Αυτογκόλ

Οι πρώτες στιγμές μετά από ένα αυτογκόλ κατά τη διάρκεια ενός αγώνα τον Μάιο του 2023 στο Κύπελλο Λιθουανίας. Φαίνεται το αρχικό σοκ.

Αυτογκόλ (αγγλικά: οwn goal) στο ποδόσφαιρο και, γενικώς, στα ομαδικά αθλήματα που ισχύει η επίτευξη τέρματος (γκολ), ονομάζεται το συμβάν όπου ένας παίκτης προωθεί την μπάλα στην εστία (αλλιώς τέρμα) της δικής του ομάδας. Αποτελεί, σχεδόν πάντα, ατυχές συμβάν και προκαλείται από την αποτυχημένη προσπάθεια του αμυνόμενου να αποκρούσει ή να μεταβιβάσει τη μπάλα. Ωστόσο, έχουν καταγραφεί και σπάνιες εξαιρέσεις σκόπιμων αυτογκόλ, κάποιες από τις οποίες αναφέρονται στη σχετική ενότητα, όπως αν ένας παίκτης (ή ακόμα και όλη η ομάδα) προσπαθήσει να στήσει το αποτέλεσμα. Αυτοί οι παίκτες διατρέχουν τον κίνδυνο να τιμωρηθούν ή ακόμα και να αποκλειστούν από περαιτέρω αγώνες.

Η λέξη χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στο ποδόσφαιρο, αλλά μπορεί επίσης να αναφέρεται και σε άλλα ομαδικά αθλήματα με γκολ, όπως το χόκεϊ επί πάγου ή την χειροσφαίριση (χάντμπολ), ενώ αντιθέτως στο μπάσκετ δεν χρησιμοποιείται επίσημα, αλλά συχνά οι σχολιαστές των αγώνων, αν κάποιος παίκτης σπρώξει κατά λάθος την μπάλα στο καλάθι της ομάδας του, αναφέρουν τους ανεπίσημους όρους «αυτοκαλάθι» ή «έβαλε κάτι σαν αυτογκόλ». Ωστόσο, σε κάποια ομαδικά αθλήματα, όπως το αμερικανικό ποδόσφαιρο, είναι εξαιρετικά σπάνιο να συμβεί αυτογκόλ, εκτός μόνο αν προκληθεί ή από έναν πολύ ισχυρό αντίθετο άνεμο που άλλαξε την κατεύθυνση της μπάλας ή από μια σκόπιμη πράξη σαμποτάζ. Ένα τέτοιο γεγονός συνέβη σε έναν αγώνα αμερικανικού ποδοσφαίρου το 2012 μεταξύ δύο γυμνασίων του Τέξας, όταν ένας παίκτης κλώτσησε ενάντια σε έναν ισχυρό άνεμο που φύσηξε την μπάλα προς τα πίσω στην τελική ζώνη, όπου η άμυνα πήρε τον έλεγχο.

Η έκφραση χρησιμοποιείται, επίσης, μεταφορικά, σε αρκετές χώρες διεθνώς, για κάθε ενέργεια κάποιου που προκαλεί ζημιά στον εαυτό του ή τον κύκλο του (οικογένεια, επιχείρηση, πολιτικό κόμμα, κυβέρνηση κλπ.) από μια απρόσεκτη κίνηση, χωρίς να έχει υπάρξει πρόθεση πρόκλησης ζημιάς. Πρόκειται για συνώνυμο των εκφράσεων «πυροβόλησε το πόδι του» και «του γύρισε μπούμερανγκ» στο άτομο ή την ομάδα, οι οποίες επίσης χρησιμοποιούνται σε αρκετά κράτη διεθνώς.

Ποδόσφαιρο

Κανονισμοί

Στο ποδόσφαιρο, ένα αυτογκόλ συμβαίνει όταν ένας παίκτης προκαλεί την μπάλα να πάει στο τέρμα της ομάδας του, με αποτέλεσμα να σημειωθεί ένα γκολ για τον αντίπαλο. Οι αμυντικοί συχνά «γυρίζουν πίσω» από επικίνδυνες μπαλιές στην περιοχή του πέναλτι, ιδιαίτερα σέντρες, κλωτσώντας ή οδηγώντας την μπάλα εκτός αγωνιστικού χώρου πίσω από τη γραμμή του τέρματός τους. Με αυτόν τον τρόπο, ο στόχος του αμυντικού είναι να παραχωρήσει ένα κόρνερ και όχι να δώσει ευκαιρίες στους επιτιθέμενους παίκτες να σκοράρουν. Κατά συνέπεια, ο αμυντικός μπορεί να εκτιμήσει λάθος και να μετατρέψει ακούσια την μπάλα σε δικό του γκολ, ειδικά εάν βρίσκεται υπό πίεση από επιτιθέμενους παίκτες που διαφορετικά θα μπορούσαν να σκοράρουν.

Σύμφωνα με την τελευταία αναθεώρηση των Κανονισμών του Ποδοσφαίρου, δεν λογίζεται αυτογκόλ όταν σε ενέργεια επιτιθεμένου η μπάλα καταλήγει στο τέρμα μέσω τυχαίας αλλαγής πορείας σε σώμα αμυνόμενου ή τερματοφύλακα. Το γκολ πιστώνεται στον παίκτη που επιχείρησε την αρχική ενέργεια.

Ενώ ο αμυνόμενος παίκτης που σημείωσε το αυτογκόλ «πιστώνεται» προσωπικά με το γκολ ως μέρος της στατιστικής περίληψης του παιχνιδιού (στα ιστορικά αρχεία των αποτελεσμάτων, καθώς και στις καρτέλες που εμφανίζονται στις τηλεοπτικές μεταδόσεις, εμφανίζεται η ένδειξη «OG», από το αγγλικό: οwn goal, για να δείξει τον τρόπο της επίτευξης του γκολ), τα αυτογκόλ δεν προστίθενται στο σύνολο των γκολ της σεζόν ή της καριέρας ενός παίκτη.

Το αυτογκόλ μετρά υπέρ της αντίπαλης ομάδας, ανεξάρτητα από την πρόθεση του σκόρερ. Δεν κατακυρώνεται, όμως, αυτογκόλ μέσω της εκτέλεσης από αυτόν πλαγίου άουτ, κόρνερ, φάουλ ή άουτ, δηλαδή απευθείας (χωρίς την παρέμβαση αντιπάλου) από τις λεγόμενες «στημένες φάσεις». Στις φάσεις αυτές ο διαιτητής ακυρώνει το τέρμα και υποδεικνύει εκτέλεση κόρνερ υπέρ των επιτιθέμενων.

Μια θεωρητική εξαίρεση του κανόνα της απαγόρευσης από τις λεγόμενες «στημένες φάσεις», είναι το πέναλτι, καθώς οι επίσημοι Κανόνες του ποδοσφαίρου τυπικώς δεν ορίζουν ότι απαγορεύεται η επίτευξη αυτογκόλ από χτύπημα πέναλτι. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι ίδιοι κανονισμοί ορίζουν ότι ο παίκτης που εκτελεί το πέναλτι λακτίζει την μπάλα μόνο προς τα εμπρός και δεν επιτρέπεται να «παίξει» την μπάλα δεύτερη φορά, πριν την αγγίξει άλλος παίκτης (μεταξύ αυτών και ο αντίπαλος τερματοφύλακας), ένα αυτογκόλ από χτύπημα πέναλτι είναι πρακτικώς αδιανόητο να συμβεί.

Δεν έχει σημασία εάν ο ποδοσφαιριστής που σημείωσε το αυτογκόλ, έχει προηγουμένως παραβιάσει κάποιο κανονισμό, π.χ. εάν άγγιξε τη μπάλα με το χέρι ή έσπρωξε αντίπαλο. Ο διαιτητής κατακυρώνει το τέρμα, θεωρώντας ότι υφίσταται πλεονέκτημα υπέρ της επιτιθέμενης ομάδας (ενώ εάν το ακύρωνε για να τιμωρήσει την προηγηθείσα παράβαση, θα ευνοούσε τον παίκτη που υπέπεσε τόσο σε αυτή, όσο και στο αυτογκόλ).

Αξιοσημείωτα

• Το πρώτο αυτογκόλ σε συνάντηση πρωταθλήματος συλλόγων σημειώθηκε το Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου 1888, από τον Γκέρσομ Κοξ των φιλοξενούμενων στο ντέρμπι της κεντρικής Αγγλίας Γούλβερχαμπτον Γουόντερερς–Άστον Βίλα 1-1. Το γεγονός που το καθιστά περισσότερο ιδιαίτερο, είναι ότι αποτελεί και το πρώτο τέρμα κατά την εναρκτήρια αγωνιστική του πρώτου αγγλικού πρωταθλήματος, και άρα ότι ήταν το πρώτο τέρμα σε αναγνωρισμένο εθνικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου.

• Ο κεντρικός αμυντικός και διεθνής Βορειοϊρλανδός Κρις Νίκολ, αρχηγός της Άστον Βίλα (πάλι) το Μάρτιο του 1976, έδωσε δύο φορές με αυτογκόλ το προβάδισμα στη Λέστερ Σίτι και άλλες δύο ισοφάρισε, σημειώνοντας και τα 4 τέρματα κατά την ισοπαλία 2-2 στο γήπεδο της δεύτερης για την Α' κατηγορία Αγγλίας.

• Το ταχύτερο αυτογκόλ στην ιστορία πιστεύεται ότι σημειώθηκε από τον αμυντικό της Τορκί Γιουνάιτεντ Πάτρικ Κρουζ (Patrick «Pat» Kruse), μόλις 6 δευτερόλεπτα μετά την έναρξη, σε έναν αγώνα εναντίον της Κέιμπριτζ Γιουνάιτεντ τον Ιανουάριο του 1977.

• Ένα άλλο αξιοσημείωτο αυτογκόλ σημειώθηκε σε έναν αγώνα στο (τότε ετήσιο) Κύπελλο Καραϊβικής στις 27 Ιανουαρίου 1994 μεταξύ των Μπαρμπάντος και της Γρενάδας. Για να προχωρήσουν στην επόμενη φάση της διοργάνωσης, τα Μπαρμπάντος έπρεπε να κερδίσουν με διαφορά 2 ή περισσότερων γκολ. Ενώ είχαν σκοράρει 2 γκολ και είχαν προηγηθεί με 2-0, η Γρενάδα στο 83' μείωσε το σκορ σε 2-1. Επειδή τα Μπαρμπάντος βρέθηκαν ξαφνικά να κερδίζουν με μόλις ένα γκολ διαφορά και καθώς ο αγώνας πλησίαζε στη λήξη, σκόραραν σκόπιμα ένα αυτογκόλ, που έβαλε στο 87' ο αμυντικός Terry Sealey σε συνεργασία με τον συμπαίκτη τερματοφύλακα Horace Stoute, και ισοφάρισαν σε 2-2, για να πάει το ματς στην παράταση, έτσι ώστε να δώσουν στον εαυτό τους την ευκαιρία να σκοράρουν ένα γκολ στην παράταση. Λόγω ενός περίεργου και ασυνήθιστου κανονισμού που ίσχυε τότε στη διοργάνωση αυτή (που όριζε ότι όταν σημειώνεται γκολ στην παράταση τότε μετράει για 2 γκολ), η επίτευξη ενός γκολ ειδικά στην παράταση, όχι μόνο θα τους έδινε τη νίκη, αλλά θα άξιζε επίσης 2 γκολ, επιτρέποντάς τους να προκριθούν λόγω καλύτερης διαφοράς τερμάτων. Τελικώς, κατάφεραν όντως να σκοράρουν μία φορά στην παράταση, με αποτέλεσμα να κερδίσουν με σκορ 4-2, αντί με 3-2 όπως θα έπρεπε να ισχύει κανονικά, και έτσι πήραν την πρόκριση για την επόμενη φάση.

• Στις 2 Ιουλίου 1994, ο 27χρονος Κολομβιανός και, για την ιστορία, κεντρικός αμυντικός Αντρές Εσκομπάρ (Andrés Escobar) δολοφονήθηκε με 6 πυροβολισμούς δίπλα στο αυτοκίνητό του, μόλις 10 ημέρες έπειτα από αυτογκόλ του στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου των ΗΠΑ. Η ήττα με 1-2 από τους διοργανωτές, στις 22 Ιουνίου 1994, κατά τον δεύτερο αγώνα της ομάδας του στην φάση των ομίλων, εναντίον της Εθνικής ομάδας των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου ο Εσκομπάρ σημείωσε αυτογκόλ στο 34ο λεπτό της αναμέτρησης, είχε ως συνέπεια τον αποκλεισμό της εθνική Κολομβίας από τον πρώτο γύρο της διοργάνωσης και πιθανότατα μεγάλα χαμένα ποσά σε παράνομο στοιχηματισμό. Ως αποτέλεσμα, θεωρείται από αρκετούς ιστορικούς ως το πιο διαβόητο αυτογκόλ της ιστορίας του ποδοσφαίρου.

• Ο Βέλγος αμυντικός Σταν βαν ντεν Μπούις (Stan Van Den Buys) κατέχει το πλέον αξιοπερίεργο ρεκόρ, με 3 αυτογκόλ κατά τη συνάντηση ΡΣΚ Άντερλεχτ–Γκερμινάλ Έκερεν 4-2 για την Α' κατηγορία του βελγικού πρωταθλήματος. Ήταν προπαραμονή Χριστουγέννων του 1995, στο τελευταίο από τα 23 χρόνια καριέρας του 38ετούς, τότε, ποδοσφαιριστή, ο οποίος αργότερα διετέλεσε βοηθός προπονητή του συλλόγου.

• Για την τελευταία αγωνιστική των πλέι οφ στην Α' κατηγορία του πρωταθλήματος Μαδαγασκάρης στις 31 Οκτωβρίου 2002, η Αντεμά Αναλαμανγκά νίκησε την Σταντ Ολιμπίκ Λ'Εμίρν με σκορ 149-0, όλα αυτογκόλ. Η Λ'Εμίρν έβαλε επίτηδες 149 αυτογκόλ για να διαμαρτυρηθεί για τον καταλογισμό ενός αμφισβητούμενου πέναλτι στον προηγούμενο αγώνα τους, με το οποίο ισοφαρίστηκαν 2-2 προς το τέλος του αγώνα, χάνοντας τις ελπίδες διατήρησης του τίτλου. Οι νικητές (και τελικά πρωταθλητές) δεν απέκτησαν ποτέ κατοχή της μπάλας, παρακολουθώντας εμφανώς εμβρόντητοι αυτό που συνέβαινε (την αντίπαλη ομάδα συνέχεια, μετά από κάθε σέντρα, να κλωτσάει την μπάλα στο δικό της τέρμα, με την πλειοψηφία των αυτογκόλ να σημειώνεται από τον τερματοφύλακα), και οι θεατές (κάποιοι ήδη από το ημίχρονο, όταν το σκορ είχε φτάσει ήδη 75-0) κατέβηκαν εξοργισμένοι στα εκδοτήρια εισιτηρίων και απαίτησαν επιστροφή του χρηματικού αντιτίμου των εισιτηρίων τους. Η Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου Μαδαγασκάρης (FMF) επέπληξε και τους 22 παίκτες, ενώ επέβαλλε ποινές στον προπονητή, τον τερματοφύλακα (και αρχηγό στην εθνική τους ομάδα) και άλλους τρεις παίκτες της Λ'Εμίρν. Όλοι οι άλλοι παίκτες και από τις δύο ομάδες έλαβαν προειδοποίηση και απειλή για πιο σοβαρές κυρώσεις αν διαπράξουν περαιτέρω παραβάσεις. Επίσης, όλα τα αποτελέσματα και τα στατιστικά της Λ'Εμίρν που είχαν συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια της σεζόν του 2002 διαγράφηκαν από την FMF και μάλιστα ο σύλλογος υπέστη τέτοιο διασυρμό στην κοινή γνώμη της χώρας που τελικώς διαλύθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2006. Ο διαιτητής, αν και κυκλοφόρησαν τότε έντονες φήμες ότι είχε πληροφορηθεί εκ των προτέρων τι επρόκειτο να συμβεί, δεν τιμωρήθηκε. Εντούτοις, το αποτέλεσμα δεν ακυρώθηκε, καθώς ο διαιτητής δεν είχε διακόψει την «αναμέτρηση», θέτοντας έτσι τα νέα ρεκόρ επίτευξης και διαφοράς τερμάτων σε καταγεγραμμένους αγώνες στην παγκόσμια ποδοσφαιρική ιστορία. Για την ιστορία, το προηγούμενο ρεκόρ υψηλότερου σκορ είχε σημειωθεί το μακρινό 1885 στο Κύπελλο Σκωτίας, όταν η γηπεδούχος Άρμπροαθ (Arbroath) κέρδισε την Μπον Ακκόρντ (Bon Accord) με 36-0 στις 12 Σεπτεμβρίου 1885. Παραμένει, ωστόσο, το υψηλότερο σκορ που έχει συμβεί ποτέ σε επαγγελματικό αγώνα ποδοσφαίρου όπου το σκορ επετεύχθη με επιθετική προσπάθεια και δεν ήταν ούτε στημένος αγώνας ούτε μπήκαν σκόπιμα αυτογκόλ.

Ελληνικό ρεκόρ

• Κατά τη συνάντηση Πανιώνιος–ΟΦΗ 2-1 για την 3η αγωνιστική της Superleague στις 17 Σεπτεμβρίου 2012, όλα τα τέρματα σημειώθηκαν με αυτογκόλ, γεγονός που αποτελεί ρεκόρ για το ελληνικό πρωτάθλημα από την καθιέρωση της Α' εθνικής Κατηγορίας τη σεζόν 1959 - 1960.

Καλαθοσφαίριση

Στο μπάσκετ, αν ένας παίκτης, κατά τη διεκδίκηση της μπάλας ή προσπαθώντας να αποτρέψει την πτώση της μέσα στο καλάθι, σπρώξει κατά λάθος την μπάλα στο καλάθι του, τότε οι πόντοι καταγράφονται στον αρχηγό των αντιπάλων, ενώ ειδικότερα στο ΝΒΑ οι πόντοι καταγράφονται στο λογαριασμό του παίκτη που βρίσκεται πιο κοντά στο καλάθι της επιτιθέμενης ομάδας, και στο NCAA οι δύο πόντοι καταγράφονται απλώς στο συνολικό σκορ της αντίπαλης ομάδας και δεν πιστώνονται σε παίκτη στο βιβλίο αποτελεσμάτων, αλλά επισημαίνονται με υποσημείωση.

Αντιθέτως, αν ένας παίκτης ρίξει σκόπιμα την μπάλα στο καλάθι του, τότε δεν υπολογίζονται πόντοι, διότι σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες της FIBA, ένα εσκεμμένο «αυτοκαλάθι» δεν είναι νόμιμο, και αν συμβεί κάτι τέτοιο ή γενικώς μια τέτοια προσπάθεια επίτευξης τέτοιου σκοραρίσματος, τότε ο διαιτητής διακόπτει τον αγώνα, σταματάει το χρονόμετρο και η κατοχή της μπάλας περνάει στην αντίπαλη ομάδα.

Χόκεϊ επί πάγου

Σε αντίθεση με το ποδόσφαιρο, στο χόκεϊ επί πάγου ένα αυτογκόλ δεν αποδίδεται στον πραγματικό σκόρερ, αλλά στον παίκτη που άγγιξε τελευταίος τον δίσκο του χόκεϊ από τους παίκτες της ομάδας για την οποία σημειώθηκε το γκολ.