Dafydd Elis-Thomas

Y Gwir Anrhydeddus Arglwydd Elis-Thomas
Gweinidog dros Ddiwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon
Yn ei swydd 3 Tachwedd 2017 – 12 Mai 2021
Prif Weinidog	Carwyn Jones Mark Drakeford
Rhagflaenwyd gan	Ken Skates
Dilynwyd gan	Dawn Bowden
Llywydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru
Yn ei swydd 12 Mai 1999 – 11 Mai 2011
Rhagflaenwyd gan	Swydd newydd
Dilynwyd gan	Rosemary Butler
Aelod o Senedd Cymru dros Ddwyfor Meirionnydd Meirionnydd Nant Conwy (1999–2007)
Yn ei swydd 6 Mai 1999 – 6 Mai 2021
Rhagflaenwyd gan	Swydd newydd
Dilynwyd gan	Mabon ap Gwynfor
Mwyafrif	8,868 (40.1%)
Cynrychiolaeth Senedd y DU Aelod o Dŷ'r Arglwyddi Lords Temporal Deiliad Cychwyn y swydd 18 Medi 1992 Arglwydd am Oes Aelod Seneddol dros Feirionnydd Nant Conwy Yn ei swydd 9 Mehefin 1983 – 9 Ebrill 1992 Rhagflaenwyd gan Creuwyd yr etholaeth Dilynwyd gan Elfyn Llwyd Aelod Seneddol dros Feirionnydd Yn ei swydd 28 Chwefror 1974 – 9 Mehefin 1983 Rhagflaenwyd gan William Edwards Dilynwyd gan Diddymwyd yr etholaeth
Manylion personol
Ganwyd	Dafydd Elis Thomas (1946-10-18) 18 Hydref 1946 Caerfyrddin, Sir Gaerfyrddin
Plaid wleidyddol	Annibynnol
Cysylltiadau gwleidyddol arall	Plaid Cymru (1970–2016)
Priod	Elen Williams Mair Parry Jones (presennol)
Plant	3

Gwleidydd Cymreig yw Dafydd Elis-Thomas, Barwn Elis-Thomas neu'r Arglwydd Elis-Thomas (ganwyd 18 Hydref 1946). Bu'n Aelod Seneddol dros Blaid Cymru yn San Steffan rhwng 1974 ac 1992 ac mae'n aelod o Cyfrin Gyngor y Deyrnas Unedig. Daeth yn aelod o Dŷ'r Arglwyddi yn 1992.

Yn 1999 fe'i etholwyd yn Aelod Cynulliad dros Ddwyfor Meirionnydd dros ran Plaid Cymru. Daeth yn Llefarydd cyntaf y Cynulliad o'r cychwyn yn 1999 hyd at 2011. Fe'i ail-etholwyd i'r Cynulliad yn Mai 2016 ond gadawodd Blaid Cymru ym mis Hydref gan aros fel aelod annibynnol hyd ei ymddeoliad cyn etholiad Mai 2021.

Mae'n Llywydd Prifysgol Bangor ac yn Llywydd Anrhydeddus Searchlight Cymru yn ogystal.

Gyrfa

Ganwyd Dafydd Elis-Thomas yng Nghaerfyrddin, yn fab i weinidog yn Eglwys Bresbyteraidd Cymru, a chafodd ei fagu yn Llandysul a Llanrwst. Bu'n fyfyriwr ym Mhrifysgol Bangor rhwng 1964 – 1970 lle cafodd ddoethuriaeth mewn Athroniaeth ac Astudiaethau Llenyddol.

Fe’i etholwyd yn Aelod Seneddol yn Chwefror 1974, yr un adeg â Dafydd Wigley, pan etholwyd dau aelod seneddol Plaid Cymru, ac yn dilyn etholiad mis Hydref, dri aelod seneddol am y tro cyntaf. Ar y cychwyn, ef oedd yr aelod ieuengaf yn y Tŷ Cyffredin. Gadawodd y lle hwnnw ym 1983 ac ym 1992 fe’i henwebwyd i fod yn aelod o Dŷ'r Arglwyddi, fel y Barwn Elis-Thomas.

Yn Hydref 2016, pum mis ar ôl ei ail-ethol, penderfynodd adael Plaid Cymru oherwydd yn ei eiriau ef "nad oes unrhyw fwriad gan Plaid i chwarae rhan fwy cadarnhaol yn y Cynulliad". Dywedodd cangen Dwyfor Meirionnydd o Blaid Cymru y dylai galw is-etholiad ond dywedodd Elis-Thomas nad oedd ganddo unrhyw fwriad i wneud hynny.

Eisteddodd fel aelod annibynnol ers hynny. Ar 3 Tachwedd 2017 ymunodd â chabinet Llywodraeth Cymru gan gymryd swydd oedd wedi bod yn wag am flwyddyn sef y Gweinidog dros Ddiwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon.

Cyhoeddodd ar raglen Dewi Llwyd ar BBC Radio Cymru 12 Ebrill 2020 nad oedd yn sefyll yn Etholiad nesaf y Senedd yn 2021. Ar ôl ystyriaeth hir dywedodd nad oedd yn cystadlu yn Dwyfor Meirionnydd yn 2021, ond dywedodd fod yna lawer o ffyrdd eraill o wasanaethu'r cymdeithas. Dywedodd ar y rhaglen "Mae 'na fwy i fod yn ddinesydd da na bod yn wleidydd etholedig am fwy na 40 mlynedd.

"Gan 'mod i yn cyrraedd, neu wedi cyrraedd, y cyfnod yna o gynrychioli Meirionydd beth bynnag - onid yn gwbl gyson ar hyd y cyfnod yna - am fwy na deugain mlynedd, fydda fo ddim yn gwneud llawer o synnwyr i sefyll etholiad gan wybod y byddwn i'n 78 erbyn diwedd y Cynulliad nesa."

Personol

Ym 1970 priododd Elen M. Williams ac mae ganddynt dri mab. Wedi ysgariad, bu'n bartner i Marjorie Thompson, cadeirydd CND. Ym 1993 priododd Mair Parry Jones ac maent yn byw yn Llandaf, Caerdydd pan fo'n gweithio yng Nghaerdydd ac ym Betws-y-Coed fel arall. Yng nghofnodion swyddogol Sant Steffan cyfeirir ato fel "Dafydd Elis Elis-Thomas".

Proffesiynol

Dyma rai o'i swyddi proffesiynol:

• Cadeirydd Bwrdd yr Iaith Gymraeg: rhwng 1994 a 1999
• Cyn-aelod o Gyngor Celfyddydau Cymru
• Cyn-aelod o'r British Film Institute lle roedd yn Gadeirydd Screen rhwng 1992 a 1999
• Cyfarwyddwr ac Is-gadeirydd Cynefin Environmental Ltd. rhwng 1992 a 1999
• Tiwtor Cymraeg yng Ngholeg Harlech ac yn Llywydd Prifysgol Bangor ers 2000.
• Aelod o Gorff Llywodraethol Yr Eglwys yng Nghymru

Llenor

Mae'n awdur ar nifer o lyfrau gan gynnwys Cyfansoddi Ewrop - Helaethu Ffiniau.

Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd: William Edwards	Aelod Seneddol dros Feirionnydd 1974 – 1983	Olynydd: dilewyd yr etholaeth
Rhagflaenydd: etholaeth newydd	Aelod Seneddol dros Feirionnydd Nant Conwy 1983 – 1992	Olynydd: Elfyn Llwyd
Rhagflaenydd: Bernadette Devlin	Baban y Tŷ 1974	Olynydd: Hélène Hayman
Cynulliad Cenedlaethol Cymru
Rhagflaenydd: swydd newydd	Aelod Cynulliad dros Feirionnydd Nant Conwy 1999 – 2007	Olynydd: dilewyd yr etholaeth
Rhagflaenydd: etholaeth newydd	Aelod Cynulliad dros Ddwyfor Meirionnydd 2007 – 2021	Olynydd: Mabon ap Gwynfor
Seddi'r cynulliad
Rhagflaenydd: Dim	Llywydd y Cynulliad 1999 – 2011	Olynydd: Rosemary Butler
Swyddi gwleidyddol pleidiol
Rhagflaenydd: Dafydd Wigley	Llywydd Plaid Cymru 1984 – 1991	Olynydd: Dafydd Wigley