Abelha

Anthophila

Fotografia d'una abelha europèa (Apis mellifera).

Classificacion

Règne	Animalia
Embrancament	Arthropoda
Classa	Insecta
Sosclassa	Pterygota
Infraclassa	Neoptera
Superòrdre	Endopterygota
Òrdre	Hymenoptera
Sosòrdre	Apocrita
Infraòrdre	Aculeata
Superfamilha	Apoidea

Reng de precisar

Anthophila
Latreille, 1804

Leis abelhas (Anthophila en latin) son un clade d'insèctes imenoptèrs de la superfamilha deis Apoidea. Son un ensems d'insèctes butinaires que se norrison de pollen, de nectar e de mèu. A l'ora d'ara, 20 000 espècias son estadas identificadas. Certanei pòdon formar de colonias socialas fòrça importantas e, coma Apis mellifera, èsser l'objècte d'un norrigatge per produrre de mèu (apicultura).

Leis abelhas son aparegudas i a probable 100 milions d'ans a partir d'una espècia de vèspa solitària. La màger part deis espècias sembla donc totjorn una vèspa e es tanben dotada d'un agulhon verinós. Activas durant la sason cauda dins lei regions temperadas e tota l'annada dins lei regions caudas, leis abelhas fòrman generalament de resèrvas de pollen per norrir sei larvas. La ponda e la construccion dau nis varian fòrça segon leis espècias. La màger part se contentan de cavar un trauc per sòu mai certanei an desvolopat una arquitectura fòrça complèxa formada de miliers d'alveòls de ciera. La durada de vida deis abelhas es pereu fòrça variabla. Generalament, dura quauquei setmanas mai leis espècias que passan l'ivèrn ò lei rèinas dei colonias eusocialas pus sofisticadas pòdon subreviure plusors ans.

Insèctes butinaires fòrça frequents dins lo mond, leis abelhas asseguran la màger part de la pollinizacion dins totei leis ecosistèmas de la planeta. Leis espècias son generalament generalistas e pòdon butinar plusors flors diferentas. Pasmens, d'espècias fòrça especializadas existisson tanben. Levat quauqueis espècias raras, leis abelhas son d'insèctes diürns. Per trobar de zònas de butinar, dispausan d'un sistèma de localizacion basat sus la posicion dau Soleu. Pòdon tanben s'orientar gràcias au camp magnetic terrèstre ò gràcias a la polarizacion dau cèu.

Gràcias a son anar similar an aqueu dei vèspas e a son agulhon venimós, leis abelhas an pauc de predators. Dins aquò, i a d'espècias especializadas dins la caça ais abelhas, coma lo vespier, e mai d'un insècte ò d'un aucèu pòu ne'n caçar. En particular, es lo cas dei cabridans.

Lo mèu produch per certaneis espècias, principalament Apis mellifera, Apis cerana e divèrsei Meliponini, es esplechat per l'òme dempuei la Preïstòria. Pasmens, lei tecnicas de recòlta se son fòrça modernizadas dempuei lo sègle XIX e la produccion mondiala de mèu aganta uei mai de 1,3 milions de tonas. Dins aquò, lo sector conoís a l'ora d'ara una crisi grèva car leis abelhas son decimadas per lei pesticidas modèrnes, especialament en Euròpa e en America dau Nòrd. L'arribada de malautiás novèlas es un factor d'agravacion d'aqueu declin dei populacions.

Evolucion e taxonomia

Fossil de Melittosphex burmensis que foguèt una dei premiereis espècias d'abelhas.

Classificacion deis abelhas en 2013.

Leis abelhas son aparegudas durant lo Cretacèu i a aperaquí 100 milions d'ans. Son eissidas de vèspas insectivòras de la familha dei Crabronidae qu'evolucionèron vèrs un regim alimentari centrat sus la consumacion de pollen. Lei causas d'aquela evolucion son desconegudas mai es benlèu liada a la predacion d'insèctes que vivián dins de flors e qu'èran donc cubèrts de pollen.

La familha deis Apidae, que gropa la màger part deis abelhas actualas, apareguèt vèrs 87 Ma. L'aparicion deis autrei tipes d'abelhas es pus recenta : entre 50 e 25 Ma per totei lei familhas franc dei Stenotritidae aparegudas i a dos milions d'ans.

Fòrça especializadas dins la collècta de pollen, leis abelhas venguèron rapidement lo principau insècte pollinizator. Aquò entraïnèt un fenomèn de coevolucion entre abelhas e flors que favorizèt la seleccion dei plantas pus favorablas ais abelhas e deis abelhas pus favorablas a la pollinizacion. Per exemple, apareguèt lo nectar, manjar fòrça consumat per leis abelhas, e se desvolopèron, sus leis abelhas, d'organs permetent de portar mai de pollen (paniers de pollen, pèus escopaus...).

Reparticion

D'abelhas se tròban sus totei lei continents franc Antartida. En particular, es lo cas deis Apidae, dei Megachilidae e dei Halictidae. Pasmens, totei lei familhas existentas an pas un airau tant important. Lei Melittidae vivon en Africa e dins lei regiond temperadas de l'emisfèri nòrd. Leis Andrenidae preferisson lei zònas aridas ò temperadas. Lei Colletidae se tròban principalement en Austràlia e en America dau Sud mai i a quauqueis espècias europèas ò nòrd americanas. Enfin, lei Stenotritidae vivon unicament sus lo territòri australian.

Lo cas d'Apis mellifera, de la familha deis Apidae, es fòrca particular car son airau de reparticion foguèt aumentat per l'òme. Cubrís d'ara endavant totei lei continents franc lei regions polaras e l'interior de Sahara. Lei rasons d'aqueu succès son son utilizacion per la produccion de mèu.

Morfologia

Anatomia

Leis abelhas son d'insèctes imenoptèrs e butinaires. Sa talha varia fòrça segon leis espècias e va de 2 mm en la tribú Meliponini a 39 mm per Megachile pluto. La tèsta tèn dos uelhs compausats largs e tres uelhs simples dichs uelhets. Aquò li dòna una bòna vision qu'es completada per d'autreis organes de deteccion, sensibles au gost, au tocar, a l'odor, au sòn e ai movements d'èr, que se situan dins leis antenas. La boca permet lo trissatge, gràcias a de mandibulas, e lo suçament gràcias a una trompa.

Lo torax es format de tres segments que pòrtan un pareu de cambas robustas. Lei dos segments an tanben un coble d'alas membranosas. Accionadas per de muscles poderós, permèton un vòl rapide e precís per anar rapidament a un endrech alunchat (zòna de flors, migracion de l'eissame) ò per realizar de pichons desplaçament (entre doas flors vesinas, doas brescas...). L'abdomèn es fach de nòu segments e assosta, en leis abelhas que ne son dotadas, l'agulhon venimós.

Lo torax e lei cambas an plusors organes permetent lo transpòrt de pollen. Lei pus caracteristics son lei pèus que permèton d'entrocar de bolas de pollen ai cambas de l'abelha. Pasmens, d'autreis existisson coma lei « paniers » que tènon certaneis abelhas solitàrias.

Polimorfisme

Lo polimorfisme, es a dire l'existéncia de diferéncias de talha entre individús d'una meteissa espècia, es present entre mascles e femèlas. Es acompanhat per de diferéncias au nivèu d'organes coma leis uelhs ò leis antenas que son sovent pus desvolopats dins lei mascles per melhorar la deteccion dei femèlas.

Un segond tipe de polimorfisme es tanben present en leis abelhas amb un caractèr eusociau marcat. Entraïna l'aparicion de diferéncias entre la rèina e leis obrieras. Per exemple, dins lo cas d'Apis mellifera, la rèina mesura de 15 a 20 mm e leis obrieras de 11 a 13 mm. Coma aqueu fenomèn s'observa unicament en leis espècias eusocialas, regarda la màger part de la populacion mondiala d'abelhas mai solament una pichona minoritat d'espècias.

Desvolopament e reproduccion

Desvolopament

Lo cicle de vida d'una abelha passa per quatre etapas principalas que son l'uòu, la larva, la pupa e lo temps adult. L'uòu a una forma longaruda e corbada. Dins leis espècias solitàrias, es plaçat a costat d'una bola de pollen e de nectar que constituís la resèrva alimentària de la larva. Dins lei colonias socialas, lo manjar es portat per leis obrieras. Lei larvas son fachas de 15 segments e pòdon se desplaçar lentament. Gràcias a una glanda situada en dessota de la boca, pòdon secretar una mena de seda que li permet de fabricar son cocon. Dedins, la larva se transforma en pupa puei en adult alat. Pòu trabalhar tre sa sortida dau cocon.

Reproduccion

Fotografia d'un eissame d'abelhas.

La reproduccion es assegurada per lei mascles e per lei femèlas fertilas. En leis espècias solitàrias ò gregàrias, aquò regarda totei lei individús mai es pas lo cas dins lei colonias socialas. D'efèct, dins aqueu cas, la màger part deis abelhas son generalament d'obrieras esterilas. L'acoblament a generalament luòc entre plusors mascles e una femèla. Aquò permet a la femèla d'emmagasinar una gròssa quantitat d'espèrm e de l'utilizar per fertilizar seis uòus. Lo mascle subreviu pas a l'acoblament. De son caire, la femèla fertilizada fonda una colonia ò comença la construccion de nis.

En certaneis espècias socialas, especialament Apis mellifera, existís un autre mòde de reproduccion dei colonias ja ben formadas qu'es l'eissamatge. Es una division d'una colonia quand una rèina comença de vielhir e que sa produccion d'uòus vèn tròp febla. D'efèct, aquò entraïna lo desvolopament de larvas de rèinas novèlas que son protegidas per leis obrieras per la remplaçar. Pasmens, dins certanei cas, la rèina anciana pòu quitar lo brusc amb una partida deis obrieras per s'installar dins un autre endrech. Aquò permet donc de crear una colonia novèla e de laissar l'anciana dins de condicions favorablas (preséncia de resèrvas de manjar e rèina joina). Dins quauquei cas fòrça favorablas, lo brusc d'origina subís una division novèla amb un eissamatge segondari menat per una rèina jova.

Durada de vida

La durada de vida deis abelhas varia segon leis espècias e, en lei colonias socialas, lei castas e lei sasons. Va de quauquei desenaus de jorns per leis obrieras d'estiu dei bruscs eusociaus a quauqueis ans per lei rèinas e per certaneis abelhas solitàrias. Lei mascles vivon generalament mens lòngtemps que morisson durant l'acoblament ò son expulsats dei colonias avans l'ivèrn.

Comportament e ecologia

Caractèr sociau de certaneis espècias

En certaneis abelhas solitàrias, coma Osmia cornuta, plusors individús pòdon construrre sei nis au meteis endrech, çò que dòna l'illusion d'una colonia unica.

En leis abelhas, s'observa mai d'un comportament sociau que va dau partiment de certanei ressorsas entre individús d'una meteissa espècia a la formacion de colonias eusocialas acampant plusors miliers d'obrieras devesidas en castas. Aqueu caractèr es aparegut d'un biais independent au sen de plusors espècias – e tanben en d'autreis insèctes coma lei vèspas ò lei formigas.

Segon son nivèu de sociabilitat, plusors tipes d'abelhas pòdon èsser definits :

• leis abelhas solitàrias que vivon totalement soletas e qu'asseguran elei meteissei la construccion dei nis.
• leis abelhas gregàrias que partejan generalament un meteis luòc per bastir son nis. Aquò dòna sovent l'illusion d'una colonia mai cada individú s'ocupa de sei nis. L'interès es de melhorar la defensa deis uòus e dei larvas qu'es assegurada per mai d'una abelha.
• leis abelhas semisocialas fòrman de colonias ont una division dau trabalh pòu s'observar. Pasmens, i a ges de casta e cada femèla pòu pondre d'uòus. Aqueu tipe d'abelha es relativament frequent mai gaire conegut a l'ora d'ara.
• leis abelhas eusocialas que fòrman de colonias dotadas de rèinas cargadas de pondre d'uòus e d'obrieras esterilas cargadas dau trabalh. Se la division dau trabalh es marcada ambé de castas ben definidas, se parla d'eusocialitat fòrta. Dins lo cas contrari, se parla d'eusocialitat primitiva.

Enfin, existisson d'espècias amb un caractèr mixt. Segon lei circonstàncias ò leis etapas de sa vida, pòdon èsser solitàrias ò socialas

Alimentacion

Regime alimentari

L'alimentacion deis abelhas es compausada de pollen, de nectar e d'aiga. Lo pollen es una fònt de lipids e de proteïnas e lei glucids es portat per lo nectar. En certaneis espècias, generalament aquelei que son socialas, aqueu darrier es transformat en mèu, çò que permet sa conservacion pendent de duradas lòngas. Lo pollen es subretot destinat ai larvas que son desvolopament necessita de lipids. Lo nectar, eu, es puslèu consumat per leis obrieras qu'an besonh d'un manjar energetic. Lo mèu es produch per una minoritat d'abelhas. Permet principalement de provesir de norridura ai colonias que demòran activas d'ivèrn e que dèvon manjar.

Relacions floralas

Abelha fustiera (Xylocopa violacea) cubèrta de grans de pollen.

Lo regime alimentari deis abelhas a un ròtle dins lei procès de reproduccion dei vegetaus que necessitan lo rescòntre de grans de pollen d'una flor ambé lei gametas femèlas contenguts dins lo pistil d'una autra flor. Lei pèus dau torax deis abelhas, que permèton d'entraucar lei grans de pollen, son donc utilizats coma mejans de transpòrt per lei plantas. D'efèct, durant lo butinatge, una pichona partida dei grans collectats per l'abelha tomban dins la flor e pòdon assegurar una fecondacion.

Aqueu fenomèn es fòrça important per lei vegetaus que la màger part d'aqueu trabalh de pollinizacion es realizada per lei butinairas. La màger part deis espècias son generalistas e butinan una larga gama de flors. Pasmens, existisson pereu d'abelhas especializadas dins un pichon nombre de plantas ò, de còps, dins una planta unica.

Un còps arribada dins una zòna de flors, una abelha va rapidament gostar lo nectar e lo pollen. Aquò li permet de determinar l'interès de l'endrech. S'es jutjat interessent, la butinaira contunia son trabalh ò s'entorna dins sa colonia per donar l'informacion a sei consòrres. De son caire, lei plantas emèton d'odors ò de colors especificas per atraire leis abelhas.

Comunicacion

La comunicacion entre abelhas es premier realizada gràcias a de feromònas. Aquò permet d'escambiar d'informacions dirèctament entre individús. Pasmens, en leis espècias socialas, dòna tanben la possibilitat de laissar un messatge au rèsta de la colonia (flor ja butinejada...).

Aquelei sinhaus quimics permèton egalament d'estructurar lo brusc. Per exemple, la rèina emet una tiera d'odors que permèton d'empedir lo desvolopament deis organs sexuaus deis obrieras.

Totjorn en aqueleis espècias, existisson d'autrei manieras de comunicar. Lo pus estudiat es probable la dança deis abelhas. Es un ensems de movements e de bolegaments que depinta la posicion d'un grop de flors. I a tanben de sinhaus sonòrs coma aquelei emés per lei butinejairas de retorn au brusc per alertar de la preséncia d'un predator. Segon sa modulacion e son intensitat, depintan la talha e, se son integrats dins una dança, sa posicion sus lo camin vèrs un grop de flors.

Construccion de la colonia ò dau nis

L'arquitectura dau nis ò de la colonia varia segon leis espècias. Per leis abelhas solitàrias ò gregàrias, es sovent fach d'una cèla que contèn d'uòus e de norridura. Pòu èsser cavat per sòu, dins un tròç de fusta ò èsser bastit dins un abric. Mai d'un ensems d'abelhas es dich segon la matèria premiera utilizada per sei constructions.

En leis espècias socialas, lo nis es generalament simple e format de quauquei cèlas placadas a l'assosta (aubre, cavitat naturala...). Coma per leis abelhas solitàrias, dura solament una sason avans d'èsser abandonat. L'arquitectura se complica en revènge dins lei colonias pus socialas que pòdon demorar plusors ans au meteis endrech. D'efèct, dins aqueu cas, aparéis sovent una division territòriala de l'espaci ocupat per lo brusc per separar e protegir lei larvas e lei resèrvas de manjar pendent lo periòde freg.

• 
  Nis simple cavat dins lo sòu (Dasypoda hirtipes).
• 
  Nis simple cavat dins de fusta (Osmia cornifrons).
• 
  Coloniau d'abelhards bastit d'una cavitat (Bombus lapidarius).
• 
  Intrada d'un nis d'Apis mellifera installat dins un tronc.
• 
  Colonia fèra d'Apis mellifera.
• 
  Nis d'abelhas penjat a una branca (Apis dorsata).

Vòl

Obriera Apis mellifera cargada de pollen.

Leis abelhas an dos pareus d'alas membranosas que pòdon batre fòrça rapidament (230 còps/s). Aquò permet a l'abelha d'agantar de velocitats autas (fins a 50 km/h per Apis mellifera) e de percórrer de distàncias de plusors quilomètres. Permet tanben a l'abelha de desplaçaments precís ò de transportar l'equivalent de son pes.

Defensa

Leis abelhas son generalament d'insèctes inoffensius quand son a butinar de flors. Dispausan pasmens de mejans de defensa per se protegir dei predators ò per defendre son nis ò son brusc. Certaneis espècias socialas protegisson pereu sei rotas aerianas pus importantas.

Lo principau mejan de defensa de l'abelha es son aspèct exterior format de raiaduras de color jaune e negre. Similar au biais dei vèspas, indica ais autreis animaus la preséncia d'un fisson empoisonat e la possibilitat d'una ponhedura. Pasmens, totei leis espècias an pas un fisson fonccionau. Leis autreis utilizan generalament una mordedura urticanta. Certaneis abelhas socialas pòdon tanben adoptar de tacticas de grop. Per exemple, Apis cerana fòrma una bola d'obrieras a l'entorn d'un cabridan per aumentar sa temperatura intèrna e lo tuar.

Ivernacion

Plusors espècias d'abelhas vivon mai d'una sason, çò que necessita de subreviure au periòde ivernenc. La solucion adoptada per leis abelhas solitàrias e gregàrias es similara an aquela de la màger part deis insèctes : es necessari de trobar una sosta, d'alentir son metabolisme e d'ivernar.

Per leis abelhas socialas, diferenteis estrategias existisson per assegurar la reproduccion ò lo mantenement de la colonia. En la màger part deis espècias, leis obrieras morisson e lei rèinas dèvon tanben trobar un abric e ivernar. Per exemple, es lo cas dei bordons (Bombus). Dins aquò, dins certaneis abelhas eusocialas coma Apis mellifera ò Apis cerana, leis obrieras passan l'ivèrn e demòran activas en despiech dau freg. Per aquò, la colonia fòrma un rasin a l'entorn dei rèinas. Aquò permet de produrre de calor e de s'aparar còntra de temperaturas fòrça negativas. Pasmens, necessita de resèrvas de mèu importantas per norrir la colonia e una bòna organizacion per remplaçar regularament leis abelhas plaçadas a la periferia.

Predators

En despiech de la proteccion ofèrta per son anar pròche dei vèspas, leis abelhas an plusors predators, principalement dins leis insèctes, leis aucèus e lei mamifèrs. Lei larvas e lei resèrvas de mèu son tanben l'objècte d'atacas.

Leis autreis insèctes representan probable la menaça pus importanta car pòdon decimar leis adultes e lei larvas siá per se norir elei siá per provesir de manjar ai sieunas larvas. Un exemple celèbre en Occitània es aqueu dau cabridan asiatic (vespa velutina) que chapla lei bruscs d'abelhas domesticas per alimentar sa progenitura amb una farineta de torax d'obrieras. Mai d'una espècia de vèspas ataca tanben lei butinejairas per lei portar dins son nis e i pondre un uòu. L'abelha serà alora devorada per la larva après l'espelida. Enfin, entre leis autreis insèctes predators, se pòdon citar lo prègadieu, la libellula ò la familha dei Philantus. Leis aranhas — que fan pas partida deis insèctes — son pereu susceptiblas de manjar d'abelhas.

Regardant leis aucèus, i a quauqueis espècias especializadas dins la caça ais abelhas (e ai vèspas) coma lo vespier qu'es en partida immunizat còntra lei ponheduras. D'autreis aucèus manjan d'abelhas mai an un regime alimentari pus variat e pòdon tanben caçar d'autreis insèctes. Per exemple, es lo cas dei darnagàs ò deis arendolas. Leis indicators e lei rapaç dau genre gòira rossa atacan dirèctament lei bruscs per devorar lei larvas, lo mèu e mai la ciera. Enfin, entre lei mamifèrs, certanei tais, especialament lo ratèu, pòdon atacar lei bruscs per manjar lei resèrvas de mèu. Leis ors pòdon de còps adoptar un comportament similar.

• 
  Cabridan europèu (Vespa crabo) amb una abelha que vèn d'èsser tuada.
• 
  Philanthus triangulum, insècte predator especializat dins la caça ais abelhas.
• 
  Aranha especializada dins la caça ais insèctes butinaires esconduda sus una flor.
• 
  Grop de vespiers, aucèu especializat dins la caça ais abelhas e ai vèspas.
• 
  Indicator, aucèu capable de trobar lei bruscs e que s'associa sovent amb un autre predator per manjar lei larvas.
• 
  Gòira rossa, rapaç especializat dins l'ataca dei bruscs per i manjar lei larvas, lo mèu e la ciera.
• 
  Ratèu, taisson capable d'atacar lei brusucs per manjar lei larvas e lo mèu.

Apicultura

Article detalhat: Apicultura.

L'apicultura es una branca de l'agricultura que consistís a tenir de colonias d'abelhas per esplechar lei produchs dau brusc, principalament lo mèu. Apareguda tre la Preïstòria, foguèt practicada sus totei lei continents e mai d'un trentenau d'espècias foguèron dmoesticadas per aquela activitat. En particular, se pòdon citar Apis mellifera en Euròpa, Apis cerana en Asia e divèrsei Melipona en America. En mai d'aquò, lei bruscs de certaneis espècias demoradas fèras coma Apis dorsata foguèron, e son totjorn, tanben de còps esplechats.

Uei, l'apicultura utiliza sustot Apis mellifera qu'es la pus productiva deis abelhas de mèu. Son airau de difusion es donc vengut mondiau e plusors sosespècias son aparegudas a partir dei manipulacions deis apicultors. Dins aquò, Apis cerana es totjorn utilizada dins sa region d'origina qu'es lo Sud-Èst Asiatic, sovent en parallèl d'Apis mellifera.

Per protegir sei colonias, leis apicultors utilizan sovent de bruscs artificiaus. Lo modèl pus eficaç es aqueu dau quadre mobil inventat en 1844 per Charles Paix Debeauvoys (1797-1863). Provesís dirèctament un espaci adaptat a l'installacion deis alveòls e permet de retirar aisament lo mèu. Lo brusc pòu èsser rapidament desplaçat per lo portar vèrs una zòna ambé mai de flors e dòna una bòna proteccion còntra lo freg ivernenc. Pasmens, dins mai d'un país, existisson totjorn de bruscs mens sofisticats que retrason a una sosta naturala. Per exemple, lo concèpte pus simple es d'utilizar un tronc vuege que sa partida superiora es tapaca amb una pèira.

• 
  Brusc tradicionau de Losera format d'un tronc vuege amb una pèira.
• 
  Bruscs tradicionaus polonés.
• 
  Brusc tradicionau de Malta.
• 
  Bruscs tradicionaus de Burkina Faso.
• 
  Bruscs etiopians que son una modernizacion d'un modèl tradicionau cilindric.
• 
  Brusc modèrne en Danemarc.
• 
  Quadre mobil d'un brusc modèrne.
• 
  Bruscs installats sus un camion avans una transumància.
• 
  Installacion dau començament dau sègle XXI esclant bruscs e burèu per l'apicultor.

Lo mèu es lo produch principau eissit de l'apicultura amb una produccion de 1,374 milions de tonas en 2004. Lei principaus país productors èran China (21% de la produccion mondiala), Argentina (7%), Turquia (6%), Ucraïna (5%) e leis Estats Units d'America (5%). Dins aquò, lo mèu es pas l'unic produch de l'apicultura que la ciera, lo propolis, la gelarèia reiala, lo pollen e lei larvas pòdon tanben èsser recoltats.

• 
  Ciera d'abelha bruta.
• 
  Propolis brut.
• 
  Spray de propolis.
• 
  Pòt de mèu de lavanda.

Declin dei populacions d'abelhas

Dempuei la fin dau sègle XX, lei populacions d'abelhas d'Euròpa e d'America dau Nòrd son a declinar d'un biais accelerat amb un taus de disparicion dei colonias que pòu agantar 90% dins lei cas pus extrèms. Lo meteis fenomèn toca tanben leis espècias solitàrias mai la proporicion de disparicion es mau coneguda. L'origina d'aqueu declin es encara mau explicada mai l'usatge de certanei pesticidas sembla sa causa premiera. La degradacion de l'environament, l'aparicion de malautiás novèlas (especialament de parasitas) e l'arribada d'espècias invasivas (coma lo cabridan asiatic) semblan d'èsser de factors segondaris que pòdon localament agravar la situacion.

Liames intèrnes

• Apis mellifera.
• Brusc.
• Ciera d'abelha.
• Insèctes sociaus.
• Mèu.
• Vèspas.