Διθύραμβος

Ο Διθύραμβος ήταν αυτοσχέδιο χορικό, λατρευτικό και θρησκευτικό άσμα, προς την λατρεία του θεού Διονύσου.

Περιγραφή

Ψαλλόταν από ομάδα πενήντα ανδρών ή γυναικών, μεταμφιεσμένων ίσως σε τράγους με την συνοδεία αυλού, χορεύοντας γύρω από τον βωμό του. Επίσης ο πρώτος των χορευτών, ο εξάρχων απέδιδε και κάποια αφήγηση σχετικά με την ζωή του θεού. Το θέμα αρχικά ήταν η γένεση του Βάκχου, ενώ στην συνέχεια το πλαίσιο έγινε ευρύτερο. Πιστεύεται πως η λέξη προήλθε από: α) τον "Διθύραμβο" Διόνυσο, που γεννήθηκε δύο φορές, μια από την Σέμελη και μια από τον μηρό του Δία και β) δις-θύρα-βαίνω. Η εξέλιξή του οδήγησε στη γένεση της τραγωδίας, σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο της δημιουργίας του δράματος του Αριστοτέλη. Με τα χρόνια εξελίχθηκε από λατρευτικό τραγούδι σε ξεχωριστό λυρικό και χορευτικό καλλιτεχνικό είδος.

Πατέρας αυτής της εξέλιξης θεωρείται ο Αρίων (Μύθημνα, Λέσβος) που ήταν ο πρώτος που συνέθεσε τον διθύραμβο, του έδωσε λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο και παρουσίασε τους χορευτές μεταμφιεσμένους σε Σατύρους (δηλαδή με χαρακτηριστικά τράγου) για αυτό και ονομάστηκε «ευρετής του τραγικού τρόπου» επιβεβαιωμένο από το λεξικό Σούδα.

Αργότερα ο Θέσπης (Ικαρία) στην θέση του εξάρχοντα εισήγαγε και τον υποκριτή ηθοποιό ο οποίος έκανε διάλογο με τον χορό, συνέπεια αυτής της καινοτομίας ήταν η γέννηση της τραγωδίας στην Αττική.

Σήμερα διασώζονται διθύραμβοι του Βακχυλίδη.

Επιγραφή

Χορηγική ανάθεση Τρίποδα για Νίκη στο Διθύραμβο (2ος αι. μ.Χ.)

Πηγή: Epigraphy.packhum.org

Επιγραφή

Απόδοση

νίκαν μὲν Πτολεμαίου ἐπώνυμοι Ἀτταλίδας τε λαὸς ἕλεν, φυλᾶς τ᾿ ἔκγονοι Ἁδριανοῦ, Αἰγείδας τε φερεστέφανος Πανδειονίδαι τε αἷμά τ᾿ Ἐρεχθειδᾶν, κοῦροι ἐγερσιβόαι. 5ῥυθμοῖσιν δ᾿ ἕσποντο πολυπτύκτοις Ἀγαθοκλε<ῦ>ς [τα]ρ̣σοῖς, αὐλοβόαν Ζώσιμον ὀσσόμενοι. [¯ ˘ ˘ ¯ δ᾿] ἆρχεν Ἀθανάοις, ἔντυνε δὲ μολπὰν [χρησάμε]νος? ψαλμοῖς ἀμφικρότοισι Τρύφων. [ἄμφι δ’ Ἄγρων]ὶ ἄνασσα Χοραγία, ἀμφὶ δὲ Νίκα 10 [ἕσπετο οἱ κλει]νά τ᾿ Ἀγλαΐα τρίποδος.

Νικήσαν οι επώνυμοι του Πτολεμαίου και η φυλή των Ατ- ταλιδών και οι απόγονοι της φυλής του Αδριανού και η στεφανωμένη φυλή των Αιγειδών και οι Πανδιονίδες και η φυλή των Ερεχθειδών, κούροι με δυνατή φωνή. Ακολουθούν τους περίπλοκους ρυθμούς του Αγαθοκλή, […] με τα μάτια προσηλωμένα στον αυλητή Ζώσιμο. (Ο) δείνα) ήταν άρχοντας των Αθηναίων, ο Τρύφων συνόδευε το τραγούδι παίζοντας με τα δύο του χέρια τις χορδές. Τον τρίποδα του … (όνο- μα χορηγού) πλαισιώνουν η βασίλισσα Χορηγία, η Νίκη και η ένδοξη Αγλαΐα.

Αναφορές από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία

[Ἱστορίαι -Ηρόδοτος 1.23.1] Περίανδρος δὲ ἦν Κυψέλου παῖς, οὗτος ὁ τῷ Θρασυβούλῳ τὸ χρηστήριον μηνύσας. ἐτυράννευε δὲ ὁ Περίανδρος Κορίνθου· τῷ δὴ λέγουσι Κορίνθιοι (ὁμολογέουσι δέ σφι Λέσβιοι) ἐν τῷ βίῳ θῶμα μέγιστον παραστῆναι, Ἀρίονα τὸν Μηθυμναῖον ἐπὶ δελφῖνος ἐξενειχθέντα ἐπὶ Ταίναρον, ἐόντα κιθαρῳδὸν τῶν τότε ἐόντων οὐδενὸς δεύτερον, καὶ διθύραμβον πρῶτον ἀνθρώπων τῶν ἡμεῖς ἴδμεν ποιήσαντά τε καὶ ὀνομάσαντα καὶ διδάξαντα ἐν Κορίνθῳ. '

[1.23.1] Ο Περίανδρος ήταν γιος του Κύψελου, αυτός που μήνυσε στο Θρασύβουλο το χρησμό. Ήταν ο Περίανδρος τύραννος στην Κόρινθο. Του συνέβη λεν οι Κορίνθιοι (και συμφωνούν μαζί τους και οι Μυτιληναίοι) να δει στη ζωή του ένα πολύ μεγάλο θαύμα: τον Αρίονα τον Μηθυμναίο, που πάνω σε ένα δελφίνι βγήκε στο Ταίναρο, αυτόν που ήταν κιθαρωδός, ο καλύτερος από τους σύγχρονούς του, και τον διθύραμβο πρώτος από όλους, όσο ξέρουμε, και σύνθεσε και ονόμασε και δίδαξε στην Κόρινθο.

---

Πηγή: *Από Βικιθήκη ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι 519-529

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ	Απόδοση
ΧΟΡΟΣ Ἀχελώιου θύγατερ, [στρ.] 520 πότνι᾽ εὐπάρθενε Δίρκα, σὺ γὰρ ἐν σαῖς ποτε παγαῖς τὸ Διὸς βρέφος ἔλαβες, ὅτε μηρῶι πυρὸς ἐξ ἀθανάτου Ζεὺς 525 ὁ τεκὼν ἥρπασέ νιν, τάδ᾽ ἀναβοάσας· Ἴθι, Διθύραμβ᾽, ἐμὰν ἄρ- σενα τάνδε βᾶθι νηδύν· ἀναφαίνω σε τόδ᾽, ὦ Βάκ- χιε, Θήβαις ὀνομάζειν.	ΧΟΡΟΣ Κόρη του Αχελώου, 520ευλογημένη παρθένα Δίρκη, εσύ κάποτε στα νάματά σου εδέχθης το βρέφος του Διός, όταν ο Ζευς ο πατέρας του το άρπαξε από το αθάνατο πυρ 525και το έφερε στο μηρό του βοώντας: «Ελθέ, ω Διθύραμβε, σκήνωσε στη μήτρα του άρρενος. Αυτή, Βάκχιε, είναι η αποκάλυψή σου στη Θήβα. Το όνομά σου Διθύραμβος.»

Βιβλιογραφία

• Lesky, Albin, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, εκδοτικός οίκος Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1983

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• ΒΑΚΧΥΛΙΔΗΣ - Πύλη της Ελληνικής γλώσσας