Lipoproteini
ApoA, ApoB, ApoC, ApoE – apolipoproteini;
T – triacilglicerol;
C – holesterol;
zeleno – fosfolipidi
Lipoproteini pripadaju skupini složenih proteina, jer su biohemijski sklop proteina i lipida. U ovoj skupini organskih tvari su mnogi enzimi, transporteri, strukturni proteini, antigeni, adhezini i toksini. Takve molekule su lipoproteini visoke (HDL) i niske (LDL) gustine, koji omogućavaju transport masti putem krvi, transmembranski protein, kao i proteini mitohondrija, hloroplasta i bakterija.[1]
Funkcija
[uredi | uredi izvor]Glavna uloga lipoproteinskih čestica je distribucija lipida (masnoća) u sve dijelove tijela putem krvi.
U svom metabolizmu, sve ćelije iskorištavaju masti i holesterol i zavise od njih. Ugrađuju ih u svoje membranekoje kontroliraju unutrašnji vodeni sadržaj, uključujući i u vodi rastvorene elemente. Služe i kao gradivni elementi proteinskih enzimskih sistema.
Promet lipoproteinskih čestica u tijelu naziva se metabolizam lipoproteina. Odvija se u na dva pravca: egzogeni i endogeni, ovisno u velikoj mjeri o tome da li je u pitanju čestice se lipoproteina sastoje uglavnom prehrambenih (egzogenih) lipida ili su nastale u jetri (endogenih), u de novo sintezi od triacilglicerola. Hepatociti su glavna platforma za promet triacilglicerola i holesterola, a jetra može pohraniti određene količine glikogena i triacilglicerola. Adipociti su glavni pohranu ćelijjski spremnici triacilglicerola, ali ne proizvode nikakve lipoproteina.
Egzogeni put
[uredi | uredi izvor]Žuč emulguje masti sadržane u himusu, a zatim gušteračine lipaze cijepaju triacilgliceridne molekule u dvije masne kiseline i jedan 2-monoacilglicerol. Enterociti lako apsorbiraju male molekule iz hymusa. Unutar enterocita, masne kiseline i monoacilgliceridi se ponovno pretvara u triacylglycerides. Tada se ovi lipidi (tj. triacylglycerol, fosfolipidi, holesterol i holesteril esteri) vežu s apolipoproteinom B-48 u početne hilomikrone. Ove čestice se zatim izlučuju u lakteale u procesu koji u velikoj mjeri zavisi od apolipoproteina B-48. Dok one cirkuliraju kroz limfne sudove, hilomikroni u nastajanju zaobilaze cirkulaciju jetre i teku preko torakalnih kanala u krvotok.
U krvotoku, nastajuća hilomikron čestica u interakciji sa HDL česticama rezultira spajanjem HDL, apolipoproteina C-II i apolipoproteina E sa nastajućim hilomikronom. Hilomikron u ovoj fazi se smatra zrelim. Preko apolipoproteina C-II, zreli hilomikroni aktiviraju lipoproteinsku lipazu (LPL), enzim na endotelnim ćelijama koje oblažu krvne žile. LPL katalizira hidrolizu triacilglicerola (glicerol se kovalentno veže za tri masne kiseline) koja u konačnici, iz hilomikrona,oslobađa glicerol i masne kiseline. Glicerol i masne kiseline se onda mogu apsorbirati u perifernim tkivima, posebno masnom i mišićima, za proizvodnju energije i skladištenje.
Hidrolizirani hilomikroni se sada nazivaju hilomikronski ostaci, koji dalje kruže u krvotoku dok ne komuniciraju preko apolipoproteina E sa receptorom hilomikronskih ostataka koji se glavnom nalaze u jetri. Ova interakcija uzrokuje endocitozu od hilomikronskog ostataka, koji se potom hidrolizira unutar lizosoma. Lizosomska hidroliza u ćeliji oslobađa glicerol i masne kiseline, koji se mogu koristiti za energiju ili skladišti za kasniju upotrebu.
Endogeni put
[uredi | uredi izvor]Jetra je centralna platforma za promet lipida: ona je u stanju pohraniti ćelijske glicerole i masti, na hepatocite. Hepatociti su također u stanju stvoriti triacilglicerole preko de novo sinteze. Također, iz iz holesterola.proizvode žuč.
U hepatocitima, triacilgliceroli, holesterol i holesteril esteri se spajaju s apolipoproteinom B-100 da formiraju VLDL česticu u nastajanju. Te čestice se puštaju u krvotok putem procesa koji ovisi o apolipoproteinu B-100.
U krvotoku, VLDL čestica u nastajanju se spaja sa HDL česticom. Kao rezultat toga, HDL čestice doniraju apolipoprotein C-II i apolipoproteina E nastajućoj VLDL čestici. Jednom napunjena apolipoproteinima C-II i E, VLDL čestica u nastajanju smatra se zrelom.
Kao i hilomikroni, i VLDL čestice kolaju i susreću se sa LPL na endotelnim ćelijama. Apolipoprotein C-II aktivira LPL, uzrokujući hidroliza VLDL čestica i oslobađanje glicerola i masnih kiselina. Ovi proizvodi mogu se apsorbira iz krvi od strane perifernih tkiva, prvenstveno masnog i mišićnog. Hidrolizirana VLDL čestice se sada naziva VLDL ostatak ili lipoprotein srednji gustoće (IDLs). VLDL ostaci mogu cirkulirati i, preko interakcija između apolipoproteina E i ostatka receptora, apsorbirati se u jetri, ili se mogu dodatno hidrolizirani jetrenim lipazama. Hidroliza jetrenim lipazama stvara glicerol i masne kiseline, ostavljajući iza sebe IDL ostatke, pod nazivom lipoproteini niske gustoće (LDL), koji imaju relativno visoku sadržinu holesterola. LDL cirkulira i apsorbira u jetri i perifernim ćelijama. Vezivanje LDL za njeno ciljno tkivo nastaje interakcijom između LDL receptora i apolipoproteina B-100 na LDL čestica. Apsorpcije se odvija javla u endocitozi, a internalizovane LDL čestice se hidroliziraju u lizozomima, oslobađajući lipide, uglavnom holesterol.
Klasifikacija
[uredi | uredi izvor]Proteinska komponenta lipopretina se sastoji od apoproteina (apolipoproteina) iz šest klasa, od kojih se neke dijele na podklase:
- A (apo A-I, apo A-II, apo A-IV, i apo A-V)
- B (apo B48 i apo B100)
- C (apo C-I, apo C-II, apo C-III, i apo C-IV)
- D
- E
- H
Na osnovu međusobnih razlika u pojedinim sastavnim molekulama, lipoproteini su svrstani u slijedeće klase:
- hilomikroni - prenose trigliceride (masti) od crijeva do jetre, mišićnog tkiva i masnog tkiva.
- lipoprotein vrlo male gustine (engleski: Very low density lipoprotein - VLDL) prenose (novosintetizirani) triacilglicerol od jetre prema masnom tkivu.
- lipoprotein srednje gustine (engleski: Intermediate density lipoprotein - IDL)
- lipoprotein male gustine (engleski: Low density lipoprotein - LDL) prenosi holesterol od jetre prema ostalim tjelesnim ćelijama. -{LDL}- se ponegde naziva "loši kolesterol".
- lipoprotein velike gustine (engleski: High density lipoprotein - HDL) prikuplja holesterol iz tkiva i nosi ga u jetru. -{HDL}- se često naziva i "dobri holesterol".
| Gustoća (g/mL) | Klasa | Prečnik (nm) | Protein (%) | Holesterol (%) | Fosfolipid (%) | Triacilglicerol (%) |
| >1.063 | Lipoprotein velike gustine (HDL) | 5-15 | 33 | 30 | 29 | 4 |
| 1.019-1.063 | Lipoprotein male gustine (LDL) | 18-28 | 25 | 50 | 21 | 8 |
| 1.006-1.019 | Lipoprotein srednje gustine (IDL) | 25-50 | 18 | 29 | 22 | 31 |
| 0.95-1.006 | Lipoprotein vrlo male gustine (VLDL) | 30-80 | 10 | 22 | 18 | 50 |
| <0.95 | Hilomikroni | 100-1000 | <2 | 8 | 7 | 84 |
Povišena količina lipoproteina u krvi označava se kao hiperlipoproteinemija, u kojoj se, prema pripadajućoj klasi, razlikuje pet tipova (prema gornjoj tabeli).
Reference
[uredi | uredi izvor]Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]- Baza podataka bakterijskih lipoproteina
- Pregled i dijagram na -{washington.edu}- Arhivirano 10. 10. 2006. na Wayback Machine
- Lipoproteinski sklop na -{wisc.edu}- Arhivirano 13. 3. 2007. na Wayback Machine
- Lipoproteins na US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH)
- Proteolipids na US National Library of Medicine Medical Subject Headings (MeSH)