Bu calismada, Ali Şir Nevâyi’nin eserlerinin bir kisminda latife kavrami ve bu kavram alani icind... more Bu calismada, Ali Şir Nevâyi’nin eserlerinin bir kisminda latife kavrami ve bu kavram alani icinde degerlendirilebilecek sozler, taniklari ile incelenmistir. Ilgili sozvarliginin degerlendirilmesi, eserlerin icerigi ile iliskilendirilmis, karsilastirmalarla sunulmustur.
... 91 MERAL DEMİRYÜREK, II. Meşrutiyet Devrinde Ermeniler Üzerine Üç Piyes 107 HAKAN UZUN, Türk ... more ... 91 MERAL DEMİRYÜREK, II. Meşrutiyet Devrinde Ermeniler Üzerine Üç Piyes 107 HAKAN UZUN, Türk Yurdu'nda 1913 Yılı İstiklâl-i Osmanî Günü Kutlamaları 128 Tanıtmalar Irène Mélikoff, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, Çeviren: Turan Alptekin. ...
ÖZET
Zengin bir fiilimsi sistemi geliştirmiş olan Türkçe birden çok yargıyı birbirine bağlamak iç... more ÖZET Zengin bir fiilimsi sistemi geliştirmiş olan Türkçe birden çok yargıyı birbirine bağlamak için çoğu zaman bu yapılardan yararlanmıştır. Türkçe, fiilimsiler sayesinde, cümle olabilecek çekimsiz yapıları isimleştirmiştir. Böylece, bir isim gibi işletilen cümlecikler isimlere gelen bütün ekleri alabilme kabiliyetine sahip olmuştur. Türkçenin bu yapılarının varlığı, Eski Türkçede bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının bulunmadığı anlamına gelmemektedir. Bununla birlikte bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının Köktürkçe döneminde daha az kullanıldığı da bir gerçektir. Eski Uygur Türkçesinin Manihaist ve Budhist çevre metinlerindeyse yabancı dillerin de etkisiyle bağlama edatlarıyla kurulan bağlama gruplarının sayısı epeyce artmıştır. Bu durum Eski Uygur Türkçesi döneminden sonra İslami çevre metinlerinde, Arapça ve Farsça edatların da ödünçlenmesiyle devam etmiştir. Kutadgu Bilig hem fiilimsilerle kurulan karmaşık cümle yapılarının hem de edatlarla kurulan bağlama yapılarının sergilendiği bir eser olarak dikkat çekmektedir. Bu inceleme edatlarla kurulan bağlama yapıları üzerine temellenmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER Kutadgu Bilig, Bağlama Grupları, Edat, Söz Dizimi. ABSTRACT Turkish has developed a rich vernacular system and often used these structures to connect multiple judgments. The gerundial in Turkish denominates infinitive structures that can be seen is various sentences. Thus, clauses that function like nouns have the ability to receive all the attachments that the nouns can take. The existence of these structures in Turkic dialects does not mean that there were no structures established with connections made in Old Turkish. However, it is also a fact that connecting structures established with conjunctions were used less in the period of Köktürk. In the Manihaist and Buddhist texts of the Old Uighur Turkish, the number of connection groups established by conjunctions under the influence of foreign languages increased considerably. This situation continued after the Old Uighur Turkish period, in the context of an Islamic environment, with the lending of Arabicand Persian conjunctions. Kutadgu Bilig draws attention as a literary work that exhibits both complex sentence structures established with the gerundial and the connecting groups established by conjunctions. This review is based on connecting groups established with conjunctions. KEY WORDS Kutadgu Bilig, Conjunction Groups, Conjunction, Syntax.
ÖZET
Doğudaki İslami Türk yazı dilinin 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan dönemi genel olarak
... more ÖZET
Doğudaki İslami Türk yazı dilinin 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan dönemi genel olarak
Çağatayca adıyla tanınmaktadır. Çağataycanın Klasik öncesi sanatçılarından Gedayi’nin
divanında, Klasik dönem sanatçıları Nevayi ve Babür’ün divanlarında, Klasik sonrası
dönemde yazılmış Ferheng-i Türkî adlı bir sözlükte émiştük yapısı görülür. Bu yapının
çözümlenmesi çeşitli zorluklar taşır. Bu makalede, söz konusu yapının alanyazında
değerlendirilip değerlendirilmediğine ilişkin inceleme yapılmış, değerlendirmeler eleştirel
olarak gözden geçirilmiştir.
Çalışmada, émiştük yapısını çözümleme önerileri sunularak tartışılmıştır. İlk bakışta
birleşik çekim gibi görünen émiştük yapısı, aldığı kişi ekleri bakımından birleşik çekim
açıklamasına izin vermemektedir. Divanü Lugati’t-Türk’teki -dUk biçimbiriminin de bu yapı
ile ilişkisi tartışılmış ve değerlendirilmiştir.
Çağatayca metinlerdeki émiştük yapısının, Çağatayca öncesi ve sonrası metinlerde de
tanıklarına rastlandığı anlaşılmaktadır. İslami Doğu Türk yazı dilinin hangi temeller
üzerinde geliştiğini anlamak bakımından farklı biçimbirimlerin incelenmesi aydınlatıcı
bilgiler verecektir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
émiştük, Çağatayca, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, Doğu Türkçesi, é(r)mek fiili.
ABSTRACT
The period of Eastern Islamic Turkish written language which lasts from 15th century to the
20th century, is generally known as Chagatay. Émiştük structure is seen in various works
in pre-classical, classical and post-classical period. Gedayi, who was a pre-classical artist
of Chagatay, preferred this structure in his works. This structure was also seen in the
Divans of classical period artists such as Nevayi and Babür. In addition to these works of
classical period artists, this structure was seen also in the post-classical period. This
structure was seen in a dictionary called Ferheng-i Türki which was written in the postclassical
period. Knowing that the analysis of this structure is difficult, in this article, whether
this structure is evaluated in literature or not along with the evaluations are critically
reviewed.
The analysis of the structure of the émiştük is discussed by presenting proposals in this
study. At the first glance, the structure “émiştük” looks like a conjoint declination. When we
examine this structure deeply, we can evaluate that the structure does not allow the
description of the conjoint declination with respect to personal endings. The relation
between this structure and the morphem “-duk” in Divanü Lugati’t-Türk has been
discussed and evaluated in this study.
The structure of “émiştük”, which exists in Chagatay texts, can also be found in texts
before and after Chagatay texts. The examination of various morphemes will be useful in
order to understand on which bases Islamic Eastern Turkish written language has been
developed.
KEYWORDS
émiştük, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, é(r)mek, Eastern Turkish, Chagathay Turkish
Özet: Bu çalışmada, Derleme Sözlüğü’nün bütünü ikilemeler yönünden taranmıştır. İkilemeler içeris... more Özet: Bu çalışmada, Derleme Sözlüğü’nün bütünü ikilemeler yönünden taranmıştır. İkilemeler içerisinde tekrarların alt gruplara ayrılabileceği gösterilmiştir. s- sesiyle tekrarlanan ikilemeler başta olmak üzere tekrar görünümündeki ikilemeler bu incelemede örnekleme ile sunulmuştur. İkinci kelimesinin başında /s-/ bulunduran tekrarlı ikilemeler incelenirken tekrarlarda ikinci kelimenin başında /m-/ ünsüzünden başka ünsüzlerin de bulunabildiği anlaşılmıştır: /b-/, /p-/, /d-/, /t-/, /k-/, /f-/, /n-/, /g-/, /y-/, /c-/, /ç-/, /z-/, /ş-/, /s-/. Derleme Sözlüğü’ndeki çeşitli seslerle tekrar görünümündeki bütün ikilemeler ekte verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Derleme Sözlüğü, tekrarlar, ikileme, s- önsesli tekrar, m- önsesli tekrar.
Abstract
Sufi Allahyar and his work Sebatü’l-Acizin: On Tendencies of
Localization in 18. Cen... more Abstract
Sufi Allahyar and his work Sebatü’l-Acizin: On Tendencies of
Localization in 18. Century Eastern Literary Turkish
Sebatü’l-Acizin is a religious and
Islamic mystical poem (Mesnevi) of
Sufi Allahyar’s. Sebatü’l-Acizin, which is the work of Eastern literary
Turkish in XVIII century, is appraised in the post classical period of the
Chagatay language. Among the basic principles of the post classical
period localization is mentioned. The examples of localization in
Sebatü’l Acizin are appraised in this essay. The work differs from the
other classical period Chagatay texts with regard to vocabulary, morphology and phonetics. The different sides of this work have been
exposed in this essay. The criteria of
localization have been tried to
determine in Sebatü’l- Acizin. It
has been discussed whichever dialects
can be connected to these distinc
tive characteristics in this essay.
Key Words
Sufi Allahyar, Sebatü’l-Acizin, Chagatay Turkish, Eastern Turkish
ÖZET
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, do... more ÖZET
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, doğu Türkçesinde kullanılan Türkçe kelimelerin gerekli ve değerli olanlarının toplanması arzusunu dile getirir. Ancak, Arapça ve Farsça gösterişli kelimeleri bırakarak ulus aşkıyla bunları tercih edecek kişilerin azlığı, buna karşı muhaliflerin çokluğu dolayısıyla böyle bir işten kısmen uzak durmak zorunda kaldığını belirtir.
Bu açıklamaya rağmen sözlüğün maddeleri değerlendirildiğinde, “ihyası arzu olunur” açıklaması ile maddebaşı yapılan kelimeler görülür. Ş. Sami, Kamus-ı Türkî’de Doğu Türkçesinde olup da Anadolu’da unutulmuş kelimelerden bazılarının canlandırılmasını önerir. Yazıda, bu kelimelerden bir kısmı incelenmiş, sınıflandırılmış, değerlendirmeler yapılmıştır. Bundan başka sözlükte Çağatayca kaydıyla verilen kelimeler ile kökenbilgisi doğu Türkçesi ile verilen kelimeler de incelenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Çağatayca, Doğu Türkçesi, Eski kelime
ÖZET
Bu çalışmada, Çağatay edebiyatının ünlü sanatçısı Ali Şir Nevâyî'nin Târîh-i Enbiyâ
ve Hük... more ÖZET
Bu çalışmada, Çağatay edebiyatının ünlü sanatçısı Ali Şir Nevâyî'nin Târîh-i Enbiyâ
ve Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem ve Münşe'ât adlı eserlerinde fiil olarak kullanılan
deyimlerden Farsça ile benzeşenler incelenmiştir. İncelenen eserlerde Farsça ile ortak
anlatım kalıbında oldukları görülen fiil deyimler Farsça sözlükler aracılığı ile tespit
edilmiştir.
Türkçe ile Farsçanın değişik dönemlerdeki ilişkileri iki dil arasında ortaklıklara
yol açmıştır. Deyimlerde de ortaklıklar görülmektedir. Deyimlerin bir kısmı fiil olarak
kullanılan ögelerdir. Çalışmanın başlangıcında deyimlerin özellikleri , birleşik fiil
olarak kabul edilip edilemeyeceği üzerine görüşler değerlendirilmiştir.
Üç eserde Çağataycada fiil olarak kullanılan altmış bir deyimin Farsça ile
benzer olduğu görülmüştür.
Anahtar kelimeler: deyim, yarı çeviri kelime, birleşik fiil, Ali Şir Nevâyî, Çağatayca.
ABSTRACT
Some of the works Târîh-i Enbiyâ and Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem and Münşe'ât
of famous artist of Chagatay literature Ali Şir Nevâyî in which the idioms are used as
verb and assimilated with Persian are examined in this study. By the help of Persian
dictionaries it is fixed on verbal idioms those are seen in common explanation model
with Persian. The relations between Turkish and Persian in different periods caused
similarities between two languages. As well as these similarities, there are similarities
in idioms too. Some of the idioms are used as verbs. In the beginning of the study
characteristics of the idioms and the opinions on whether they can be accepted as
compound verbs or not are examined. In three works, it is understood that 61 idioms
which are used in Chagatay as verbs are similiar with Persian.
Key words: idiom, idiomatics, translations loanwords, compound verb, Ali Şir Nevâyî,
Chagatay.
Bu calismada, Ali Şir Nevâyi’nin eserlerinin bir kisminda latife kavrami ve bu kavram alani icind... more Bu calismada, Ali Şir Nevâyi’nin eserlerinin bir kisminda latife kavrami ve bu kavram alani icinde degerlendirilebilecek sozler, taniklari ile incelenmistir. Ilgili sozvarliginin degerlendirilmesi, eserlerin icerigi ile iliskilendirilmis, karsilastirmalarla sunulmustur.
... 91 MERAL DEMİRYÜREK, II. Meşrutiyet Devrinde Ermeniler Üzerine Üç Piyes 107 HAKAN UZUN, Türk ... more ... 91 MERAL DEMİRYÜREK, II. Meşrutiyet Devrinde Ermeniler Üzerine Üç Piyes 107 HAKAN UZUN, Türk Yurdu'nda 1913 Yılı İstiklâl-i Osmanî Günü Kutlamaları 128 Tanıtmalar Irène Mélikoff, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, Çeviren: Turan Alptekin. ...
ÖZET
Zengin bir fiilimsi sistemi geliştirmiş olan Türkçe birden çok yargıyı birbirine bağlamak iç... more ÖZET Zengin bir fiilimsi sistemi geliştirmiş olan Türkçe birden çok yargıyı birbirine bağlamak için çoğu zaman bu yapılardan yararlanmıştır. Türkçe, fiilimsiler sayesinde, cümle olabilecek çekimsiz yapıları isimleştirmiştir. Böylece, bir isim gibi işletilen cümlecikler isimlere gelen bütün ekleri alabilme kabiliyetine sahip olmuştur. Türkçenin bu yapılarının varlığı, Eski Türkçede bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının bulunmadığı anlamına gelmemektedir. Bununla birlikte bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının Köktürkçe döneminde daha az kullanıldığı da bir gerçektir. Eski Uygur Türkçesinin Manihaist ve Budhist çevre metinlerindeyse yabancı dillerin de etkisiyle bağlama edatlarıyla kurulan bağlama gruplarının sayısı epeyce artmıştır. Bu durum Eski Uygur Türkçesi döneminden sonra İslami çevre metinlerinde, Arapça ve Farsça edatların da ödünçlenmesiyle devam etmiştir. Kutadgu Bilig hem fiilimsilerle kurulan karmaşık cümle yapılarının hem de edatlarla kurulan bağlama yapılarının sergilendiği bir eser olarak dikkat çekmektedir. Bu inceleme edatlarla kurulan bağlama yapıları üzerine temellenmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER Kutadgu Bilig, Bağlama Grupları, Edat, Söz Dizimi. ABSTRACT Turkish has developed a rich vernacular system and often used these structures to connect multiple judgments. The gerundial in Turkish denominates infinitive structures that can be seen is various sentences. Thus, clauses that function like nouns have the ability to receive all the attachments that the nouns can take. The existence of these structures in Turkic dialects does not mean that there were no structures established with connections made in Old Turkish. However, it is also a fact that connecting structures established with conjunctions were used less in the period of Köktürk. In the Manihaist and Buddhist texts of the Old Uighur Turkish, the number of connection groups established by conjunctions under the influence of foreign languages increased considerably. This situation continued after the Old Uighur Turkish period, in the context of an Islamic environment, with the lending of Arabicand Persian conjunctions. Kutadgu Bilig draws attention as a literary work that exhibits both complex sentence structures established with the gerundial and the connecting groups established by conjunctions. This review is based on connecting groups established with conjunctions. KEY WORDS Kutadgu Bilig, Conjunction Groups, Conjunction, Syntax.
ÖZET
Doğudaki İslami Türk yazı dilinin 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan dönemi genel olarak
... more ÖZET
Doğudaki İslami Türk yazı dilinin 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan dönemi genel olarak
Çağatayca adıyla tanınmaktadır. Çağataycanın Klasik öncesi sanatçılarından Gedayi’nin
divanında, Klasik dönem sanatçıları Nevayi ve Babür’ün divanlarında, Klasik sonrası
dönemde yazılmış Ferheng-i Türkî adlı bir sözlükte émiştük yapısı görülür. Bu yapının
çözümlenmesi çeşitli zorluklar taşır. Bu makalede, söz konusu yapının alanyazında
değerlendirilip değerlendirilmediğine ilişkin inceleme yapılmış, değerlendirmeler eleştirel
olarak gözden geçirilmiştir.
Çalışmada, émiştük yapısını çözümleme önerileri sunularak tartışılmıştır. İlk bakışta
birleşik çekim gibi görünen émiştük yapısı, aldığı kişi ekleri bakımından birleşik çekim
açıklamasına izin vermemektedir. Divanü Lugati’t-Türk’teki -dUk biçimbiriminin de bu yapı
ile ilişkisi tartışılmış ve değerlendirilmiştir.
Çağatayca metinlerdeki émiştük yapısının, Çağatayca öncesi ve sonrası metinlerde de
tanıklarına rastlandığı anlaşılmaktadır. İslami Doğu Türk yazı dilinin hangi temeller
üzerinde geliştiğini anlamak bakımından farklı biçimbirimlerin incelenmesi aydınlatıcı
bilgiler verecektir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
émiştük, Çağatayca, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, Doğu Türkçesi, é(r)mek fiili.
ABSTRACT
The period of Eastern Islamic Turkish written language which lasts from 15th century to the
20th century, is generally known as Chagatay. Émiştük structure is seen in various works
in pre-classical, classical and post-classical period. Gedayi, who was a pre-classical artist
of Chagatay, preferred this structure in his works. This structure was also seen in the
Divans of classical period artists such as Nevayi and Babür. In addition to these works of
classical period artists, this structure was seen also in the post-classical period. This
structure was seen in a dictionary called Ferheng-i Türki which was written in the postclassical
period. Knowing that the analysis of this structure is difficult, in this article, whether
this structure is evaluated in literature or not along with the evaluations are critically
reviewed.
The analysis of the structure of the émiştük is discussed by presenting proposals in this
study. At the first glance, the structure “émiştük” looks like a conjoint declination. When we
examine this structure deeply, we can evaluate that the structure does not allow the
description of the conjoint declination with respect to personal endings. The relation
between this structure and the morphem “-duk” in Divanü Lugati’t-Türk has been
discussed and evaluated in this study.
The structure of “émiştük”, which exists in Chagatay texts, can also be found in texts
before and after Chagatay texts. The examination of various morphemes will be useful in
order to understand on which bases Islamic Eastern Turkish written language has been
developed.
KEYWORDS
émiştük, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, é(r)mek, Eastern Turkish, Chagathay Turkish
Özet: Bu çalışmada, Derleme Sözlüğü’nün bütünü ikilemeler yönünden taranmıştır. İkilemeler içeris... more Özet: Bu çalışmada, Derleme Sözlüğü’nün bütünü ikilemeler yönünden taranmıştır. İkilemeler içerisinde tekrarların alt gruplara ayrılabileceği gösterilmiştir. s- sesiyle tekrarlanan ikilemeler başta olmak üzere tekrar görünümündeki ikilemeler bu incelemede örnekleme ile sunulmuştur. İkinci kelimesinin başında /s-/ bulunduran tekrarlı ikilemeler incelenirken tekrarlarda ikinci kelimenin başında /m-/ ünsüzünden başka ünsüzlerin de bulunabildiği anlaşılmıştır: /b-/, /p-/, /d-/, /t-/, /k-/, /f-/, /n-/, /g-/, /y-/, /c-/, /ç-/, /z-/, /ş-/, /s-/. Derleme Sözlüğü’ndeki çeşitli seslerle tekrar görünümündeki bütün ikilemeler ekte verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Derleme Sözlüğü, tekrarlar, ikileme, s- önsesli tekrar, m- önsesli tekrar.
Abstract
Sufi Allahyar and his work Sebatü’l-Acizin: On Tendencies of
Localization in 18. Cen... more Abstract
Sufi Allahyar and his work Sebatü’l-Acizin: On Tendencies of
Localization in 18. Century Eastern Literary Turkish
Sebatü’l-Acizin is a religious and
Islamic mystical poem (Mesnevi) of
Sufi Allahyar’s. Sebatü’l-Acizin, which is the work of Eastern literary
Turkish in XVIII century, is appraised in the post classical period of the
Chagatay language. Among the basic principles of the post classical
period localization is mentioned. The examples of localization in
Sebatü’l Acizin are appraised in this essay. The work differs from the
other classical period Chagatay texts with regard to vocabulary, morphology and phonetics. The different sides of this work have been
exposed in this essay. The criteria of
localization have been tried to
determine in Sebatü’l- Acizin. It
has been discussed whichever dialects
can be connected to these distinc
tive characteristics in this essay.
Key Words
Sufi Allahyar, Sebatü’l-Acizin, Chagatay Turkish, Eastern Turkish
ÖZET
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, do... more ÖZET
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, doğu Türkçesinde kullanılan Türkçe kelimelerin gerekli ve değerli olanlarının toplanması arzusunu dile getirir. Ancak, Arapça ve Farsça gösterişli kelimeleri bırakarak ulus aşkıyla bunları tercih edecek kişilerin azlığı, buna karşı muhaliflerin çokluğu dolayısıyla böyle bir işten kısmen uzak durmak zorunda kaldığını belirtir.
Bu açıklamaya rağmen sözlüğün maddeleri değerlendirildiğinde, “ihyası arzu olunur” açıklaması ile maddebaşı yapılan kelimeler görülür. Ş. Sami, Kamus-ı Türkî’de Doğu Türkçesinde olup da Anadolu’da unutulmuş kelimelerden bazılarının canlandırılmasını önerir. Yazıda, bu kelimelerden bir kısmı incelenmiş, sınıflandırılmış, değerlendirmeler yapılmıştır. Bundan başka sözlükte Çağatayca kaydıyla verilen kelimeler ile kökenbilgisi doğu Türkçesi ile verilen kelimeler de incelenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Çağatayca, Doğu Türkçesi, Eski kelime
ÖZET
Bu çalışmada, Çağatay edebiyatının ünlü sanatçısı Ali Şir Nevâyî'nin Târîh-i Enbiyâ
ve Hük... more ÖZET
Bu çalışmada, Çağatay edebiyatının ünlü sanatçısı Ali Şir Nevâyî'nin Târîh-i Enbiyâ
ve Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem ve Münşe'ât adlı eserlerinde fiil olarak kullanılan
deyimlerden Farsça ile benzeşenler incelenmiştir. İncelenen eserlerde Farsça ile ortak
anlatım kalıbında oldukları görülen fiil deyimler Farsça sözlükler aracılığı ile tespit
edilmiştir.
Türkçe ile Farsçanın değişik dönemlerdeki ilişkileri iki dil arasında ortaklıklara
yol açmıştır. Deyimlerde de ortaklıklar görülmektedir. Deyimlerin bir kısmı fiil olarak
kullanılan ögelerdir. Çalışmanın başlangıcında deyimlerin özellikleri , birleşik fiil
olarak kabul edilip edilemeyeceği üzerine görüşler değerlendirilmiştir.
Üç eserde Çağataycada fiil olarak kullanılan altmış bir deyimin Farsça ile
benzer olduğu görülmüştür.
Anahtar kelimeler: deyim, yarı çeviri kelime, birleşik fiil, Ali Şir Nevâyî, Çağatayca.
ABSTRACT
Some of the works Târîh-i Enbiyâ and Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem and Münşe'ât
of famous artist of Chagatay literature Ali Şir Nevâyî in which the idioms are used as
verb and assimilated with Persian are examined in this study. By the help of Persian
dictionaries it is fixed on verbal idioms those are seen in common explanation model
with Persian. The relations between Turkish and Persian in different periods caused
similarities between two languages. As well as these similarities, there are similarities
in idioms too. Some of the idioms are used as verbs. In the beginning of the study
characteristics of the idioms and the opinions on whether they can be accepted as
compound verbs or not are examined. In three works, it is understood that 61 idioms
which are used in Chagatay as verbs are similiar with Persian.
Key words: idiom, idiomatics, translations loanwords, compound verb, Ali Şir Nevâyî,
Chagatay.
Uploads
Papers by deniz abik
Zengin bir fiilimsi sistemi geliştirmiş olan Türkçe birden çok yargıyı birbirine bağlamak için
çoğu zaman bu yapılardan yararlanmıştır. Türkçe, fiilimsiler sayesinde, cümle olabilecek
çekimsiz yapıları isimleştirmiştir. Böylece, bir isim gibi işletilen cümlecikler isimlere gelen
bütün ekleri alabilme kabiliyetine sahip olmuştur. Türkçenin bu yapılarının varlığı, Eski
Türkçede bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının bulunmadığı anlamına
gelmemektedir. Bununla birlikte bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının Köktürkçe
döneminde daha az kullanıldığı da bir gerçektir. Eski Uygur Türkçesinin Manihaist ve Budhist
çevre metinlerindeyse yabancı dillerin de etkisiyle bağlama edatlarıyla kurulan bağlama
gruplarının sayısı epeyce artmıştır. Bu durum Eski Uygur Türkçesi döneminden sonra İslami
çevre metinlerinde, Arapça ve Farsça edatların da ödünçlenmesiyle devam etmiştir. Kutadgu
Bilig hem fiilimsilerle kurulan karmaşık cümle yapılarının hem de edatlarla kurulan bağlama
yapılarının sergilendiği bir eser olarak dikkat çekmektedir. Bu inceleme edatlarla kurulan
bağlama yapıları üzerine temellenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kutadgu Bilig, Bağlama Grupları, Edat, Söz Dizimi.
ABSTRACT
Turkish has developed a rich vernacular system and often used these structures to connect
multiple judgments. The gerundial in Turkish denominates infinitive structures that can be
seen is various sentences. Thus, clauses that function like nouns have the ability to receive
all the attachments that the nouns can take. The existence of these structures in Turkic
dialects does not mean that there were no structures established with connections made in
Old Turkish. However, it is also a fact that connecting structures established with
conjunctions were used less in the period of Köktürk. In the Manihaist and Buddhist texts of
the Old Uighur Turkish, the number of connection groups established by conjunctions under
the influence of foreign languages increased considerably. This situation continued after the
Old Uighur Turkish period, in the context of an Islamic environment, with the lending of Arabicand Persian conjunctions. Kutadgu Bilig draws attention as a literary work that exhibits both
complex sentence structures established with the gerundial and the connecting groups
established by conjunctions. This review is based on connecting groups established with
conjunctions.
KEY WORDS
Kutadgu Bilig, Conjunction Groups, Conjunction, Syntax.
Doğudaki İslami Türk yazı dilinin 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan dönemi genel olarak
Çağatayca adıyla tanınmaktadır. Çağataycanın Klasik öncesi sanatçılarından Gedayi’nin
divanında, Klasik dönem sanatçıları Nevayi ve Babür’ün divanlarında, Klasik sonrası
dönemde yazılmış Ferheng-i Türkî adlı bir sözlükte émiştük yapısı görülür. Bu yapının
çözümlenmesi çeşitli zorluklar taşır. Bu makalede, söz konusu yapının alanyazında
değerlendirilip değerlendirilmediğine ilişkin inceleme yapılmış, değerlendirmeler eleştirel
olarak gözden geçirilmiştir.
Çalışmada, émiştük yapısını çözümleme önerileri sunularak tartışılmıştır. İlk bakışta
birleşik çekim gibi görünen émiştük yapısı, aldığı kişi ekleri bakımından birleşik çekim
açıklamasına izin vermemektedir. Divanü Lugati’t-Türk’teki -dUk biçimbiriminin de bu yapı
ile ilişkisi tartışılmış ve değerlendirilmiştir.
Çağatayca metinlerdeki émiştük yapısının, Çağatayca öncesi ve sonrası metinlerde de
tanıklarına rastlandığı anlaşılmaktadır. İslami Doğu Türk yazı dilinin hangi temeller
üzerinde geliştiğini anlamak bakımından farklı biçimbirimlerin incelenmesi aydınlatıcı
bilgiler verecektir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
émiştük, Çağatayca, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, Doğu Türkçesi, é(r)mek fiili.
ABSTRACT
The period of Eastern Islamic Turkish written language which lasts from 15th century to the
20th century, is generally known as Chagatay. Émiştük structure is seen in various works
in pre-classical, classical and post-classical period. Gedayi, who was a pre-classical artist
of Chagatay, preferred this structure in his works. This structure was also seen in the
Divans of classical period artists such as Nevayi and Babür. In addition to these works of
classical period artists, this structure was seen also in the post-classical period. This
structure was seen in a dictionary called Ferheng-i Türki which was written in the postclassical
period. Knowing that the analysis of this structure is difficult, in this article, whether
this structure is evaluated in literature or not along with the evaluations are critically
reviewed.
The analysis of the structure of the émiştük is discussed by presenting proposals in this
study. At the first glance, the structure “émiştük” looks like a conjoint declination. When we
examine this structure deeply, we can evaluate that the structure does not allow the
description of the conjoint declination with respect to personal endings. The relation
between this structure and the morphem “-duk” in Divanü Lugati’t-Türk has been
discussed and evaluated in this study.
The structure of “émiştük”, which exists in Chagatay texts, can also be found in texts
before and after Chagatay texts. The examination of various morphemes will be useful in
order to understand on which bases Islamic Eastern Turkish written language has been
developed.
KEYWORDS
émiştük, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, é(r)mek, Eastern Turkish, Chagathay Turkish
tekrarlarda ikinci kelimenin başında /m-/ ünsüzünden başka ünsüzlerin de bulunabildiği anlaşılmıştır: /b-/, /p-/, /d-/, /t-/, /k-/, /f-/, /n-/, /g-/, /y-/, /c-/, /ç-/, /z-/, /ş-/, /s-/. Derleme Sözlüğü’ndeki çeşitli seslerle tekrar görünümündeki bütün ikilemeler ekte verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Derleme Sözlüğü, tekrarlar, ikileme, s- önsesli tekrar, m- önsesli tekrar.
Sufi Allahyar and his work Sebatü’l-Acizin: On Tendencies of
Localization in 18. Century Eastern Literary Turkish
Sebatü’l-Acizin is a religious and
Islamic mystical poem (Mesnevi) of
Sufi Allahyar’s. Sebatü’l-Acizin, which is the work of Eastern literary
Turkish in XVIII century, is appraised in the post classical period of the
Chagatay language. Among the basic principles of the post classical
period localization is mentioned. The examples of localization in
Sebatü’l Acizin are appraised in this essay. The work differs from the
other classical period Chagatay texts with regard to vocabulary, morphology and phonetics. The different sides of this work have been
exposed in this essay. The criteria of
localization have been tried to
determine in Sebatü’l- Acizin. It
has been discussed whichever dialects
can be connected to these distinc
tive characteristics in this essay.
Key Words
Sufi Allahyar, Sebatü’l-Acizin, Chagatay Turkish, Eastern Turkish
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, doğu Türkçesinde kullanılan Türkçe kelimelerin gerekli ve değerli olanlarının toplanması arzusunu dile getirir. Ancak, Arapça ve Farsça gösterişli kelimeleri bırakarak ulus aşkıyla bunları tercih edecek kişilerin azlığı, buna karşı muhaliflerin çokluğu dolayısıyla böyle bir işten kısmen uzak durmak zorunda kaldığını belirtir.
Bu açıklamaya rağmen sözlüğün maddeleri değerlendirildiğinde, “ihyası arzu olunur” açıklaması ile maddebaşı yapılan kelimeler görülür. Ş. Sami, Kamus-ı Türkî’de Doğu Türkçesinde olup da Anadolu’da unutulmuş kelimelerden bazılarının canlandırılmasını önerir. Yazıda, bu kelimelerden bir kısmı incelenmiş, sınıflandırılmış, değerlendirmeler yapılmıştır. Bundan başka sözlükte Çağatayca kaydıyla verilen kelimeler ile kökenbilgisi doğu Türkçesi ile verilen kelimeler de incelenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Çağatayca, Doğu Türkçesi, Eski kelime
Bu çalışmada, Çağatay edebiyatının ünlü sanatçısı Ali Şir Nevâyî'nin Târîh-i Enbiyâ
ve Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem ve Münşe'ât adlı eserlerinde fiil olarak kullanılan
deyimlerden Farsça ile benzeşenler incelenmiştir. İncelenen eserlerde Farsça ile ortak
anlatım kalıbında oldukları görülen fiil deyimler Farsça sözlükler aracılığı ile tespit
edilmiştir.
Türkçe ile Farsçanın değişik dönemlerdeki ilişkileri iki dil arasında ortaklıklara
yol açmıştır. Deyimlerde de ortaklıklar görülmektedir. Deyimlerin bir kısmı fiil olarak
kullanılan ögelerdir. Çalışmanın başlangıcında deyimlerin özellikleri , birleşik fiil
olarak kabul edilip edilemeyeceği üzerine görüşler değerlendirilmiştir.
Üç eserde Çağataycada fiil olarak kullanılan altmış bir deyimin Farsça ile
benzer olduğu görülmüştür.
Anahtar kelimeler: deyim, yarı çeviri kelime, birleşik fiil, Ali Şir Nevâyî, Çağatayca.
ABSTRACT
Some of the works Târîh-i Enbiyâ and Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem and Münşe'ât
of famous artist of Chagatay literature Ali Şir Nevâyî in which the idioms are used as
verb and assimilated with Persian are examined in this study. By the help of Persian
dictionaries it is fixed on verbal idioms those are seen in common explanation model
with Persian. The relations between Turkish and Persian in different periods caused
similarities between two languages. As well as these similarities, there are similarities
in idioms too. Some of the idioms are used as verbs. In the beginning of the study
characteristics of the idioms and the opinions on whether they can be accepted as
compound verbs or not are examined. In three works, it is understood that 61 idioms
which are used in Chagatay as verbs are similiar with Persian.
Key words: idiom, idiomatics, translations loanwords, compound verb, Ali Şir Nevâyî,
Chagatay.
Zengin bir fiilimsi sistemi geliştirmiş olan Türkçe birden çok yargıyı birbirine bağlamak için
çoğu zaman bu yapılardan yararlanmıştır. Türkçe, fiilimsiler sayesinde, cümle olabilecek
çekimsiz yapıları isimleştirmiştir. Böylece, bir isim gibi işletilen cümlecikler isimlere gelen
bütün ekleri alabilme kabiliyetine sahip olmuştur. Türkçenin bu yapılarının varlığı, Eski
Türkçede bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının bulunmadığı anlamına
gelmemektedir. Bununla birlikte bağlama edatlarıyla kurulan bağlama yapılarının Köktürkçe
döneminde daha az kullanıldığı da bir gerçektir. Eski Uygur Türkçesinin Manihaist ve Budhist
çevre metinlerindeyse yabancı dillerin de etkisiyle bağlama edatlarıyla kurulan bağlama
gruplarının sayısı epeyce artmıştır. Bu durum Eski Uygur Türkçesi döneminden sonra İslami
çevre metinlerinde, Arapça ve Farsça edatların da ödünçlenmesiyle devam etmiştir. Kutadgu
Bilig hem fiilimsilerle kurulan karmaşık cümle yapılarının hem de edatlarla kurulan bağlama
yapılarının sergilendiği bir eser olarak dikkat çekmektedir. Bu inceleme edatlarla kurulan
bağlama yapıları üzerine temellenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kutadgu Bilig, Bağlama Grupları, Edat, Söz Dizimi.
ABSTRACT
Turkish has developed a rich vernacular system and often used these structures to connect
multiple judgments. The gerundial in Turkish denominates infinitive structures that can be
seen is various sentences. Thus, clauses that function like nouns have the ability to receive
all the attachments that the nouns can take. The existence of these structures in Turkic
dialects does not mean that there were no structures established with connections made in
Old Turkish. However, it is also a fact that connecting structures established with
conjunctions were used less in the period of Köktürk. In the Manihaist and Buddhist texts of
the Old Uighur Turkish, the number of connection groups established by conjunctions under
the influence of foreign languages increased considerably. This situation continued after the
Old Uighur Turkish period, in the context of an Islamic environment, with the lending of Arabicand Persian conjunctions. Kutadgu Bilig draws attention as a literary work that exhibits both
complex sentence structures established with the gerundial and the connecting groups
established by conjunctions. This review is based on connecting groups established with
conjunctions.
KEY WORDS
Kutadgu Bilig, Conjunction Groups, Conjunction, Syntax.
Doğudaki İslami Türk yazı dilinin 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan dönemi genel olarak
Çağatayca adıyla tanınmaktadır. Çağataycanın Klasik öncesi sanatçılarından Gedayi’nin
divanında, Klasik dönem sanatçıları Nevayi ve Babür’ün divanlarında, Klasik sonrası
dönemde yazılmış Ferheng-i Türkî adlı bir sözlükte émiştük yapısı görülür. Bu yapının
çözümlenmesi çeşitli zorluklar taşır. Bu makalede, söz konusu yapının alanyazında
değerlendirilip değerlendirilmediğine ilişkin inceleme yapılmış, değerlendirmeler eleştirel
olarak gözden geçirilmiştir.
Çalışmada, émiştük yapısını çözümleme önerileri sunularak tartışılmıştır. İlk bakışta
birleşik çekim gibi görünen émiştük yapısı, aldığı kişi ekleri bakımından birleşik çekim
açıklamasına izin vermemektedir. Divanü Lugati’t-Türk’teki -dUk biçimbiriminin de bu yapı
ile ilişkisi tartışılmış ve değerlendirilmiştir.
Çağatayca metinlerdeki émiştük yapısının, Çağatayca öncesi ve sonrası metinlerde de
tanıklarına rastlandığı anlaşılmaktadır. İslami Doğu Türk yazı dilinin hangi temeller
üzerinde geliştiğini anlamak bakımından farklı biçimbirimlerin incelenmesi aydınlatıcı
bilgiler verecektir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
émiştük, Çağatayca, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, Doğu Türkçesi, é(r)mek fiili.
ABSTRACT
The period of Eastern Islamic Turkish written language which lasts from 15th century to the
20th century, is generally known as Chagatay. Émiştük structure is seen in various works
in pre-classical, classical and post-classical period. Gedayi, who was a pre-classical artist
of Chagatay, preferred this structure in his works. This structure was also seen in the
Divans of classical period artists such as Nevayi and Babür. In addition to these works of
classical period artists, this structure was seen also in the post-classical period. This
structure was seen in a dictionary called Ferheng-i Türki which was written in the postclassical
period. Knowing that the analysis of this structure is difficult, in this article, whether
this structure is evaluated in literature or not along with the evaluations are critically
reviewed.
The analysis of the structure of the émiştük is discussed by presenting proposals in this
study. At the first glance, the structure “émiştük” looks like a conjoint declination. When we
examine this structure deeply, we can evaluate that the structure does not allow the
description of the conjoint declination with respect to personal endings. The relation
between this structure and the morphem “-duk” in Divanü Lugati’t-Türk has been
discussed and evaluated in this study.
The structure of “émiştük”, which exists in Chagatay texts, can also be found in texts
before and after Chagatay texts. The examination of various morphemes will be useful in
order to understand on which bases Islamic Eastern Turkish written language has been
developed.
KEYWORDS
émiştük, Ali Şir Nevayi, Gedayi, Babür, é(r)mek, Eastern Turkish, Chagathay Turkish
tekrarlarda ikinci kelimenin başında /m-/ ünsüzünden başka ünsüzlerin de bulunabildiği anlaşılmıştır: /b-/, /p-/, /d-/, /t-/, /k-/, /f-/, /n-/, /g-/, /y-/, /c-/, /ç-/, /z-/, /ş-/, /s-/. Derleme Sözlüğü’ndeki çeşitli seslerle tekrar görünümündeki bütün ikilemeler ekte verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Derleme Sözlüğü, tekrarlar, ikileme, s- önsesli tekrar, m- önsesli tekrar.
Sufi Allahyar and his work Sebatü’l-Acizin: On Tendencies of
Localization in 18. Century Eastern Literary Turkish
Sebatü’l-Acizin is a religious and
Islamic mystical poem (Mesnevi) of
Sufi Allahyar’s. Sebatü’l-Acizin, which is the work of Eastern literary
Turkish in XVIII century, is appraised in the post classical period of the
Chagatay language. Among the basic principles of the post classical
period localization is mentioned. The examples of localization in
Sebatü’l Acizin are appraised in this essay. The work differs from the
other classical period Chagatay texts with regard to vocabulary, morphology and phonetics. The different sides of this work have been
exposed in this essay. The criteria of
localization have been tried to
determine in Sebatü’l- Acizin. It
has been discussed whichever dialects
can be connected to these distinc
tive characteristics in this essay.
Key Words
Sufi Allahyar, Sebatü’l-Acizin, Chagatay Turkish, Eastern Turkish
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, doğu Türkçesinde kullanılan Türkçe kelimelerin gerekli ve değerli olanlarının toplanması arzusunu dile getirir. Ancak, Arapça ve Farsça gösterişli kelimeleri bırakarak ulus aşkıyla bunları tercih edecek kişilerin azlığı, buna karşı muhaliflerin çokluğu dolayısıyla böyle bir işten kısmen uzak durmak zorunda kaldığını belirtir.
Bu açıklamaya rağmen sözlüğün maddeleri değerlendirildiğinde, “ihyası arzu olunur” açıklaması ile maddebaşı yapılan kelimeler görülür. Ş. Sami, Kamus-ı Türkî’de Doğu Türkçesinde olup da Anadolu’da unutulmuş kelimelerden bazılarının canlandırılmasını önerir. Yazıda, bu kelimelerden bir kısmı incelenmiş, sınıflandırılmış, değerlendirmeler yapılmıştır. Bundan başka sözlükte Çağatayca kaydıyla verilen kelimeler ile kökenbilgisi doğu Türkçesi ile verilen kelimeler de incelenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Çağatayca, Doğu Türkçesi, Eski kelime
Bu çalışmada, Çağatay edebiyatının ünlü sanatçısı Ali Şir Nevâyî'nin Târîh-i Enbiyâ
ve Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem ve Münşe'ât adlı eserlerinde fiil olarak kullanılan
deyimlerden Farsça ile benzeşenler incelenmiştir. İncelenen eserlerde Farsça ile ortak
anlatım kalıbında oldukları görülen fiil deyimler Farsça sözlükler aracılığı ile tespit
edilmiştir.
Türkçe ile Farsçanın değişik dönemlerdeki ilişkileri iki dil arasında ortaklıklara
yol açmıştır. Deyimlerde de ortaklıklar görülmektedir. Deyimlerin bir kısmı fiil olarak
kullanılan ögelerdir. Çalışmanın başlangıcında deyimlerin özellikleri , birleşik fiil
olarak kabul edilip edilemeyeceği üzerine görüşler değerlendirilmiştir.
Üç eserde Çağataycada fiil olarak kullanılan altmış bir deyimin Farsça ile
benzer olduğu görülmüştür.
Anahtar kelimeler: deyim, yarı çeviri kelime, birleşik fiil, Ali Şir Nevâyî, Çağatayca.
ABSTRACT
Some of the works Târîh-i Enbiyâ and Hükemâ , Târîh-i Mülûk-i ‘Acem and Münşe'ât
of famous artist of Chagatay literature Ali Şir Nevâyî in which the idioms are used as
verb and assimilated with Persian are examined in this study. By the help of Persian
dictionaries it is fixed on verbal idioms those are seen in common explanation model
with Persian. The relations between Turkish and Persian in different periods caused
similarities between two languages. As well as these similarities, there are similarities
in idioms too. Some of the idioms are used as verbs. In the beginning of the study
characteristics of the idioms and the opinions on whether they can be accepted as
compound verbs or not are examined. In three works, it is understood that 61 idioms
which are used in Chagatay as verbs are similiar with Persian.
Key words: idiom, idiomatics, translations loanwords, compound verb, Ali Şir Nevâyî,
Chagatay.