Despina Iosif
Hellenic Open University, School of Humanities, Faculty Member
- Graeco-Roman World, Late Antiquity, Galen, History of Humanities, History, Religious and Political Violence, Early Christianity, Books and Libraries in the Ancient World, and 19 moreAncient History, Ancient Graffiti (Archaeology), Roman Army, History of Christian Asceticism, Earl Christian Martyrdom, New Testament, Biblical Studies, New Testament and Christian Origins, Ancient Greek History, Late Roman Army, Martyrdom, Church History, Ancient Greek Religion, Graeco-Roman Religion, Pompeii and Herculaneum, Greek and Roman Social History, Greek and Roman History, Greco-Roman World, and Cultural Historical Geographyedit
If the majority of the early Christians had indeed been preoccupied about the legitimacy of having military careers and participating in warfare, then we would expect the Church to have helped them to be freed from their dilemmas by... more
If the majority of the early Christians had indeed been preoccupied about the legitimacy of having military careers and participating in warfare, then we would expect the Church to have helped them to be freed from their dilemmas by officially announcing its position. The first surviving ‘public appearance’ of the Church belongs to as late as the beginning of the fourth century. It looks as if the Church had not intervened before simply because it felt there was no reason to; the issue did not consist a major concern in the previous centuries.
This article examines the regulations the Church announced concerning the appropriate behaviour of its members towards war, violence and military service. Some regulations were set by local clergy who had in mind solely their communities; some were composed by ambitious individuals with the desire that all Christians worldwide follow them; and some were the result of ecumenical synods and were addressed to all Christians worldwide. It is imperative to keep this distinction in mind when reading the sources.
The regulations are examined, where possible, in chronological order since they were responses to specific situations and reactions to imperial measures. In late antiquity the Church and the state were engaged in a dialogue concerning the responsibilities towards each other. The impression we get is that the Church initially did not have a unanimous position concerning Christian responsibilities. No pattern emerges showing clearly the early Christian official attitude to war, violence and military service. Different Christian communities perceived the issue in a different light and consequently proposed different solutions. It was only in the end of the fourth century when Christian religious leaders agreed that only clerics and monks were to live a ‘pure’ and ‘higher’ Christian life and to keep themselves apart from military affairs and expected the laity to get actively involved. This position was happily acknowledged by the State.
This article examines the regulations the Church announced concerning the appropriate behaviour of its members towards war, violence and military service. Some regulations were set by local clergy who had in mind solely their communities; some were composed by ambitious individuals with the desire that all Christians worldwide follow them; and some were the result of ecumenical synods and were addressed to all Christians worldwide. It is imperative to keep this distinction in mind when reading the sources.
The regulations are examined, where possible, in chronological order since they were responses to specific situations and reactions to imperial measures. In late antiquity the Church and the state were engaged in a dialogue concerning the responsibilities towards each other. The impression we get is that the Church initially did not have a unanimous position concerning Christian responsibilities. No pattern emerges showing clearly the early Christian official attitude to war, violence and military service. Different Christian communities perceived the issue in a different light and consequently proposed different solutions. It was only in the end of the fourth century when Christian religious leaders agreed that only clerics and monks were to live a ‘pure’ and ‘higher’ Christian life and to keep themselves apart from military affairs and expected the laity to get actively involved. This position was happily acknowledged by the State.
Research Interests:
Τhis paper argues that most people in the Greco-Roman world did not avoid going out at night, the streets were not empty after dark, and the night was not a time for inactivity and silence in antiquity. Pagans were out and about at night,... more
Τhis paper argues that most people in the Greco-Roman world did not avoid going out at night, the streets were not empty after dark, and the night was not a time for inactivity and silence in antiquity. Pagans were out and about at night, and Christians invited them to become even more active in the service of their god. A great percentage of significant Christian action took place during the night. Early Christians did not regard the daytime as sufficient for their venerating needs. For them, the night was ideal for even more instruction, more prayer, more miracles, prophetic visions, and dreams. Expanding Christian time was a desideratum, and nocturnal activities became almost normative with the advent of Christianity. Christians, and especially Christian women, were busy after hours visiting their incarcerated ikons most of whom were Christian confessors, and collecting the remains of the new heroes of the day, the martyrs. The NT exhortation: ‘remember those in prison as though in prison withthem,’ was taken (or was to be taken) by Christian and aspiring Christian women very seriously. One factor that contributed to the success of the new religion, and which has escaped scholarly notice, must have been the activity of early Christian women throughout the night, especially inside Roman prisons. Christian’s use of the night and Christian women’s fearlessness partly accounts for their eventual success. Dark, nocturnal prisons, not just arenas, were places of Roman violence and torture and displays of Christian courage and inspiration.
Research Interests:
It seems to me that in the pagan world before the advent of Christianity (at least in upper circles whose viewpoint scholars are mostly exposed to), although various notions on death and the afterlife circulated, the sentiment that the... more
It seems to me that in the pagan world before the advent of Christianity (at least in upper circles whose viewpoint scholars are mostly exposed to), although various notions on death and the afterlife circulated, the sentiment that the afterlife awaiting is not particularly exciting, and there is not much humans can do in order to improve it, was quite dominant. It also seems to me that the graeco-roman pagan mentality favoured the suppression of the emotion of fear; not only towards death and the afterlife but towards anything for that matter. Christianity owes part of its success to the fact that it welcomed death with great enthusiasm and at the same time made people open towards the emotion of fear. Scholarship has not investigated fully how early Christian leaders systematically taught their congregations to understand fear as natural and inevitable; apart when it came to dealing with death.
Research Interests:
Η ζωή των πόλεων της Μεσογείου των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων διατηρούσε ακόμη τον έντονα εξωστρεφή χαρακτήρα της, και το πλήθος εμφανίζεται στις διαθέσιμες πηγές να διέθετε άπλετο ελεύθερο χρόνο... more
Η ζωή των πόλεων της Μεσογείου των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων διατηρούσε ακόμη τον έντονα εξωστρεφή χαρακτήρα της, και το πλήθος εμφανίζεται στις διαθέσιμες πηγές να διέθετε άπλετο ελεύθερο χρόνο που περνούσε σε δημόσιους υπαίθριους και ημιυπαίθριους χώρους προκειμένου να ενημερωθεί και να εκφράσει άποψη για τις τρέχουσες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, να παρακολουθήσει εκφωνήσεις λόγων και αναγνώσεις έργων, τελέσεις ιάσεων και θαυμάτων, και όπως θα δούμε στη παρούσα μελέτη να εμπλακεί ενεργά στις συλλήψεις, στις ανακρίσεις ,στις φυλακίσεις και στις εκτελέσεις καταδίκων. Ο δημόσιος λόγος των ρωμαϊκών λαϊκών στρωμάτων και συγκεκριμένα τα προφορικά συνθήματα του ρωμαϊκού πλήθους, στα οποία θα επικεντρωθεί η παρούσα μελέτη, δεν έχουν τραβήξει ακόμη τη δέουσα προσοχή των ιστορικών, παρότι αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος της δημόσιας ζωής στις πόλεις της ελληνορωμαϊκής Μεσογείου και το κυριότεροσυλλογικό μέσο έκφρασης των λαϊκών στρωμάτων απέναντι στην εξουσία. Ένα ιδιαίτερα συνηθισμένο σύνθημα το οποίο χρησιμοποιούσε παραδοσιακά το ελληνόφωνο πλήθος προκειμένου να εκφράσει τη δυσαρέσκεια ή την αντίθεσή του απέναντι σε μια απόφαση της ρωμαϊκής εξουσίας, και που δεν έχει αναδειχθεί από την ιστορική έρευνα, ήταν το ακόλουθο: δεινὴ κρίσις, ἂδικα προστάγματα.
Life of the Mediterranean cities of the late Roman period still retained its strongly extrovert character, and the crowd appears in the available sources to have had plenty of free time which was spent in public outdoor and semi-outdoor spaces so as to beinformed and to express a saying about the current social and political situation, to attend speeches and readings of works, to watch healings and miracles, and as we will see in the present study to be actively involved in the arrests, interrogations, imprisonments and executions of convicts. The public speech of the Roman massesand in particular the oral slogans of the Roman populace, on which the present study will focus, have not yet attracted proper attention from historians, although they werean integral part of public life in the Greco-Roman Mediterranean cities and means of popular strata expression of the towards power. A very common slogan traditionally used by the Greek-speaking crowd in order to express dissatisfaction or opposition toa decision made by a Roman authority, and which has escaped the notice of historical research, was the following: δεινὴ κρίσις, ἂδικα προστάγματα.
Life of the Mediterranean cities of the late Roman period still retained its strongly extrovert character, and the crowd appears in the available sources to have had plenty of free time which was spent in public outdoor and semi-outdoor spaces so as to beinformed and to express a saying about the current social and political situation, to attend speeches and readings of works, to watch healings and miracles, and as we will see in the present study to be actively involved in the arrests, interrogations, imprisonments and executions of convicts. The public speech of the Roman massesand in particular the oral slogans of the Roman populace, on which the present study will focus, have not yet attracted proper attention from historians, although they werean integral part of public life in the Greco-Roman Mediterranean cities and means of popular strata expression of the towards power. A very common slogan traditionally used by the Greek-speaking crowd in order to express dissatisfaction or opposition toa decision made by a Roman authority, and which has escaped the notice of historical research, was the following: δεινὴ κρίσις, ἂδικα προστάγματα.
Research Interests:
Violence was not sporadic during Augustine's lifetime; it was unremarkable and embedded in everyday life. Augustine was far more subtle about the application of coercion against religious deviants than most in his days. He was in favour... more
Violence was not sporadic during Augustine's lifetime; it was unremarkable and embedded in everyday life. Augustine was far more subtle about the application of coercion against religious deviants than most in his days. He was in favour of mildness in executing a sentence and he thought that coercion was meaningful only if followed by formation. Augustine’s contemporaries kept pursuing a more rigid line and did not share his genuine concern for intellectual persuasion and moral example: ‘for if they were only being terrorized and not instructed at the same time, this would be an inexcusable tyranny on our part’. Augustine was shaped by his world, like anyone, and a volume which places the man firmly in his African homeland and culture was much needed.
Research Interests:
Μοιάζει να ήταν μέρος της ανδρικής ταυτότητας κατά τη διάρκεια της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας η άσκηση σωματικής βίας σε κοινωνικά κατώτερα όντα. Η έλευση του χριστιανισμού μοιάζει να αύξησε τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας σε... more
Μοιάζει να ήταν μέρος της ανδρικής ταυτότητας κατά τη διάρκεια της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας η άσκηση σωματικής βίας σε κοινωνικά κατώτερα όντα. Η έλευση του χριστιανισμού μοιάζει να αύξησε τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας σε συντηρητικούς εθνικούς οίκους κατά τη διάρκεια των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων. Μια επιφανειακή ανάγνωση των πηγών θα μας άφηνε με την εικόνα ότι οι γυναίκες στην αρχαιότητα συχνά αποτελούσαν θύματα βιαιοπραγίας, ενώ μια προσεχτική ανάγνωση θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι όλοι ήταν σχεδόν διαρκώς εκτεθειμένοι στη βία, και πιθανόν δεν ήταν τόσο το φύλο όσο η κοινωνική τάξη που καθόριζε το ποσοστό της έκθεσης στη βία.
Research Interests:
Most of the research on books in antiquity is traditionally based on the works of Oratius, Cicero, Pliny the Elder, Pliny the Younger and Martialis. And it neglects two second century AD sources, Galen's De Indolentia and Aulus Gellius'... more
Most of the research on books in antiquity is traditionally based on the works of Oratius, Cicero, Pliny the Elder, Pliny the Younger and Martialis. And it neglects two second century AD sources, Galen's De Indolentia and Aulus Gellius' Noctes Atticae, which can prove to be exceptionally invaluable for understanding the production, circulation and storage of books, the formation of private book collections, the age of books, the operation of bookshops, the marketing methods book publishers and book sellers employed, the prices books fetched, the predominant reading techniques, the practice of recitatio, i.e. the oral presentation of a work before its official circulation to a wider audience/public, and the different functions of books in the Graeco-Roman world.
Galen (129-ca 200), the eminent physician of emperor Marcus Aurelius and probably the most prolific ancient author, wrote the recently found De Indolentia in 193 AD, right after the fire that destroyed Rome and his private warehouses, (in downtown Rome, in Via Sacra, very close to bookstores and public temple and bath libraries) where Galen kept an impressive and rare collection of books composed by him and other authors. The aim of his work was to prove that Galen, contrary to his contemporaries' expectations, was totally untouched by the loss, as others ought to be in similar circumstances.
Not much is known about Galen's contemporary Aulus Gellius, perhaps most noteworthy is that he served for a while as judex and he was a friend of Herodes Atticus. Aulus Gellius composed Noctes Atticae as a light entertaining read for the educated upper classes. He gathered bits of information on various subjects, from different authors or ones that circulated orally, information that his audience could memorize and employ in a social gathering as proof of their extensive knowledge and reading. It seems as if social gatherings which functioned as a stage to exhibit one's wide knowledge, solid education and oral skills were very frequent among the upper classes of the Mediterranean at the time.
These two sources show, among other things, that books were easily -and to modern eyes shockingly- tampered with, and ancient authors were sometimes fully aware and had actually come to terms with the fact that they had limited, if any, control over the integrity of their works and over the protection of their ideas; that books often operated as subsidium memoriae (memory aids) in the predominately oral Graeco-Roman societies; and that books were incredibly common -by modern standards again- in upper class gatherings and they functioned as a medium to attract attention and to impress.
Galen (129-ca 200), the eminent physician of emperor Marcus Aurelius and probably the most prolific ancient author, wrote the recently found De Indolentia in 193 AD, right after the fire that destroyed Rome and his private warehouses, (in downtown Rome, in Via Sacra, very close to bookstores and public temple and bath libraries) where Galen kept an impressive and rare collection of books composed by him and other authors. The aim of his work was to prove that Galen, contrary to his contemporaries' expectations, was totally untouched by the loss, as others ought to be in similar circumstances.
Not much is known about Galen's contemporary Aulus Gellius, perhaps most noteworthy is that he served for a while as judex and he was a friend of Herodes Atticus. Aulus Gellius composed Noctes Atticae as a light entertaining read for the educated upper classes. He gathered bits of information on various subjects, from different authors or ones that circulated orally, information that his audience could memorize and employ in a social gathering as proof of their extensive knowledge and reading. It seems as if social gatherings which functioned as a stage to exhibit one's wide knowledge, solid education and oral skills were very frequent among the upper classes of the Mediterranean at the time.
These two sources show, among other things, that books were easily -and to modern eyes shockingly- tampered with, and ancient authors were sometimes fully aware and had actually come to terms with the fact that they had limited, if any, control over the integrity of their works and over the protection of their ideas; that books often operated as subsidium memoriae (memory aids) in the predominately oral Graeco-Roman societies; and that books were incredibly common -by modern standards again- in upper class gatherings and they functioned as a medium to attract attention and to impress.
Research Interests:
Around the year 350 a young orator and philosopher by the name of Themistius delivered a speech to the emperor Constantius II (337-361) in Ancyra. Although Constantius was a committed Christian and Themistius a non-Christian educated in... more
Around the year 350 a young orator and philosopher by the name of Themistius delivered a speech to the emperor Constantius II (337-361) in Ancyra. Although Constantius was a committed Christian and Themistius a non-Christian educated in traditional Hellenic paideia, imperial favour quickly followed. Constantius continued to show Themistius great favour until the emperor’s death as did three subsequent vigorous Christian emperors, deeply committed to the Christian cause. The dynamic underlying the relationship between Themistius and Constantius somehow continued to apply. Themistius pronounced keynote speeches for the emperors Jovian (363-364), Valens (364-378) and Theodosius (379-395), before he eventually disappeared from public life, probably through retirement in around 384/5. Themistius kept himself centre stage in the political and cultural life of the capital city of the eastern half of the empire impressively negotiating his way through four changes of imperial regime; his relationship with emperor Julian (361-363), a pagan and former pupil, was not as warm as one might expect
Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζω το βιβλίο των P. Heather και D. Moncur Politics, Philosophy, and Empire in the Fourth Century: Selected Orations of Themistius, Liverpool University Press, 2002, και εξετάζω πώς κατόρθωσε ο εθνικός Θεμίστιος να κερδίσει την εμπιστοσύνη τόσων πολλών χριστιανών αυτοκρατόρων.
Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζω το βιβλίο των P. Heather και D. Moncur Politics, Philosophy, and Empire in the Fourth Century: Selected Orations of Themistius, Liverpool University Press, 2002, και εξετάζω πώς κατόρθωσε ο εθνικός Θεμίστιος να κερδίσει την εμπιστοσύνη τόσων πολλών χριστιανών αυτοκρατόρων.
Research Interests:
Research Interests:
The late antique world was particularly conscious of malevolent supernatural power constantly laying in wait to attack and enslave humans. Demons incited vices; they could persuade both their unsuspected and suspected victims to venerate... more
The late antique world was particularly conscious of malevolent supernatural power constantly laying in wait to attack and enslave humans. Demons incited vices; they could persuade both their unsuspected and suspected victims to venerate them, and to persecute Christians, and to feel an overwhelming attachment to material things. However, what demons seemed to enjoy the most was taking total control by retiring into a human soul. Today our Western civilization would not easily recognize anti-social behaviour, mental disorder and a rare illness as signs of demon possession, as it was often the case in late antiquity. Christian ascetics and monks were generally considered a very powerful antidote to demonic possession and they managed to enhance their power and to build great reputations, and attract considerable numbers of admirers (even from the upper classes) and converts to Christianity, by successfully handling demons. Early in the 4th century a father in Egypt thought his teenage daughter was possessed by a demon and sought the famous monk Pachomius’ advice. Unfortunately, we do not know how the father reached such a conclusion and whether Pachomius was his first obvious choice. Pachomius explained to the troubled father (and many other people present) that the fact that she was not as vigilant with her virginity as she was supposed to be, allowed a demon to enter her body, and decided to give her an ointment to use regularly, which, before long, proved effective. How typical of late antique was this story? In this article I concentrated on the early Christian biographies of the ascetics and monks and addressed the following questions: how was demon possession distinguished from common illness in late antiquity, who made the diagnosis, which were the unfortunate victims, how was a demon expelled, how frequent failures were, and how often were ascetics and monks possessed themselves and how were such cases treated?
Η παρουσία των δαιμόνων στη ζωή των ανθρώπων της ύστερης αρχαιότητας ήταν έντονη και διαρκής. Χριστιανοί και εθνικοί συχνά απέδιδαν ατυχή γεγονότα, όπως ασθένειες, θανάτους, αντικοινωνικές συμπεριφορές, διανοητικές διαταραχές, θρησκευτικές έριδες και διωγμούς, σε δαιμονική επέμβαση. Αυτό, όμως, που φοβόντουσαν περισσότερο στην ύστερη αρχαιότητα ήταν μια ενδεχόμενη δαιμονική κατοχή. Οι χριστιανοί ασκητές και μοναχοί, όπως φαίνεται από τους Βίους τους, προσέλκυσαν αναρίθμητους ένθερμους θαυμαστές, και οπαδούς στη νέα θρησκεία, καθώς θεωρήθηκαν οι κατ’ εξοχήν πιο επιτυχημένοι θεραπευτές στην αντιμετώπιση δαιμονικών κατοχών με τους εξορκισμούς που συστηματικά τελούσαν δημόσια.
Η παρουσία των δαιμόνων στη ζωή των ανθρώπων της ύστερης αρχαιότητας ήταν έντονη και διαρκής. Χριστιανοί και εθνικοί συχνά απέδιδαν ατυχή γεγονότα, όπως ασθένειες, θανάτους, αντικοινωνικές συμπεριφορές, διανοητικές διαταραχές, θρησκευτικές έριδες και διωγμούς, σε δαιμονική επέμβαση. Αυτό, όμως, που φοβόντουσαν περισσότερο στην ύστερη αρχαιότητα ήταν μια ενδεχόμενη δαιμονική κατοχή. Οι χριστιανοί ασκητές και μοναχοί, όπως φαίνεται από τους Βίους τους, προσέλκυσαν αναρίθμητους ένθερμους θαυμαστές, και οπαδούς στη νέα θρησκεία, καθώς θεωρήθηκαν οι κατ’ εξοχήν πιο επιτυχημένοι θεραπευτές στην αντιμετώπιση δαιμονικών κατοχών με τους εξορκισμούς που συστηματικά τελούσαν δημόσια.
Research Interests:
Χωρίς να θέλω να παραγνωρίσω ή να υποτιμήσω το ότι στην ύστερη αρχαιότητα μερικοί άνθρωποι ελκύστηκαν ειλικρινά από τα διδάγματα του χριστιανισμού και αβίαστα αναγνώρισαν το Θεό του ως το μοναδικό αληθινό Θεό, θέλησα να δείξω ότι η... more
Χωρίς να θέλω να παραγνωρίσω ή να υποτιμήσω το ότι στην ύστερη αρχαιότητα μερικοί άνθρωποι ελκύστηκαν ειλικρινά από τα διδάγματα του χριστιανισμού και αβίαστα αναγνώρισαν το Θεό του ως το μοναδικό αληθινό Θεό, θέλησα να δείξω ότι η βυζαντινή αυτοκρατορική νομοθεσία, όπως προκύπτει από τη μελέτη του Θεοδοσιανού (429-435) και του Ιουστινιάνειου Κώδικα (529-534), δεν άφηνε πολλά περιθώρια επιλογής στους υπηκόους της. Η προσχώρηση στη νέα θρησκεία ήταν σχεδόν επιβεβλημένη. Διαφορετικά το άτομο μειονεκτούσε σημαντικά απέναντι των νόμων. Η επικράτηση του χριστιανισμού θα πρέπει να ήταν εν μέρει αποτέλεσμα της έκδοσης της σχετικής νομοθεσίας. Εντύπωση, ωστόσο, προκαλεί το γεγονός ότι, παρά τις έντονες και διαρκείς πιέσεις από τις χριστιανικές αρχές, παρά τις ανηλεείς καταστροφές εθνικών έργων τέχνης και παρά τις συστηματικές κατεδαφίσεις εθνικών ναών, η παλιά θρησκεία δεν εξαλείφθηκε τόσο γρήγορα όσο επιδίωξαν οι ένθερμοι χριστιανοί. Ανθηρά κατάλοιπά της παρατηρούμε στο μεσογειακό κόσμο μέχρι και το τέλος του έκτου αιώνα. Ο ελληνισμός υπήρξε ακμαίος και έδειξε μεγάλη ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα. Η αποκήρυξη των θρησκευτικών πρακτικών και πεποιθήσεων του παρελθόντος αποδείχτηκε ότι δεν ήταν τόσο εύκολη υπόθεση τελικά.
Abstract in English
It is far from my intentions to assert that in late antiquity people were not genuinely attracted and moved by the teaching of Jesus that placed great emphasis on the importance of unconditional (as far as this world is concerned) love and that those people did not consciously, unreservedly and enthusiastically convert to Christianity (in order to save their souls). The pressure Christian emperors exerted with the Theodosian (429-435) and the Justinian Codes (529-534) must have left people with little choice but conform to the imperial wishes and convert to Christianity without any further delay. Admittedly, it is quite astonishing that paganism proved so vibrant and in fact managed to resist the systematic and vehement Christian imperial polemic.
Abstract in English
It is far from my intentions to assert that in late antiquity people were not genuinely attracted and moved by the teaching of Jesus that placed great emphasis on the importance of unconditional (as far as this world is concerned) love and that those people did not consciously, unreservedly and enthusiastically convert to Christianity (in order to save their souls). The pressure Christian emperors exerted with the Theodosian (429-435) and the Justinian Codes (529-534) must have left people with little choice but conform to the imperial wishes and convert to Christianity without any further delay. Admittedly, it is quite astonishing that paganism proved so vibrant and in fact managed to resist the systematic and vehement Christian imperial polemic.
Research Interests:
Σήμερα αποδίδουμε συνήθως τις ψυχικές διαταραχές σε οργανικά αίτια, ενώ στην αρχαιότητα συνυπήρχαν τουλάχιστον τέσσερις εξίσου πιθανές προσεγγίσεις, και μια ψυχική διαταραχή μπορούσε να αποδοθεί είτε σε φυσικά οργανικά αίτια, είτε σε μια... more
Σήμερα αποδίδουμε συνήθως τις ψυχικές διαταραχές σε οργανικά αίτια, ενώ στην αρχαιότητα συνυπήρχαν τουλάχιστον τέσσερις εξίσου πιθανές προσεγγίσεις, και μια ψυχική διαταραχή μπορούσε να αποδοθεί είτε σε φυσικά οργανικά αίτια, είτε σε μια θεϊκή, ή σε δαιμονική, ή τέλος σε μια ανθρώπινη επέμβαση (με τη συνδρομή ενός φίλτρου που παρασκευαζόταν από ρίζες και βότανα και δινόταν στο ανυποψίαστο θύμα). Τα αρχαία ελληνικά μυθιστορήματα αποτελούν εξαιρετικές αναξιοποίητες πηγές για την αντιμετώπιση των ψυχικών παθήσεων στην αρχαιότητα.
Research Interests:
Στις αρχές του πέμπτου αιώνα ένας φοβερός λιμός ξέσπασε αναπάντεχα στην πόλη της Έδεσσας της Αιγύπτου. Ο αναχωρητής Εφραίμ, πρώην διάκονος, εγκατέλειψε προσωρινά το κελί του και κατευθύνθηκε στους άρχοντες οι οποίοι φύλαγαν το σιτάρι στις... more
Στις αρχές του πέμπτου αιώνα ένας φοβερός λιμός ξέσπασε αναπάντεχα στην πόλη της Έδεσσας της Αιγύπτου. Ο αναχωρητής Εφραίμ, πρώην διάκονος, εγκατέλειψε προσωρινά το κελί του και κατευθύνθηκε στους άρχοντες οι οποίοι φύλαγαν το σιτάρι στις αποθήκες τους και τους προέτρεψε να του το εμπιστευτούν για να το μοιράσει στους πεινασμένους συμπολίτες τους. Κατόρθωσε να συγκεντρώσει πολλά χρήματα και έκτισε ένα ίδρυμα με τριακόσιες κλίνες όπου οι πεινασμένοι έβρισκαν καταφύγιο, περιποίηση και τροφή. Αν, παρά τις φροντίδες, πέθαιναν, ο Εφραίμ τους κάλυπτε τα έξοδα της κηδείας. Όταν πέρασε η κρίση ο Εφραίμ επέστρεψε στο κελί του. Ο Εφραίμ δεν αποτελούσε εξαίρεση. Και άλλοι χριστιανοί μοναχοί και ασκητές αναλάμβαναν, εκτάκτως και όταν οι συνθήκες το απαιτούσαν, την οργάνωση φιλανθρωπικής δράσης. Κανονικά, όμως, την αρμοδιότητα αυτή την είχαν οι ιερείς και οι επίσκοποι στις πόλεις, οι οποίοι, μάλιστα, συχνά συνέτασσαν και καταλόγους με τα ονόματα όσων χρειάζονταν οικονομική βοήθεια, που ονομάζονταν matriculae pauporum, breves, dispensationes, πτωχεία και διανοκίαι. Η άσκηση της φιλανθρωπίας προωθείτο ως η πιο αποτελεσματική μέθοδος συγχώρεσης των αμαρτιών από τους χριστιανούς δασκάλους και οι χριστιανοί πιστοί ενθαρρύνονταν συστηματικά σε αυτήν. Και πράγματι από πολύ νωρίς η φροντίδα των αναξιοπαθούντων μετατράπηκε σε προτεραιότητα για τους χριστιανούς. Η χριστιανική φιλανθρωπία ήταν οργανωμένη, συστηματική, άμεση και κάλυπτε τις ανάγκες ευρύτερων κατώτερων στρωμάτων. Οι εθνικοί παραδοσιακά αγνοούσαν τις ανάγκες των πιο αδικημένων από την μοίρα, δηλαδή των εντελώς άκληρων, των μη-πολιτών και των ξένων. Εξέφραζαν τα φιλάνθρωπα αισθήματά τους στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, υποστηρίζοντας συγγενείς και φίλους της ίδιας κοινωνικής τάξης, ή με το θεσμό της πατρωνείας άτομα τα οποία υποχρεώνονταν κάποτε να ανταποδώσουν υλικά ή/και ηθικά τη βοήθεια που τους προσφερόταν. Η χριστιανική φιλανθρωπική δραστηριότητα γνώρισε μεγάλη επιτυχία και αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην επικράτηση της νέας θρησκείας. Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός είχε εντυπωσιαστεί που οι χριστιανοί τους οποίους γνώριζε αγαθοεργούσαν και εθνικούς. Έτσι, τους αντέγραψε και, κατά τη διάρκεια της βραχύβιας παραμονής του στο θρόνο, παρείχε σιτάρι και κρασί στους εθνικούς ιερείς της Γαλατίας με την εντολή να το διανείμουν όπως έκριναν αυτοί καλύτερα.
Research Interests:
Στην ύστερη αρχαιότητα οι χριστιανοί απέρριψαν τους παραδοσιακούς θεούς της Ρώμης και την αναγκαιότητα τέλεσης θυσιών προς τιμήν τους για την προστασία της αυτοκρατορίας, προβληματίστηκαν για τη μεταθανάτια ζωή, στράφηκαν στον εαυτό τους... more
Στην ύστερη αρχαιότητα οι χριστιανοί απέρριψαν τους παραδοσιακούς θεούς της Ρώμης και την αναγκαιότητα τέλεσης θυσιών προς τιμήν τους για την προστασία της αυτοκρατορίας, προβληματίστηκαν για τη μεταθανάτια ζωή, στράφηκαν στον εαυτό τους και αναζήτησαν την προσωπική τους σωτηρία. Ως πλέον αποτελεσματικός τρόπος εξασφάλισης της σωτηρίας της ψυχής κρίθηκε από τους χριστιανούς η απάρνηση των εγκοσμίων. Το σώμα όμως αποτελούσε βάρος στον αγώνα της απάρνησης και μέγιστο εμπόδιο για την είσοδο στον παράδεισο. Εθεωρείτο ότι βρισκόταν σε σύγκρουση με την ψυχή και η κατάσταση του ενός ήταν αντιστρόφως ανάλογη της κατάστασης του άλλου. Στα τέλη του τρίτου αιώνα εμφανίστηκαν στην Ανατολή τα κινήματα του μοναχισμού και του ασκητισμού. Ολοένα και περισσότεροι τολμηροί χριστιανοί απομακρύνονταν από τον κόσμο, εγκατέλειπαν την περιουσία τους, απείχαν από ερωτικές επαφές και αφοσιώνονταν στην προσευχή, στη νηστεία, στην αγρυπνία, στην εργασία και στην κακοπάθεια, με απώτερο στόχο την προσωπική λύτρωση. Η επίσημη χριστιανική διδασκαλία απαιτούσε αυστηρή τήρηση των παραπάνω κανόνων για όσους αποφάσιζαν να γίνουν μοναχοί ή ασκητές. Ο νέος τρόπος ζωής όφειλε να είναι απαρέγκλιτος προκειμένου να έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Όσοι πετύχαιναν την απόλυτη αποκήρυξη του παρελθόντος τους και την ολοκληρωτική αφοσίωση στα νέα δεδομένα προξενούσαν το θαυμασμό των συγχρόνων τους, χριστιανών και εθνικών. Ωστόσο, οι βιογραφίες των μοναχών και ασκητών της ύστερης αρχαιότητας παρουσιάζουν, ή επιτρέπουν να διαφανεί, μια εικόνα η οποία ενίοτε απέχει από το ιδανικό. Στην πράξη δεν κατόρθωναν ή δεν επέλεγαν, τελικά, όλοι να υιοθετήσουν την προσυμφωνημένη ενδεδειγμένη συμπεριφορά απέναντι στην υλικό κόσμο. Αντίθετα, ακολουθούσαν επιλεκτικά και περιοδικά τον προαναφερθέντα κατάλογο των κανόνων για την κατάκτηση της τελειότητας, ανάλογα με τις δυνάμεις τους, τις διαθέσεις τους και τις περιστάσεις. Και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι η υποχώρηση στον πειρασμό που συνιστούσε η γυναικεία παρουσία δεν καταργούσε την άσκηση (εφόσον, όμως, ακολουθούσε μια σύντομη και σχετικά εύκολη περίοδος μετάνοιας).
Research Interests:
Στην ύστερη αρχαιότητα οι θρησκευτικές επιλογές προκαλούσαν έντονες συζητήσεις που ενίοτε κατέληγαν σε διχόνοιες και μίση, αποτελούσαν αιτία άνθρωποι να βρεθούν σε μειονεκτική θέση απέναντι στους νόμους, να χάσουν τα πολιτικά τους... more
Στην ύστερη αρχαιότητα οι θρησκευτικές επιλογές προκαλούσαν έντονες συζητήσεις που ενίοτε κατέληγαν σε διχόνοιες και μίση, αποτελούσαν αιτία άνθρωποι να βρεθούν σε μειονεκτική θέση απέναντι στους νόμους, να χάσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα, να υποστούν οικονομικά πλήγματα, να εξοριστούν από τις πατρίδες τους, να αντιμετωπίσουν φρικτά βασανιστήρια, να φυλακιστούν και ακόμα να χάσουν την ίδια τους τη ζωή. Οι χριστιανοί δεν κράτησαν όλοι ενιαία στάση απέναντι στα καλέσματα ή στις διαταγές των εθνικών να συμμετάσχουν, έστω και επιφανειακά, στις θυσίες προς τιμή των παραδοσιακών θεών. Κάποιοι ανταποκρίθηκαν άμεσα και θυσίασαν πρόθυμα, άλλοι μόνο ύστερα από απειλές και βασανιστήρια, κάποιοι προτίμησαν να στείλουν τους δούλους τους ή φίλους τους ή συγγενείς τους να θυσιάσουν στη θέση τους, άλλοι εγκατέλειψαν τον τόπο διαμονής τους ή δωροδόκησαν τις αρχές ώστε να μείνουν αλώβητοι από τους διωγμούς. Λίγοι μονάχα διέθεταν το απαιτούμενο σθένος να γίνουν άγιοι, και αντιστάθηκαν στις αρχές, εμμένοντας μέχρι τέλους στην απόφασή τους να απέχουν από εθνικές θυσίες, και ανυποχώρητοι μπροστά στο ενδεχόμενο των βασανιστηρίων, του εγκλεισμού σε φυλακή και του θανάτου, έχασαν, τελικά, τη ζωή τους. Όταν οι διωγμοί έληξαν, οι Εκκλησίες έπρεπε να αποφασίσουν πώς να αντιμετωπίσουν όλες αυτές τις διαφορετικές στάσεις των χριστιανών κατά την περίοδο των διωγμών. Οι μάρτυρες έκαναν ομόφωνα τους χριστιανούς υπερήφανους και αποτελούσαν την καλύτερη διαφήμιση για την προώθηση της υπόθεσης του χριστιανισμού. Οι αδύναμοι, όμως, χριστιανοί που απέφυγαν τους διωγμούς προκαλούσαν έντονο προβληματισμό. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις διαμετρικά αντίθετες θέσεις πάνω στο ζήτημα δυο σημαντικών χριστιανών θεολόγων της εποχής, του Τερτυλλιανού και του Κυπριανού.
Research Interests:
Two Greek editions of the diary of Perpetua have recently appeared, one by Polymnia Athanassiadi and the other by Thanassis Georgiadis, both bound to attract attention. Perpetua lived at Thuburbo Minus, west of Carthage in North Africa.... more
Two Greek editions of the diary of Perpetua have recently appeared, one by Polymnia Athanassiadi and the other by Thanassis Georgiadis, both bound to attract attention. Perpetua lived at Thuburbo Minus, west of Carthage in North Africa. She was an upperclass, well-educated Roman citizen, twenty-two years of age, newly married and mother of a baby boy, who converted to Christianity and chose martyrdom instead of sacrificing to the traditional gods of the Roman Empire. Her decision was interpreted as an insult to the gods and the emperors, and a direct challenge to the established order and resulted in her being sentenced to death to the beasts of the arena in Carthage in 203 CE. It was a well-established Roman belief that the traditional gods offered military victories, stability, prosperity and grandeur to the Roman people. In return and to secure the continuation of this benevolence, the Roman people carried certain strictly defined rites in honour of their gods. Pagan religion was less a matter of personal devotion than of national significance. The Christians despised the traditional gods, declaring that they did not exist or that they were malevolent demons and neglected or obstructed the traditional religious rites. This conduct disrupted the agreement the Romans had made with their gods and made the empire vulnerable. From the second century on, natural disasters were being attributed to the wrath of gods as a result of the Christian atheism and the hatred Christians allegedly had for the world. It is extremely fortunate that Perpetua's diary, which she kept while in prison awaiting her death, has survived. It is a bold, vivid and honest account of her prison life, her dreams and the hopeless efforts of her father to persuade her to conform and sacrifice. The fact that the text praised prophesy and placed martyrs above the established church hierarchy led scholars to believe that is was a Montanist product. Fourth and fifth century bishops felt uncomfortable with Perpetua's diary and surrounded it with homiletic commentaries. Instead of letting the text speak directly to the community of the faithful, they guided the understanding of words, subtly changing its messages, and controlled its dissemination. They made Perpetua less appealing as a role model and less threatening to the social order. The impression and fascination her diary exerted, however, remain unchanged.
Research Interests:
Ο Ιησούς και οι ευαγγελιστές δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη σωτηρία της ψυχής των στρατιωτών. Αυτό, ωστόσο, διόλου δεν εμπόδισε τους χριστιανούς δασκάλους όλων των μεταγενέστερων αιώνων να χρησιμοποιούν τα ευαγγέλια ως... more
Ο Ιησούς και οι ευαγγελιστές δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη σωτηρία της ψυχής των στρατιωτών. Αυτό, ωστόσο, διόλου δεν εμπόδισε τους χριστιανούς δασκάλους όλων των μεταγενέστερων αιώνων να χρησιμοποιούν τα ευαγγέλια ως πολύτιμους οδηγούς στο ζήτημα της στράτευσης χριστιανών και να επικαλούνται συγκεκριμένα αποσπάσματά τους προκειμένου να καταστήσουν τις θέσεις τους αδιαμφισβήτητες.
Research Interests:
Το 1931-2 στη Δούρα-Ευρωπός ήρθε στο φως οικοδόμημα το οποίο χρησιμοποιούταν από τους ντόπιους χριστιανούς. Το οικοδόμημα είχε αρχικά χτιστεί ως ιδιωτική οικία πλησίον άλλων οικιών και ναών. Δεν ήταν μια συνηθισμένη ταπεινή οικία. Ο... more
Το 1931-2 στη Δούρα-Ευρωπός ήρθε στο φως οικοδόμημα το οποίο χρησιμοποιούταν από τους ντόπιους χριστιανούς. Το οικοδόμημα είχε αρχικά χτιστεί ως ιδιωτική οικία πλησίον άλλων οικιών και ναών. Δεν ήταν μια συνηθισμένη ταπεινή οικία. Ο ιδιοκτήτης της θα πρέπει να ήταν πλούσιο και εξέχον μέλος της κοινότητας. Η οικία δέχτηκε μετατροπές με σκοπό τμήμα της να λειτουργήσει ως τόπος συνάντησης και εκκλησιασμού χριστιανών (domus ecclesiae). Πρόκειται για την αρχαιότερη υπέργεια χριστιανική εκκλησία-οικία που είναι γνωστή σε εμάς μέχρι στιγμής. Οι πρώτοι χριστιανοί συνήθιζαν να συγκεντρώνονται σε ιδιωτικές οικίες πριν τον τρίτο μεταχριστιανικό αιώνα, οπότε ξεκίνησε η κατασκευή οικοδομημάτων αφιερωμένων αποκλειστικά στη χριστιανική λατρεία.
Research Interests:
The traditional view is that early Christians, prior to emperor Constantine’s conversion to Christianity, were pacifists who stubbornly refused to enlist in the Roman army and engage in warfare, preferring to die rather than betray their... more
The traditional view is that early Christians, prior to emperor Constantine’s conversion to Christianity, were pacifists who stubbornly refused to enlist in the Roman army and engage in warfare, preferring to die rather than betray their beliefs. However, a plethora of literary and archaeological evidence demonstrates that was not usually the case. The majority of early Christians did not find military service or warfare particularly problematic. Christians integrated with the dominant mores of society and that included military service. It is, in fact, possible that Christianity was particularly attractive to those in military service. This paper looks to reposition early Christian ethics and the attitude towards war and to bring new understanding to the relationship between military service and Christianity.
Research Interests:
Ο τόμος περιλαμβάνει μια συλλογή μελετών αφιερωμένων στον ομότιμο καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας Δημήτρη Ι. Κυρτάτα. Ο Δημήτρης Κυρτάτας υπήρξε ο εμπνευστικός δάσκαλος που μας άνοιξε δρόμους γνώσης και σκέψης. Ήταν και συνεχίζει να είναι δίπλα... more
Ο τόμος περιλαμβάνει μια συλλογή μελετών αφιερωμένων στον ομότιμο καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας Δημήτρη Ι. Κυρτάτα. Ο Δημήτρης Κυρτάτας υπήρξε ο εμπνευστικός δάσκαλος που μας άνοιξε δρόμους γνώσης και σκέψης. Ήταν και συνεχίζει να είναι δίπλα σε χιλιάδες φοιτητές που παρακολούθησαν τα μαθήματά του στο Ρέθυμνο και τον Βόλο, όλα τα χρόνια της πανεπιστημιακής του καριέρας, με την ευρυμάθεια, την οξύνοια, την αυστηρότητα, την ακρίβεια, την πρωτοτυπία της τολμηρής σκέψης και το ιδιαίτερο χιούμορ του. Οργανώσαμε το αφιέρωμα που ακολουθεί ως μικρό δώρο από καρδιάς για να γιορτάσουμε την αφυπηρέτησή του από το Πανεπιστήμιο, όπου πρόσφερε πολλά, και η οποία είναι συνάμα η αρχή μιας νέας και, όπως ήδη φάνηκε, πολύ γόνιμης φάσης της επιστημονικής του δραστηριότητας. Οι συγγραφείς, μαθητές/μαθήτριες και συνάδελφοι του τιμώμενου, αναλόγως προς την ειδικότητα του καθενός και της καθεμιάς, καταθέτουν τη συμβολή τους αναγνωρίζοντας την πολύπλευρη ακαδημαϊκή και διδακτική σταδιοδρομία του. Οι μελέτες καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό, θεματικό και γεωγραφικό πλαίσιο.
Ο Δημήτρης Κυρτάτας ανέδειξε στην Ελλάδα την Ύστερη Αρχαιότητα ως ένα συναρπαστικό αντικείμενο ιστορικής έρευνας. Μας έκανε να δούμε το θεολογικό κείμενο ως ιστορική πηγή, όπως κανένας ιστορικός δεν είχε τολμήσει να κάνει έως τότε, αντλώντας από αυτό σημαντικές πληροφορίες για την καθημερινή ζωή και σκέψη, την πολιτική ζωή και τις εντάσεις των θρησκευτικών φαινομένων. Μας έκανε να ξαναδούμε την αξία των «μικρών πραγμάτων», που ρίχνουν άπλετο φως σε πτυχές της ζωής του αρχαίου κόσμου, με τις οποίες θεωρούσαμε ότι είχαμε πια τελειώσει, θεωρώντας λανθασμένα ότι δεν έχουμε να πούμε κάτι νέο γι’ αυτές. Τίμησε και τιμά βαθιά τον κοινωνικό ρόλο του επιστήμονα. Παράλληλα με τη διεθνή παρουσία του, φροντίζει πάντα με συνέπεια και αφειδώλευτα να απευθύνεται στο ελληνικό κοινό, κοινωνώντας τακτικά τα πορίσματα των ερευνών του για το αρχαίο παρελθόν, διαλύοντας τις ιδεολογικές εμμονές με τις οποίες φορτώνει η εθνοκεντρική αντίληψη της ιστορίας τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και διαφωτίζοντας δύσκολα –ενίοτε οδυνηρά– θέματα.
Περιεχόμενα
Truth in History: The principles of Herodotus in connection with
the work of Dimitris Kyrtatas
Nanno Marinatos
Gnostic Prophecy: The Case of Marcus the Magician
and his Women
Einar Thomassen
Διατροφικές περιπλανήσεις στην Ὀδύσσεια
Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη
Οι ΙΕΡΟΙ ΛΟΓΟΙ του Αίλιου Αριστείδη. Μια ψυχαναλυτική
προσέγγιση
Ελισάβετ Κούκη
Vox populi, Vox Dei. Συνομιλώντας με την εξουσία στις ελληνορωμαϊκές πόλεις
Δέσποινα Ιωσήφ
Dealing with physical impairment in Byzantium: some examples from
Italo-Greek Hagiography
Anna Lampadaridi
Tεχνητὸν γύναιον ή ἀγγέλου μίμησις; Συνοπτική ιστορία των ευνούχων
στη γραμματεία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας
Σπύρος Ι. Ράγκος
Η οδός των προσκυνητών: ένας δρόμος γεμάτος κινδύνους
Παρασκευή Κουρκουβάτη
Περιθωριακοί και άγιοι: ένας ανοιχτός διάλογος στο σταυροδρόμι
της ερήμου
Στέφανος Παρασκευαΐδης
Ρώμη. Προπύργιο ή κατάκτηση της καθολικής εκκλησίας;
Πέτρος Παρθένης
Christianity and slavery: towards an entangled history?
Kostas Vlassopoulos
Echoes of ‘Orphic-Bacchic’ Lamellae in the Life and Martyrdom
of SS. Galaktion and Episteme?
Vayos Liapis
The Authenticity and Historicity of the Chrysostomian Homily
CPG 4333.2
Alexandros Tsakos
Δημήτρη Κυρτάτα Nota Bene: Συνομιλώντας με τα βιβλία
για την Ιστορία
Μαρώ Τριανταφύλλου
Ο Δημήτρης Κυρτάτας ανέδειξε στην Ελλάδα την Ύστερη Αρχαιότητα ως ένα συναρπαστικό αντικείμενο ιστορικής έρευνας. Μας έκανε να δούμε το θεολογικό κείμενο ως ιστορική πηγή, όπως κανένας ιστορικός δεν είχε τολμήσει να κάνει έως τότε, αντλώντας από αυτό σημαντικές πληροφορίες για την καθημερινή ζωή και σκέψη, την πολιτική ζωή και τις εντάσεις των θρησκευτικών φαινομένων. Μας έκανε να ξαναδούμε την αξία των «μικρών πραγμάτων», που ρίχνουν άπλετο φως σε πτυχές της ζωής του αρχαίου κόσμου, με τις οποίες θεωρούσαμε ότι είχαμε πια τελειώσει, θεωρώντας λανθασμένα ότι δεν έχουμε να πούμε κάτι νέο γι’ αυτές. Τίμησε και τιμά βαθιά τον κοινωνικό ρόλο του επιστήμονα. Παράλληλα με τη διεθνή παρουσία του, φροντίζει πάντα με συνέπεια και αφειδώλευτα να απευθύνεται στο ελληνικό κοινό, κοινωνώντας τακτικά τα πορίσματα των ερευνών του για το αρχαίο παρελθόν, διαλύοντας τις ιδεολογικές εμμονές με τις οποίες φορτώνει η εθνοκεντρική αντίληψη της ιστορίας τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και διαφωτίζοντας δύσκολα –ενίοτε οδυνηρά– θέματα.
Περιεχόμενα
Truth in History: The principles of Herodotus in connection with
the work of Dimitris Kyrtatas
Nanno Marinatos
Gnostic Prophecy: The Case of Marcus the Magician
and his Women
Einar Thomassen
Διατροφικές περιπλανήσεις στην Ὀδύσσεια
Αριάδνη Γκάρτζιου-Τάττη
Οι ΙΕΡΟΙ ΛΟΓΟΙ του Αίλιου Αριστείδη. Μια ψυχαναλυτική
προσέγγιση
Ελισάβετ Κούκη
Vox populi, Vox Dei. Συνομιλώντας με την εξουσία στις ελληνορωμαϊκές πόλεις
Δέσποινα Ιωσήφ
Dealing with physical impairment in Byzantium: some examples from
Italo-Greek Hagiography
Anna Lampadaridi
Tεχνητὸν γύναιον ή ἀγγέλου μίμησις; Συνοπτική ιστορία των ευνούχων
στη γραμματεία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας
Σπύρος Ι. Ράγκος
Η οδός των προσκυνητών: ένας δρόμος γεμάτος κινδύνους
Παρασκευή Κουρκουβάτη
Περιθωριακοί και άγιοι: ένας ανοιχτός διάλογος στο σταυροδρόμι
της ερήμου
Στέφανος Παρασκευαΐδης
Ρώμη. Προπύργιο ή κατάκτηση της καθολικής εκκλησίας;
Πέτρος Παρθένης
Christianity and slavery: towards an entangled history?
Kostas Vlassopoulos
Echoes of ‘Orphic-Bacchic’ Lamellae in the Life and Martyrdom
of SS. Galaktion and Episteme?
Vayos Liapis
The Authenticity and Historicity of the Chrysostomian Homily
CPG 4333.2
Alexandros Tsakos
Δημήτρη Κυρτάτα Nota Bene: Συνομιλώντας με τα βιβλία
για την Ιστορία
Μαρώ Τριανταφύλλου
Research Interests:
Οι απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας συντάχθηκαν στο δεύτερο μισό του δεύτερου αιώνα στη Μ. Ασία και περιγράφουν την ασυνήθιστη ζωή της αποστόλου Θέκλας και την προβάλλουν ως πρότυπο προς μίμηση. Το κείμενο, γραμμένο στην κοινή της... more
Οι απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας συντάχθηκαν στο δεύτερο μισό του δεύτερου αιώνα στη Μ. Ασία και περιγράφουν την ασυνήθιστη ζωή της αποστόλου Θέκλας και την προβάλλουν ως πρότυπο προς μίμηση. Το κείμενο, γραμμένο στην κοινή της εποχής, θα πρέπει να υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλές καθώς πολλοί χριστιανοί πατέρες το γνώριζαν και μεταφράσεις του σώζονται σε πολλές γλώσσες: στα κοπτικά, συριακά, αρμένικα, σλαβονικά, αιθιοπικά και, ίσως, αραβικά. Απορρίφτηκε από το επίσημο χριστιανικό ιερατείο γιατί παρουσίαζε μια πολύ δυναμική απόστολο που υποσκίαζε τον Παύλο και έθετε το ζήτημα της θέσης των γυναικών στην Εκκλησία. Εξακολουθεί να είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα με ιστορική και λογοτεχνική αξία και σημαντικούς προβληματισμούς πολύ επίκαιρους για την εποχή μας.
Research Interests:
Οι αρχαίοι Έλληνες έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον για όσα παράδοξα και παράξενα συνέβαιναν στον κόσμο. Συχνά έπλαθαν και με τη φαντασία τους ιστορίες με αλλόκοτο ή τερατώδες περιεχόμενο. Η μυθολογία τους άλλωστε ήταν βασίλειο αξιοθαύμαστων... more
Οι αρχαίοι Έλληνες έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον για όσα παράδοξα και παράξενα συνέβαιναν στον κόσμο. Συχνά έπλαθαν και με τη φαντασία τους ιστορίες με αλλόκοτο ή τερατώδες περιεχόμενο. Η μυθολογία τους άλλωστε ήταν βασίλειο αξιοθαύμαστων καταστάσεων και συμβάντων, που παραβίαζαν τους φυσικούς νόμους και τη λογική τάξη. Στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια κυκλοφορούσαν ειδικές συλλογές με θέμα τις νεκραναστάσεις, τις θαυματουργικές θεραπείες και τις θεοφάνειες ή με περιγραφές αλλόκοτων και υβριδικών όντων, που αποκλίνουν από τις ανθρώπινες διαστάσεις και την ανθρώπινη μορφή. Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα του είδους, μαζί με απόσπασμα δημοφιλούς συγγράμματος που βεβαιώνει ότι και οι πρώτοι χριστιανοί είχαν συχνά παρόμοια ενδιαφέροντα.
The παράδοξο, the τέρας, and the θῶμα, i.e. the sudden overturn of the laws of nature, the deviation from normality and regularity, was recognized by ancient Greeks and Romans as an inevitable part of life and became the focus of many ancient literary productions. The demand for it was so high, that it led to the creation of a new genre, later known as paradoxography. Paradoxography was a thriving genre, with many followers throughout antiquity.
The παράδοξο, the τέρας, and the θῶμα, i.e. the sudden overturn of the laws of nature, the deviation from normality and regularity, was recognized by ancient Greeks and Romans as an inevitable part of life and became the focus of many ancient literary productions. The demand for it was so high, that it led to the creation of a new genre, later known as paradoxography. Paradoxography was a thriving genre, with many followers throughout antiquity.
Research Interests:
Ο Λιβάνιος (περ.314-393) υπήρξε ένας πολυγραφότατος και διακεκριμένος ρήτορας της ύστερης αρχαιότητας. Στα τέλη του 386-αρχές 387 συνέταξε τα δύο έργα που παρουσιάζονται στον τόμο αυτό. Στον Λόγο 45 στρέφεται ενάντια στον Τισαμένη, έπαρχο... more
Ο Λιβάνιος (περ.314-393) υπήρξε ένας πολυγραφότατος και διακεκριμένος ρήτορας της ύστερης αρχαιότητας. Στα τέλη του 386-αρχές 387 συνέταξε τα δύο έργα που παρουσιάζονται στον τόμο αυτό. Στον Λόγο 45 στρέφεται ενάντια στον Τισαμένη, έπαρχο της Συρίας το 386, με σκοπό να αποδείξει ότι είναι ένας αποτυχημένος αξιωματούχος, και στον Λόγο 22 εξυμνεί τον Ελλέβιχο, στρατηγό της Ανατολής από το 383 έως το 388, προβάλλοντάς τον ως έναν ιδανικό αξιωματούχο. Οι λόγοι του Λιβάνιου δεν έχουν μέχρι τώρα εξεταστεί μαζί. Επιλέχθηκαν γιατί αποτελούν μια πλούσια αλλά αναξιοποίητη πηγή για την εποχή. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι γιατί διαφωτίζουν το ρόλο των αξιωματούχων στις επαρχίες, δίνουν πληροφορίες για μια σημαντική εξέγερση που ξέσπασε στην Αντιόχεια το 387, και αποτυπώνουν την καθημερινότητα σε μια πόλη της ύστερης ρωμαϊκής Μεσογείου.
«Διάλογοι με την αρχαιότητα» είναι ο τίτλος της νέας σειράς των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Τα βιβλία της σειράς, «Η ζωή μου όλη», «Εγκλειστοι στις ρωμαϊκές φυλακές», «Πού εχάθηκε ο Σοφός;», καλούν σε διάλογο με την αρχαιότητα. Τα κείμενα κάθε τόμου, που προσφέρονται σε νεοελληνική απόδοση, φωτίζουν όψεις της καθημερινής ζωής, των θεσμών ή των ιδεών που εξακολουθούν να διατηρούν την επικαιρότητά τους. Επιπλέον, επιλέγονται με στόχο να αναδειχθεί τόσο ο πλούτος όσο και η ποικιλία των συμπεριφορών και των νοοτροπιών του αρχαίου κόσμου.
Εμφανίζουν τους αρχαίους Eλληνες διαφορετικών εποχών και διαφορετικών πεποιθήσεων να διαλέγονται και να αντιπαρατίθενται μεταξύ τους ή με αλλοεθνείς· και τους εθνικούς να διαλέγονται ή να αντιπαρατίθενται με Ιουδαίους ή χριστιανούς. Η αρχαιότητα προβάλλει έτσι από τη μια πλευρά επίκαιρη και από την άλλη σύνθετη, πολύμορφη και αντιφατική. Διευθυντής της σειράς είναι ο
Δημήτρης Ι. Κυρτάτας.
«Διάλογοι με την αρχαιότητα» είναι ο τίτλος της νέας σειράς των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Τα βιβλία της σειράς, «Η ζωή μου όλη», «Εγκλειστοι στις ρωμαϊκές φυλακές», «Πού εχάθηκε ο Σοφός;», καλούν σε διάλογο με την αρχαιότητα. Τα κείμενα κάθε τόμου, που προσφέρονται σε νεοελληνική απόδοση, φωτίζουν όψεις της καθημερινής ζωής, των θεσμών ή των ιδεών που εξακολουθούν να διατηρούν την επικαιρότητά τους. Επιπλέον, επιλέγονται με στόχο να αναδειχθεί τόσο ο πλούτος όσο και η ποικιλία των συμπεριφορών και των νοοτροπιών του αρχαίου κόσμου.
Εμφανίζουν τους αρχαίους Eλληνες διαφορετικών εποχών και διαφορετικών πεποιθήσεων να διαλέγονται και να αντιπαρατίθενται μεταξύ τους ή με αλλοεθνείς· και τους εθνικούς να διαλέγονται ή να αντιπαρατίθενται με Ιουδαίους ή χριστιανούς. Η αρχαιότητα προβάλλει έτσι από τη μια πλευρά επίκαιρη και από την άλλη σύνθετη, πολύμορφη και αντιφατική. Διευθυντής της σειράς είναι ο
Δημήτρης Ι. Κυρτάτας.
Research Interests:
The traditional view is that early Christians, prior to emperor Constantine’s conversion to Christianity, were pacifists who stubbornly refused to enlist in the Roman army and engage in warfare, preferring to die rather than betray their... more
The traditional view is that early Christians, prior to emperor Constantine’s conversion to Christianity, were pacifists who stubbornly refused to enlist in the Roman army and engage in warfare, preferring to die rather than betray their beliefs. However, a plethora of literary and archaeological evidence demonstrates that was not usually the case. The majority of early Christians did not find military service or warfare particularly problematic. Christians integrated with the dominant mores of society and that included military service. It is, in fact, possible that Christianity was particularly attractive to those in military service. This study looks to reposition early Christian ethics and the attitude towards war and to bring new understanding to the relationship between military service and Christianity.
Research Interests:
Christian apocryphal gospels have unjustly been neglected for ages now, nearly by all, scholars, editors and the general public; the attachment to the Christian Canon is still very strong indeed. It is a pity though, since apocryphal... more
Christian apocryphal gospels have unjustly been neglected for ages now, nearly by all, scholars, editors and the general public; the attachment to the Christian Canon is still very strong indeed. It is a pity though, since apocryphal texts enrich our understanding of early Christianity and the fact that these texts were not eventually included in the Canon did not mean that they were not read and trusted by some Christian communities. In the Acts of Paul and Thecla apostle Paul appears to reject sexual relations of every kind, not only outside marriage but also within. Much to her mother’s and fiancée’s disappointment, Thecla breaks her engagement once she hears Paul teaching in Iconium. Her decision meant that through Christianity she was actually liberated from the concerns of the body and from the dominion of a future marriage. She then leaves home to follow Paul in his travels around the Mediterranean, and at one point she decides to wander around the Mediterranean without Paul and to start preaching the word of God and to attract her own followers in the name of Jesus. It is a fascinating read that enjoyed wide popularity for centuries throughout the Mediterranean. Thecla is presented as such a powerful figure and without a doubt she overshadows Paul. The text was rejected by mainstream Christianity because it painted a far from flattering picture of Paul and because it invited women not to behave according to the social norms but to enjoy a great degree of liberation from the constraints of marriage and childbearing, when the laws and customs of the time compelled them to serve quietly the desires of their husbands.
Η ζωή της Θέκλας υπήρξε αναμφίβολα συναρπαστική. Η Θέκλα έζησε στις αρχές του δεύτερου μεταχριστιανικού αιώνα στο Ικόνιο της Μ. Ασίας. Ήταν μια γυναίκα που υπερέβη τους περιορισμούς τού φύλου της. Εγκατέλειψε την αριστοκρατική της οικογένεια, διέλυσε τον αρραβώνα της, διατήρησε την παρθενία της και περιπλανήθηκε στην Μεσόγειο διδάσκοντας το λόγο του Θεού. Γλύτωσε επανειλημμένα από μαρτυρικούς θανάτους και κατέληξε ασκήτρια. Σύντομα καθιερώθηκε ως πρότυπο παρθενίας για τους χριστιανούς και των δύο φύλων. Η μνήμη της τιμάται από την ορθόδοξη εκκλησία στις 24 Σεπτεμβρίου ενώ η καθολική εκκλησία σταμάτησε να την τιμά το 1969.
Οι απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας περιγράφουν την ασυνήθιστη ζωή της και την προβάλλουν ως πρότυπο προς μίμηση. Την κριτική έκδοση του απόκρυφου ευαγγελίου των Πράξεων Παύλου και Θέκλας ολοκλήρωσαν η Δέσποινα Ιωσήφ και η Μαρώ Τριανταφύλλου και το βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κατάρτι την επιμέλεια των οποίων έχει η Πολύμνια Αθανασιάδη, καθηγήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι Πράξεις συντάχθηκαν στο δεύτερο μισό του δεύτερου αιώνα στη Μ. Ασία. Φαίνεται ότι υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλές κείμενο καθώς πολλοί χριστιανοί πατέρες το γνώριζαν και μεταφράσεις του σώζονται σε πολλές γλώσσες: στα κοπτικά, συριακά, αρμένικα, σλαβονικά, αιθιοπικά και ίσως αραβικά. Η γλώσσα του κειμένου ήταν η κοινή της εποχής. Το κείμενο διαβαζόταν εύκολα ανεξάρτητα από μορφωτικό επίπεδο και δεν απαιτούσε ιδιαίτερο πνευματικό υπόβαθρο. Επίσης κάποιος μπορούσε να το παρακολουθήσει ευχάριστα αν του το διάβαζαν, που είναι και το πιθανότερο ότι συνέβαινε στις συναθροίσεις των πρώτων χριστιανών. Κάποιος αναλάμβανε να διαβάσει ένα αγιολογικό κείμενο και οι παρευρισκόμενοι το παρακολουθούσαν.
Τον πρώτο και δεύτερο μεταχριστιανικό αιώνα υπήρχαν πολυάριθμες, ανεξάρτητες μεταξύ τους, χριστιανικές κοινότητες που αντιλαμβάνονταν με ποικίλους, και συχνά αντικρουόμενους, τρόπους τη διδασκαλία του Ιησού και εμπιστεύονταν ποικίλα κείμενα ως θεόπνευστα και έγκυρα. Η ύπαρξή τους θορύβησε τους εκκλησιαστικούς ηγέτες και τους ώθησε στη σύνταξη ενός αυστηρά προσδιορισμένου και κλειστού κανόνα γραφών, την Καινή Διαθήκη, με σκοπό την προστασία και περιχαράκωση του δόγματος. Τα κείμενα που κρίθηκαν ακατάλληλα για τους χριστιανούς και που δεν συμπεριλήφθηκαν στον κανόνα είναι γνωστά ως απόκρυφα, ψευδεπίγραφα ή νόθα. Παρά την απόρριψή τους από το επίσημο ιερατείο και τη συστηματική πολεμική που υπέστησαν, ορισμένα κατόρθωσαν να παραμείνουν δημοφιλή για πολλούς αιώνες. Οι ιστορικοί του πρώιμου χριστιανισμού οφείλουν να μελετούν την ολότητά του χριστιανικού κινήματος, το σύνολο των ετερόκλητων κοινοτήτων που αναπτύχθηκαν γύρω από τη διδασκαλία του Ιησού, καθώς και το σύνολο των ετερόκλητων κείμενων που αυτές παρήγαγαν και σέβονταν, είτε αυτά τελικά εγκρίθηκαν ως ορθόδοξα, είτε εξοβελίστηκαν ως αιρετικά από το επίσημο ιερατείο καθώς όλα τα κείμενα αξιοποιούν την ίδια παράδοση με διαφορετικούς τρόπους. Τα απόκρυφα, ή «άτυχα», κείμενα, μολονότι είναι εξίσου σημαντικά για την κατανόησή του κόσμου της ύστερης αρχαιότητας, είχαν παραμεληθεί συστηματικά όχι μόνο από θεολόγους αλλά και από γενεές ιστορικών. Μόλις πρόσφατα ήλθαν στο προσκήνιο και γρήγορα έγιναν μόδα. Σήμερα διανύουμε την περίοδο που η μελέτη τους είναι μόδα.
Η Θέκλα ήταν μια όμορφη κόρη ανώτερης κοινωνικής τάξης που κατοικούσε στο Ικόνιο και η οικογένειά της ετοιμαζόταν να την παντρέψει με ένα νέο κοινωνικά αντάξιο της, το Θάμυρη. Τα σχέδια όμως των δύο οικογενειών αναπάντεχα ανατράπηκαν όταν ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την πόλη και άρχισε να κηρύσσει το χριστιανικό ιδανικό της παρθενίας. Η Θέκλα μαγεύτηκε από τη διδασκαλία, ερωτεύτηκε τον Παύλο και αρνήθηκε τον αρραβωνιαστικό της και την προδιαγεγραμμένη μοίρα της. Η μητέρα της εξαγριώθηκε με την πρωτόγνωρη ανυπακοή και την άρνηση των κοινωνικών συμβάσεων και κατήγγειλε την κόρη της στις τοπικές αρχές ως άνομη και άνυμφη και τον Παύλο ως ξένο και μάγο. Ο Παύλος συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή, όπου τον επισκέφτηκε η Θέκλα δωροδοκώντας, όπως συνηθιζόταν, τους δεσμοφύλακες. Ο Παύλος και η Θέκλα προσήχθησαν σε δημόσια δίκη. Η απόφαση προέβλεπε άμεση απέλαση του Παύλου από την πόλη και καταδίκη σε θάνατο στα θηρία για τη Θέκλα. Στην αρένα αντιμέτωπη με τα θηρία η Θέκλα βάφτισε τον εαυτό της χριστιανή. Με θαυματουργικό τρόπο σώθηκε, εγκατέλειψε την πόλη, συνάντησε τον Παύλο και του πρότεινε να κόψει τα μαλλιά της και να τον ακολουθήσει στις περιοδείες του. Ο Παύλος δέχτηκε διστακτικά. Ώσπου το ζευγάρι έφθασε στην Αντιόχεια, η Θέκλα προσέλκυσε το ενδιαφέρον του επιφανούς Αλέξανδρου ο οποίος επιχείρησε να τη βιάσει. Ο Παύλος δεν κατέβαλε καμιά απολύτως προσπάθεια να την προστατέψει, αντίθετα την απαρνήθηκε επιδεικτικά και έφυγε από την πόλη. Έτσι, η Θέκλα υπερασπίστηκε με επιτυχία μόνη της τον εαυτό της. Το τίμημα όμως ήταν να προσαχθεί σε νέα δίκη. Οι γυναίκες της πόλης τής συμπαραστάθηκαν στο δίκαιο αγώνα. Μια πλούσια αρχόντισσα, η Τρύφαινα, που μόλις είχε χάσει την κόρη της, την πήρε υπό την προστασία της. Μια δεύτερη θαυματουργική παρέμβαση έσωσε και πάλι τη Θέκλα. Απελευθερώθηκε, υιοθέτησε ανδρική ενδυμασία και αναζήτησε και βρήκε τον Παύλο στα Μύρα. Ο Παύλος την προέτρεψε να διδάξει το χριστιανισμό ως περιπλανώμενη χαρισματική και η Θέκλα πρόθυμα ακολούθησε τη συμβουλή. Μετά από χρόνια η Θέκλα επέστρεψε στο Ικόνιο και συνάντησε τη μητέρα της. Τελικά κατέληξε στη Σελεύκεια όπου πέθανε ήρεμα. Ωστόσο έχει σωθεί και μια άλλη μεταγενέστερη εκδοχή του τέλους της ιστορίας που παρουσιάζει τη Θέκλα να ασκητεύει για εβδομήντα δύο χρόνια σε μια σπηλιά και να ειδικεύεται στις θεραπείες ασθενειών. Στα ενενήντα της έγινε απόπειρα βιασμού της από εθνικούς. Την πιο κρίσιμη στιγμή ο Θεός επενέβη και την εξαφάνισε…
Η ζωή της Θέκλας υπήρξε αναμφίβολα συναρπαστική. Η Θέκλα έζησε στις αρχές του δεύτερου μεταχριστιανικού αιώνα στο Ικόνιο της Μ. Ασίας. Ήταν μια γυναίκα που υπερέβη τους περιορισμούς τού φύλου της. Εγκατέλειψε την αριστοκρατική της οικογένεια, διέλυσε τον αρραβώνα της, διατήρησε την παρθενία της και περιπλανήθηκε στην Μεσόγειο διδάσκοντας το λόγο του Θεού. Γλύτωσε επανειλημμένα από μαρτυρικούς θανάτους και κατέληξε ασκήτρια. Σύντομα καθιερώθηκε ως πρότυπο παρθενίας για τους χριστιανούς και των δύο φύλων. Η μνήμη της τιμάται από την ορθόδοξη εκκλησία στις 24 Σεπτεμβρίου ενώ η καθολική εκκλησία σταμάτησε να την τιμά το 1969.
Οι απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας περιγράφουν την ασυνήθιστη ζωή της και την προβάλλουν ως πρότυπο προς μίμηση. Την κριτική έκδοση του απόκρυφου ευαγγελίου των Πράξεων Παύλου και Θέκλας ολοκλήρωσαν η Δέσποινα Ιωσήφ και η Μαρώ Τριανταφύλλου και το βιβλίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κατάρτι την επιμέλεια των οποίων έχει η Πολύμνια Αθανασιάδη, καθηγήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι Πράξεις συντάχθηκαν στο δεύτερο μισό του δεύτερου αιώνα στη Μ. Ασία. Φαίνεται ότι υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλές κείμενο καθώς πολλοί χριστιανοί πατέρες το γνώριζαν και μεταφράσεις του σώζονται σε πολλές γλώσσες: στα κοπτικά, συριακά, αρμένικα, σλαβονικά, αιθιοπικά και ίσως αραβικά. Η γλώσσα του κειμένου ήταν η κοινή της εποχής. Το κείμενο διαβαζόταν εύκολα ανεξάρτητα από μορφωτικό επίπεδο και δεν απαιτούσε ιδιαίτερο πνευματικό υπόβαθρο. Επίσης κάποιος μπορούσε να το παρακολουθήσει ευχάριστα αν του το διάβαζαν, που είναι και το πιθανότερο ότι συνέβαινε στις συναθροίσεις των πρώτων χριστιανών. Κάποιος αναλάμβανε να διαβάσει ένα αγιολογικό κείμενο και οι παρευρισκόμενοι το παρακολουθούσαν.
Τον πρώτο και δεύτερο μεταχριστιανικό αιώνα υπήρχαν πολυάριθμες, ανεξάρτητες μεταξύ τους, χριστιανικές κοινότητες που αντιλαμβάνονταν με ποικίλους, και συχνά αντικρουόμενους, τρόπους τη διδασκαλία του Ιησού και εμπιστεύονταν ποικίλα κείμενα ως θεόπνευστα και έγκυρα. Η ύπαρξή τους θορύβησε τους εκκλησιαστικούς ηγέτες και τους ώθησε στη σύνταξη ενός αυστηρά προσδιορισμένου και κλειστού κανόνα γραφών, την Καινή Διαθήκη, με σκοπό την προστασία και περιχαράκωση του δόγματος. Τα κείμενα που κρίθηκαν ακατάλληλα για τους χριστιανούς και που δεν συμπεριλήφθηκαν στον κανόνα είναι γνωστά ως απόκρυφα, ψευδεπίγραφα ή νόθα. Παρά την απόρριψή τους από το επίσημο ιερατείο και τη συστηματική πολεμική που υπέστησαν, ορισμένα κατόρθωσαν να παραμείνουν δημοφιλή για πολλούς αιώνες. Οι ιστορικοί του πρώιμου χριστιανισμού οφείλουν να μελετούν την ολότητά του χριστιανικού κινήματος, το σύνολο των ετερόκλητων κοινοτήτων που αναπτύχθηκαν γύρω από τη διδασκαλία του Ιησού, καθώς και το σύνολο των ετερόκλητων κείμενων που αυτές παρήγαγαν και σέβονταν, είτε αυτά τελικά εγκρίθηκαν ως ορθόδοξα, είτε εξοβελίστηκαν ως αιρετικά από το επίσημο ιερατείο καθώς όλα τα κείμενα αξιοποιούν την ίδια παράδοση με διαφορετικούς τρόπους. Τα απόκρυφα, ή «άτυχα», κείμενα, μολονότι είναι εξίσου σημαντικά για την κατανόησή του κόσμου της ύστερης αρχαιότητας, είχαν παραμεληθεί συστηματικά όχι μόνο από θεολόγους αλλά και από γενεές ιστορικών. Μόλις πρόσφατα ήλθαν στο προσκήνιο και γρήγορα έγιναν μόδα. Σήμερα διανύουμε την περίοδο που η μελέτη τους είναι μόδα.
Η Θέκλα ήταν μια όμορφη κόρη ανώτερης κοινωνικής τάξης που κατοικούσε στο Ικόνιο και η οικογένειά της ετοιμαζόταν να την παντρέψει με ένα νέο κοινωνικά αντάξιο της, το Θάμυρη. Τα σχέδια όμως των δύο οικογενειών αναπάντεχα ανατράπηκαν όταν ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την πόλη και άρχισε να κηρύσσει το χριστιανικό ιδανικό της παρθενίας. Η Θέκλα μαγεύτηκε από τη διδασκαλία, ερωτεύτηκε τον Παύλο και αρνήθηκε τον αρραβωνιαστικό της και την προδιαγεγραμμένη μοίρα της. Η μητέρα της εξαγριώθηκε με την πρωτόγνωρη ανυπακοή και την άρνηση των κοινωνικών συμβάσεων και κατήγγειλε την κόρη της στις τοπικές αρχές ως άνομη και άνυμφη και τον Παύλο ως ξένο και μάγο. Ο Παύλος συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή, όπου τον επισκέφτηκε η Θέκλα δωροδοκώντας, όπως συνηθιζόταν, τους δεσμοφύλακες. Ο Παύλος και η Θέκλα προσήχθησαν σε δημόσια δίκη. Η απόφαση προέβλεπε άμεση απέλαση του Παύλου από την πόλη και καταδίκη σε θάνατο στα θηρία για τη Θέκλα. Στην αρένα αντιμέτωπη με τα θηρία η Θέκλα βάφτισε τον εαυτό της χριστιανή. Με θαυματουργικό τρόπο σώθηκε, εγκατέλειψε την πόλη, συνάντησε τον Παύλο και του πρότεινε να κόψει τα μαλλιά της και να τον ακολουθήσει στις περιοδείες του. Ο Παύλος δέχτηκε διστακτικά. Ώσπου το ζευγάρι έφθασε στην Αντιόχεια, η Θέκλα προσέλκυσε το ενδιαφέρον του επιφανούς Αλέξανδρου ο οποίος επιχείρησε να τη βιάσει. Ο Παύλος δεν κατέβαλε καμιά απολύτως προσπάθεια να την προστατέψει, αντίθετα την απαρνήθηκε επιδεικτικά και έφυγε από την πόλη. Έτσι, η Θέκλα υπερασπίστηκε με επιτυχία μόνη της τον εαυτό της. Το τίμημα όμως ήταν να προσαχθεί σε νέα δίκη. Οι γυναίκες της πόλης τής συμπαραστάθηκαν στο δίκαιο αγώνα. Μια πλούσια αρχόντισσα, η Τρύφαινα, που μόλις είχε χάσει την κόρη της, την πήρε υπό την προστασία της. Μια δεύτερη θαυματουργική παρέμβαση έσωσε και πάλι τη Θέκλα. Απελευθερώθηκε, υιοθέτησε ανδρική ενδυμασία και αναζήτησε και βρήκε τον Παύλο στα Μύρα. Ο Παύλος την προέτρεψε να διδάξει το χριστιανισμό ως περιπλανώμενη χαρισματική και η Θέκλα πρόθυμα ακολούθησε τη συμβουλή. Μετά από χρόνια η Θέκλα επέστρεψε στο Ικόνιο και συνάντησε τη μητέρα της. Τελικά κατέληξε στη Σελεύκεια όπου πέθανε ήρεμα. Ωστόσο έχει σωθεί και μια άλλη μεταγενέστερη εκδοχή του τέλους της ιστορίας που παρουσιάζει τη Θέκλα να ασκητεύει για εβδομήντα δύο χρόνια σε μια σπηλιά και να ειδικεύεται στις θεραπείες ασθενειών. Στα ενενήντα της έγινε απόπειρα βιασμού της από εθνικούς. Την πιο κρίσιμη στιγμή ο Θεός επενέβη και την εξαφάνισε…
Research Interests:
Η θεραπεία της επιληψίας ήταν ένα ζήτημα που απασχολούσε τους ανθρώπους της αρχαιότητας, ειδικά της ύστερης αρχαιότητας, μιας περιόδου που γοητευόταν από την αναπάντεχη ανατροπή των φυσικών νόμων. Κυκλοφορούσαν αναρίθμητες συνταγές για τη... more
Η θεραπεία της επιληψίας ήταν ένα ζήτημα που απασχολούσε τους ανθρώπους της αρχαιότητας, ειδικά της ύστερης αρχαιότητας, μιας περιόδου που γοητευόταν από την αναπάντεχη ανατροπή των φυσικών νόμων. Κυκλοφορούσαν αναρίθμητες συνταγές για τη θεραπεία της. Η πιο διαδεδομένη (ή η πιο εντυπωσιακή), αντιεπιληπτική μέθοδος φαίνεται να ήταν η πόση αίματος μονομάχου από το άτομο με επιληψία, τόσο διαδεδομένη (ή τόσο εντυπωσιακή), που ακόμα και έγκριτοι ιατροί ένιωσαν την ακαταμάχητη ανάγκη να την καταγράψουν στα κατά βάση συγκρατημένα συγγράμματά τους. Η παιδική επιληψία, όπως και η επιληψία των κατσικιών, είχαν κεντρίσει το ζωηρό ενδιαφέρον πολλών ιατρών της αρχαιότητας και η ανατομία χρησίμευε κατά κόρον ως εργαλείο για την κατανόηση της επιληψίας. Ο Γαληνός ενστερνιζόταν τις ιπποκρατικές θεωρίες για τα αίτια που προκαλούν επιληψία και με το έργο του συμπλήρωσε την ιπποκρατική συμβολή στη μελέτη της επιληψίας με την αναλυτική καταγραφή των πιο ενδεδειγμένων μεθόδων θεραπείας, κάτι που πιθανόν δεν είχε κάνει συστηματικά ο Ιπποκράτης.
Research Interests:
Ένα επιτυχημένο βιβλίο εμπνέει και διεγείρει την επιθυμία για περαιτέρω έρευνα, και αυτό ακριβώς πετυχαίνει αβίαστα η Οδός, και για άλλες αποσιωπημένες και παραμελημένες πτυχές της πρωτοχριστιανικής ιστορίας.
Research Interests:
Participating in public religious ceremonies in honour of the gods, attending theatrical and athletic shows at the amphitheatre and the arena and frequenting the baths, constituted essential features of Roman civic life. It will be the... more
Participating in public religious ceremonies in honour of the gods, attending theatrical and athletic shows at the amphitheatre and the arena and frequenting the baths, constituted essential features of Roman civic life. It will be the purpose of my paper to explore the extent to which early Christians, prior to emperor Constantine's conversion to Christianity, disrupted civic life by rejecting its values and distancing themselves from the customs and habits of their pagan contemporaries. The standard view of modern scholarship is that the early Christians felt a real and deep aversion for the world around them, regarding it far too immoral and far too closely associated with demons for their own taste, and stubbornly refused to participate in religious ceremonies, attend the shows and visit the baths. My aim will be to challenge this traditional view and show that Christians, in general, were not antisocial and that their lifestyle was not as distinct as is usually imagined and proposed. The shows and baths occupied a central position in the social life of a Roman citizen. A systematic Christian absence from them didn't usually arouse feelings of hostility or fear for the future but did cause wonder and distrust, especially if the absentee belonged to the upper classes or was an official, since the shows and baths were immensely popular and emblematic of Romanitas. Unwillingness to participate in the traditional religious ceremonies was considered as alarming for the common safety and interpreted as an act of impiety towards the gods, disapproval of the status quo and disobedience to the political authorities. The Romans had committed themselves to a contractual arrangement with their gods. The particular agreement was of a reciprocal nature; it involved each party in giving and in return receiving services. The Romans performed rituals in honour of their gods in order to affirm and renew their relationship with them. The rituals attracted the attention of the gods, appeased them and secured the maintenance of the established order, military victories, prosperity and other considerable benefits. Human negligence and failure to respect the man's part of the agreement was thought to endanger the relationship with the gods and to prompt divine vengeance. Natural disasters were seen as manifestations of divine anger or dismay.
Research Interests: Comparative Religion, Ancient History, Early Christianity, Greek Religion, Mysteries (Greek Religion), and 4 moreAncient Greek Religion, Greek religion (Classics), Constantine the Great, Roman Empire, Early Christianity, and Classics and Ancient History: society, history and religion of the ancient Greeks
An updated version of the spring 2018 schedule for the Athens Greek Religion Seminar
Research Interests:
Based on his voluminous writings and the number of centuries that medical healers adopted his healing canon, Galen Aelius Galenus (Claudius Galenus, or more simply Galen as he became known across time and geography) was probably the... more
Based on his voluminous writings and the number of centuries that medical healers adopted his healing canon, Galen Aelius Galenus (Claudius Galenus, or more simply Galen as he became known across time and geography) was probably the single most influential medical healer in Western medicine of all time. Although the bases of his medical views and treatments was transformed by those derived from a more scientific and mechanistic foundation based on anatomy, physiology, infection and molecular interactions, they continued to hold sway until recent times. That they did speaks to the complexity of the healing arts, which should encompass both the curing of diseases as well as the relief of human suffering. Both are still significant challenges to modern medicine. We will explore Galen’s life and medicine, and then show how the ideas of this man are consistent with and can still illuminate evolving paradigms for explaining and treating disease, illness and relieving human suffering.
Research Interests:
Δέσποινα Ιωσήφ «Η θρησκευτική πολιτική του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Σκέψεις και ερμηνείες» δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο του περιοδικού Αρχαιολογία και Τέχνες ARXAIOLOGIA ONLINE www.archaiologia.gr «Νομίζω ότι είναι σε όλους σαφές... more
Δέσποινα Ιωσήφ «Η θρησκευτική πολιτική του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Σκέψεις και ερμηνείες» δημοσιευμένο στο διαδικτυακό τόπο του περιοδικού Αρχαιολογία και Τέχνες ARXAIOLOGIA ONLINE www.archaiologia.gr «Νομίζω ότι είναι σε όλους σαφές ότι τίποτα πολυτιμότερο δεν έχω προ οφθαλμών από τη θρησκεία», είχε δηλώσει σε μια επιστολή του ο Κωνσταντίνος, ο πρώτος αυτοκράτορας αυτόκλητος προστάτης του χριστιανισμού. Στις 28 Οκτωβρίου του 312 μ. Χ. ο Κωνσταντίνος κέρδισε μια αποφασιστική μάχη εναντίον του συνδιεκδικητή του ρωμαϊκού θρόνου Μαξέντιου στη Μουλβία γέφυρα του ποταμού Τίβερη, δεκαέξι χιλιόμετρα έξω από τη Ρώμη. Πριν τη μάχη, ο Μαξέντιος, ακολουθώντας τη ρωμαϊκή συνήθεια, συμβουλεύθηκε τα Σιβυλλικά Βιβλία για να λάβει πρόβλεψη για την έκβαση της μάχης, τα οποία ανέφεραν ότι θα χανόταν ο εχθρός της Ρώμης. Ο Μαξέντιος ερμήνευσε το χρησμό προς όφελος του, διαψεύστηκε όμως οικτρά. Ο Μαξέντιος κατατροπώθηκε από τον Κωνσταντίνο και το πτώμα του ρίχτηκε στον ποταμό Τίβερη σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής. Στη συνέχεια, το πτώμα ανασύρθηκε, αποκόπηκε το κεφάλι και τοποθετήθηκε σε μια λόγχη που περιφερόταν στην πόλη από τους νικητές προς επιβεβαίωση και επίδειξη του θριάμβου τους. Παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον ότι ο Κωνσταντίνος ερμήνευσε την αναμέτρησή του με τον Μαξέντιο ως αναμέτρηση ανάμεσα στο χριστιανικό Θεό και στην παλιά παραδοσιακή θρησκεία. Ο Κωνσταντίνος, χωρίς απολύτως κανένα ενδοιασμό, αντιλήφθηκε τη δράση του ως σταυροφορία και απέδωσε τη νίκη του, όπως και όλες τις μεταγενέστερες επιτυχίες του, στην προστασία του μοναδικού αληθινού Θεού, του Θεού των χριστιανών. Όπως πίστευε, ο Θεός τού είχε αποκαλυφθεί σε όραμα και σε όνειρο που, αργότερα, προσωπικά διηγήθηκε με κάθε λεπτομέρεια στον εκκλησιαστικό ιστορικό και βιογράφο του Ευσέβιο και μάλιστα ορκίστηκε για την αλήθεια των λεγομένων του. Την παραμονή της μάχης του με τον Μαξέντιο, την ώρα του δειλινού, ο Κωνσταντίνος καθόταν έξω από τη σκηνή του και αναλογιζόταν το σχέδιο της μάχης που θα ακολουθούσε όταν, ξαφνικά, είδε στον ουρανό το χριστόγραμμα, δηλαδή τα δύο πρώτα γράμματα του ονόματος του Χριστού, συνοδευμένο από την επιγραφή hoc signo victor es, ή στην ελληνική του απόδοση που μας παρέχει ο Ευσέβιος, τούτω νίκα. Σε όνειρο έλαβε την οδηγία να χαράξει το
Research Interests:
Research Interests:
Dispensing oil for healing demon-possessions and all kinds of diseases was extremely common in the world of the early Christian desert fathers and it was particularly common in medical circles. It seems that in the History of the Egyptian... more
Dispensing oil for healing demon-possessions and all kinds of diseases was extremely common in the world of the early Christian desert fathers and it was particularly common in medical circles. It seems that in the History of the Egyptian Monks we frequently find Macarius unproblematically giving massages to sick female bodies in his search for a cure, contrary to the Lausiac History where Macarius only occasionally appears to touch them. In Rufinus’ reworking of the History of the Egyptian Monks and in Theodoret of Cyrus’ Ecclesiastical History we detect the same unease with the handling of female bodies, even when afflicted, and it is stressed that ascetics and monks were very unwilling to touch a body, even for a noble cause. The practice of massages with holy oil by an ascetic or monk must have made some Christians rather uncomfortable. As we saw in the desert literature it is often made perfectly clear that the healing process entailed absolutely no touching of the afflicted female body by their heroes and role models.
Research Interests:
‘If there is a virginity test, I will take it’, the protagonist Leukippe in the Achilleas Tatius’ novel Leucippe and Clitophon, written in the third quarter of the second century, declared to her mother who refused since she wished to... more
‘If there is a virginity test, I will take it’, the protagonist Leukippe in the Achilleas Tatius’ novel Leucippe and Clitophon, written in the third quarter of the second century, declared to her mother who refused since she wished to avoid all the gossip and attention this would attract. Life in the Mediterranean late antique world was far from easy; for our sensitive western standards that is. And it must have been even harder for women that came from the lower classes. Domestic violence, rapes and virginity tests seem to have been common.
Research Interests:
Οι επιστολές του Ψευδο-Ιπποκράτη συντάχθηκαν το δεύτερο μεταχριστιανικό αιώνα και αποτελούν μια εξαιρετική, ωστόσο αναξιοποίητη, πηγή για τη διαδεδομένη σε ιατρικούς κύκλους πρακτική της ανατομίας.
Research Interests:
Ο Σπάρτακος αποτελεί αδιαμφισβήτητο σύμβολο αντίστασης ενάντια στην καταπίεση και στην εκμετάλλευση. Η θετική εικόνα που επικρατεί σήμερα γι’ αυτόν πηγάζει από την Γαλλία της δεκαετίας του 1760. Φιλόσοφοι, όπως ο Ζαν Ζακ Ρουσό και ο... more
Ο Σπάρτακος αποτελεί αδιαμφισβήτητο σύμβολο αντίστασης ενάντια στην καταπίεση και στην εκμετάλλευση. Η θετική εικόνα που επικρατεί σήμερα γι’ αυτόν πηγάζει από την Γαλλία της δεκαετίας του 1760. Φιλόσοφοι, όπως ο Ζαν Ζακ Ρουσό και ο Φρανσουά Μαρί Αρουέ Βολτέρος (ο οποίος περιέγραψε τον πόλεμο που διεξήγαγε ο Σπάρτακος ως τον «μοναδικό δίκαιο πόλεμο στην ιστορία»), ιστορικοί, όπως ο Σαρλ ντε Μπρος και ο Ζαν Λεβέκ ντε Μπουρινί, θεατρικοί συγγραφείς, όπως ο Μπερνάρ Σορέν, ανέσυραν την μορφή του Σπάρτακου από τις αρχαίες λατινικές και ελληνικές πηγές και την προέβαλαν, τονίζοντας τα θετικά χαρακτηριστικά της.
Research Interests:
Ο Νέρων έμεινε στην ιστορία ως ο Ρωμαίος αυτοκράτορας με την τερατώδη συμπεριφορά. Οι πηγές τού καταλογίζουν μια σωρεία, ηθικών κυρίως, παραπτωμάτων. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Νέρων είχε παραγκωνίσει τις παραδοσιακές αριστοκρατικές... more
Ο Νέρων έμεινε στην ιστορία ως ο Ρωμαίος αυτοκράτορας με την τερατώδη συμπεριφορά. Οι πηγές τού καταλογίζουν μια σωρεία, ηθικών κυρίως, παραπτωμάτων. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Νέρων είχε παραγκωνίσει τις παραδοσιακές αριστοκρατικές οικογένειες της Ρώμης και κυβερνούσε τυραννικά, παραμελούσε το στρατό και εξανέμιζε το δημόσιο χρήμα. Ο αυτοκράτορας έδινε την εντύπωση ότι ενδιαφερόταν αποκλειστικά για την επιτυχία αθλητικών και θεατρικών εκδηλώσεων και αδιαφορούσε για τα φλέγοντα ζητήματα που αφορούσαν τη διαχείριση της αχανούς αυτοκρατορίας. Διατηρούσε, καθώς λεγόταν, συχνά με τη βία ερωτικές σχέσεις με τη μητέρα του καθώς και με άλλα συγγενικά του πρόσωπα και των δύο φύλων τα οποία αργότερα σκότωνε, ευνούχισε και παντρεύτηκε ένα απελεύθερο αγόρι, και βίασε μια παρθένα ιέρεια. Έβαλε φωτιά στη Ρώμη και ενοχοποίησε, άδικα, γι’ αυτή την πράξη χριστιανούς, τους οποίους τιμώρησε με φρικτούς και ατιμωτικούς τρόπους. Ο Νέρων ήταν ο πρώτος διώκτης χριστιανών. Ευθύνεται και για το θάνατο των αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Το άρθρο αποτελεί μια απόπειρα κατανόησης της συμπεριφοράς του αυτοκράτορα στα πλαίσια της εποχής του καθώς και των κινήτρων των αρχαίων πηγών που έπλασαν αυτήν την τόσο αρνητική εικόνα που εξακολουθεί να παραμένει ισχυρή σήμερα.
Research Interests:
. H Μαρία Μαγδαληνή υπήρξε ανέκαθεν ιδιαίτερα δημοφιλής αγία. Οι ακραίες επιλογές της άσκησαν από πολύ νωρίς, και εξακολουθούν να ασκούν, μεγάλη γοητεία και έχουν εμπνεύσει την παγκόσμια καλλιτεχνική παραγωγή. Ο Ιησούς ενσαρκώθηκε... more
. H Μαρία Μαγδαληνή υπήρξε ανέκαθεν ιδιαίτερα δημοφιλής αγία. Οι ακραίες επιλογές της άσκησαν από πολύ νωρίς, και εξακολουθούν να ασκούν, μεγάλη γοητεία και έχουν εμπνεύσει την παγκόσμια καλλιτεχνική παραγωγή. Ο Ιησούς ενσαρκώθηκε προκειμένου να σώσει τους αμαρτωλούς και η Μαγδαληνή αποτελεί το πιο γνωστό παράδειγμα μιας τέτοιας δραματικής μεταστροφής.
Research Interests:
Ο βυζαντινός και ο μεσαιωνικός κόσμος σχημάτισαν μια ωραιοποιημένη εικόνα για τους πρώτους χριστιανούς, μέρος της οποίας ήταν και η ιδέα ότι οι χριστιανοί ένιωθαν έντονη απέχθεια για τον πόλεμο και τη βία, απέφευγαν συστηματικά να... more
Ο βυζαντινός και ο μεσαιωνικός κόσμος σχημάτισαν μια ωραιοποιημένη εικόνα για τους πρώτους χριστιανούς, μέρος της οποίας ήταν και η ιδέα ότι οι χριστιανοί ένιωθαν έντονη απέχθεια για τον πόλεμο και τη βία, απέφευγαν συστηματικά να στρατευτούν και προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να προδώσουν τις αρχές τους, καθ’ όλη τη διάρκεια των τριών πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων. Η ιδέα της «αγνότητας» των πρώτων χριστιανών παραμένει αρκετά ισχυρή μέχρι σήμερα και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος εξακολουθεί να ενοχοποιείται για την ιδεολογική έκπτωση της Εκκλησίας και τη συμμετοχή χριστιανών σε πολεμικές δραστηριότητες.
Η πραγματικότητα συχνά αποδεικνύεται πιο περίπλοκη από όσο θα το ήθελε μια φορτισμένη παράδοση. Προσεχτική μελέτη των πηγών αποκαλύπτει ότι υπήρχαν πολλές θεωρήσεις των πρώτων χριστιανών απέναντι στη βία, στον πόλεμο και στη στρατιωτική θητεία. Φαίνεται, όμως, πως η πλειονότητα των χριστιανών δεν αντιμετώπιζε ούτε τον πόλεμο ούτε τη στρατιωτική θητεία με καχυποψία και δεν απέφευγε την κατάταξη. Οι εθνικοί Ρωμαίοι δεν είχαν θορυβηθεί και δεν είχαν λόγο να θορυβηθούν, παρά σε μικρό μόνο βαθμό. Οι χριστιανοί δεν αποτελούσαν απειλή, ούτε στη θεωρία, ούτε στην πράξη. Αντίθετα, στήριζαν την πολιτική εξουσία. Μονάχα μια μικρή μερίδα χριστιανών αντιδρούσε στην ιδέα της διεξαγωγής πολέμων από χριστιανούς και της συμμετοχής χριστιανών σ’ αυτούς, είτε επειδή διέβλεπε κινδύνους από τις ειδωλολατρικές πρακτικές του ρωμαϊκού στρατού, είτε επειδή θεωρούσε ότι ένας χριστιανός δεν επιτρέπεται να σκοτώνει, είτε επειδή, σπανιότερα, επιδίωκε να αμφισβητήσει την πολιτική εξουσία.
Η πραγματικότητα συχνά αποδεικνύεται πιο περίπλοκη από όσο θα το ήθελε μια φορτισμένη παράδοση. Προσεχτική μελέτη των πηγών αποκαλύπτει ότι υπήρχαν πολλές θεωρήσεις των πρώτων χριστιανών απέναντι στη βία, στον πόλεμο και στη στρατιωτική θητεία. Φαίνεται, όμως, πως η πλειονότητα των χριστιανών δεν αντιμετώπιζε ούτε τον πόλεμο ούτε τη στρατιωτική θητεία με καχυποψία και δεν απέφευγε την κατάταξη. Οι εθνικοί Ρωμαίοι δεν είχαν θορυβηθεί και δεν είχαν λόγο να θορυβηθούν, παρά σε μικρό μόνο βαθμό. Οι χριστιανοί δεν αποτελούσαν απειλή, ούτε στη θεωρία, ούτε στην πράξη. Αντίθετα, στήριζαν την πολιτική εξουσία. Μονάχα μια μικρή μερίδα χριστιανών αντιδρούσε στην ιδέα της διεξαγωγής πολέμων από χριστιανούς και της συμμετοχής χριστιανών σ’ αυτούς, είτε επειδή διέβλεπε κινδύνους από τις ειδωλολατρικές πρακτικές του ρωμαϊκού στρατού, είτε επειδή θεωρούσε ότι ένας χριστιανός δεν επιτρέπεται να σκοτώνει, είτε επειδή, σπανιότερα, επιδίωκε να αμφισβητήσει την πολιτική εξουσία.