Delhi
Delhi (hindi: दिल्ली, urdú: دیلی) forma'l 'Territoriu Capital Nacional' de la República de la India. Contién la nueva ciudá de Nueva Delhi, que dexó de ser una área urbana estremable pero contién la mayoría de les instituciones alministratives del gobiernu nacional y ye considerada formalmente la capital.
 Delhi | |
|---|---|
 | |
| Alministración | |
| País |  India |
| Territorios | National Capital Territory of Delhi (en)  |
| Tipu d'entidá | megaciudá[1] |
| Mayor of Delhi (en) | Shelly Oberoi |
| Nome oficial |
दिल्ली (hi) دہلی (ur) |
| Nome llocal |
दिल्ली (hi) देहली (sa) دهلي (sd) دہلی (ur) |
| Códigu postal |
110000–110999 |
| Xeografía | |
| Coordenaes | 28°42′N 77°12′E / 28.7°N 77.2°E |
  Delhi Delhi (India) _(claimed_and_disputed_hatched).svg) | |
| Superficie | 1397.3 km² |
| Altitú | 221 m[2] |
| Demografía | |
| Población |
26 495 000 hab. (2016) - 8 987 326 homes (2011) - 7 800 615 muyeres (2011) |
| Porcentaxe |
100% de National Capital Territory of Delhi (en) |
| Densidá | 18 961,57 hab/km² |
| Más información | |
| Fundación | década de 500 edC |
| Estaya horaria | UTC+05:30 [3] |
| Llocalidaes hermaniaes | Chicago, Moscú, Tokiu, Kuala Lumpur, Seúl, Ulán Bátor, Karachi, prefeutura de Fukuoka, Yereván, Beixín y Londres |
| delhi.gov.in… | |
 | |
L'estáu de Delhi toma 1.483 km² y según el censu del 1° de marzu de 2001 tenía 13.850.507 habitantes (9.420.644 según l'anterior, de 1991). La proyeición media de la so población pa xineru de 2009 (acordies con esos mesmos datos) yá lo allugaba en redol a los 18.740.000. La ciudá pasó de los 7.206.704 del recuentu oficial de 1991 a los 9.817.439 del 2001. Pa empiezos de 2009, siguiendo la mesma serie censal, se la estima nunos 12.500.000. La aglomeración urbana, pela so parte, tenía 8.419.084 habitantes en 1991 y 12.791.458 en 2001. La estimación pa principios 2009 ye de 17,75 millones. Esto allugar namái per debaxo de Bombay ente les grandes urbes indies, y fai d'ella la 7ª ciudá más poblada del mundu. Los idiomes principales son el hindi, el urdú, el punjabi y l'inglés.
Etimoloxía
editarLa etimoloxía ya idiomes del términu "Delhi" son inciertes y cunten con delles teoríes. La más estendida ye que'l términu ye un epónimu de Dhillu o Dilu, un rei del Imperiu maurya, que construyó la ciudá nel añu 50 e.C., dándo-y el so propiu nome.[4][5][6] La pallabra hindi/prácrito dhili ("sueltu") foi utilizada por Tomar pa referise a la ciudá porque'l pilastra de fierro construyíu por Raxa Dhava tuvo un cimientu débil y tuvo que ser reemplazáu.[6] Les monedes en circulación na rexón so los Tomares denominóse dehliwal.[7] Otros historiadores creen que'l términu derivar de Dilli, un deterioru de dehleez (en persa: دهليز ) o dehali (Plantía:Lang-sa) —dambos términos signifiquen 'estragal' o 'portón'— y símbolu de la ciudá como salida a la llanura Gangética.[8][9] Otra teoría suxer que'l nome orixinal de la ciudá yera Dhillika.[10]
Historia
editarLa importancia histórica de Delhi provién de la so situación estratéxica nel norte de la India. Asitiada ente les llombes Aravalli y el ríu Yamuna, la so posición facilitó que controlara les rutes comerciales que circulaben dende'l noroeste hasta les llanures del Ganges.
La primer referencia a la ciudá apaez nel Mahábharata. Esti testu asitia na llocalización de l'actual Delhi la mítica ciudá de Indraprastha, capital de los Pándaves. Según el Mahabharata, Delhi sería una de les ciudaes más antigües del mundu, yá que la so historia remontar a más de 3000 años.
Los afayos arqueolóxicos más antiguos atopaos na zona son del periodu del Imperiu maurya, alredor del añu 300 e.C.; de magar, la zona tuvo siempres poblada dende entós. Un total d'ocho ciudaes importantes na historia ocuparon la zona de l'actual Delhi. Les cuatro ciudaes principales tuvieron asitiaes na zona sur de l'actual ciudá. Entá pueden atopase restos d'eses ciudaes na zona. D'últimes, les ciudaes qu'ellí s'alzaben yeren, socesivamente:
- Qila Rai Pitora, construyida por Prithviraj III cerca del antiguu asentamientu de Lal-Kot.
- Siri, construyida por Muhammad Khilji en 1303.
- Tughluqabad, construyida ente 1321 y 1325.
- Jahanpanah, construyida por Muhammad bin Tughluq (1325-1351).
- Kotla Firoz Shah, construyida por Firuz Shah Tughluq (1351-1388).
- Purana Qila, construyida por Sher Shah Suri, y Dinpanah construyida por Humayun, dambes asitiaes cerca del llugar nel que s'asitiaba la llexendaria Indraprasha.
- Shahjahanabad, construyida por Shah Jahan ente 1638 y 1649. La ciudá incluyía'l Fuerte Colloráu y construyóse al pasar la capital del Imperiu mogol d'Agra a Delhi.
Del sieglu VIII al sieglu XVI
editarEn 703, la dinastía de Tomar fundó la ciudá de Lal-Kot, cerca del actual Qutab Minar. La ciudá fuera conquistada polos reis de la dinastía Chauhan en 1180, y renombrada Qila Rai Pithora. En 1192, el rei de los Chauhan, Prithviraj III, foi ganáu pol exércitu afganistanu de Muhammad Ghori. A partir de 1206, Delhi convertir na capital del sultanatu de Delhi.
El primer sultán de Delhi Qutb-ud-din Aybak empecipió la construcción del Qutab Minar pa celebrar les sos victories, pero morrió enantes de velo completáu. En 1526, l'emperador Babur fundó la dinastía de los mogoles, que gobernó la India dende Delhi hasta Agra o Lahore.
Del sieglu XVI al sieglu XIX
editar
A mediaos del sieglu XVI producióse una interrupción nel reináu de los mogoles, al ganar Sher Shah Suri a Humayun, que se vio obligáu a fuxir a Afganistán y Persia. Sher Shah Suri construyó la sesta ciudá y l'antiguu fuerte, conocíu col nome de Purana Qila. Tres la muerte de Sher Shah Suri, Humayun retomó'l poder. El tercer emperador mogol Akbar treslladó la capital del imperiu a Agra, lo que derivó nuna progresiva decadencia de la ciudá de Delhi.
A mediaos del sieglu XVII, l'emperador Shah Jahan construyó la ciudá de Shahjahanabad, séptima de les ciudaes, que correspuende a lo que na actualidá conocemos como “Delhi antigua”. La ciudá contenía un importante númberu de monumentos como'l Fuerte Colorado (Lal Qila) y la mezquita conocida como Jama Masjid. La vieya ciudá sirvió de capital del postreru imperiu mogol, dende 1638 d'equí p'arriba, cuando Aurangzeb coronar a sí mesmu emperador nel xardín de Shalimar de Delhi en 1658.
Delhi quedó so control británicu tres la primer guerra de la independencia india; l'últimu emperador mogol, Bahadur Shah II, se exilió a Yangôn y los territorios mogoles fueron anexonaos como provincia a la India británica. Nuevamente Delhi dexó de ser la capital, una y bones los británicos dieron esa condición a Calcuta. Delles zones de la vieya ciudá fueron derruidas pa crear Nueva Delhi, un barriu monumental diseñáu pol arquiteutu Edwin Lutyens p'allugar los edificios del gobiernu.
Clima
editarDelhi tien un clima subtropical semi grebu, con grandes variaciones de temperatura ente'l branu y l'iviernu. El branu llargu y bien duru estender dende principios d'abril hasta ochobre. Mientres esti periodu produz la estación de les agües. Les temperatures estremes rexistraes na ciudá pueden llegar a los –2º C pel hibiernu y hasta los 47º C pel branu. Nesta estación les máximes cuasi siempres superen los 40º C.
La cantidá d'agua añal ye d'unos 67 cm. Les precipitaciones producir nos meses de xunetu y agostu mientres el monzón. Tradicionalmente, supónse que'l monzón llega a Delhi cada añu'l día 29 de xunu.
Xunu y xunetu son los meses más lluviosos, ochobre y payares los menos lluviosos.
 Parámetros climáticos permediu de Delhi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura máxima absoluta (°C) | 18 | 24 | 32 | 37 | 42 | 45 | 40 | 35 | 31 | 25 | 22 | 17 | 30 |
| Temperatura máxima media (°C) | 13 | 16 | 26 | 33 | 34 | 31 | 29 | 26 | 23 | 18 | 16 | 14 | 26 |
| Temperatura mínima media (°C) | 3 | 7 | 12 | 13 | 16 | 20 | 17 | 14 | 8 | 5 | 10 | ||
| Temperatura mínima absoluta (°C) | -5 | -2 | 4 | 7 | 11 | 8 | 6 | 3 | -4 | -7 | 3 | ||
| Precipitación total (mm) | 18 | 23 | 26 | 23 | 25 | 77 | 187 | 154 | 117 | 5 | 675 | ||
| Fonte: [11] 9 d'agostu de 2003 | |||||||||||||
Economía
editarEn paralelu col notable despegue de la economía india, con un productu domésticu de 830.850 millones de rupies indies, nel añu fiscal 2004-2005 (unos 14.500 millones d'euros), Delhi ocupa un puestu preponderante nel comerciu surasiático. La renta media de los sos habitantes ye de 53.976 rupies, una vegada y media más alta que la nacional. Según datos de 2001, el sector terciariu apurre'l 70,95% del productu domésticu, el secundariu'l 25,20% y el primariu'l 3,85%. El 32,82% de la población activa de Delhi son asalariaos, lo que supondría un aumentu del 52,52% ente 1991 y 2001. La tasa de desemplegu en Delhi baxó del 12,27% en 2000 al 4,63% en 2003. El númberu d'emplegaos de los sectores públicu y semipúblicu yera de 620.000 en 2001.
El sector de servicios pasa por una crecedera esponencial, debíu al gran númberu de falantes d'inglés cualificaos, lo qu'atrai a bastantes multinacionales de teunoloxíes de la información, telecomunicaciones, hoteles, bancos, turismu, etcétera.
La industria de Delhi tamién crez: numberoses empreses que manufacturan bienes de consumu establecieron unidaes de producción o inclusive la so casa matriz en Delhi. El volume de mercáu de consumu de Delhi, xuníu a la facilidá con que ye posible atopar personal cualificáu, atrai cada vegada más inversores estranxeros. En 2001, el sector de la industria emplegaba a 1,44 millón de persones, partíes en 129.000 fábriques. Construcción, enerxía, telecomunicaciones, salú, servicios y bienes inmuebles son los sectores más dinámicos de la economía de Delhi. El comerciu al per menor ye unu de los sectores que crecen más rápido na India.
Tresporte
editar- Carretera
- La ciudá de Delhi
tien serviciu d'autobuses, tanto municipales como privaos. Cuenta con unu de los meyores sistemes d'autobuses de tol país. El tráficu en vehículos privaos ye bastante conflictivu, yá que Delhi ye la ciudá con mayor númberu de vehículos per habitante de tola India.
- Tren
- Delhi foi diseñada pa tener una gran conectividad per ferrocarril. Esisten numberoses estaciones, que comuniquen los principales puntos de la ciudá y los suburbios.
- Aeropuertu
- Pa vuelos
internacionales la ciudá dispón del Aeropuertu Internacional Indira Gandhi, asitiáu na zona suroeste de la ciudá. Pa vuelos nacionales cuenta col aeropuertu nacional de Delhi.
Llugares d'interés en Delhi
editar
- El Fuerte colloráu
- La Puerta de la India
- El templu de Gurdwara Bangla Sahib
- La tumba de Humayun
- La mezquita Jama Masjid
- El complexu Qutb qu'inclúi'l Qutab Minar
Referencies
editar- ↑ «Delhi: megacity, megatraffic, and megapollution». Consultáu'l 22 febreru 2018.
- ↑ «Geographic coordinates of Delhi, India». Consultáu'l 22 febreru 2018.
- ↑ «Current Local Time in New Delhi, Delhi, India». Consultáu'l 22 febreru 2018.
- ↑ «Chapter 1: Introduction». Economic Survey of Delhi, 2005–2006 páxs. 1–7. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. Consultáu'l 21 d'avientu de 2006.
- ↑ Bakshi, S.R. (1995). Delhi Through Ages. Anmol Publications PVT. LTD, páx. 2. ISBN 8174881387.
- ↑ 6,0 6,1 Smith, George (1882). The Geography of British India, Political & Physical. J. Murray, páx. 216–217. Consultáu'l 1 de payares de 2008.
- ↑ «Our Pasts II, History Textbook for Class VII». NCERT. Archiváu dende l'orixinal, el 23 de xunu de 2007. Consultáu'l 6 de xunetu de 2007.
- ↑ A dictionary of Urdu, classical Hindi, and English Archiváu 2013-10-07 en Wayback Machine. Dsal.uchicago.edu. Retrieved on 2011-10-24.
- ↑ Cohen, Richard J. (October–December 1989). «An Early Attestation of the Toponym Dhilli». Journal of the American Oriental Society 109 (4): páxs. 513–519. doi:.
- ↑ Austin, Ian; Thhakur Nahar Singh Jasol. «Chauhans (Cahamanas, Cauhans)». The Mewar Encyclopedia. mewarindia.com. Archiváu dende l'orixinal, el 14 de payares de 2006. Consultáu'l 22 d'avientu de 2006.
- ↑ «Weatherbase».
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Delhi.
