Thompson (automat)

Thompson
Upotreba
U službi	1938. - do danas
Korisnici	Sjedinjene Američke Države
Proizvodnja
Proizvođač	Auto-Ordnance Company, Colt, mnogi drugi licencirani proizvođači
Broj proizvedenih primjeraka	2.7 miliona
Opis oružja
Težina	4.9 kg
Dužina	850 mm
Dužina cijevi	270 mm
Kalibar	.45 ACP (11.43x23 mm)
Domet	50 m
Spremnik municije	20, 30, 50, 100 metka
Brzina paljbe	600-1500 metaka/min
Brzina zrna	285 m/s

Thompson je američki automat čiji je izumitelj John T. Thompson. Njegov početak bio je neuobičajen, jer je razvijen nakon Prvog svjetskog rata, zamišljen kao oružje za borbu u rovovima. Prije nego što je mogao da uđe u naoružanje, rat je završen tako da je ostao bez vatrenog krštenja. Međutim, prihvataju ga kriminalna bratstva iz Čikaga i New York-a tokom godina čuvene Prohibicije dvadesetih godina prošlog vijeka.

Razvoj

General Thompson drži svoj automat.

Rovovski rat, kakav je vodjen u Prvom svjetskom ratu, potakao je konstruisanje unikatnih oružja, koja kasnije postaju uobičajena na ratištima širom sveta: ručne granate, snajperske puške, bacači plamena, laki minobacači i automati. Njemačka je bila pionir u razvoju automata, konstruisavši prvi praktičnu konstrukciju koja se prvobitno zvala „Maschienpistolen“, da bi potom dobila i zvaničnu oznaku 9 mm Bergman MP18/1. Njemci su tokom bitke za Verden 1916. godine brzo shvatili da su puške repetirke imale velika ograničenja u borbi u rovovima. Bile su preduge, glomazne za nošenje, male brzine gađanja i presnažne za borbu u rovovima, gde je daljina do cilja rijetko prelazila 180 m tako da je puška sa teorijskom daljinom gađanja od preko 1800 m bila potpuno nepotrebna. Oružje kratkog dometa, sa mogućnošću automatske paljbe sa velikim kapacitetom okvira bilo je i više nego potrebno, tako da je razvoj Bergmana postao reper u konstrisanju oružja.

SAD koje su ušle u rat 1917. godine također su nevoljno prihvatale nove tehnologije. Američka puška M1903 Springfield su smatrane najboljim vojničkim puškama, a dobar dio vojnika je bio naoružan i poluautomatskim pištoljima Colt M1911, jednim od najboljih ikada proizvedenih pištolja. Ipak, izveštaji koji su dolazili u komandu američkih oružanih snaga počeli su da ukazuju da dok se Colt pokazao kao odličnoi oružje za borbu u rovovima, a da se puška Springfield i nije baš najbolje pokazala.

To su bile loše vijesti za brigadnog generala Johna T. Tompsona, koji se do 1914. godine nalazio na mjestu Načelnika za streljačko naoružanje u odsjeku tehničke službe komande KoV, odakle je snažno podržao razvoj i uvodjenje u naoružanje puške Springfield.

Tompson je u razvoju novog oružja potpomognut naporima nekoliko talentovanih pojedinaca. Prvi je među njima bio kapetan John N. Blish, pomorac, matematičar i fizičar koji je otkrio važna svojstva određenih metala povezana sa adhezijom koja su bila primenljiva u konstrukciji mehanizama za zabravljivanje cevi. Za razvoj lakog automata, njegova otkrića su imala veliki potencijal. Tompson je bio sretan što je unajmio veoma sposobog konstruktora, Teodora H. Eikopfa, koji je trebao da postane stariji inžinjer u novootvorenoj kompaniji Auto-Ordnance. Eikopf je imao veliko iskustvo u konstruisanju oružja, radeći u tehničkoj službi prije rata, gdje je u jednom trenutku radio na ispitivanju postojećeg automatskog oružja koje je razvijano širom svjeta. Tu se uvjerio da najbolji kalibri koji su na raspolaganju nisu puščani meci koji su tada bili u širokoj upotrebi, već veći, težeg zrna sa manjom energijom. Takvi meci su proizvodili manji pritisak na mehanizme oružja, bilo je lakše rukovanje oružjem pri rafalnoj paljbi, a kompaktne dimenzije su omogućavale da oružje bude manje i lakše. Na bliskim odstojanjima, ta zrna su imala i više nego dovoljnu zaustavnu moć.

Auto-Ordnance je 1917. godine proizveo prototip automtske puške, koristeći princip Blišovog sistema zabravljivanja cevi. Bila je po izgledu slična pušci Pattern 1917 i koristila je metak .30-06. Iako je početna ideja bila dobra, mehanizam nije bio, jer je puška imala tendenciju da ispali metak prije nego što se zatvarač nadje u zabravljenom položaju. Tokom jednog od testova došlo je do eksplozije puške, na stolu za opitovanja, tako da je Oskar Pajn dobio zadatak da iznadje rešenje za otklanjanje tehničkih problema na pušci. On i Teodor Ekopf su postali ubjeđeni da problem potiče od upotrebe metka .30 koji nije podesan za oružja koja koriste frikcioni zatvarač, tako da su modifikovali mehanizam zatvarača. Ceo tim konstruktora se složio sa Eikhopfovim mišljenjem da je za pravilno funkcionisanje oružja potrebno zamijeniti metak .30 nekim slabijim. I Pain i Eikopf su shvatili da pored svojih odličnih balističkih karakteristika, kratki metak .45 ACP posjeduje najbolje karakteristike za upotrebu u automatskom oružju. Na njihovu sugestiju, Thompson se složio da izmjene konstrukciju puške, tako da je „Persuader“ septembra 1917. godine ugledao svjetlost dana. Ovo oružje je imalo blagu sličnost sa kasnijim Tompsonom. Pokazalo se kao apsolutno nepouzdano oružje, glaveći poslije svega 2 do 3 ispaljena metka. Postojalo je nekoliko razloga za ovakvo ponašanje oružja, od kojih je glavni bio nepouzdani sistem hranjenja oružja redenikom. Pain je kasnije zabilježio da je „redenik bio nepraktičan te je stoga izbačen. Dimenzije delova smo držali na apsolutnom minimumu sigurnosti, tako da smo automat napravili što manje mase. na kraju smo došli do zaključka da se delovi automata toliko laki a njihovo pokretanje prebrzo tako da dolazi i do zaglavljivanja. Odlučili smo da obrišemo tablu i krenemo iznova.“

Upotreba

Gangsterski Thompson u kutiji za violinu.

Prva velika narudžba je došla od potpuno neočekivanog naručioca: američke pošte. Pošta je nakon serije brutalnih pljački naručila 200 automata M1921A kako bi obezbjedili sigurnost poštanskih vagona. Ovi automati su u stvari isporučeni američkim marincima koji su bili zaduženi za obezbjeđenje poštanskih vozova. Marincima se oružje svidjelo, tako da su 1927. izvršili određene testove. Iako zainteresovani, Marinski korpus je zatražio da se redukuje brzina gađanja, tako da je Oskar Pain dobio taj zadatak. Pain je ovo odradio na tipično jednostavan način, dodavanjem mase zapinjača i smanjenjem jačine povratne opruge. Time je brzina gađanja pala na prihvatljivijih 600 met/min. U skladu sa ovim modifikacijama, „poštanski“ Tompsoni su modifikovani, a preko oznake M1921 utisnuta je oznaka M1928.

Automat M1928 je zvanično predstavljen 1. januara 1928. godine. Na lijevoj strani sanduka mu je utisnuto „U.S. Navy“. Na poligonu za testiranja u Meriledu ispitano je 12 Thompsona modela M1928. Pokazali su se kao vrlo pouzdano oružje. Zamjerke su se odnosile na to da kada se gađa obilježavajućom municijom, dolazi do ranijeg odbravljivanja cijevi, tako da barutni gasovi završavaju u očima strijelca.

Kao rezultat ovih testiranja, američka mornarica je 14. marta 1932. godine naručila 1500 automata. Ovaj datum se uzima kao datum početka vojne karijere Thompsona.

Drugi svjetski rat

Britanski vojnik s Thompsonom.

Kada je septembra 1939. godine izbio Drugi svjetski rat, niko iz vlade Arthur Chamberlain nije imao ideju kakvi će se grozni događaji uskoro odvijati. Period lažnog rata je poslužio za prikupljanje snaga, stokiranje postojećeg naoružanja i municije, kao i za potpisivanje ugovora za nabavku novih količina. U naoružanju britanskih jedinica preovladavali su puškomitraljez Bren i puška Lee-Enfield, dok lakog automatskog naoružanja nije bilo. Zaboravljajući ranije izveštaje nastale nakon testiranja Thompsona, kada je između ostalog nazvan „oružjem američkih gangstera“, Odbor za naoružanje je zahtjevao od vlade da odobri nabavku što je moguće većeg kontingenta automata Thompson. Sa dolaskom Winstona Churchilla na mjesto premijera, stvari su krenule da se odvijaju malo brže. Churchill, bivši vojnik i zaljubljenik u oružje, bio je uveren da je Thompson dobro oružje, je odmah odobrio nabavku automata M1928, tako da je februara 1940. godine britanska komisija za nabavke, smeštena u New Yorku, položila narudžbu.

Prva isporuka obuhvatala je 450 automata, dok naredne porudžbine nisu tačno određivale količinu, Britaniji su bili potrebni svi automati do kojih je mogla doći. Inspektori za naoružanje su poslati iz Britanije kako bi provjerili svaki komad naoružanja i otisnuli žig na njega. Cijena automata je iznosila 225$ po komadu, sa završnom obradom bruniranjem, kundakom i rukohvatima od orahovine, dva „L“ doboša, četiri okvira, remnikom, 1000 metaka i priborom za čišćenje. Prve jedinice koje su trebale biti naoružane Thompsonima nisu bile regularne jedinice britanskih oružanih snaga, već tajne specijalne jedinice Domovinske garde, male formacije sastavljene od profesionalnih vojnika i pripadnika Domovinske garde sa prethodnim vojnim iskustvom, koji su zajedno trebali da postanu jezgro britanskog pokreta otpora koji bi se formirao u slučaju njemačke invazije na britanska ostrva. Oni su imali pristup specijalno konstruisanim podzemnim bunkerima, izgradjenim širom zemlje, u kojima su bili smešteni oružje, municija, hrana i sredstva veze. U regularne jedinice vojske Thompson ulazi početkom 1941. godine, i to u specijalne jedinice. Za naoružavanjem Thompsonima određene su specijalne jedinice, jer su definitivno imale potrebe za kompaktnim oružjem velike brzine gađanja, sa snažnim metkom.

Ukupne potrebe Britanaca za Thompsonima zaustavile su se na cifri od 514 000 komada. Usljed napada njemačkih podmornica na konvoje, u Britaniju je do aprila 1942. godine stiglo svega 100 000 od ukupne količinje naručenih automata.

Međutim, panične mjere za pronalaženje alternative skupom Thompsonu su dale rezultata u ljeto 1941. godine, kada je proizveden automat Sten. Za razliku od lijepo obradjenog Thompsona, Sten je bio sklapan od strane nevještih radnika, iz u crno ofarbanih djelova koje su isporučivali podizvođači, po cjeni od 2,50 funti po komadu (180 $ po tadašnjem kursu).

Verzije

Thompson prilikom paljbe.

M1921

Kompanija Auto-Ordnance nije bila sposobna za masovnu proizvodnju, imajući samo jednu radionicu sa devet zaposlenih, tako da ako se želio da novi automat bude proizveden u velikom broju i po razumnoj cjeni, bili su potrebni kapaciteti za serijsku proizvodnju. Najjednostavnije rješenje bilo je iskoristiti potencijalne kompanije Colt u Hartfordu, koji je već bio angažovan u razvoju M1919. General Thompson je ranije već sarađivao sa Coltom na pištolju M1911, tako da nije bilo iznenađujuće potpisivanje ugovora o proizvodnji 15.000 automata po cjeni od 38,25$ po komadu. Ugovor je potpisan u augustu 1920. godine i u njemu je preciziran tempo proizvodnje od 100 automata dnevno. Sa Coltom je ugovorena i proizvodnja okvira. Radovi su počeli odmah, prvo na izradi alata, zbog čega je Colt uzeo jedan automat M1919 kao model. Prvi automati su proizvedeni 30. marta 1921. godine i svi su bili prekontrolisani od strane majora Johna Barreta, koji je bio zaposlen na mjestu inspektora u kompaniji Auto-Ordnance.

Ovi Colt-Thompsoni su bili proizvedeni sa vrlo visokim standardom izrade i bili su označeni sa „Model of 1921A“. Automati su imali sve oznake originalnog Thompsonovog dizajna, sa orebrenim dijelom cijevi dužine 26,6 cm. Zadnji nišan je bio tipa Liman, zbog koga je moralo prorezati izrez za ručici zapinjača, kako bi se moglo neometano nišaniti. Prednji i zadnji rukohvat, kao i kundak, bili su izrađeni od orahovine. Selektor vatre se nalazio na lijevoj strani. Automat je mogao koistiti okvire kapaciteta 20 metaka, s tim da je uvodnik mogao da prihvati i doboše kapaciteta 50 ili100 metaka. Svi automati su nosili utisnut serijski broj na lijevoj strani uvodnika, na sanduku (ispod kundaka) i ispod prednjeg rukohvata. Pukovnik Richard Kats i njegov sin su 1926. godine započeli rad na konstruisanju kompenzatora koji je mogao da se montira na usta cijevi puške ili automata. Kompenzator je usmeravanjem barutnih gasova na gore, smanjivao tendenciju cijevi automatskog oružja da ide naviše. U početku je Kats pokušavao sa sistemom dodavanja tegova na cijev oružja, što je imalo efekta ali nije bilo praktično. Ideja korištenja barutnih gasova na ustima cijevi za ublažavanje trzaja oružja potekla je iz neke ranije utemeljene tehnologije - tehnologije parne mašine, kod koje se snaga gasova može redukovati, a samim tim i trzaj, dodavanjem ekspanzione komore na kraju cijevi. Određivanje efikasnosti ove konstrukcije pokazalo se kao problematično, stoga je Kats unajmio Filipa Kvajla, fizičara iz kompanije Peters Kartridž. U rješavanju ovog problema Kvajl, koji je bio entuzijasta i zaljubljenik u oružje, koristio je i svoj izum - brzinsku kameru.

M1923

Model 1923 je uveden u proizvodnju za potrebe američke vojske. Ovaj model je koristio kalibar .45 ACP. Bio je namijenjen da zamijeni puškomitraljez M1917 BAR, međutim nikad nije uveden u upotrebu.

M1A1

M1A1

Od 1940. godine je započeo lagani proces evolucije koji je trebao da dovede do toga da Thompson postane praktičnije oružje, ali u početku je problem predstavljao odsustvo koherentne politike modifikacije. Tompson se pojavljivao sa raznim varijantama dijelova, uglavnom u periodu od 1941. i 1942. godine, kada je na vidjelo dana izašao „ratni“ model M1. Ovaj period evoluiranja Thompsona bio je interesantan sa stanovišta razumevanja nedostataka prvobitne konstrukcije koje su postale očigledne sa uvodjenjem automata u naoružanje. Generalno gledano, automati koji su upočetku prodavani gradjanima i organima reda, retko su se nalazili u režimu upotrebe sličnom ratnim uslovima, tako da su se slabosti automata slabo pojavljivale.

Prepoznatljivo orebrenje spoljašnjosti cijevi, koje je služilo za hlađenje oružja, prvo je preoblikovano iz kružnog u četvrtasto, da bi kasnije bilo i potpuno izbačeno. Thompson je rijetko punjen dobošima većeg kapaciteta od 50 metaka – većinom okvirima kapaciteta 20 metaka. Primjenom okvira manjeg kapaciteta, u vremenu izmjene okvira, cijev ima dovoljno vremena za hladjenje. Takodje, u borbi se nisu koristili dugi rafali slični rafalima u gangsterskim obračunima.

Limanov zadnji nišan zamenjen je jednostavnim zavarenim „L“ profilom, koji je kasnije dobio i uglasta krilca slična onim kod Limanovog nišana.