ile bolme yonteminin Nadir’in alana orijinal bir katkisi ol...
Tam adi Haskoylu Bekir Sidki b. Hasan TevŞ k olan 19.yy Osmanli dusunurunun hayati hakkinda cok a... more Tam adi Haskoylu Bekir Sidki b. Hasan TevŞ k olan 19.yy Osmanli dusunurunun hayati hakkinda cok az malumat bulunmaktadir. Bekir Sidki’nin ’den mezun oldugu bilinmektedir. 19. yuzyilda aritmetigin halk arasinda yayilmasi maksadiyla cok sayida kitap kaleme alinmistir. Bunlardan bir tanesi de 1863 tarihinde yayimlanan Tuhfe el-Muhâsibin isimli eseridir. Oyle anlasilmaktadir ki bu eser, geleneksek aritmetik anlayisi ve cagdas aritmetik anlayisi arasinda bir yerlerde bulunmaktadir; bunun en guclu kaniti, carpma ve bolme islemlerinde kullanilan yontemlerin gecmisinin orta caglara kadar uzanmasidir. Bizler bu calismamizda Tuhfe el-Muhâsibin’in icerigini tanitacak ve ardindan kitapta yer alan tarihi carpma ve bolme islemi yontemlerinin tanitimini yapacagiz. Bu arastirmada, Bekir Sidki’nin Tuhfe el-Muhâsibin adli eserinin 1863 yilinda yapilan basimi incelenmistir. Kitap incelendiginde, kitabin basildigi tarih olan 19.yy ortalarindaki ders kitaplarinda carpma ve bolme islemleri icin klasik ve...
Osmanli Bilimi Arastirmalari, 2020
Husnu Hamid Sayman (1890-1975) bir Turk matematikcisidir. Istanbul ve Diyarbakir’da cesitli lisel... more Husnu Hamid Sayman (1890-1975) bir Turk matematikcisidir. Istanbul ve Diyarbakir’da cesitli liselerde matematik ogretmenligi ve Darulfunun Fen Fakultesi’nde matematik hocaligi yapmistir. Bircok idari gorevde bulunmus, ozellikle 1924-1930 yillari arasinda Darulfunun Fen Fakultesi Reisligi (Dekanligi) yapmistir. 1933 Universite Reformu ile universiteden uzaklastirilmistir. Liselerdeki ve universitedeki gorevleri sirasinda matematik ve fizik uzerine eserler yazmis, bilim ve egitim hayatimiza katkida bulunmustur. Makalelerinin buyuk kismi Darulfunun Fen Fakultesi Mecmuasi’nda yayinlanmistir. Muallimler Mecmuasi’nda da yayinlanmis dort makalesi bulunmaktadir. Bu dergi, dergicilik faaliyetlerinin hiz kazandigi ve ulke geneline yayginlastigi, Osmanlinin son, Cumhuriyet’in ilk yillarinda yayinlanmis olan bir egitim dergisidir. Bu calismada Husnu Hamid’in Muallimler Mecmuasi’nda yayinlanan makaleleri incelenmis ve degerlendirilmistir Anilan dort yazisindan ikisi matematik egitimi, biri matem...
Mehmet Nadir, 1856-1927 yillari arasinda yasamis onemli bir matematikcimizdir. Matematik alaninda... more Mehmet Nadir, 1856-1927 yillari arasinda yasamis onemli bir matematikcimizdir. Matematik alanindaki calismalarinin hemen hemen tamami sayilar teorisi uzerinedir. Nadir’in matematik alanindaki calismalari; Istanbul Darulfunun Fen Fakultesi Mecmuasi’nda yayinlanan makaleleri, Hesâb-i Nazari adli kitabi ve uluslararasi dergilerde yayinlanan soru ve cevaplari olmak uzere uc baslik altinda siralanabilir. Mehmet Nadir, uluslararasi matematik arastirmalari yazininda adi gecen ilk Turk matematikcisidir. Uluslararasi calismalarinin onemli bir kismi, L’Intermediaire des Mathematiciens adli Fransiz dergisinde yayinlanmistir. Hem niceliksel hem de niteliksel olarak L’Intermediaire des Mathematiciens dergisinde yayinlanmis olan yazilari ayrica incelenmeye deger bulunmustur. Nadir’in 1901-1914 yillari arasinda L’Intermediaire des Mathematiciens dergisinde 26 soru ve 36 cevabi yayinlanmistir. Bu soru ve cozumlerin buyuk bir kismi gunumuzde modern sayilar teorisi alaninda calisan matematikcileri bi...
Osmanlı Bilimi Araştırmaları , 2020
ÖZ
Hüsnü Hamid Sayman (1890-1975) bir Türk matematikçisidir. İstanbul ve
Diyarbakır’da çeşitli li... more ÖZ
Hüsnü Hamid Sayman (1890-1975) bir Türk matematikçisidir. İstanbul ve
Diyarbakır’da çeşitli liselerde matematik öğretmenliği ve Darülfünun Fen
Fakültesi’nde matematik hocalığı yapmıştır. Birçok idari görevde bulunmuş,
özellikle 1924-1930 yılları arasında Darülfünun Fen Fakültesi Reisliği (Dekanlığı)
yapmıştır. 1933 Üniversite Reformu ile üniversiteden uzaklaştırılmıştır.
Liselerdeki ve üniversitedeki görevleri sırasında matematik ve fizik üzerine
eserler yazmış, bilim ve eğitim hayatımıza katkıda bulunmuştur. Makalelerinin
büyük kısmı Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanmıştır.
Muallimler Mecmuası’nda da yayınlanmış dört makalesi bulunmaktadır. Bu
dergi, dergicilik faaliyetlerinin hız kazandığı ve ülke geneline yaygınlaştığı,
Osmanlının son, Cumhuriyet’in ilk yıllarında yayınlanmış olan bir eğitim
dergisidir. Bu çalışmada Hüsnü Hamid’in Muallimler Mecmuası’nda yayınlanan
makaleleri incelenmiş ve değerlendirilmiştir Anılan dört yazısından ikisi
matematik eğitimi, biri matematik tarihi hakkında olup, diğeri ise bir kitap
tanıtımıdır. Hüsnü Hamid’in, Muallimler Mecmuası’ndaki yazıları popüler bilim
yazıları tarzındadır. Matematik tarihine orijinal katkı yaptığı söylenemez ise
de, Hüsnü Hamid, hocası Salih Zeki’nin izinden giderek matematik tarihi ile
de ilgilenmiştir.
Anahtar sözcükler: Muallimler Mecmuası, Darülfünun Fen Fakültesi,
matematik tarihi, matematik eğitimi, Hüsnü Hamid Sayman
ABSTRACT
Hüsnü Hamid Sayman (1890-1975) was a Turkish mathematician. He taught
mathematics in high schools in İstanbul and Diyarbakır and in the Darülfünun’s
Faculty of Science. He served as the dean of the Darülfünun’s Faculty of
Science between 1924-1930. He was dismissed from the university during
the 1933 University Reform. He authored books and articles on mathematics
and physics and contributed to the development of Turkish scientific and
educational life. Most of his articles were published in the Darülfünun Fen
Fakültesi Mecmuası (Journal of the Darülfünun’s Faculty of Science). Four of
his articles appeared in the Muallimler Mecmuası (Journal for Teachers). These will be examined in the present study. Two of them are about mathematics education, one is about the history of mathematics, and the other is a book review. The Journal for Teachers which was a popular science journal, and Hüsnü Hamid’s writings were in line with the journal’s character.
Keywords: Muallimler Mecmuası, Journal for Teachers, Darülfünun’s Faculty of Science, history of mathematics, teaching of mathematics, Hüsnü Hamid Sayman
Erdem, 2019
Bilimlerin sınıflandırılması, antik çağlardan başlayarak birçok düşü-nür tarafından ele alınmış b... more Bilimlerin sınıflandırılması, antik çağlardan başlayarak birçok düşü-nür tarafından ele alınmış bir konudur. İlk sistematik sınıflandırma Aristoteles (MÖ 384-322)'in sınıflandırmasıdır ve kendinden sonraki ilimlerin tasnifi eserlerini etkilemiştir. İslâm dünyasında ilimlerin tas-nifi eserleri, çeviri yoluyla Arapçaya yeni aktarılan felsefî ilimlerin, dinî ilimlerle ilişkisini ortaya koymak amacıyla kaleme alınmaya başlamış-tır. İslâm düşüncesinde ilim tasnifi için filozofların ve din âlimlerinin benimsediği iki farklı yaklaşım vardır. İlk yaklaşıma göre; gerçek bilgi felsefî bilgidir ve dinî bilgiler amelî felsefenin dalıdır. İkinci yaklaşıma göre; vahiy en üst hakikattir, felsefi ilimler ise insan aklıyla ulaşılan ortak bilgilerdir. Bu makalede literatürden farklı olarak, İslâm dünya-sında kaleme alınmış ilimlerin tasnifi eserlerinde matematiğin konu-mu incelenmiştir. Çalışmada, İslâm dünyasındaki ilim tasnifi eserleri arasından, temsil ve etki gücü göz önünde bulundurularak örneklem seçilmesi yoluna gidilmiştir. Filozofları temsilen Fârâbî ve İbn Sînâ; âlimleri temsilen ise Harizmî ve İbn Haldun seçilmiştir. Taşköprîzâde de aslında âlimlerin tasnif geleneğine mensup olmakla birlikte iki tas-nif geleneğinin başarılı bir sentezini yapmış olduğundan çalışmaya dâhil edilmiştir. Diğer ilimlerin tasnifi eserleri hakkında kısa bilgi ver-mekle yetinilmiştir. İslâm dünyasında; mantık, felsefe, tasavvuf, tarih gibi ilimlerin, bazı tasniflerde ilimler arasında sayılıp, bazılarında sayıl-madığı görülmektedir. Ancak, hem filozofların hem de din âlimlerinin yaptıkları tüm tasniflerde, matematik, ilimler kategorisi içerisinde yer almıştır. Antik çağlardan beri matematiğin bir ilim olduğu konusunda fikir birliği olduğu görülmektedir. Matematiğin konumu genel ola-rak felsefî ilimler, hikmet ilimleri, nazarî (teorik) ilimler başlıkları al-tındadır. Yalnızca matematiğin uygulamaya yönelik bazı konularının, amelî (uygulamalı) ilimlere dâhil edildiği görülmüştür. Matematiğin dalları genellikle, Antik Yunan sınıflama geleneğindeki gibi aritmetik, geometri, astronomi, müzik şeklinde sınıflandırılmıştır. Matematiğin
ilimler arasındaki sıralamasında varlık kategorisi etkili olmuştur. Böyle
bir sıralama, ilimlerin önem derecesi ile ilgili değildir, ilimlerin maddeyle ilişkilerinden kaynaklıdır. Buna göre, zihinde maddeden soyutlanabilir ama dış dünyada soyutlanamaz olmasından dolayı matematik
orta ilim kategorisindedir. Filozofların ve din âlimlerinin ilim olarak
matematiği ele alış biçimlerinde önemli bir farklılık görülmemiştir.
Filozoflar ve âlimler ortak olarak matematiği, faydalı ve gerekli olarak
görmüşlerdir.
1. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Sempozyumu, 13-15 Haziran 2019, İstanbul., 2019
Özet:
Mehmet Nadir, Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk dönemlerine denk gelen 1856-1927 yılları a... more Özet:
Mehmet Nadir, Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk dönemlerine denk gelen 1856-1927 yılları arasında yaşamış önemli bir matematikçimizdir. Nadir; matematik, eğitim, edebiyat, siyaset gibi farklı konular hakkında gazete ve dergilerde pek çok yazı yazmıştır. Burada, Nadir’in sadece matematik alanındaki çalışmaları ele alınacaktır. Matematik çalışmalarının hemen hemen tamamı sayılar teorisi üzerinedir. Nadir’in matematik alanındaki çalışmaları; İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri, Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ve uluslararası dergilerde yayınlanan soru ve cevapları olmak üzere üç başlık altında sıralanabilir. İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanmış olan 14 makalesi tespit edilerek incelenmiştir. Makalelerden bazıları yalnızca konu anlatımı şeklinde olsa da, bazı makaleleri Nadir’in kendi bulduğu yöntem veya çözümleri içermesi bakımından tamamen orijinaldir. Nadir’in 1926 yılında yayınlanmış olan Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ise bir ders kitabı olarak yazılmıştır. Günümüzde bile Sayılar Teorisine Giriş derslerinde kullanılabilecek kadar kapsamlı ve modern bir şekilde kaleme alınmıştır. Nadir’in 1901-1914 yılları arasında L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde 26 sorusu ve 36 cevabı yayınlanmıştır. Bu soru ve çözümlerin büyük bir kısmı günümüzde modern sayılar teorisi alanında çalışan matematikçileri bile cezbedebilecek düzeydedir. Mehmet Nadir, matematik yazıları uluslararası matematik dergilerinde yayınlanan ilk Türk matematikçisi olarak kabul edilmektedir. Nadir, sayılar teorisi alanına orijinal katkılar da sağlamıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla “tamam-ı adedî” usulünün bölme işlemine uygulanması ilk defa Mehmet Nadir tarafından yapılmıştır. “Kabiliyyet-i Taksîm Hakkında Kaide-i Umumî” başlığı ile duyurduğu kendi bulmuş olduğu bölünebilme kuralı ise alana yaptığı katkılarından en çok bilinenidir. Nadir’in alana, önemli bir diğer katkısı da A. Boutin’in L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisine gönderdiği ve 11 yıl boyunca çözümsüz kalan bir sorusuna yaptığı çözümdür.
Anahtar Kelimeler: Mehmet Nadir, sayılar teorisi, matematik tarihi
Kebikeç Dergisi, Sayı:47, s.147-156., 2019
Öz
1924-1928 yılları arasındaki dört senelik bir zaman diliminde Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuas... more Öz
1924-1928 yılları arasındaki dört senelik bir zaman diliminde Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nın beş farklı sayısında Polonya asıllı Fransız matematikçi Józef Maria Hoene-Wroński (1776-1853) hakkında bir makale dizisi yayınlanmıştır. Makalelerden ilki Mehmet Nadir, ikincisi Ali Yar ve son üçü de Hüsnü Hamid tarafından kaleme alınmıştır. Makalelerde Wroński’nin hayatı, matematik felsefesi tanıtılmış ve önermiş olduğu dördüncü dereceden yüksek denklemlerin çözümünün kabul edilebilir olup olmadığı tartışılmıştır. Ali Yar, Wroński’nin dördüncü dereceden yüksek denklemlerin kesin bir çözümünü bulmuş olmasını mümkün görmemektedir. Mehmet Nadir ve Hüsnü Hamid ise Wroński’nin yönteminin dördüncü dereceden yüksek denklemlerin çözümünü çok küçük bir hatayla yapmayı sağladığını belirtmekte ve yöntemin kullanıldığı örnek çözümleri yapmaktadır. Makaleler, güncel bir matematiksel meselenin üç önemli matematikçi tarafından dergide yayınlanan bilimsel makaleler yoluyla tartışılması ve dönemin matematik camiasına ışık tutması bakımından önemlidir.
Anahtar sözcükler: Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, Wroński, Mehmet Nadir, Ali Yar, Hüsnü Hamid.
Correspondences About Wroński in the İstanbul Darülfünun Science Faculty Journal
Abstract
In a four-year period between 1924-1928, a series of articles about the Polish mathematician Józef Maria Hoene-Wroński (1776-1853) was published in five different chapters of the Darülfünun Science Faculty Journal. The first article was written by Mehmet Nadir, the second one was written by Ali Yar and the last three ones were written by Hüsnü Hamid. In the articles, Wroński's life, his philosophy of mathematics were introduced and it was discussed whether the solution of higher than biquadratic equations he recommended was acceptable or not. Ali Yar does not find it possible for Wroński to find a definitive solution of higher than biquadratic equations. On the other hand, Mehmet Nadir and Hüsnü Hamid state that Wroński's method allows the solution of higher than biquadratic equations with a very small mistake and make sample solutions by using the method. The articles are important in terms of discussing a contemporary mathematical issue through scientific articles published in the journal by three important mathematicians and shedding light on the mathematical community of the period.
Key words: Darülfünun Science Faculty Journal, Wroński, Mehmet Nadir, Ali Yar, Hüsnü Hamid.
Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ek Sayı-2 (Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına), 2019
Çalışmanın Türü: Araştırma Öz Bu çalışmada 19. ve 20. yy'larda Osmanlı'da sayılar teorisi alanınd... more Çalışmanın Türü: Araştırma Öz Bu çalışmada 19. ve 20. yy'larda Osmanlı'da sayılar teorisi alanında yayınlanmış olan eserler tespit edilerek incelenmiş ve değerlendirilmiştir. İncelenen kitaplar belirlenirken adında hesâb veya a'dâd kelimeleri ile birlikte nazarî kelimesinin geçtiği kitaplar taranmıştır. Cebir kitaplarının içinde yer alan sayılar teorisi konuları incelenmemiş, yalnızca müstakil kitap olarak yayınlanmış olan eserler dikkate alınmıştır. Bu şekilde 1880 ve 1926 yılları arasında yayınlanmış olan 12 kitap tespit edilmiş ve incelenmiştir. Kitaplar tarih sırasına göre incelenmiş, yazarları hakkında kısa bilgiler verilmiş, kitaplardan örnek metinler verilerek değerlendirmeler yapılmış ve sonunda tüm kitaplar hakkında genel bir değerlendirme sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, matematik tarihi, sayılar teorisi
Abstact In this study, the books, published in the field of number theory in Ottoman during the 19th and 20th centuries, have been identified, examined and evaluated. While identifying the reviewed books, the books which have calculus or numbers along with theoretical words in their names have been scanned. The subjects of number theory in algebra books have not been examined, only published works as independent books have been taken into consideration. In this way, 12 books published between 1880 and 1926 have been identified and examined. The books have been reviewed according to chronological order, brief information about the authors has been given, evaluations have been made by giving sample texts from books and in the end an overview of all the books have been presented.
Mehmet Nadir, 1856-1927 yılları arasında yaşamış önemli bir
matematikçimizdir. Matematik alanında... more Mehmet Nadir, 1856-1927 yılları arasında yaşamış önemli bir
matematikçimizdir. Matematik alanındaki çalışmalarının hemen hemen tamamı
sayılar teorisi üzerinedir. Nadir’in matematik alanındaki çalışmaları; İstanbul
Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri, Hesâb-ı Nazarî
adlı kitabı ve uluslararası dergilerde yayınlanan soru ve cevapları olmak üzere üç
başlık altında sıralanabilir. Mehmet Nadir, uluslararası matematik araştırmaları
yazınında adı geçen ilk Türk matematikçisidir. Uluslararası çalışmalarının önemli bir
kısmı, L’Intermédiaire des Mathématiciens adlı Fransız dergisinde yayınlanmıştır.
Hem niceliksel hem de niteliksel olarak L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde
yayınlanmış olan yazıları ayrıca incelenmeye değer bulunmuştur. Nadir’in 1901-1914
yılları arasında L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde 26 soru ve 36 cevabı
yayınlanmıştır. Bu soru ve çözümlerin büyük bir kısmı günümüzde modern sayılar
teorisi alanında çalışan matematikçileri bile cezbedebilecek düzeydedir. Özellikle, A.
Boutin’in, L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisine gönderdiği ve 11 yıl boyunca
çözümsüz kalan bir sorusuna Nadir’in yapmış olduğu çözüm, Nadir’in sayılar teorisi
alanına yaptığı orijinal katkılardan biridir.
ULUSLARARASI KATILIMLI OSMANLI BİLİM VE DÜŞÜNCE TARİHİ SEMPOZYUMU, 2014
Tam adı Hasköylü Bekir Sıdkı b. Hasan Tevfi k olan 19.yy Osmanlı düşünü-rünün hayatı hakkında çok ... more Tam adı Hasköylü Bekir Sıdkı b. Hasan Tevfi k olan 19.yy Osmanlı düşünü-rünün hayatı hakkında çok az malumat bulunmaktadır. Bekir Sıdkı’nın ’den me-zun olduğu bilinmektedir. 19. yüzyılda aritmetiğin halk arasında yayılması mak-sadıyla çok sayıda kitap kaleme alınmıştır. Bunlardan bir tanesi de 1863 tarihinde yayımlanan Tuhfe el-Muhâsibîn isimli eseridir. Öyle anlaşılmaktadır ki bu eser, geleneksek aritmetik anlayışı ve çağdaş aritmetik anlayışı arasında bir yerlerde bu-lunmaktadır; bunun en güçlü kanıtı, çarpma ve bölme işlemlerinde kullanılan yön-temlerin geçmişinin orta çağlara kadar uzanmasıdır. Bizler bu çalışmamızda Tuhfe el-Muhâsibîn’in içeriğini tanıtacak ve ardından kitapta yer alan tarihi çarpma ve bölme işlemi yöntemlerinin tanıtımını yapacağız. Bu araştırmada, Bekir Sıdkı’nın Tuhfe el-Muhâsibîn adlı eserinin 1863 yılında yapılan basımı incelenmiştir. Kitap incelendiğinde, kitabın basıldığı tarih olan 19.yy ortalarındaki ders kitaplarında çarpma ve bölme işlemleri için klasik ve modern yöntemler bir arada bulunduğun-dan, bu dönemin bir geçiş dönemi özelliği taşıdığı görülmektedir.
Öz Makalede Osmanlı döneminde işlemlere pratiklik sağlaması için kullanılan tamam-ı adedî usulü t... more Öz Makalede Osmanlı döneminde işlemlere pratiklik sağlaması için kullanılan tamam-ı adedî usulü tanıtılacaktır. Bu usul, işlem yapılırken sayının kendisi yerine onu en yakın 10'un kuvvetine tamamlayan sayının kullanılmasına dayanmaktadır. Tamam-ı adedî usulü toplama ve çıkarma işlemlerinde, özellikle de toplama ve çıkar-manın bir arada yapılması gereken durumlarda kullanılmaktadır. Tespit ettiğimiz kadarıyla ilk defa Mehmet Nadir, tamam-ı adedî usulünü bölme işlemine uygula-mıştır. Klasik bölme işleminin aksine çıkarma yerine toplama işlemi kullanılmakta ve daha küçük bir sayı ile işlem yapılmaktadır. Bu nedenle Nadir, metodun kolay ve kullanışlı olduğunu belirtmektedir. Yöntem her bölme işleminde değil ama bazı özel sayılarla yapılan bölme işlemlerinde gerçekten kolaylık sağlamaktadır. Tamam-ı adedî usulü genel anlamda çok kullanışlı bir yöntem olmasa da özel durumlarda sağladığı kolaylık göz ardı edilemez. Ayrıca tamam-ı adedî ile bölme yönteminin Nadir'in ala-na orijinal bir katkısı olduğu düşüncesi de konunun özel olarak ele alınmasını önemli kılmıştır. Anahtar Kelimeler: tamam-ı adedî, bölme, Mehmet Nadir, hesab-ı nazarî
Conference Presentations by safiye yılmaz erten
Uluslararası Kadın Çalışmaları Sempozyumu, Erzurum, Türkiye, 24 - 25 Mart 2022, 2022
Uluslararası Sosyal Bilimlerde Kadın Sempozyumu, 2022
Özet: Emine Semiye (1864-1944) ilk Türk kadın yazarlarımızdandır. Tarihçi ve devlet adamı Ahmet C... more Özet: Emine Semiye (1864-1944) ilk Türk kadın yazarlarımızdandır. Tarihçi ve devlet adamı Ahmet Cevdet Paşa'nın kızı, ilk kadın romancımız Fatma Aliye'nin ve mantık çalışmalarıyla bilinen Ali Sedat'ın kardeşidir. Yetiştiği ortam ve aldığı eğitimin katkılarıyla edebiyat, bilim, siyaset, eğitim gibi birçok alanda öncü bir kadın olmuştur. Roman, hikâye, şiir, mektup, gezi yazısı, gazete makalesi ve matematik kitabı olmak üzere edebî ve bilimsel türde yazılar kaleme almıştır. Eserlerinde daha çok kadın hakları ile kadın ve çocukların eğitimi konularını işlemiştir. Emine Semiye hakkında yapılan çalışmalar onun biyografisi, edebî ve siyasal yönü konularında yoğunlaşmaktadır. Edebî türlerde kaleme aldığı eserler ve kadınlara matematik öğretmek amacıyla yazdığı matematik kitabı hakkında akademik çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmada ise, Emine Semiye'nin Hanımlara Mahsus Gazetede yayınlanan dokuz bölümlük "Hanımlara Dürûs-ı Hikmet" başlıklı yazı dizisi incelenmiştir. Popüler bilim yazıları olarak değerlendirebileceğimiz bu yazı dizisinde fizik, kimya, biyoloji konuları sade ve kolay anlaşılır bir üslup ile ele alınmıştır. Emine Semiye, yazmaktaki maksadının topluma yarar sağlamak olduğunu belirtmiştir. Bu yazı dizisi özelinde ise, bilimsel konuları kadınların tek başına okuduğunda da anlayabilecekleri şekilde yazmayı hedeflemiştir. Makalelerde; uzay, şekil, cisim, maddenin halleri, atom ve molekül yapıları, hücre yapısı, kan, mikroskobik canlılar, basınç ve elastikiyet, hareket ve eylemsizlik kuralları, fotosentez, ağırlık ve yer çekimi kanunları, serbest düşme gibi konular gündelik hayattan örneklerle açıklanarak ele alınmıştır. Makalelerde, bilimsel makale yazma kaygısı değil, bilimin yaygınlaştırılması ilkesi ön plana çıkmaktadır. Konular, gündelik hayatla ilişkilendirilirken Allah'ın yaratmasındaki hikmete de vurgu yapılmıştır. Bu çalışma ile Emine Semiye'nin popüler bilim yazıcılığı, tabiat-hikmet anlayışı ve kadınların eğitiminde fen bilimlerine verdiği önem ortaya konmuş olacaktır.
1. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2020
Mehmet Nadir, Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk dönemlerine denk gelen 1856-1927 yılları arasınd... more Mehmet Nadir, Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk dönemlerine denk gelen 1856-1927 yılları arasında yaşamış önemli bir matematikçimizdir. Nadir; matematik, eğitim, edebiyat, siyaset gibi farklı konular hakkında gazete ve dergilerde pek çok yazı yazmıştır. Burada, Nadir’in sadece matematik alanındaki çalışmaları ele alınacaktır. Matematik çalışmalarının hemen hemen tamamı sayılar teorisi üzerinedir. Nadir’in matematik alanındaki çalışmaları; İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri, Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ve uluslararası dergilerde yayınlanan soru ve cevapları olmak üzere üç başlık altında sıralanabilir. İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanmış olan 14 makalesi tespit edilerek incelenmiştir. Makalelerden bazıları yalnızca konu anlatımı şeklinde olsa da, bazı makaleleri Nadir’in kendi bulduğu yöntem veya çözümleri içermesi bakımından tamamen orijinaldir. Nadir’in 1926 yılında yayınlanmış olan Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ise bir ders kitabı olarak yazılmıştır. Günümüzde bile Sayılar Teorisine Giriş derslerinde kullanılabilecek kadar kapsamlı ve modern bir şekilde kaleme alınmıştır. Nadir’in 1901-1914 yılları arasında L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde 26 sorusu ve 36 cevabı yayınlanmıştır. Bu soru ve çözümlerin büyük bir kısmı günümüzde modern sayılar teorisi alanında çalışan matematikçileri bile cezbedebilecek düzeydedir. Mehmet Nadir, uluslararası alanda adı geçen ilk Türk matematikçisi olarak kabul edilmektedir. Nadir, sayılar teorisi alanına orijinal katkılar da sağlamıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla “tamam-ı adedî” usulünün bölme işlemine uygulanması ilk defa Mehmet Nadir tarafından yapılmıştır. “Kabiliyyet-i Taksîm Hakkında Kaide-i Umumî” başlığı ile duyurduğu kendi bulmuş olduğu bölünebilme kuralı ise alana yaptığı katkılarından en çok bilinenidir. Nadir’in alana, önemli bir diğer katkısı da A. Boutin’in L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisine gönderdiği ve 11 yıl boyunca çözümsüz kalan bir sorusuna yaptığı çözümdür.
Anahtar Kelimeler: Mehmet nadir, sayılar teorisi, matematik tarihi
Uploads
Papers by safiye yılmaz erten
Hüsnü Hamid Sayman (1890-1975) bir Türk matematikçisidir. İstanbul ve
Diyarbakır’da çeşitli liselerde matematik öğretmenliği ve Darülfünun Fen
Fakültesi’nde matematik hocalığı yapmıştır. Birçok idari görevde bulunmuş,
özellikle 1924-1930 yılları arasında Darülfünun Fen Fakültesi Reisliği (Dekanlığı)
yapmıştır. 1933 Üniversite Reformu ile üniversiteden uzaklaştırılmıştır.
Liselerdeki ve üniversitedeki görevleri sırasında matematik ve fizik üzerine
eserler yazmış, bilim ve eğitim hayatımıza katkıda bulunmuştur. Makalelerinin
büyük kısmı Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanmıştır.
Muallimler Mecmuası’nda da yayınlanmış dört makalesi bulunmaktadır. Bu
dergi, dergicilik faaliyetlerinin hız kazandığı ve ülke geneline yaygınlaştığı,
Osmanlının son, Cumhuriyet’in ilk yıllarında yayınlanmış olan bir eğitim
dergisidir. Bu çalışmada Hüsnü Hamid’in Muallimler Mecmuası’nda yayınlanan
makaleleri incelenmiş ve değerlendirilmiştir Anılan dört yazısından ikisi
matematik eğitimi, biri matematik tarihi hakkında olup, diğeri ise bir kitap
tanıtımıdır. Hüsnü Hamid’in, Muallimler Mecmuası’ndaki yazıları popüler bilim
yazıları tarzındadır. Matematik tarihine orijinal katkı yaptığı söylenemez ise
de, Hüsnü Hamid, hocası Salih Zeki’nin izinden giderek matematik tarihi ile
de ilgilenmiştir.
Anahtar sözcükler: Muallimler Mecmuası, Darülfünun Fen Fakültesi,
matematik tarihi, matematik eğitimi, Hüsnü Hamid Sayman
ABSTRACT
Hüsnü Hamid Sayman (1890-1975) was a Turkish mathematician. He taught
mathematics in high schools in İstanbul and Diyarbakır and in the Darülfünun’s
Faculty of Science. He served as the dean of the Darülfünun’s Faculty of
Science between 1924-1930. He was dismissed from the university during
the 1933 University Reform. He authored books and articles on mathematics
and physics and contributed to the development of Turkish scientific and
educational life. Most of his articles were published in the Darülfünun Fen
Fakültesi Mecmuası (Journal of the Darülfünun’s Faculty of Science). Four of
his articles appeared in the Muallimler Mecmuası (Journal for Teachers). These will be examined in the present study. Two of them are about mathematics education, one is about the history of mathematics, and the other is a book review. The Journal for Teachers which was a popular science journal, and Hüsnü Hamid’s writings were in line with the journal’s character.
Keywords: Muallimler Mecmuası, Journal for Teachers, Darülfünun’s Faculty of Science, history of mathematics, teaching of mathematics, Hüsnü Hamid Sayman
ilimler arasındaki sıralamasında varlık kategorisi etkili olmuştur. Böyle
bir sıralama, ilimlerin önem derecesi ile ilgili değildir, ilimlerin maddeyle ilişkilerinden kaynaklıdır. Buna göre, zihinde maddeden soyutlanabilir ama dış dünyada soyutlanamaz olmasından dolayı matematik
orta ilim kategorisindedir. Filozofların ve din âlimlerinin ilim olarak
matematiği ele alış biçimlerinde önemli bir farklılık görülmemiştir.
Filozoflar ve âlimler ortak olarak matematiği, faydalı ve gerekli olarak
görmüşlerdir.
Mehmet Nadir, Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk dönemlerine denk gelen 1856-1927 yılları arasında yaşamış önemli bir matematikçimizdir. Nadir; matematik, eğitim, edebiyat, siyaset gibi farklı konular hakkında gazete ve dergilerde pek çok yazı yazmıştır. Burada, Nadir’in sadece matematik alanındaki çalışmaları ele alınacaktır. Matematik çalışmalarının hemen hemen tamamı sayılar teorisi üzerinedir. Nadir’in matematik alanındaki çalışmaları; İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri, Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ve uluslararası dergilerde yayınlanan soru ve cevapları olmak üzere üç başlık altında sıralanabilir. İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanmış olan 14 makalesi tespit edilerek incelenmiştir. Makalelerden bazıları yalnızca konu anlatımı şeklinde olsa da, bazı makaleleri Nadir’in kendi bulduğu yöntem veya çözümleri içermesi bakımından tamamen orijinaldir. Nadir’in 1926 yılında yayınlanmış olan Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ise bir ders kitabı olarak yazılmıştır. Günümüzde bile Sayılar Teorisine Giriş derslerinde kullanılabilecek kadar kapsamlı ve modern bir şekilde kaleme alınmıştır. Nadir’in 1901-1914 yılları arasında L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde 26 sorusu ve 36 cevabı yayınlanmıştır. Bu soru ve çözümlerin büyük bir kısmı günümüzde modern sayılar teorisi alanında çalışan matematikçileri bile cezbedebilecek düzeydedir. Mehmet Nadir, matematik yazıları uluslararası matematik dergilerinde yayınlanan ilk Türk matematikçisi olarak kabul edilmektedir. Nadir, sayılar teorisi alanına orijinal katkılar da sağlamıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla “tamam-ı adedî” usulünün bölme işlemine uygulanması ilk defa Mehmet Nadir tarafından yapılmıştır. “Kabiliyyet-i Taksîm Hakkında Kaide-i Umumî” başlığı ile duyurduğu kendi bulmuş olduğu bölünebilme kuralı ise alana yaptığı katkılarından en çok bilinenidir. Nadir’in alana, önemli bir diğer katkısı da A. Boutin’in L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisine gönderdiği ve 11 yıl boyunca çözümsüz kalan bir sorusuna yaptığı çözümdür.
Anahtar Kelimeler: Mehmet Nadir, sayılar teorisi, matematik tarihi
1924-1928 yılları arasındaki dört senelik bir zaman diliminde Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nın beş farklı sayısında Polonya asıllı Fransız matematikçi Józef Maria Hoene-Wroński (1776-1853) hakkında bir makale dizisi yayınlanmıştır. Makalelerden ilki Mehmet Nadir, ikincisi Ali Yar ve son üçü de Hüsnü Hamid tarafından kaleme alınmıştır. Makalelerde Wroński’nin hayatı, matematik felsefesi tanıtılmış ve önermiş olduğu dördüncü dereceden yüksek denklemlerin çözümünün kabul edilebilir olup olmadığı tartışılmıştır. Ali Yar, Wroński’nin dördüncü dereceden yüksek denklemlerin kesin bir çözümünü bulmuş olmasını mümkün görmemektedir. Mehmet Nadir ve Hüsnü Hamid ise Wroński’nin yönteminin dördüncü dereceden yüksek denklemlerin çözümünü çok küçük bir hatayla yapmayı sağladığını belirtmekte ve yöntemin kullanıldığı örnek çözümleri yapmaktadır. Makaleler, güncel bir matematiksel meselenin üç önemli matematikçi tarafından dergide yayınlanan bilimsel makaleler yoluyla tartışılması ve dönemin matematik camiasına ışık tutması bakımından önemlidir.
Anahtar sözcükler: Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, Wroński, Mehmet Nadir, Ali Yar, Hüsnü Hamid.
Correspondences About Wroński in the İstanbul Darülfünun Science Faculty Journal
Abstract
In a four-year period between 1924-1928, a series of articles about the Polish mathematician Józef Maria Hoene-Wroński (1776-1853) was published in five different chapters of the Darülfünun Science Faculty Journal. The first article was written by Mehmet Nadir, the second one was written by Ali Yar and the last three ones were written by Hüsnü Hamid. In the articles, Wroński's life, his philosophy of mathematics were introduced and it was discussed whether the solution of higher than biquadratic equations he recommended was acceptable or not. Ali Yar does not find it possible for Wroński to find a definitive solution of higher than biquadratic equations. On the other hand, Mehmet Nadir and Hüsnü Hamid state that Wroński's method allows the solution of higher than biquadratic equations with a very small mistake and make sample solutions by using the method. The articles are important in terms of discussing a contemporary mathematical issue through scientific articles published in the journal by three important mathematicians and shedding light on the mathematical community of the period.
Key words: Darülfünun Science Faculty Journal, Wroński, Mehmet Nadir, Ali Yar, Hüsnü Hamid.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, matematik tarihi, sayılar teorisi
Abstact In this study, the books, published in the field of number theory in Ottoman during the 19th and 20th centuries, have been identified, examined and evaluated. While identifying the reviewed books, the books which have calculus or numbers along with theoretical words in their names have been scanned. The subjects of number theory in algebra books have not been examined, only published works as independent books have been taken into consideration. In this way, 12 books published between 1880 and 1926 have been identified and examined. The books have been reviewed according to chronological order, brief information about the authors has been given, evaluations have been made by giving sample texts from books and in the end an overview of all the books have been presented.
matematikçimizdir. Matematik alanındaki çalışmalarının hemen hemen tamamı
sayılar teorisi üzerinedir. Nadir’in matematik alanındaki çalışmaları; İstanbul
Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri, Hesâb-ı Nazarî
adlı kitabı ve uluslararası dergilerde yayınlanan soru ve cevapları olmak üzere üç
başlık altında sıralanabilir. Mehmet Nadir, uluslararası matematik araştırmaları
yazınında adı geçen ilk Türk matematikçisidir. Uluslararası çalışmalarının önemli bir
kısmı, L’Intermédiaire des Mathématiciens adlı Fransız dergisinde yayınlanmıştır.
Hem niceliksel hem de niteliksel olarak L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde
yayınlanmış olan yazıları ayrıca incelenmeye değer bulunmuştur. Nadir’in 1901-1914
yılları arasında L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde 26 soru ve 36 cevabı
yayınlanmıştır. Bu soru ve çözümlerin büyük bir kısmı günümüzde modern sayılar
teorisi alanında çalışan matematikçileri bile cezbedebilecek düzeydedir. Özellikle, A.
Boutin’in, L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisine gönderdiği ve 11 yıl boyunca
çözümsüz kalan bir sorusuna Nadir’in yapmış olduğu çözüm, Nadir’in sayılar teorisi
alanına yaptığı orijinal katkılardan biridir.
Conference Presentations by safiye yılmaz erten
Anahtar Kelimeler: Mehmet nadir, sayılar teorisi, matematik tarihi
Hüsnü Hamid Sayman (1890-1975) bir Türk matematikçisidir. İstanbul ve
Diyarbakır’da çeşitli liselerde matematik öğretmenliği ve Darülfünun Fen
Fakültesi’nde matematik hocalığı yapmıştır. Birçok idari görevde bulunmuş,
özellikle 1924-1930 yılları arasında Darülfünun Fen Fakültesi Reisliği (Dekanlığı)
yapmıştır. 1933 Üniversite Reformu ile üniversiteden uzaklaştırılmıştır.
Liselerdeki ve üniversitedeki görevleri sırasında matematik ve fizik üzerine
eserler yazmış, bilim ve eğitim hayatımıza katkıda bulunmuştur. Makalelerinin
büyük kısmı Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanmıştır.
Muallimler Mecmuası’nda da yayınlanmış dört makalesi bulunmaktadır. Bu
dergi, dergicilik faaliyetlerinin hız kazandığı ve ülke geneline yaygınlaştığı,
Osmanlının son, Cumhuriyet’in ilk yıllarında yayınlanmış olan bir eğitim
dergisidir. Bu çalışmada Hüsnü Hamid’in Muallimler Mecmuası’nda yayınlanan
makaleleri incelenmiş ve değerlendirilmiştir Anılan dört yazısından ikisi
matematik eğitimi, biri matematik tarihi hakkında olup, diğeri ise bir kitap
tanıtımıdır. Hüsnü Hamid’in, Muallimler Mecmuası’ndaki yazıları popüler bilim
yazıları tarzındadır. Matematik tarihine orijinal katkı yaptığı söylenemez ise
de, Hüsnü Hamid, hocası Salih Zeki’nin izinden giderek matematik tarihi ile
de ilgilenmiştir.
Anahtar sözcükler: Muallimler Mecmuası, Darülfünun Fen Fakültesi,
matematik tarihi, matematik eğitimi, Hüsnü Hamid Sayman
ABSTRACT
Hüsnü Hamid Sayman (1890-1975) was a Turkish mathematician. He taught
mathematics in high schools in İstanbul and Diyarbakır and in the Darülfünun’s
Faculty of Science. He served as the dean of the Darülfünun’s Faculty of
Science between 1924-1930. He was dismissed from the university during
the 1933 University Reform. He authored books and articles on mathematics
and physics and contributed to the development of Turkish scientific and
educational life. Most of his articles were published in the Darülfünun Fen
Fakültesi Mecmuası (Journal of the Darülfünun’s Faculty of Science). Four of
his articles appeared in the Muallimler Mecmuası (Journal for Teachers). These will be examined in the present study. Two of them are about mathematics education, one is about the history of mathematics, and the other is a book review. The Journal for Teachers which was a popular science journal, and Hüsnü Hamid’s writings were in line with the journal’s character.
Keywords: Muallimler Mecmuası, Journal for Teachers, Darülfünun’s Faculty of Science, history of mathematics, teaching of mathematics, Hüsnü Hamid Sayman
ilimler arasındaki sıralamasında varlık kategorisi etkili olmuştur. Böyle
bir sıralama, ilimlerin önem derecesi ile ilgili değildir, ilimlerin maddeyle ilişkilerinden kaynaklıdır. Buna göre, zihinde maddeden soyutlanabilir ama dış dünyada soyutlanamaz olmasından dolayı matematik
orta ilim kategorisindedir. Filozofların ve din âlimlerinin ilim olarak
matematiği ele alış biçimlerinde önemli bir farklılık görülmemiştir.
Filozoflar ve âlimler ortak olarak matematiği, faydalı ve gerekli olarak
görmüşlerdir.
Mehmet Nadir, Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk dönemlerine denk gelen 1856-1927 yılları arasında yaşamış önemli bir matematikçimizdir. Nadir; matematik, eğitim, edebiyat, siyaset gibi farklı konular hakkında gazete ve dergilerde pek çok yazı yazmıştır. Burada, Nadir’in sadece matematik alanındaki çalışmaları ele alınacaktır. Matematik çalışmalarının hemen hemen tamamı sayılar teorisi üzerinedir. Nadir’in matematik alanındaki çalışmaları; İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri, Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ve uluslararası dergilerde yayınlanan soru ve cevapları olmak üzere üç başlık altında sıralanabilir. İstanbul Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanmış olan 14 makalesi tespit edilerek incelenmiştir. Makalelerden bazıları yalnızca konu anlatımı şeklinde olsa da, bazı makaleleri Nadir’in kendi bulduğu yöntem veya çözümleri içermesi bakımından tamamen orijinaldir. Nadir’in 1926 yılında yayınlanmış olan Hesâb-ı Nazarî adlı kitabı ise bir ders kitabı olarak yazılmıştır. Günümüzde bile Sayılar Teorisine Giriş derslerinde kullanılabilecek kadar kapsamlı ve modern bir şekilde kaleme alınmıştır. Nadir’in 1901-1914 yılları arasında L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde 26 sorusu ve 36 cevabı yayınlanmıştır. Bu soru ve çözümlerin büyük bir kısmı günümüzde modern sayılar teorisi alanında çalışan matematikçileri bile cezbedebilecek düzeydedir. Mehmet Nadir, matematik yazıları uluslararası matematik dergilerinde yayınlanan ilk Türk matematikçisi olarak kabul edilmektedir. Nadir, sayılar teorisi alanına orijinal katkılar da sağlamıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla “tamam-ı adedî” usulünün bölme işlemine uygulanması ilk defa Mehmet Nadir tarafından yapılmıştır. “Kabiliyyet-i Taksîm Hakkında Kaide-i Umumî” başlığı ile duyurduğu kendi bulmuş olduğu bölünebilme kuralı ise alana yaptığı katkılarından en çok bilinenidir. Nadir’in alana, önemli bir diğer katkısı da A. Boutin’in L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisine gönderdiği ve 11 yıl boyunca çözümsüz kalan bir sorusuna yaptığı çözümdür.
Anahtar Kelimeler: Mehmet Nadir, sayılar teorisi, matematik tarihi
1924-1928 yılları arasındaki dört senelik bir zaman diliminde Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nın beş farklı sayısında Polonya asıllı Fransız matematikçi Józef Maria Hoene-Wroński (1776-1853) hakkında bir makale dizisi yayınlanmıştır. Makalelerden ilki Mehmet Nadir, ikincisi Ali Yar ve son üçü de Hüsnü Hamid tarafından kaleme alınmıştır. Makalelerde Wroński’nin hayatı, matematik felsefesi tanıtılmış ve önermiş olduğu dördüncü dereceden yüksek denklemlerin çözümünün kabul edilebilir olup olmadığı tartışılmıştır. Ali Yar, Wroński’nin dördüncü dereceden yüksek denklemlerin kesin bir çözümünü bulmuş olmasını mümkün görmemektedir. Mehmet Nadir ve Hüsnü Hamid ise Wroński’nin yönteminin dördüncü dereceden yüksek denklemlerin çözümünü çok küçük bir hatayla yapmayı sağladığını belirtmekte ve yöntemin kullanıldığı örnek çözümleri yapmaktadır. Makaleler, güncel bir matematiksel meselenin üç önemli matematikçi tarafından dergide yayınlanan bilimsel makaleler yoluyla tartışılması ve dönemin matematik camiasına ışık tutması bakımından önemlidir.
Anahtar sözcükler: Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, Wroński, Mehmet Nadir, Ali Yar, Hüsnü Hamid.
Correspondences About Wroński in the İstanbul Darülfünun Science Faculty Journal
Abstract
In a four-year period between 1924-1928, a series of articles about the Polish mathematician Józef Maria Hoene-Wroński (1776-1853) was published in five different chapters of the Darülfünun Science Faculty Journal. The first article was written by Mehmet Nadir, the second one was written by Ali Yar and the last three ones were written by Hüsnü Hamid. In the articles, Wroński's life, his philosophy of mathematics were introduced and it was discussed whether the solution of higher than biquadratic equations he recommended was acceptable or not. Ali Yar does not find it possible for Wroński to find a definitive solution of higher than biquadratic equations. On the other hand, Mehmet Nadir and Hüsnü Hamid state that Wroński's method allows the solution of higher than biquadratic equations with a very small mistake and make sample solutions by using the method. The articles are important in terms of discussing a contemporary mathematical issue through scientific articles published in the journal by three important mathematicians and shedding light on the mathematical community of the period.
Key words: Darülfünun Science Faculty Journal, Wroński, Mehmet Nadir, Ali Yar, Hüsnü Hamid.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, matematik tarihi, sayılar teorisi
Abstact In this study, the books, published in the field of number theory in Ottoman during the 19th and 20th centuries, have been identified, examined and evaluated. While identifying the reviewed books, the books which have calculus or numbers along with theoretical words in their names have been scanned. The subjects of number theory in algebra books have not been examined, only published works as independent books have been taken into consideration. In this way, 12 books published between 1880 and 1926 have been identified and examined. The books have been reviewed according to chronological order, brief information about the authors has been given, evaluations have been made by giving sample texts from books and in the end an overview of all the books have been presented.
matematikçimizdir. Matematik alanındaki çalışmalarının hemen hemen tamamı
sayılar teorisi üzerinedir. Nadir’in matematik alanındaki çalışmaları; İstanbul
Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası’nda yayınlanan makaleleri, Hesâb-ı Nazarî
adlı kitabı ve uluslararası dergilerde yayınlanan soru ve cevapları olmak üzere üç
başlık altında sıralanabilir. Mehmet Nadir, uluslararası matematik araştırmaları
yazınında adı geçen ilk Türk matematikçisidir. Uluslararası çalışmalarının önemli bir
kısmı, L’Intermédiaire des Mathématiciens adlı Fransız dergisinde yayınlanmıştır.
Hem niceliksel hem de niteliksel olarak L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde
yayınlanmış olan yazıları ayrıca incelenmeye değer bulunmuştur. Nadir’in 1901-1914
yılları arasında L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisinde 26 soru ve 36 cevabı
yayınlanmıştır. Bu soru ve çözümlerin büyük bir kısmı günümüzde modern sayılar
teorisi alanında çalışan matematikçileri bile cezbedebilecek düzeydedir. Özellikle, A.
Boutin’in, L’Intermédiaire des Mathématiciens dergisine gönderdiği ve 11 yıl boyunca
çözümsüz kalan bir sorusuna Nadir’in yapmış olduğu çözüm, Nadir’in sayılar teorisi
alanına yaptığı orijinal katkılardan biridir.
Anahtar Kelimeler: Mehmet nadir, sayılar teorisi, matematik tarihi
Matematik korkusu ve buna bağlı başarısızlık, günümüze kadar çözemediğimiz bir problem olarak kaldığından, anahtarı tarihte aramak maksadıyla bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Elinizdeki kitap, uzun soluklu araştırma sürecinin yalnızca kısa bir zaman dilimini kapsamaktadır. 1900-1928 yılları arasında ülkemizde kaleme alınmış (eski harfli) matematik kitaplarının (ulaşılabildiği kadarıyla) tamamı incelenerek söz konusu dönemin matematik anlayışı tespit edilmiştir.
Kitap, matematiğe ilgi duyan herkese, matematik eğitimcilerine ve özelde matematik tarihçilerine Osmanlının son dönemi hakkında kılavuzluk edecek temel bir kaynak niteliğindedir.
Çalışma, okuyucularımızın da ayırt edebilecekleri üzere iç içe girmiş iki anlatım biçiminden oluşmaktadır: Birinci anlatım, ilgili yılda meydana gelen gelişmeleri kronolojik olarak bildirmekte, ikinci anlatım ise bunlardan önemli görülenler hakkında kısa açıklamalar, değerlendirmeler, yorumlar, eleştiriler, anekdotlar ve biyografiler sunmaktadır; böylece iki anlatım birlikte okunduğunda hadiseler hakkında etraflı bir fikir edinmek mümkün olmaktadır.
Bu çalışma ile ilk defa günümüz Türkçesine aktarılan bu makaleler, alanda yeni araştırmalara ve yorumlara yol açacak ve Salih Zeki'nin klasik metinlere dayalı çalışma yönteminin genç bilginler arasında tanınmasına katkıda bulunacaktır.
Mecriti, İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri (içinde), Mana Yayınları, Ankara. s.90-92.
Gıyâsüddîn el-Kâşî, İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri (içinde), Mana Yayınları, Ankara. s.144-148.
Molla Lütfi, İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri (içinde), Mana Yayınları, Ankara. s.166-170.
Mehmet Nadir, İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri (içinde), Mana Yayınları, Ankara. s.217-222.
Bu çalışma ile ilk defa günümüz Türkçesine aktarılan bu makaleler, alanda yeni araştırmalara ve yorumlara yol açacak ve Salih Zeki'nin klasik metinlere dayalı çalışma yönteminin genç bilginler arasında tanınmasına katkıda bulunacaktır.