Jwnta milwrol

Jwnta milwrol

Enghraifft o'r canlynol	math o lywodraeth
Math	llywodraeth filwrol, cynulliad

Y Cadfridog Jorge Rafael Videla ddaeth i rym drwy coup d'état ar 24 Mawrth 1976 gyda Jwnta filwrol yr Ariannin (1976–83). Mae America Ladin yn ddrwg-enwog am amlder jwntas milwrol yn meddiannu grym dros eu gwledydd

Llywodraeth a arweinir gan bwyllgor o arweinwyr milwrol yw jwnta milwrol (ceir y sillafiad junta hefyd yn Gymraeg, a gellir ynganu'r "j" un ai gan ddilyn patrwm y Sbaeneg, /x/ fel "ch" Gymraeg, ai gan ddilyn patrwm y Saesneg gyda /dʒ/). Mae'r gair junta yn dod o'r Sbaeneg a'i ystyr yw "cyfarfod" neu "bwyllgor" ac mae'n tarddu o'r "junta" cenedlaethol a lleol a drefnwyd fel rhan o wrthwynebiad Sbaen i ymosodiad Napoleon ar Sbaen ym 1808. Defnyddir y term bellach i gyfeirio at ffurf awdurdodaidd ar lywodraeth a nodweddir gan unbennaeth filwrol oligarchaidd.

Daw jwnta i rym yn aml o ganlyniad i coup d'état. Gall y jwnta naill ai gymryd pŵer yn ffurfiol fel corff llywodraethu'r genedl, gyda'r pŵer i reoli trwy archddyfarniad, neu gall ddefnyddio pŵer trwy arfer rheolaeth gyfrwymol (ond anffurfiol) dros lywodraeth sy'n sifil mewn enw.

Dydy'r gair "junta" o'i hun yn Sbaeneg, ddim yn golygu grym milwrol. Gall ddynodi dim mwy na "chyfarfod" neu gorff sy'n cymryd penderfyniadau.

Dau fath o Jwnta

Gellir dadlau bod dau fath o jwnta; rheolaeth agored a rheolaeth gudd.

• Rheolaeth Agored - bydd yn yn cynnwys defnydd amlwg o'r jwnta yn gwisgo ffurfwisg filwrol, yn dathlu neu'n peidio gochel rhag ddefnydd o drais (gan gynnwys dienyddio gwrthwynebwyr gwir neu honedig), diddymu aparatws ddemocrataidd y wladwriaeth a chyfyngu neu gwaredu ar elfennau a grwpiau o fewn cymdeithas ddinesig megis pleidiau gwleidyddol, grwpiau pwyso, efallai sefydliadau crefyddol.

• Rheolaeth Gudd - gall rheolaeth gudd fod ar ffurf naill ai sifileiddio (civilianisation) neu reolaeth anuniongyrchol. Mae sifileiddio yn digwydd pan fydd jwnta yn dod â'i nodweddion milwrol amlwg i ben yn gyhoeddus, ond yn parhau â'i oruchafiaeth. Er enghraifft, gall y jwnta derfynu'r gyfraith filwrol, ildio iwnifformau milwrol a defnyddio gwisg sifil, "coloneiddio" llywodraeth gyda chyn swyddogion milwrol, a gwneud defnydd o bleidiau gwleidyddol neu sefydliadau torfol. Ceir rheolaeth anuniongyrchol pan fo jwnta'n rheoli, neu'n ceisio rheoli, yn gudd y tu ôl i'r llenni dros lywodraeth byped sifil. Gall rheolaeth anuniongyrchol gan y fyddin gynnwys naill ai rheolaeth eang dros y llywodraeth neu reolaeth dros set gulach o feysydd polisi, megis materion diogelwch milwrol neu genedlaethol.

Amlrwydd

Drwy gydol yr 20g, gwelwyd jwntas milwrol yn aml yn America Ladin, yn nodweddiadol ar ffurf "jwnta sefydliadol, uwch gorfforaethol neu broffesiynol" dan arweiniad prif swyddogion y gwahanol ganghennau milwrol (y fyddin, y llynges a'r llu awyr), a weithiau byddai pennaeth yr heddlu cenedlaethol neu gyrff allweddol eraill yn ymuno ag ef.

Cyfundrefnau jwnta mwy nodedig

Jwnta milwrol Colombia yn 1957

Jwnta milwrol Brasil yn 1969

Gwlad	Cyfnod rheoli
Thailand	1932–1973 1976–1980 1991–1992 2006–2008 2014-
Nigeria	1966–1979 1983–1998
Gwlad Groeg	1967-1974
Peru	1968–1980
Brasil	1930 1969
Bolifia	1970–1971 1980–1982
Chile	1973–1990
Portugal	1974–1976
Ethiopia	1974–1987
Yr Ariannin	1976–1983
El Salvador	1979–1982
Liberia	1980–1986
Gwlad Pwyl	1981–1983
Myanmar	1988–2011
Haiti	1991–1994
Mauritania	2008–2009
Yr Aifft	2011–2012 2013-

Dolenni allanol

• Junta yng Ngwyddoniadur Britannica
• How the Greek Junta Took Power - Cold War Documentary rhaglen ar un o juntas mwyaf enwog yr 20g ar sianel Youtube The Cold War(2023)

Eginyn erthygl sydd uchod am wleidyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.