Pčela
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Pčele | |
|---|---|
 Pčela sakuplja polen | |
| Sistematika | |
| Carstvo | Animalia |
| Koljeno | Arthropoda |
| Razred | Insecta |
| Red | Hymenoptera |
| Podred | Apocrita |
| Natporodica | Apoidea |
| Porodice | |
| Andrenidae Apidae | |
Pčela je vrsta insekata iz reda opnokrilaca (Hymenoptera). Glavna osobina svih pčela je da za ishranu sakuplja cvijetni polen, kao izvor bjelančevina i cvijetni nektar kao izvor ugljenih hidrata. Na Zemlji postoji oko 20 000 vrsta pčela rasprostranjenih u svim područjima svijeta izuzev Antarktika. Veličina pčele se kreće od 2 mm do 4 cm. Pretežno su crne ili sive boje.
Podjela pčela
[uredi | uredi izvor]Osnovna podjela je prema načinu njihovog života na solitarne i društvene pčele.
Solitarne pčele
[uredi | uredi izvor]Solitarne pčele žive usamljenički život tako da svaka ženka pravi sopstveno gnijezdo u tlu gdje gradi zemljane komore za polaganje jaja i odgajanje larvi.
Društvene pčele
[uredi | uredi izvor]Društvene pčele su pčele koje žive društvenim životom i kod kojih jedinke van pčelinje zajednice ne mogu da prežive. Postoji više stotina vrsta društvenih pčela, koje grade složenu, visoko organizovanu zajednicu. Unutar društva postoji jasna podjela uloga zavisno od spola i starosti pčela. Određene pčele se brinu za odbranu, sakupljanje hrane, razmnožavanje, čistoću, klimatizaciju itd. Granica nije oštra, pošto postoje pčele koje žive isto kao solitarne, osim što više ženki dijeli isto gnijezdo. Neke žive u manjim zajednicama (2 do 7 pčela), neke grade privremene kolonije koje ujesen izumiru i samo oplođena ženka preživi zimu (primjer je bumbar). Najznačajnije su medonosne pčele, od koji je najznačajnija vrsta evropsko-afrička medonosna pčela (Apis mellifica L.), koja se uzgaja širom svijeta.
Vrste pčela
[uredi | uredi izvor]Na svijetu ima približno oko 20.000 vrsta pčela gotovo na svim kontinentima.
Evropske vrste pčela
[uredi | uredi izvor]U Evropi postoje različite vrste medonosnih pčela. Razlikuju se po boji, građi tijela, ponašanju, sposobnosti prikupljanja nektara, polena i dr.
- Kranjska pčela (Apis mellifica var. carnica Pollm) - ili domaća pčela. Pripada grupi tamnih pčela. Tijelo joj je crne boje obraslo sivkastosrebrnastim dlačicama. Pčele radilice kranjske pčele imaju izuzetan nagon za sakupljanje hrane u prirodi. Matica ima veliku plodnost (2.000 jajašaca dnevno) i otporna je na bolesti. Prvi put je opisana u Sloveniji, ali ona je svojstvena i autohtona širem prostoru. Postoji više podvrsta: alpska, panonska i sredozemna (jadranska).
- Italijanska pčela (Apis meliffica var. ligustica), pčela je Apeninskog poluostrva žučkaste boje navikla na dugotrajne paše i blagu klimu. Italijanska pčela ima vrlo blagu ćud, slabo izražen nagon za rojenjem, snažan razvoj tokom ljeta i jeseni te vrlo visoku plodnost matice. Česta osobina italijanske pčele medarice je i zalijetanje u tuđe košnice tako da nije omiljena kod svih pčelara. Zbog života u blagoj klimi leglo održava do kasnih jesenskih dana pa tako i zimuje u vrlo brojnim i jakim zajednicama. Odlikuje ju slabiji instinkt za sakupljanje propolisa i nektara, međutim ima odličnu sposobnost korištenja slabih paša.
- Kavkaska pčela (Apis mellifica var. caucasica) - porijeklom je sa Kavkaza u Gruziji. Prema vanjštini sliči pomalo na kranjsku pčelu, a razlikujemo dvije vrste: sivu i žutu. Ima spori proljetni razvoj, ali ima odličnu odbrambenu sposobnost prema uljezima. Sama pčela ima duže rilce i marljivi je radnik na svim pčelinjim pašama, ali je sklona zalijetanju u tuđe košnice, tj. grabeži. Posjeduje slab rojevni nagon i brzo se prilagođava novim pašama. Posjeduje veliku sposobnost prikupljanja propolisa.
- Tamna evropska pčela (Apis mellifica var. mellifica L.) - najviše se uzgaja u Njemačkoj. Krupne je građe sa zatupljenim zatkom, kratkog jezika i tamno sivom gotovo crnom bojom. Otporna je i prilagođena za duge i hladne zime. Zbog te osobine ta se vrsta pčela uspjela održati još u Sjevernoj i Južnoj Americi kao i Sibiru. Tokom sezone se razvija u zajednice srednje snage, razvoj zajednice traje dugo u jesen pa zimuje u jakim, brojnim društvima. Prinosi propolisa su umjereni, otporna je na bolesti dok med unosi slabije od Italijanske i sive Kranjske pčele.
Ostale vrste pčela
[uredi | uredi izvor]- Patuljasta pčela (Apis florea F.), porijeklom je iz Indije. Osobina ove vrste je da gradi jednostruko saće na otvorenom prostoru, obično na nekom stablu. Specifičnost njenog saća je u tome da ova pčela gradi ćelije raznih veličina za: radiličko saće, trutovsko saće i matičnjake koji imaju oblik žira. Zajednica ima jak odbrambeni mehanizam, razmnožava se rojenjem, a posebnost vrste je i da u nestanku paše napušta gnijezdo u potrazi za novom jačom pašom koja zajednici osigurava dovoljne količine hrane.
- Divovska pčela (apis dorsata) izgrađuje jednostruko saće na kojem živi. Sve ćelije saća gradi jednake veličine, bez razlike za trutovsko, radiličko ili za matičnjake. Dubina ćelija saća divovske pčele doseža i do 34mm. Same radilice dvostruko su veće od evropske medonosne kranjske pčele. Kod ovih pčela nema razlike u veličini između radilica i matica. Divovska pčela živi na otvorenom pa je prema tome prilagodila način života. Odbrambeni mehanizmi kod ove pčele su posebno izraženi i odlično čuva svoje leglo. Stare zajednice dijele se na nove manje zajednice, rojevni nagon je kod te vrste vrlo slab. U slučajevima nestanka ili slabljenja paše, napušta gnijezdo i seli na područje bogatije hranom.
- Afrikanizirana pčela - je pčela nastala u sklopu projekta Brazilske vlade kako bi se dobila medonosna pčela sposobna da i u tropskoj klimi sa puno vlage uspješno oprašuje floru te da pritom sakupi što veće količine meda.
Medonosna pčela
[uredi | uredi izvor]Medonosna pčela je društveni insekt, čije društvo sačinjavaju: matica (1), radilice (od 25 do 150.000 pčela) i trutovi (nekoliko stotina). Pčele imaju svoje dalje i bliže srodnike. Po tome što je u svih njih tijelo člankovito svrstavamo ih u kolo zglavkara, a što imaju izdvojene članke i tjelesne djelove: glavu, grudi, trbuh i noge i što dišu na dušnik čine klasu insekata. Insekte koji imaju opnasta krila i usta podešena za srkanje i lizanje hrane ubrajamo u red opnokrilaca. U ovaj red spada i pčela. Prve pčele živjele su usamljenim životom, tj. svaka ženka sakupljala je hranu za sebe i svoje leglo, a tako žive i sadašnje vrste koje su ostale na nižem stepenu razvoja. Međutim, današnja medonosna pčela razvila se kao društvena životinja te živi u velikim zajednicama. Domovina medonosne pčele jos nije tačno utvrđena, jer su tragovi prahistorijskog života pčela vrlo oskudni. Neki naučnici smatraju da je domovina medonosne pčele Indija, dok drugi tvrde da je to srednja Evropa. Međutim, do sada su samo u Njemačkoj, Francuskoj i Čehoslovačkoj nadjene okamenjene pčele najstarijih oblika. Prema svojoj rasprostranjenosti medonosna pčela se dijeli na tri područja: - prvo područje obuhvata Evropu, Afriku i Aziju bez južnog i istočnog djela, - drugo područje obuhvata južnu i istočnu Aziju, tj. Indiju, Kinu i Japan, - treće područje obuhvata čitav američki kontinent i Australiju (u Sjevernu Ameriku pčele su prenesene početkom XVII vijeka, a u Južnu Ameriku i Australiju početkom XVIII vijeka).U različitim klimama formirale su se različite rase medonosne pčele. One se međusobno razlikuju po boji i ponašanju. S obzirom na te njihove osobine razlikujemo nekoliko rasa medonosne pčele. Sve rase medonosne pčele mogu se podijeliti u dvije grupe:
- crne ili tamne pčele i
- žute pčele.
U prvu grupu spadaju kranjska, kavkaska, sjevernoafrička, zapadnoafrička i madagaskarska pčela. Drugoj grupi pripadaju italijanska, žuta kavkaska, grčka, sirijska, palestinska, egipatska i saharska pčela. Crne ili tamne pčele žive uglavnom u sjevernim i srednjim dijelovima Evrope i na Balkanu, dok su žute rase rasprostranjene u južnim djelovima Evrope i u centralnom djelu Balkanskog poluostrva. U Bosni i Hercegovini živi kranjska pčela sa svoja dva varijateta: sivka, koja se po spoljačnjim osobinama nalazi izmedju crnih i žutih pčela i banatska žuta pčela, koja je vjerovatno postala ukrštanjem crne i žute. U crne spadaju: njemačke, kavkaske, grčke. U žute spadaju: italijanska, žuta kavaska, sirijska, egipatska, kiparska.
Matica
[uredi | uredi izvor]
Matica je jedina spolno zrela ženka u pčelinjem društvu, čiji je zadatak nošenje jaja i time obezbjeđivanje opstanka društva, kao i držanje pčelinjeg društva na okupu putem feromona koje luči. Iz oplođenih jaja se razvijaju ženke (radilice ili matice), dok iz neoplođenih se razvijaju mužjaci (trutovi). Matica je znantno veća od radilice i duža od truta.[1] Jedno pčelinje društvo može da ima samo jednu maticu. Ukoliko se desi da se izleže više matica, doći će do podjele društva prirodnim rojenjem. Maticu oplođavaju trutovi. Tokom života matica izlijeće iz košnice samo jednom, pri parenju, i izuzetno ako dođe do rojenja. Oplođena matica polaže jaja u ćelije saća. Iz najvećeg broja jaja izlegu se radilice, iz malog broja jaja izlegu se trutovi, a iz nekoliko posebno ugrađenih matičnjaka izlegu se matice. Matica se rađa iz oplođenog jajeta, a da li će opstati zavisi od ishrane. Dnevno matica može snijeti od 2500 do 5000 jaja. Matica se, od pčele radilice, razlikuje i po izgledu. Njeno tijelo je mnogo duže i trbušni dio tijela je otvorenije (bronzane) boje, noge su duže, a leđa bez dlačica. Na zadnjim nogama ona nema korpice za odlaganje cvijetnog praha (kao radilice) i oblik žaoke je drugačiji nego kod radilice. Matica se u košnici kreće u pravcu kretanja Sunca. Ujutro je na istočnom dijelu košnice, u podne je između središnjih ramova, a uveće na zapadnoj strani.
Trut
[uredi | uredi izvor]Trut je spolno razvijen mužjak i u jednoj košnici ih je od pet do šest stotina, izuzetno može ih biti i više hiljada. Izliježe se iz neoplođenih jaja tzv. djevičanskim rađanjem (partenogenezom). Cilj truta je sparivanje sa maticom, te nikakve druge uloge nemaju u društvu. Za razliku od ženki oni ne posjeduju žaoku. Nešto je veći od radilice, a manji je od matice. Ne sakuplja nektar iz vjetova i nema korpica za polen na nogama. Također, nema žlijezda za lučenje voska, niti za mliječ.
Služi uglavnom da održava mikroklimu u košnici, za oplođavanje matice i da bude psihološka podrška radilicama u smislu sigurnosti. Pčelinje društvo može da ima nekoliko stotina trutova, a ako se desi da izleže veliki broj njih, radilice ih pobiju.Ako je paša osrednja i duže traje a matica starija i ima dosta trutovskog saća, pčele će odgajati veći broj trutova.[1]
Radilica
[uredi | uredi izvor]
Radilica je spolno nerazvijena ženka pčele. Izleže se iz oplođenih jaja i od polaganja jaja do izleganja jedinke prođe 21 dan. Ona obavlja sve poslove u pčelinjem društvu: hrani leglo, sakuplja nektar, cvijetni prah, propolis (pčelinju smolu), gradi saće, održava temperaturu i vlažnost vazduha u košnici, održava čistoću, brani pčelinjak od uljeza, hrani i njeguje maticu, proizvodi med, mliječ, itd. Broj radilica u društvu je promjenljiv i zavisi od rase pčela, godišnjeg doba, plodnosti matice i drugih okolnosti. Dužina života radilice je također promjenljiva, i prije svega zavisi od godišnjeg doba.
Oprašivanje
[uredi | uredi izvor]Pčele igraju veliku ulogu u oprašivanju cvjetova. Mogu se fokusirati na skupljanje nektara ili polena, u zavisnosti od njihovih trenutnih potreba. Pretpostavlja se da trećina ljudske hrane zavisi od oprašivanja koje čine pčele. Većina pčela ima elektrostatski naboj koji povećava apsorpciju polena. Polen i nektar stvaraju masu koja je najčešće viskozna, ali može i biti kruta. Ta masa je sferoidnog oblika te pohranjena u male ćelije u kojima se i jajašca nalaze.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b Kulinčević, Jovan (2012). Pčelarstvo. Princeps) (8., dopunjeno izd izd.). Beograd: Partenon. ISBN 978-86-7157-580-5. OCLC 1372527061.
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]
- Vrste pčela (en)
- Carl Hayden pčelarski istraživački centar Arhivirano 1. 11. 2005. na Wayback Machine (en)