Homo erectus
| Homo erectus | |
|---|---|
| |
| Dyn Tautavel | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Chordata |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Primates |
| Teulu: | Hominidae |
| Genws: | Homo |
| Rhywogaeth: | H. eretus |
| Enw deuenwol | |
| Homo erectus Dubois, 1892 | |
| Cyfystyron | |
Roedd Homo erectus (Lladin: ērigere; "Dyn cefnsyth"), gynt Pithecanthropus erectus, yn rhywogaeth o'r genws Homo oedd yn byw yn y Pleistosen, rhwng 1.9 miliwn a thua 117,000 o flynyddoedd yn ôl (neu CP).[1]
Ymddengys fod nifer o rywogaethau dynol, megis Homo heidelbergensis a Homo antecessor, wedi esblygu o H. erectus, ac ystyrir yn gyffredinol bod Neanderthaliaid, Denisovaniaid, a bodau dynol modern yn eu tro wedi esblygu o H. heidelbergensis.[2] H. erectus oedd yr hynafiad dynol cyntaf i ymledu ledled Ewrasia, gydag amrediad cyfandirol yn ymestyn o Benrhyn Iberia i Java.
Cafwyd hyd i'r ffosilau cyntaf o'r rhywogaeth yma gan Eugène Dubois o'r Iseldiroedd ar ynys Jawa yn y 1890au cynnar. Adnabyddir yr enghraifft yma fel "Dyn Jawa". Yn 1927, cafwyd hyd i fwy o ffosilau yn Zhoukoudian yn Tsieina. Yn ddiweddarach, cafwyd hyd i lawer o'r ffosilau hyn yn Affrica, er enghraifft un yn Ternifine, Algeria, gweddillion a ddyddir i rhwng 600,000 a 700,000 o flynyddoedd yn ôl. Cafwyd hyd i rai yn Nwyrain Affrica sydd tua 1 miliwn o flynyddoedd oed.[3][4]
Mae hyn yn peri i'r rhan fwyaf o Baleoanthropolegwyr gredu i Homo erectus ddatblygu yn Affrica, ac yna ymledaenu drwy Ewrasia mor bell a Georgia, India, Sri Lanca, Tsieina a Jafa, y rhywogaeth gyntaf o Homo i adael Affrica gan y rhan fwyaf o archaeolegwyr, ond cred eraill ei fod yn frodorol o Asia.[3][5][6]
Cymharu penglogau
[golygu | golygu cod]
Tarddiad
[golygu | golygu cod]Ceir dwy farn ynghylch tarddiad H. erectus:
- 1. Mae'r gyntaf yn dweud iddynt esblygu o'r Australopithecine yn nwyrain Affrica ar ddechrau'r Pleistosen Cynnar: erbyn dwy filiwn o flynyddoedd CP, credir ei fod wedi ymfudo oddi yno i fannau eraill. Erbyn 1.8 CP roedd drwy Affrica[7], Dmanisi yng ngwlad Georgia, Indonesia, Jafa, Fietnam, Tsieina (Zhoukoudian ac India.[8]
- 2. Yr ail farn yw i H. erecus esblygu yn Ewrasia ac yna ymfudo i Affrica. Gwyddom iddynt fyw yn Dmanisi, Georgia (rhwng Rwsia a Thwrci) rhwng 1.85 a 1.77 miliwn o flynyddoedd CP, ychydig cyn unrhyw dystiolaeth ohonynt yn Affrica, neu o bosib - yr un pryd a'i gilydd.[9]
Am ran helaeth o ddechrau'r 20g, credodd y rhan fwyaf o anthropolegwyr mai yn Asia yr esblygodd H erectus, yn bennaf oherwydd y darganfyddiadau yn Jafa a Zhoukoudian. Credodd llond dwrn ohonynt, gan gynnwys Charles Darwin, iddynt darddu o Affrica. Dadl Darwin oedd mai dim ond yn Affrica roedd (ac mae) perthnasau neu hynafiaid agosaf H. erectus: gorilas a Tsimpansîs.[10]
Homo erectus georgicus
[golygu | golygu cod]- Prif: Homo erectus georgicus
Mae Homo erectus georgicus yn is-rywogaeth o Homo erectus a ystyriwyd ar un cyfnod yn rhywogaeth lawn, annibynnol.[11] Fe'i darganuwyd yn Dmanisi, Georgia yn 1991 gan David Lordkipanidze pan gloddiwyd i'r wyneb bum penglog. Daeth nifer o ffosiliau eraill i'r fei, gan gynnwys penglog cyfan yn 2005 a 73 o offer-llaw i dorri a naddu a 34 aswrn amryw o anifeiliaid. Fe'i dyddiwyd i 1.8 miliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP).
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Last appearance of Homo erectus at Ngandong, Java, 117,000-108,000 years ago". Nature 577 (7790): 381–385. Ionawr 2020. doi:10.1038/s41586-019-1863-2. PMID 31853068.
- ↑ "The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods". Journal of Human Evolution 97: 17–26. Awst 2016. doi:10.1016/j.jhevol.2016.04.008. PMID 27457542.
- ↑ 3.0 3.1 Hazarika, Manji (16–30 Mehefin 2007). "Homo erectus/ergaster and Out of Africa: Recent Developments in Paleoanthropology and Prehistoric Archaeology" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2020-08-01. Cyrchwyd 2015-09-29.
- ↑ Chauhan, Parth R. (2003) "Distribution of Acheulian sites in the Siwalik region" in An Overview of the Siwalik Acheulian & Reconsidering Its Chronological Relationship with the Soanian – A Theoretical Perspective. assemblage.group.shef.ac.uk
- ↑ See overview of theories on human evolution.
- ↑ Klein, R. (1999). The Human Career: Human Biological and Cultural Origins. Chicago: University of Chicago Press, ISBN 0226439631.
- ↑ Frazier, Kendrick (Tach-Rhagf 2006). "Leakey Fights Church Campaign to Downgrade Kenya Museum’s Human Fossils". Skeptical Inquirer magazine 30 (6). Archifwyd o y gwreiddiol ar 2009-01-10. https://web.archive.org/web/20090110223159/http://www.csicop.org/si/2006-06/leakey.html. Adalwyd 2015-11-01.
- ↑ Prins, Harald E. L.; Walrath, Dana and McBride, Bunny (2007). Evolution and prehistory: the human challenge. Wadsworth Publishing. t. 162. ISBN 978-0-495-38190-7.CS1 maint: multiple names: authors list (link)
- ↑ Ferring, R.; Oms, O.; Agusti, J.; Berna, F.; Nioradze, M.; Shelia, T.; Tappen, M.; Vekua, A. et al. (2011). "Earliest human occupations at Dmanisi (Georgian Caucasus) dated to 1.85-1.78 Ma". Proceedings of the National Academy of Sciences 108 (26): 10432. doi:10.1073/pnas.1106638108.
- ↑ Darwin, Charles R. (1871). The Descent of Man and Selection in Relation to Sex. John Murray. ISBN 0-8014-2085-7.
- ↑ Vekua A, Lordkipanidze D, Rightmire GP, Agusti J, Ferring R, Maisuradze G, Mouskhelishvili A, Nioradze M, De Leon MP, Tappen M, Tvalchrelidze M, Zollikofer C (2002). "A new skull of early Homo from Dmanisi, Georgia". Science 297 (5578): 85–9. doi:10.1126/science.1072953. PMID 12098694.