Numero 33
Numero 33
Numero 33
Ebraika i 08
sufriensas ke pasimos myentres
los anyos pasados... Malgrado las
la pisina, un “kokteyl prolonje”, segido
(en el salon de konferensya) de kurtas
Referandose a la “Kantika de las Kan-
tikas” avlo de ermandad, un teksto
Sefardika en la
Sivdad del Amor
Fraternal
09
presyones ke mos fueron echas, avlas de ansyanos i aktuales reprezen- bastante “Romantiko” i “Utopiko” ko-
no mos desviyimos del kamino ke
mos trasimos mizmo en los mo-
mentos los mas eskuros... El amor
tantes del jurnal. Por terminar la nocha-
da, muzika, i distribusyon de los pre-
mo lo disho el mizmo...
La Profa. Abrevaya, nasida i bivyen-
do aktualmente en Estambol, estuvo
HERNAN
RODRIGUEZ FISSE 11
mios de la Kompetisyon de Fotografiya Buenos Aires i
por servir muestra kollektividad “fialom”. Las aktividades espandyendo- un syerto tyempo en Puerto-Riko, ko- Montevideo
mos dyo una fuersa por kontinuar sen en un entervalo de 8 oras (empe- mo ensenyante en el Departamento
la misyon ke empesimos i mos
kontentamos en este chiko forma-
to de kontinuar a azer apareser re-
sando a las 14.00 asta las 22.00).
La Prof. Esther Benbassa, bivyendo
de Psikolojiya de la Universidad de es-
te pais. En el anyo 1998 se izo profeso-
ra. Psikologa, investigadora i eskrivana,
GAD NASSI
El Suenyo de
22
aktualmente en Fransya, posesora de Shelomo
golarmente este chiko jurnal...” diversos titolos, nasyo en Estambol. en el Panel, ekspozo kon un “abordo”
Avram Leyon era un vero luchador. Atiro mi atansyon kon su admiravle analitiko, la nosyon, “Ser Djudio en- RACHEL AMADO
Yo me topo en pozisyon de pueder
konfirmar estas difikultades, syendo
dominasyon de la lingua franseza i su
sujeto, “La Identidad Sefaradi, una
tre la egzaltasyon i la sufriensa.” El
punto dominante de su avla fue el
BORTNICK
Konoseremos a
24
ke el Sr. Leyon era amigo de mi papa, i Identidad Evropea antes su ora”. analiz del “Judaismo” i espesyalmente Joe Elias
moravamos en el mizmo imoble. El Mos izo persivir dos fachas del arresivo el kavzo del Dr. Sigmund Freud. fiALOM GAZETES‹’nin ücretsiz ekidir
02 26 HESHVAN 5768 - 7 NOVEMBRE 2007
EL PONTE
(Sovre baza de un lavoro echo 20 anyos antes, por:
Mujeres, madres en el
Krear es Alegria seno de la famiya -
eyas transmeten la
ESTI SAUL / ESTAMBOL kultura, adkeren
estisaul2@gmail.com tegrarme a este grupo, ma malgrado ke lo
adoro, no parvengo a trasar ni una linya.” karakteristikas artistikas,
Oy se maraviyan de sus kuadros produsi-
Me gusta de resivirvos en muestro atelye
dos a la manera “alla prima” i komo vendanje-
sin aretar de KRESER.
de pintura, ande el tiempo pasa kon la majiya
ras ke rekoltan las frutas de sus semansas.
del Arte.
Entre una seansa de “nature morte”, o
Perseverando kada dia mas, muestro gru- kondido, sin olvidar la profonda amistad ke
pintando un paysaje “d’apres nature” insta-
po es privilejiado. La razon es ke amamos el nasio entre mozotros.”
lados en la freskor de un pino o a la solom-
arte de la pintura. “En la eskola primera me plazia desinar las
bra de un kastaniero, bushkamos la defini-
Amigas de largos anyos, la omojeneita rey- ojas rozas. Esto me dava un kalmo profon-
sion del arte.
na para ekspresar muestros sentimientos. do.”
Savemos ademas ke para parvinir a un bu- “Despues de 40 anyos, mos enkontrimos
en resultado, devemos de estudiar la istoria en un ekspozision i penso ke el koraje de
del arte de su kreasion, vijitar los muzeos, pintar no me va mankar mas.”
ekspozisiones kontemporaneos. “Transferandomos la konosensia de desi-
Diskutimos endjuntos de la kreatividad i nar, deskuvrimos la kapachidad fina oy es-
estetika artistika. kondida.”
Diskutimos: “Ken es grande pintor? I chiko?” “Este grupo me da felisidad i kalmo pe-
Por ke razon, Vermeer, el reputado pintor, zible.”
fue konsiderado komo neglijible durante tres “No pensava nunka ke puedia desinar tan
siglos. Pensamos a Cocteau, el intelektual ermozo.Tomi el gusto de krear. Oy me kon-
Fransez, ke dize: “El talente es invizible en su sakri a esta okupasion ke me da muncho
epoka”. plazer i gusto.”
O mientres ke avlamos del filmo de Steven “Es una ekspozision de pintura en el Sa-
Spilberg, mos apasionamos por la ijika ke, lom ke me dyo un sentimiento de konoser
bushkando sus parientes, en una sena de este arte kon su kontenido.Oy mirando un
Las oyeremos dizir lo ke sinyifika el arte:
Schindler's List, aparese kon su manto kolora- objeto empesi a pensar i a verla en tres di-
“Es la lingua komun de la umanita, del em-
do, en un filmo blanko i preto - maraviyozo mensiones.”
pesijo de la istoria asta oy.”
detalio, ets. “En mi chikes djugava mandolina.Un dia ki-
“Es la ekspresion de los sentimientos, es-
O avlamos del Impresionizmo i de Cézan- je desinar una ijika kon el instrumento.
peransas i espantos de todas modos en for-
ne, ke eskrive estas linyas a su madre: “Pissar-
mas diferentes.” Ma no lo pude. Espero ke un dia va reushir
ro el grande pintor Judio, mi amigo, tiene
“Es ambezar la armonia de las kolores i ko- a pintarlo kon la motivasion i la fuersa de mu-
una buen impresion de mi kreativita.”
mo dar la profondidad a muestras ovras kon estra amistad.”
La satisfaksion de partajar la alegria i la in-
el empleo del klaro i oskuro.”
kietud de krear deborda de la paleta fekonda
“El enkorajamiento i el entusiasmo mos izo Las artistas siempre tienen koza de di-
de mis amigas artistas ke me avian dicho, ku-
amar el arte i tambien deskuvrir el talento es- zir i sovretodo de partajar lo ke krean.
ando las pushi a pintar: “Kereria muncho in-
08 26 HESHVAN 5768 - 7 NOVEMBRE 2007
AKTUALIDADES
anekdota... anekdota... anekdota... anekdota... anekdota... Trasladado por: ISRAEL BENYAKAR / ESTAMBOL
srulmacho@yahoo.com
HET 11 ZAYIN 10 ZAYIN 9 VAV 8 HE 7 DALET 6 GIMEL 5 GIMEL 4 BET 3 BET 2 ALEF 1
H J Z U/O A D CH/DJ G V B A
SAMEH 22 NUN 21 NUN 20 MEM 19 MEM 18 LAMED 17 KAF/HAF 16 KAF/HAF 15 YOD 14 YOD 13 TET 12
Se va oyir "krik i pop", kontinu- kos de 1/4 inch (1 sm.) aparta- Kozerlo en el orno de 400
1 kupa de RAKI ar por 20 minutos. dos afuera del redondo. grados por 25 minutos.
1/2 kupa de asukar Despues tomar un pedasi- Bateyar un guevo i kon la
1/2 kupa de azete ko, arudeyarlo formando ko- furcha (brush), untarlo byen i Rosina Karako Smeraldi /
1 kuchara grande de
mo un kordon de 1/2 inch (1.5 meter, si se kere, un poko de Florida
Baking polvo
3 kupas de arina sentimetros) de godror. susam (sesame seeds). Gomy637@aol.com
BIBLIOGRAFIA 26 HESHVAN 5768 - 7 NOVEMBRE 2007
13
KANTON DE BIBLIOGRAFIA SEFARDI
GAËLLE COLLIN / PARIS / gagwena@aol.com
11
MICHAEL HALÉVY/ HAMBURG /mihalevy@alice-dsl.de Folklore • LEVY, Mishel (red.), Em
Ladino. Provérbios ladinos,
• REFRANERO SEFARADI,
Centro Educativo Sefaradí en
São Paulo 1993, EDICON, Jerusalem, Sección
Katalogos • KOEN, David B. (red),
Riflanes i Dichos (en djudez-
ISBN: 85-290- Latinoamericana, Buenos Aires
1994, ISBN: 987-99148-1-3
mo i bulgaro), Sofia 1998,
Shalom, ISBN: 954-8200-06-6
Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü: Katk›da Bulunanlar: Yönetim Yeri: fiALOM’UN ÜCRETS‹Z EK‹D‹R. /// Merkez Tel: 0212 - 231 92 82 Faks: 0212 - 231 92 83
Ifl›k Sivil Karakoç Gad Nassi Atiye Sokak, Polar Apt. 12/6
Teflvikiye - ‹stanbul
Christine H. Lochow Drüke Abonamiento: abone@salom.com.tr
Yay›n Yönetmeni: Roz Kohen Drohobyczer Bas›ld›¤› Yer: Artikolos publikados en El Amaneser refletan las opinyones personales de sus otor, i son enteramente i
Gözlem Gazetecilik
Karen Gerson fiarhon Merkez Matbaac›l›k ve Yay›nc›l›k solamente a su responsabilidad. La reproduksyon total o parsyal de estos artikolos es permetida kon la
Bas›n ve Yay›n A.fi. San. ve Tic. A.fi.
ad›na sahibi: YAKUP BAROKAS kondisyon de mensyonar su manadero i el nombre del otor.
Fatih Mah. Habsan Basri Cad.
Koordinatör: Dizgi-Grafik Tasar›m:
Samand›ra-‹stanbul
Yay›n Türü: Yayg›n Süreli Güler Orgun Semra Sevinç Tel: 0216 - 585 91 00 PARA ABONARSE ➨ posta elektronika: elamaneser@gmail.com
14 26 HESHVAN 5768 - 7 NOVEMBRE 2007
ARTIKOLOS
Las Azetunas
simongeron1@hotmail.com
Sr Redaktor, to por su nombradia, es ainda una sola de las bib- esforsos dirijidos kontra la arogansia no reushe-
liotekas, en Israel i en el estranjero, ke tienen ko- ron, i no por kulpa de los estan aprovando a
Me estremesi al meldar el artikolo de Benny leksiones de livros en ladino. Ainda mas i mas luchar kontra esta aktitud, sino ke a kavza de sus
Ziffer, publikado el 12 del mez en el jurnal Haa- kuando ya es savido ke el Sr Koen izo el mizmo predjudisios ke ya se manifestaron en un prese-
rets, burlandose de los esforsos echos en Isra- una Bibliografia Sientifika de los mas de 3500 liv- dente artikolo suyo, i su prova de eskrivir un arti-
el i en el mundo para mantener i promover el ros en ladino ke ay en las bibliotekas de la Univer- kolo de fuerte kritika sovre un tema ke konose
ladino i su kultura. sitad Ebrea de Yerushalayim, del Instituto Ben Zvi, muy poko.
El tono de menospresio ke se nota ainda en del Instituto Maale Adumim i otrunas kuantas ins- Benny Ziffer adjusta ke los esforsos para azer
las primeras palavras del titolo de su artikolo, titusiones… I ainda no se save kuantos livros ay del ladino un kampo de investigasion seriozo tie-
yegan al kolmo kuando eskrive ke “kada vez ke nen pokas shanses de reushir, manifestando ansi
se oye el ladino dezbrocha la riza” – palavras ke su inyoransa de lo ke es echo en este kampo es-
ofenden gravamente al grande publiko sefaradi tos ultimos anyos, de los alkanses logrados en los
ke es atado a la lingua i kultura ke sus padres departamentos de ladino de las universidades en
mantuvieron durante 5 siglos i mas. A la kontra Israel i de la kreasion de dos sentros akademikos
de lo ke afirma el Sr Ziffer, el ladino no kavza ri- ke se dedikan espesifikamenmte a este tema: el
zas sino ke es apresiado i goza de admirasion en Sentro Naime i Yeoshua Salti, serka la Universidad
munchas partes del mundo i espesialmente en Bar Ilan, i el Sentro Moshe David Gaon, serka la
Espanya, onde es konsiderado komo “parte de Universidad Ben Gurion en el Negev.
la famiya de las lenguas espanyolas”, aziendo Si bushkava a embezar los faktos de primera
sovresalir su reushidad a mantener sus rayizes mano, adresandose a los profesores i investiga-
espanyolas durante un periodo tan largo, desde dores de estas universidades o a la Autoridad
la ekspulsion de 1492. Nasionala del Ladino i al V Prezidente de Israel, el
El Sr Ziffer eskrive en su artikolo ke oyo del vi- Sr. Yitzhak Navon ke se topa a su kavesera, avria
se direktor de la Biblioteka de Yad Ben Zvi, el Sr en las koleksiones ke se topan en las bib- yegado muy probablamente a la konkluzion ke
Dov Koen, ke los livros ke kuvren una pared i me- liotekas i archivos de las komunidades djudias de la reushidad de los esforsos para azer del ladino
dia en esta biblioteka “son todo lo ke ay en este Turkia, Gresia, Bulgaria i otros paizes mas. un kampo de investigasion seriozo ya es un fak-
kampo”. Bushkando a mostrar una sierta objektividad to, i se uviera abstenido de uzar palavras ofen-
Todo lo ke ay en este kampo en el mundo en- el Sr Ziffer eskrive ke “estos enkontros bushkan a santes para una lengua djudia arraigada en la is-
tero?! edukar kontra una aktitud de arogansia enverso toria i ke esta ainda bien biva, malgrado las pro-
O es posible ke el Sr Koen avlo de lo ke ay en las lenguas djudias ke estan agonizando”. fesias sovre su “agonia” ke son echas desde lar-
la Biblioteka de Yad Ben Zvi, ke kon todo respek- Es regretable ke, en su kavzo a lo menos, los gos anyos atras...
18 26 HESHVAN 5768 - 7 NOVEMBRE 2007
OTRA REPUESTA A BENNY ZIFFER
Ay menester ke le avlaras, Galinachos bien asados,
Un grupo de 9 personas se reunyeron i desi- El portavoz del grupo le disho al sinyor Djoha:
dieron entre eyos de enganyarlo al sinyor DJO- “Todos mozotros, un grupo de mueve personas,
HA. Komo se puede? Se konsejaron entre eyos, mos vamos a ir al banyo i kada uno de mozotros,
disheron: “Vamos a merkar kada uno de mozot- i tu tambien, vamos a parir un guevo. El ke no va
ros un guevo, mos vamos a ir al banyo i kada pueder parir, va pagar por todos al banyero.”
uno de mozotros se va azer komo gayina i va Djoha les respondio: “Estamos de akordo.” I
parir un guevo. I esto va ser un sekreto entre fiksaron el diya de alhad.
mozotros.” Se fueron todos al banyo, se asentaron todas
Todas las mueve personas kedaron de akor- las 10 personas al deredor de la balsa i empesa-
do i se fueron a la kaza del sinyor Djoha. ron kada uno a gritar komo gayina: “Kuku, kuku,
“Sinyor Djoha, tenemos una propozision. Si kuku! Na, mira, yo pari un guevo!”. I ansina kon- todos al banyero, asigun kedimos de akordo.”
es posivle, mos puede eskuchar?” tinuaron todas las mueve personas. El sinyor Djoha kedo enkantado i les disho:
“Si,” les respondio, “kon grande plazer. Avla- A la fin le disheron: “Sinyor, syendo ke usted “Komo de djente torpe sosh? Komo puede ser,
me i vos respondere.” no parvino a parir un guevo, deve de pagar por entre mueve gayinas ke no ayga un GAYO?”
El Suenyo de Shelomo
GAD NASSI / HERZELIA
nassig@zahav.net.il saviduria, Shelomo no pudo rezistir
a sus dezeos. La Biblia evalua en
tanto ke 1000, el numero de sus es-
Los suenyos fueron konsidera- pozas i konkubinas, ke apartenese-
dos komo fenomenos de komuni- ron a diversos puevlos.
kasyon divina, i sus misteryos fue- Verso la fin de su reyno, Shelo-
ron el objeto de interpretasyones mo adapto las kreyensas relijyozas
diversas. En syertas kulturas, suen- de estas mujeres, i uzo la idolatria El suenyo de Shelomo. Luca Giordano, c. 1693. Kortezia del Muzeo del Prado, Madrid
yos de este orden akontesen en sit- en adorando a sus dios. De este
modo, se avia aleshado del Dio, ke Syendo ainda un muchacho poder, Shelomo fue la viktima de sus
yos sakros o en momentos de im-
fue la fuente del poder de Israel. kuando le fue remetido el dover de flakezas, i probablamente era kon-
portansa istorika.
Su regreto sovre esto, lo ekspri- governar su puevlo, tenia todas las vensido ke su saviduria no sera eb-
En este konteksto, el suenyo ke
mo el mizmo: razones para demandar del Dio, la ranlada por su kupididad i sus peka-
el rey Shelomo avia visto, en el em-
“Mas vale un mansevo prove i saviduria ke le permeteria de ser un dos. Su estorya prova ke, mismo en
pesijo de su reyno, tyene una sinyi-
savyo ke un rey mareyado i ke no es rey kompetente i djusto. la saviduria, la perfeksyon no puede
fikasyon muy partikulara. La Biblia
mas respektado”. El fakto ke Shelomo fraguo el ser alkansado por el ser umano.
raporta ke el Dio aparesyo en su
La leyenda konta ke achakes de Bet AMikdash es konsiderado komo De este punto de vista, Shelomo
suenyo a Shelomo i le disho:
sus pekados, Shelomo avia pedrido su prinsipal akto, ke le akordo su lu- es en mismo tyempo, el egzemplo
“Demanda todo lo ke keres, i te
gradualmente su trono, sus rikezas gar onorable en la istorya del Puev- trajiko de un poder leyendaryo i de
lo dare.”
i mizmo su saviduria. En primero, lo Djudyo. su dekadansya, ke ivan a desidar de
Shelomo demanda del Dio de
avia reynado sovre el mundo de los De otra parte, kon la pujidad de su la suerte de Israel.
akordarle la saviduria. El Dio lo felisi-
ta por no aver demandado rikeza i syelos i de la tyerra, despues solo
poder militaryo, i le promete aparte sovre los puevlos de la tyerra, mas
de una saviduria sin igual, rikeza i despues solo sovre Israel, i a la fin se
onor, i una vida larga. Este suenyo avia kedado solo kon su septro.
Asigun la leyenda, en su vejes, se
El Vistido de Piedra
avia akontesido en Givon, ande She-
lomo uzava a ofreser sakrifisyos al avia arastado durante tres anyos Ida Benezra
Dio, i ande el Tabernaklo se topava enteros komo un mendiante de siv-
en akeyos tyempos. dad en sivdad en kontando ke un
tyempo fue el Rey de Israel. “Yo te va dar un konsejo, vas a
La Biblia raporta ke Shelomo fue la
Despues de la muerte de Shelo- ver komo vas a eskapar i vamos a
mas savya persona de todos los tyem-
mo, el Estado Ebreo se aparto en bivir una vida oroza.”
pos. Su saviduria kontenia toda la savi-
dos estados diferentes. Esto fue el I el meskino se fue a la guerta
duria del Este i akeya de Ayifto, i miz-
rezultado de la kriza de kreyensya del palasio. Mizura la piedra, mizu-
mo las depasava. Fue el otor de pro-
provokada por su aleshamyento del ra el ijo del rey, se izo medio dia. El
verbos i kantes, supo rezolver mister-
Dio de Israel i por el enfasyo de su Ilustrasyon: Roz Kohen Drohobyczer ijo del rey Ie demando:
yos, i konosiya la lingua de los arvoles
puevlo de abasteserle la mano de “Ya es medio dia, kualo komes?”
i de todo modo de animales. De miz-
ovra i los dasyos para la fragua de Avia un rey ke tenia un ijo rega- El shastre disho:
mo ke era un djuzgo kompetente i di-
sus edifisyos i su vida de rikeza. lado. Este ijo era muy ermozo. Un “Yo lo ke komo es muy difisil a
rijiya su puevlo kon djustisya, savyen-
*** dia el ijo del rey, kaminando en la topar. No se si vas a pueder topar?”
do apartar entre el bueno i el malo. I
guerta, vido una piedra muy ermo- “Kualo es?” demando el ijo del rey.
de esta manera, su fama era konosida Shelomo fue deklarado rey a la
za de marmol blanko. El shastre respondio:
i apresyada entre los puevlos. edad de 12 anyos, ainda kuando su
Shelomo avia eredado de su “Ah! disho,” ke ermoza piedra “Del buz* kebap i de la inyeve
padre, el Rey David, bivia. Al pare-
padre un reynado ke se espandia ke es esta! De esto ke me aga el koftes.”
ser, reyno durante dos anyos end-
del rio Prat en el Norte, fina Ayifto shastre un vistido. “Adio, de esto se aze kebap i de
juntos kon su padre de 967 fina 965
en el Sud. Portanto, malgrado su Ayde, a todos los shastres fue esto koftes**?”
AE, i el solo de 965 fina 928 AE.
dado orden ke el ijo del rey kere un “I de piedra se aze vistido?”
vistido de piedra i ke el ke no pued- disho el shastre.
ra kuzirlo sera matado. Viene el El ijo del rey penso un poko i
uno, no puede el povereto. “De disho:
piedra se aze vistido?” Viene el ot- “Esta idea no es tuya. Es ke te die-
ro, no puede, i ya no kedo shas- ron konsejo. Ken te dio esta idea?”
tres. Todos fueron matados. El shastre se estava espantando.
Avia un shastre viejo ke tenia No keria dizir.
una inyetizika de dodje, tredje an- El ijo del rey insistio:
yos. I de el demandaron de vinir al “Me lo vas a dizir porke la vash a
palasio i kuzir un vistido de piedra eskapar i tu i el ke te lo disho.”
para el ijo del rey. El viejiziko empe- El shastre disho en fin:
so a espantarse: “Tengo una inyetizika de tredje
“De piedra se aze vistido? Me anyos; eya me dio la idea.”
van a matar!. Es pekado, es man- Presto la trusheron a la inyetizi-
ziya, tantos mataron i a mi me van ka i el ijo del rey la tomo por mujer
a matar!” i el viejo bivio djuntos kon eyos una
La inyetizika Ie disho: vida muy oroza.