Кюсю

Кюсю
яп. 九州
Характеристики
Майҙаны	40 600 км²
Иң бейек нөктәһе	1788 м
Халҡы	12 000 000 чел. (2010)
Урынлашыуы
33° с. ш. 131° в. д.
Акватория	Тымыҡ океан
Префектура	Кюсю
Кюсю
Кюсю Викимилектә

Кю́сю (япон. 九州Кю:сю:, һүҙмә-һүҙ «туғыҙ провинция») — ҙурлығы буйына Япония архипелагының өсөнсө утрауы. Майҙаны — яҡынса 40,6 мең км². Халҡы — 12 млн кеше (2010); халыҡ тығыҙлығы — 295,6 кеше/км². Ҡайһы бер фекерҙәр буйынса, япон цивилизацияһының барлыҡҡа килеү урыны тип иҫәпләнә.

Кюсю күрше Хонсю утрауы менән Симоносек (Каммон) боғаҙы аша айырыла, уның аҫтында бер нисә тоннель (автомобиль, тимер юл һәм хатта йәйәүлеләр өсөн) һалынған, ә өҫтөндә Каммон күпере төҙөлгән.

География

Кюсю көнсығышта — Тымыҡ океан, төньяҡ-көнсығышта — Эске Япон диңгеҙе, көнбайышта — Көнсығыш Ҡытай диңгеҙе һыуҙары менән йыуыла.

Ярҙарҙы (көнсығыштан башҡа) ныҡ йырғыланған. Рельефы таулы (тигеҙлектәр Кюсюның тик көнбайышында һәм төньяҡ-көнбайышында таралған): төньяҡ-көнбайышта — бейек булмаған тауҙар һәм убалар (бейеклектәре 1055 метрға тиклем), көньяҡ-көнсығышта — урта бейеклектәге тауҙар. Иң бейек түбәһе — һүнгән Кудзю вулканы (бейеклеге 1788 м). Тауҙар башлыса вулканик сығышлы тоҡомдарҙан, граниттан һәм һәүерташтарҙан тора. Утрауҙа Японияның иң әүҙем янар вулкандарының береһе Асо (бейеклеге 1592 м), шулай уҡ Кирисима һәм Сакурадзима урынлашҡан. Бихисап термаль сығанаҡтар бар (улар араһында иң билдәлеләре — утрауҙың көнсығышында Бэппу ҡалаһы эргәһендә һәм Кюсюның үҙәк өлөшөндә Асо вулканы тирәһендә урынлашҡан). Утрау ерҙәре таш күмергә бай (иң эре ятҡылыҡтары — Тикуго, Миикэ, Хидзэн). Кюсю утрауы сейсмик хәүефле зонаға ҡарай.

Климат субтропик, муссонлы. Яуым-төшөмдәр йылына 3000 мм тиклем (максимумы — йәйен). Ғинуарҙың уртаса температураһы тауҙарҙа 0 °C-тан яр буйҙарында 10 °C -ҡа тиклем тирбәлә, уртаса июль температураһы — тауҙарҙа 15 °C һәм яр буйында 26 °C-ҡа тиклем тирбәлә. Кюсю Куросио һәм Цусима йылы ағым һыуҙары менән йыуыла.

Йылға селтәре ҡуйы; йылғалары гидроэнергияға бай. Утрауҙың иң оҙон йылғаһы — Тикуго. Флораға бейеклек бүлкәте хас. Түбәнге ярустың (850 метрға тиклем) типик үҫемлектәр — камелиялар, магнолиялар; юғарыраҡ ҡарағайҙар, криптомериялар үҫә. Юғары битләүҙәр туғай һәм ҡыуаҡтар менән ҡапланған. Утрауҙың көньяғында пальмалар һәм папоротниктар өҫтөнлөк иткән тропик муссонлы урмандар таралыу алған.

Т Ы М Ы Ҡ О К Е А Н КӨНСЫҒЫШ ҠЫТАЙ ДИҢГЕҘЕ ЯПОН ДИҢГЕҘЕ ЭСКЕ ЯПОН ДИҢГЕҘЕ Генкай диңгеҙе Суо диңгеҙе Ариакэ Ариакэ Амакуса диңгеҙе Хюга диңгеҙе Хибики диңгеҙе Гото диңгеҙе Бунго боғаҙы Цусима боғаҙы Кагосима ҡултығы Омура ҡултығы Беппу ҡултығы Каммон боғаҙы Ики боғаҙы К Ю С Ю Т А У Ҙ А Р Ы ЦУКУСИ тауҙары КИРИСИМА тауҙары КУДЗЮ тауҙары Хико Унсен Кудзю Собо Асо Кунимидакэ Такахо Сакурадзима Каймондакэ Цукуси тигеҙлеге Кумамото тигеҙлеге Миядзаки тигеҙлеге Нагасаки Фукуока Сага Оита Кумамото Миядзаки Кагосима Тикуго й. Онга й. Кума й. Оно й. Сэндай й. Оёдо й. Икэда күле Сира й. Кунисаки яр-уы Ниси-Соноги яр-уы Симабара яр-уы Сацума яр-уы Осуми яр-уы ФУКУОКА САГА НАГАСАКИ КУМАМОТО КАГОСИМА МИЯДЗАКИ ОИТА

Кюсюның физик картаһы

Демография

Кюсю утрауының халыҡ һаны — 12 000 000 кеше (2010), тығыҙлығы — 295,6 кеше/км². Иң ҙур ҡалаһы — Фукуока (халыҡ һаны 1,4 млн кешенән ашыу), был ҡала Кюсюның мөһим сәйәси һәм иҡтисади үҙәге булып тора. Яртышар миллион кеше Кумамото һәм Кагосима ҡалаларында йәшәй. Нагасаки, Хирадо һәм Оита ҡалалары мөһим мәҙәни үҙәктәр булып тора.

Административ бүленеше

Административ рәүештә Кюсю 7 префектураға бүленә:

• Фукуока
• Сага
• Нагасаки
• Кумамото
• Оита
• Миядзаки
• Кагосима

Утрау бер үк исемдәге Японияның иҡтисади төбәгенә — Кюсю регионына керә.

Иҡтисад

Кюсюның сәнәғәте утрауҙың төньяҡ өлөшөндә тупланған, шул уҡ ваҡытта көньяғында ауыл хужалығы өҫтөнлөк итә. Нагасаки, Китакюсю һәм Оита ҡалалары утрауҙың иң эре индустриаль үҙәктәре булып тора. Күбеһенсә химия сәнәғәте һәм металл эшкәртеү үҫешкән. Көньяғында дөгө, тәмәке, батат үҫтерәләр, һәм шулай уҡ малсылыҡ менән шөғөлләнәләр.

Кюсю Хонсю утрауы менән ер аҫты автомобиль һәм тимер юл тоннелдәре менән тоташҡан, улар Каммон боғаҙы аҫтында һалынған.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Хоккайдо
• Хонсю
• Сикоку

Һылтанмалар

• Викимилектә Кюсю темаһы буйынса медиафайлдар бар.
• КЮСЮ // Япония от А до Я. Популярная иллюстрированная энциклопедия. (CD-ROM). — М.: Directmedia Publishing, «Япония сегодня», 2008. — ISBN 978-5-94865-190-3.
• [ Кюсю] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
• Статья Japan на сайте Library of Congress Country Studies (инг.)