Adverb

Er yezhoniezh e vez implijet an termen adverb (saoz: adverb) evit komz eus ur rummad gerioù yezhadurel hag a dalvez da gemmañ pe da resisaat ster gerioù eus n'eus forzh peseurt rummad yezhadurel all estreget an anvioù ma vez implijet doareerien hag anvioù-gwan, da lâret eo da skouer dreist-holl verboù, anvioù-gwan (en o zouez an niverennoù), pe c'hoazh frazennoù a-bezh.

Respont a ra an adverboù peurliesañ d'ar goulennoù "penaos?" ha "pegoulz?". Graet e vez an arc'hwel adverbel eus an dra-mañ ha gallout a ra bezañ kaset da benn gant adverboù pe c'hoazh gant rannfrazennoù adverb.

E brezhoneg, daoust ha ma c'heller sevel adverboù a-wezhioù dre stagañ ar rakger ez- pe er- ouzh deroù un anv-gwan, ne vez ket graet dre ret atav un diforc'h ken splann all etre stumm morfologel an anvioù-gwan hag hini ar rakverboù ha ma reer e yezhoù all evel ar galleg da skouer, keñveriit:

Anv-gwan

Brezhoneg

Un dra vat

Galleg

Une bonne chose

Saozneg

A good thing

Adverb

Brezhoneg

graet mat eo bet

Galleg

Il a été bien fait

Saozneg

It was well done

Dont a ra an termen adverb diwar an termenoù implijet ez-hengounel evit deskrivañ yezhadur al latin hag implijet war-lerc'h evit deskrivañ fedoù yezhadurel yezhoù all. Meur a arc'hwel disheñvel diouzh re al latin a c'hell kaout an adverboù a yezh da yezh avat hag ur rummad yezhadurel ledan-tre an hini eo e gwirionez. N'heller ket implijout an holl adverboù evit ober dave d'ur frazenn a-bezh ("adverboù frazennek") da skouer.

E meur a yezh evel ar brezhoneg dre vras, n'eus stumm morfologel arbennik ebet evit merkañ an adverboù hag o diforc'hañ diouzh rummadoù yezhadurel all, evel da skouer an alamaneg gut ("mat") = adverb/anv-gwan. Kemmañ a ra kalz ivez a yezh da yezh an doare da sevel adverboù, da skouer:

E saozneg e implijer alies al lostger "-ly" ouzh un anv-gwan evit sevel ur rakverb diwarnañ, da skouer happy ("laouen") > happily ("en un doare laouen");
Er yezhoù romanek e implijer alies al lostger -mente na rank ket bezañ adimplijet e heuliadoù adbverboù renk-ouzh-renk dre ret e yezhoù evel ar spagnoleg, da skouer pobre y triste ("paour ha trist") > "pobre y tristemente" = "pobremente y tristemente" ("en un doare paour ha trist");
E japaneg e c'heller sevel adverboù dre kemmañ silabenndiwezhañ un anv-gwan い > く pe dre gemmañ ar rannig な > に. N'heller ket sevel adverboù diwar an holl anvioù-gwan atav avat.
En iwerzhoneg e stager ar verb "mont" (hag a dalvez "betek") ouzh deroù un anv-gwan;
E gresianeg a-vremañ e saver adverboù peurliesañ dre stagañ al lostgerioù -α pe -ως ouzh gwrizienn un anv-gwan. A-wezhioù e c'hell bezañ disheñvel ster adverb pe adverb hervez al lostger resis implijet evit e sevel, da skouer καλός ("mat" pe "reizh") > καλά ("en un daore mat") ha καλώς ("en un doare reizh");
E latveg e saver adverboù diwar anvioù-gwan dre lakaat al lostger -i e lec'h an dibennoù gourel ha benel -s hag -a, da skouer labs ("good") > labi ("ervat"; "en un doare mat").

Termenadurezh

Arveret eo bet an termen rakverb gant ar ster «adverb» ivez^[1]. Koulskoude ez eo aet kozh an implij-se^[2] ha dilezet eo er geriadurioù hag ar yezhadurioù a-vremañ. E 1947, Frañsez Kervella, hag a venege «rakverb» c'hoazh^[3], a rae gant an termen adverb dija^[4].

Ur ster all en deus kemeret ar ger rakverb bremañ^[5]. Evit ar ster nevez-se, sellet ouzh ar pennad: rakverb.

Adverboù brezhonek

Sed amañ un toullad adverboù ha troiennoù adverbel :

Adverboù-amzeriañ

Gant an amzer-vremañ: bremañ, hiriv... kammed, morse,
Gant an amzer-da-zont: arc'hoazh, a-benn neuze, da-vloaz ..., biken ...
Gant an amzer-dremenet: dec'h, dilun, gwechall, kentaou ... biskoazh...
A verk ar boaz (hag a c'hall bezañ implijet gant ne vern pe amzer-verb) : alies, atav, a-wechoù, bemdez, bemnoz, bepred, dalc'hmat, peurliesañ ...

Adverboù-doareañ

Darn eus an adverboù-se zo anvioù-gwan ivez:

abred, buan, fall, mat,...

Anvioù-gwan a gaver e troiennoù adverbel zo:

a galon vat, a vouezh uhel, a wir galon

Kalz adverboù ha troiennoù adverbel zo savet diwar araogennoù:

a : a-benn ar fin, a-daol-trumm, a-greiz-holl,...
dre: dre chañs, ...
e : emberr, e gwirionez, ...
evel : evel-hen,
hep: hepdale, hep mar
ouzh: ouzhpenn, skoaz-ouzh-skoaz,
rak : rag-eeun, raktal
war : war-blaen, war-raok

Adverboù-eren

An adverboù-eren, pe ereadurezh, pe kenereerien, zo adverboù ha ne gemmont ket ster ur verb met hini ul lavarenn a-bezh, pe hini ur frazenn zoken. Evel stagelloù int.

A-benn ar fin, a dra sur, evel-se, gant-se, goude-se, koulskoude, neuze, ouzh-penn-se, setu perak, etc.
Avat, eta, ivez, zo, ouzhpenn-se, adverboù diabarzh dre ma n'hallont ket bezañ implijet e deroù ar frazenn evel an adverboù ordinal.

Adverboù-kementad

An adverboù-kementad a gemm ster un adverb all, un anv-gwan, pe un anv-kadarn:

Un adverb: alies, re alies, alies a-walc'h
Un anv-gwan : mat-tre, gwall vat
Un anv-kadarn : re a dud, tud e-leizh, trawalc'h a dud.

Sed ur roll eus an adverboù kementad pouezusañ :

a-leizh (pe e-leizh), a-walc'h, gwall, hanter, hepken, kenañ, meurbet, nemeur, re, tre,

Adverboù-lec'hiañ

Amañ, aze, ahont, eno... tost, pell ...

Darn eus an adverboù zo ivez araogennoù :

a-dreñv, da-heul, dirak, e-barzh, e-kichen, er-maez, war-lerc'h, war-raok

Adverboù orin : ac'hann, alese, aleshont...
Troiennoù adverbel : er pelloù, war vor

Notennoù

↑ Rostren 1732: pennger «adverbe» (p. 14). Rostren 1738: p. 159.
↑ Favereau 1997: pennger «adverbe» (p. 790).
↑ Kervella 1947: § 401 (p. 239), § 522 (p. 307).
↑ Kervella 1947: § 63 (p. 46), § 401 (p. 239), § 522-549 (p. 307-322), § 725 (p. 381).
↑ Hemon & Étienne 1992: p. 203. Ménard 2012: pennger «préverbe» (p. 1079).

Levrlennadur

Favereau, F. (1997), Geriadur ar brezhoneg a-vremañ, 4^vet embannadur, Montroulez: Skol Vreizh.
Gregor Rostren (1732), Dictionnaire françois-celtique ou françois-breton, Roazhon.
Gregor Rostren (1738), Grammaire françoise-celtique ou françoise-bretonne, Roazhon.
Hemon, R. & Étienne, G. (1992), Lavar 08, Kintin: Preder.
Kervella, F. (1947), Yezhadur bras ar brezhoneg, Skridoù Breizh.
Ménard, M. (2012), Dictionnaire français-breton, Vicenza (Italia): Palantines.

Gwelit ivez

[1] Rostren 1732: pennger «adverbe» (p. 14). Rostren 1738: p. 159.

[2] Favereau 1997: pennger «adverbe» (p. 790).

[3] Kervella 1947: § 401 (p. 239), § 522 (p. 307).

[4] Kervella 1947: § 63 (p. 46), § 401 (p. 239), § 522-549 (p. 307-322), § 725 (p. 381).

[5] Hemon & Étienne 1992: p. 203. Ménard 2012: pennger «préverbe» (p. 1079).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]