Urugvajo

Membro de
	Komunumo Sudamerika de Nacioj (2011–2020); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (2000–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Monda Organizaĵo pri Komerco (1995–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1993–); Tutmonda Pridogana Organizo (1977–); Internacia Financa Korporacio (1968–); Interpol (1955–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1951–); Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (1948–); Unesko (1947–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1946–); Unuiĝintaj Nacioj (1945–); Internacia Telekomunika Unio (1902–); Universala Poŝta Unio (1880–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo pri Teraj Observoj ; Merkosudo ; Organizaĵo por la Malpermeso de Atomkernaj Armiloj en Latina Ameriko kaj la Karibaj Insuloj ; Internacia Hidrografia Organizo ; Anda komunumo ; Digital 9 (en) ; Internacia Organizaĵo de Laboro vd

	Orienta Respubliko de Urugvajo
	República Oriental del Uruguay
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Himno Nacional Uruguayo; Nacia himno de Urugvajo
	Nacia devizo: Libertad o muerte; Libereco aŭ morto
suverena ŝtato (–); lando ; laika ŝtato ; respubliko vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Montevideo (1 314 000)
Oficiala(j) lingvo(j)	hispana
Uzata(j) lingvo(j)	hispana lingvo, urugvaja signolingvo
Plej ofta(j) religio(j)	katolikismo (54%), protestantismo (11%) kaj afrikoamerikaj religioj. La ŝtato estas laika.
Areo	176 215 km²;
- % de akvo	1,5 %
Loĝantaro	3 424 595 (2010) (2023)
Loĝdenso	19 loĝ./km²
Horzono	UTC-3
Interreta domajno	uy
Landokodo	UY
Telefona kodo	598
Plej alta punkto	Cerro Catedral
Plej malalta punkto	Atlantiko
Politiko
Politika sistemo	Prezidenta respubliko
Ŝtatestro	Luis Alberto Lacalle Pou (2020)
Ĉefministro	Luis Alberto Lacalle Pou
Nacia tago	25-a de aŭgusto
Sendependiĝo disde Brazilo	25-a de aŭgusto 1825
Ekonomio
Valuto	peso (UYU)
MEP	laŭ 2006
– suma	$ 37,18 miliardoj
– pokapa	$ 11 621
Membro de
	Komunumo Sudamerika de Nacioj (2011–2020); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (2000–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Monda Organizaĵo pri Komerco (1995–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1993–); Tutmonda Pridogana Organizo (1977–); Internacia Financa Korporacio (1968–); Interpol (1955–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1951–); Organizaĵo de Amerikaj Ŝtatoj (1948–); Unesko (1947–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1946–); Unuiĝintaj Nacioj (1945–); Internacia Telekomunika Unio (1902–); Universala Poŝta Unio (1880–); Monda Organizaĵo pri Sano ; Grupo pri Teraj Observoj ; Merkosudo ; Organizaĵo por la Malpermeso de Atomkernaj Armiloj en Latina Ameriko kaj la Karibaj Insuloj ; Internacia Hidrografia Organizo ; Anda komunumo ; Digital 9 (en) ; Internacia Organizaĵo de Laboro vd
	Esperanto-movado
Landa E-asocio	Urugvaja Esperanto-Societo
	v • d • r

Urugvajo (hispane: Uruguay, en Esperanto malofte ankaŭ Urugŭajo) estas lando en Sudameriko, inter Brazilo, Atlantiko kaj Argentino. Ĝi estas prezidenta respubliko.

Ĝiaj ĉefaj eksportaĵoj estas viandaĵo, ledaĵo, lanŝtofo, tekstilaĵo, fiŝoj.

Ĝi anas la organizojn UNO (ekde 1945) kaj Mercosur.

Geografio

Kun surfaco de 176.220 km², Urugvajo estas la dua plej malgranda lando de Suda Ameriko.

Ĝi situas inter la rivero Urugvajo kaj Plata-rivero aŭ rivero de la Arĝento (Río de la Plata).

La maksimuma alteco estas 514 metroj super marnivelo ^[1].

Administraj subdividoj

Urugvajo administre dividiĝas en 19 departementojn: Artigas, Canelones, Cerro Largo, Colonia, Durazno, Flores, Florida, Lavalleja, Maldonado, Montevideo, Paysandú, Río Negro, Rivera, Rocha, Salto, San José, Soriano, Tacuarembó, Treinta y Tres ^[2].

Etima deveno

Koloniepoke la lando estis konata kiel "Orienta Banko" (ĉar ĝi estis la plej orienta teritorio el la Vicreĝio de l' Rivero de la Arĝento). Poste, ĝi estis nomata "Orienta Provinco", ĉar ĝi apartenis al la Unuiĝintaj Provincoj de l' Rivero de la Arĝento. Kiam la unua konstitucio estis kreita, referenco al la rivero Urugvajo estis aldonita.

La vorto venas de la gvarania lingvo. Tamen, estas multaj klarigoj pri ĝia deveno. La preciza signifo estas malfacile scii ĉar la gvarania estas tre aglutina lingvo. Kelkaj tradukoj estas:

La Rivero de kiu alporti manĝaĵon
La Rivero de la lando de la "urú"-o ("urú"-o estas birdspeco kiu loĝas ĉirkaŭ tiu rivero)
La Rivero de la birdoj kolorigitaj
La Rivero de la helikoj

Historio

Antaŭ la alveno de la eŭropanoj, la lando estis popolita de diversaj indianaj triboj, inter kiuj menciindas la ĉaruoj.

Dum la hispana regado, la lando, ne multe loĝata, havis historion komunan al Argentino kaj kun granda influo de Brazilo. Ĝi tamen sendependiĝis de Brazila Imperio en 1828 sub la gvidado de José Gervasio Artigas kun apogo de Britio, kiu deziris malgrandan ŝtaton apud Rivero Plato ^[3].

Ĝi estis dum multaj jaroj unu el la plej stabilaj landoj de la kontinento. Komence de la 20-a jarcento, sub la gvidado de prezidento José Batlle ĝi firmiĝis kiel laikisma kaj bonstata ŝtato.

La Batalo de Plata-Rivero aŭ Batalo de la Rivero Plata (konata surloke ankaŭ kiel Batalo en la Golfo de Montevideo) estis la unua marbatalo inter britaj kaj germanaj ŝipoj dum la Dua Mondmilito. Krome, ĝi estis la sola epizodo de tiu milito okazinta en Sudameriko, nome en teritoriaj akvoj de Urugvajo, precize antaŭ la estuaro de la Plata-Rivero.

En la 60-aj jaroj komencis krizo socia kaj politika, kun komenco de perforta politika agado, interalie de la fama armita grupo Tupamaroj. La armeo prenis la potencon kaj regis diktatore inter 1973 kaj 1984.

La povo estis tradicie dividita inter la partioj Nacia kaj Colorado (Ruĝa). En la balotoj de 2004 venkis unuafoje kandidato maldekstrema, Tabaré Vázquez, de la Frente Amplio (Larĝa Fronto). En la balotaj de 2009 venkis José Mujica. La nuna prezidanto ekde la 1-a de marto 2020 estas Luis Alberto Lacalle Pou.

Kulturo

La loĝantaro de Urugvajo troviĝas inter la plej kleraj en la mondo, kun preskaŭ neekzistanta analfabeteco.

Inter la verkistoj naskitaj en Urugvajo oni povas mencii: Juan Carlos Onetti, Eduardo Galeano, Juana de Ibarbourou, Mario Benedetti kaj la franclingva poeto Jules Supervielle.

Konindaj personoj

Jan Kobylański

Esperanto-movado en Urugvajo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperanto-movado en Urugvajo.

Referencoj

↑ Uruguay in Numbers (hispane). National Institute of Statistics. Arkivita el la originalo je 13 November 2013.
↑ Business Guide. Uruguay XXI. Arkivita el la originalo je 1 May 2011. Alirita 25 February 2011 .
↑ THE STRUGGLE FOR INDEPENDENCE, 1811–30 – Uruguay. Library of Congress Country Studies. Arkivita el la originalo je 30 April 2011. Alirita 23 February 2011 .